Sho nda li ndi na oomvula 12, onda dhimbulula kutya ondi na sha shi na ongushu tandi vulu okugandja. Poshigongi shimwe shoshikandjo, omumwatate gumwe okwa pula ndje ngele onda hala oku ku uvitha. Onda ti: “Eeno,” nonando inandi uvitha nando onale. Otwa yi koshitopolwa e ta pe ndje uumbo wumwe tawu popi kombinga yUukwaniilwa waKalunga. Okwa ti: “Uka kombinga ndjiya manga tandi uka kombinga ndji.” Onda li nda tila noonkondo, ihe sho nda tameke okuuvitha egumbo negumbo onda haluka owala uumbo awuhe wa pwa po. Sha yela kutya aantu oyendji oya li ya hala uumbo mboka.

Onda valelwa moChatham, Kent shaEngland, mo 1923, nonda kokela momudhingoloko moka mwa li mu na aantu oyendji kaayu uvite ombili. Aantu oya li taya dhiladhila kutya konima yIita yoTango yUuyuni, uuyuni otawu ka kala uuwanawa. Aavali yandje nayo oya li ya yematekwa kaasita yongeleka yaBaptist mboka ya li taya lalakanene owala uuwanawa wawo yene. Sho nda li ndi na oomvula omugoyi lwaampono, meme okwa tameke okukala ha yi koshinyanga shehangano limwe hoka haku ningilwa okugongala kwaamboka ya taamba ko edhina Oonzapo dhaJehova. Kokugongala hoka omumwameme gumwe okwe tu pe ootundi dhOmbiimbeli nokwe tu pe shimwe shomiileshomwa yonale mbyoka ya li hayi longithwa kOonzapo dhaJehova. Onda li ndi hole shoka ndi ilonga ko.

Sho nda li omugundjuka, onda li ndi hole okuuvithila aantu etumwalaka lyetegameno okuza mOohapu dhaKalunga. Nonando olundji onda li handi ka longa ongame awike egumbo negumbo, onda li wo ndi ilongo oshindji kuyalwe. Pashiholelwa, esiku limwe sho ngame nomumwatate omukokele tu uka koshitopolwa hoka hatu longele, otwa mono omusita gumwe, e te ti: “Oshikombo shimwe oshoshii.” Omumwatate okwa thikameke ombasikela ye, e ta ti kutya natu kuutumbe kendangalati. Okwa pula ndje a ti: “Olye e ku pe uuthemba wokuula aantu iikombo? Natu uvithile owala aantu onkundana ombwanawa e tatu etha Jehova oye e ya pangule. Pethimbo ndyono, onda li ndi ilongo oshindji kombinga yenyanyu ndyoka hali zi mokugandja.—Mat. 25:31-33; Iil. 20:35.

Omumwatate gulwe omukokele okwa longa ndje kutya ethimbo limwe otwa pumbwa okutegelela neidhidhimiko, tu mone enyanyu ndyoka hali zi mokugandja. Omukulukadhi gwe ke hole Oonzapo dhaJehova. Oshikando shimwe omumwatate okwa hiya ndje ndi ka lye kaandjawo. Omukulukadhi gwe okwa li a geya noonkondo sho omusamene gwe a li e ku uvitha. Okwa tameke te tu dhaadhiga nuupakete wotee, ihe omumwatate pehala lyoku mu geyela okwa kutha po owala uupakete nombili e te wu shuna mpoka hawu kala. Konima  yoomvula dhontumba, eidhidhimiko lye olye mu etele iizemo iiwanawa sho omukulukadhi gwe a ninginithwa e li Onzapo yaJehova.

Ehalo lyandje lyokulombwela yalwe kombinga yetegameno lyomonakuyiwa olya tsikile okukoka. Ngame nameme otwa ninginithwa moDover, muMaalitsa 1940. MuSeptemba 1939, sho nda li ndi na omimvo 16, Britania okwa li a tseyitha kutya ota ka hingila Ndowishi iita. MuJuni 1940, onda li ndi li posheelo shegumbo lyaandjetu, nda tala aakwiita omayovi ya lulilwa noya geya noonkondo taya piti po ye li momaloli. Aakwiita mboka oya li ya hupu molugodhi lwokoDunkirk. Onda mono kutya kaye na etegameno lyasha, nonda li nda halelela oku ya lombwela kombinga yUukwaniilwa waKalunga. Konima yethimbo momumvo ogwo tuu ngoka, Ndowishi okwa ponokele Britania. Ongulohi kehe onda kala handi tala oondhila odhindji dhaakwiita yaNdowishi tadhi taakana moshitopolwa shetu, tadhi umbu iitopitha. Otwa li hatu kala twa tila noonkondo sho oomboma tadhi kwina naasho tadhi mbwata. Ongula sho twa penduka, otwa mono nkene omagumbo ga hanagulwa po miitopolwa ayihe. Oshinigwanima shika osha kwathele ndje lela ndi mone kutya nani Uukwaniilwa owo awuke etegameno lyandje lyonakuyiwa.

Momumvo 1941, omo naanaa nda tameke nonkalamwenyo yandje ndjoka ya li ya nyanyudha ndje noonkondo. Onda li handi longo moRoyal Dockyard, ehala li li moChatham, moka nda li tandi idheulile okuninga oombautu noku dhi pangela, iilonga mbyoka yi holike nookondo kaantu oyendji. Aalongeli yaJehova oye shi shi kutya Aakriste kaye na okukondjitha aantu ooyakwawo. Momumvo 1941 lwaampono, otwa li wo twa mono kutya katu na okukutha ombinga miilonga mbyoka tayi nduluka iilwitho. (Joh. 18:36) Sho omatungiloskepa noombautu dhiita ya tameke okulongwa, onda tokola ndi ethe po iilonga yandje nonda tameke iilonga yethimbo lyu udha. Onda li nda kokola ondjila lwotango moCirencester, ondoolopa ombwanawa yi li moCotswolds.

Sho nda gwanitha oomvula 18, onda li nda tulwa mondholongo oomwedhi omugoyi, molwaashoka nda tindi okuya muukwiita. Onda li nda tila sho omweelo gwondholongo gwa dhengwa po, nonda li ndu uvite uuwike. Ihe konima yethimbo, aalangeli yondholongo naanandholongo oya tameke okupula ndje kutya omolwashike ndi li mondholongo. Onda li nda nyanyukwa sho tandi ya lombwele kombinga yeitaalo lyandje.

Sho nda mangululwa, onda li nda pulwa ndi ku uvithe pamwe naLeonard Smith * moondoolopa dha yoolokathana moshilongo shetu, Kent. Okutameka mo 1944, oondhila dhaNazi dhokumboma dhi vulithe peyovi hadhi tuka kaamu na aantu odha li dha gwile moKent. Oondhila dhaNazi uuna tadhi ka mboma London odha li  hadhi taakana naanaa moKent. Oondhila ndhoka odha li hadhi ithanwa kutya oondhila dhokumboma. Osha li tashi tilitha noonkondo, oshoka shampa wa mono ondhila yokumboma itaayi dhuma we, owu shi nale kutya oyi li pokugwila pevi e tayi topa. Otwa li hatu konakona Ombiimbeli naanegumbo yatano. Omathimbo gamwe, otwa li hatu konakonene kohi yoshitaafula shoshitenda, opo shi tu gamene ngele egumbo lya mbomwa po. Aanegumbo ayehe mboka konima yethimbo oya ninginithwa.

Konima yiita, onda ka kokola ondjila oomvula mbali koIreland shokuumbugantu. Katwa li tu shi kutya Ireland okwa yooloka ko kuEngland. Otwe ende egumbo negumbo tatu pula omulalo, tatu ti kutya tse aatumwa, notwe ende tatu gandja iifo mepandaanda. Aantu oyendji oya li ye wete tatu mana po ethimbo lyetu sho tatu uvitha moshilongo mu na Aakatoolika oyendji. Sho omulumentu gumwe a li e tu tilitha kutya ote tu ningile omuyonena, onde mu lopota komupolisi, ihe omupolisi okwa ti: “Ando omwa tegelela iye shike kaashi shi shono?” Katwa li tu shi kutya aasita yomokantuntu moka oye na oonkondo dhi thike peni. Aantu oya li haya kanitha iilonga yawo ngele oya taamba omambo getu, noya li haye tu tidha mo momahala gawo.

Konima yethimbo otwa mono kutya ngele otwa yi moshitopolwa oshipe shoka kaatu shi, oshi li nawa tu uvithe mpoka pu na omusita kee tu shi. Okuza mpono otwa ka talele po aantu yopopepi. MoKilkenny, otwa li hatu konakona nomulumentu gumwe omugundjuka lutatu moshiwike, nonando opwa li aalongi yomiyonena oyendji taye tu tilitha. Onda li handi nyanyukilwa okulonga aantu oshili yOmbiimbeli, onkee onda ningi eindilo kOsikola yOmbiimbeli yoWatchtower yaGilead, opo ndi mone edheulo lyuutumwa.

Konima yedheulo lyoomwedhi ntano moNew York, atuhe yane mboka twa piti kosikola yaGilead, otwa tuminwa kokantuntu okashona ke li mefuta lyaKaribia. MuNovomba otwa zi mo moshilando shaNew York nombautu yuule woometa 18 hayi ithanwa Sibia. Inandi enda nando onale mombautu, onkee onda li nda nyanyukwa lela. Gumwe gwomutse, Gust Maki, okwa li kapitiya gwoombautu a pyokoka. Okwe tu longo iinima yimwepo yaaendifuta, ngaashi okutsilika nokukulula oothayila dhokweenditha oombautu, okulongitha okompasa nosho wo nkene tu na okuhinga mombepo ondhigu. Gust ngoka e na ontseyo okwa hingi ombautu omasiku 30 moshikungulu shombepo ya nika oshiponga, sigo twa thiki moBahamas.

Konima yoomwedhi oonshona sho twa kala tatu uvitha muuntuntu uushona waBahamas, otwa yi kuuntuntu waLeeward nowaWindward mboka wu li ookilometa 800 okuza muuntuntu waVirgin wu li popepi naPuerto Rico naTrinidad. Oomvula ntano otwa kala tatu uvitha mokantuntu ki ikalekelwa moka kaamu na Oonzapo. Ethimbo limwe ohatu ningi ko iiwike noihatu vulu okutuma nenge okuyakula oe-mail. Ihe nonando ongawo, otwa li hatu kala twa nyanyukwa sho tatu uvitha oohapu dhaJehova kuuntuntu.—Jer. 31:10.

Uuna twa thiki petulilosikepa, aanamukunda ohaya kala ye tu kuminwa nohaya gongala pondjete ya tale kutya otse oolye. Yamwe inaya mona nale ombautu nenge oshilumbu. Aantu yomuuntuntu oye hole aantu noye shi Ombiimbeli. Olundji ohaye tu pe oohi oontalala, oavokado noombundufukwa. Nonando mombautu yetu kamwa li ehala lya gwana, omo twa li hatu lala, hatu telekele nohatu yogele onguwo dhetu.

Otwa li hatu ende tatu talele po aantu esiku alihe. Otwa li hatu ya lombwele kutya otapu ka gandjwa oshipopiwa shopaMbiimbeli. Sho taku wiwile otwa li hatu dhenge okangendjo komosikepa. Osha li hashi tu nyanyudha okumona aantu oyendji ye ya. Oolamba dhawo  dhomahooli odha li hadhi kala dha fa oonyothi tadhi gena kiikulundundu. Omathimbo gamwe aantu omathele oya li haye ya, nohaya kala po sigo uusiku, taya pula omapulo. Oya li haya nyanyukilwa okwiimba, onkee ano, otwa li hatu pilinta omaimbilo gUukwaniilwa e tatu ya pe. Tse tu li yane otwa li hatu izizima ongowela yeimbilo, yo aantu taya yi mo, omawi gawo oga li haga kala tage endele pamwe notaga kwelengendja nawa. Ethimbo ndyoka olya li hali kala linyanyudha.

Konima ngele twa ningi omakonakonombiimbeli, aakonakoni yamwe oya li haya yi pamwe natse komagumbo gamwe hoka tatu ka talela po, opo tu kale pomakonakonombiimbeli gawo. Nonando otwa li tu na okushuna konima yiiwike iishona, olundji otwa li hatu lombwele mboka ye na ohokwe ya tsikile okukonakona nayalwe sigo twa galuka. Otwa li twa nyanyukwa okumona yamwe yomuyo taya gwanitha po iinakugwanitwa yawo neitulomo.

Kunena, kuuntuntu owundji womwaamboka ohaku kala ku udha aapashiyoni, ihe pethimbo ndiya okwa li owala haku kala kwa mwena, ku na omeya omayelele, omunkulofuta gu udha ehekevi nomilunga. Olundji otwa li hatu ende uusiku okuza kokantuntu okakwawo tu uka kokakwawo. Enduwa lyoohi dhoodolfina odha li hadhi kala tadhi dhana mooha dhombautu yetu, nokwa li hatu kala tu uvite oshihomo shombautu sho tayi idhenge momeya. Uuyelele womwedhi momafuta ngoka ga mwena ohawu kala tawu adhima wa fa epola eleeleeka lya tsa mpoka pwa hulila omeya.

Konima yoomvula ntano sho twa kala tatu uvitha muuntuntu, otwa shuna koPuerto Rico, tu ka konge ombautu yimwe. Sho twa thiki, onda tsakanene nomumwameme gumwe omwaanawa, omutumwa, Maxine Boyd, nonda li nde mu hokwa. Okwa kala omuuvuthi omulaadhi gwonkundana ombwanawa okuza kuunona we. Konima yethimbo okwa kala ta longo e li omutumwa moDominican Republic, sigo oosho a tidhwa mo kepangelo lyaKatoolika, mo 1950. Molwaashono onda li omweendifuta, onda li owala ndi na epitikilo lyokukala moPuerto Rico uule womwedhi gumwe. Onda li ndi na okushuna mbala kuuntuntu hoka tandi ka kala ko oomvula dhontumba. Onkee ondi ipopile nda ti: ‘Ronald, ngele owa hala okakadhona hano, owu na oku shi ninga mbala.’ Otwe endalathana uule wiiwike itatu nokonima yiiwike ihamano otwa hokana. Ngame naMaxine otwa tuminwa koPuerto Rico tu li aatumwa, onkee inandi shuna we nombautu ompe ndjoka twa li twi ila.

Mo 1956 otwa tameke niilonga yetu yuutumwa mokutalela po omagongalo. Aamwatate yamwe oya li ya hepa, ihe otwa li tu hole oku ya talela po. Pashiholelwa, momukunda gumwe moPotala Pastillo, omwa li mu na omaukwanegumbo gaali gOonzapo ge na aanona oyendji nonda li handi ya hikile ombenda. Onda li nda pula okakadhona kamwe okashona Hilda, ngele oka hala oku kuuvitha pamwe natse. Oka ti: “Onda hala, ihe itandi vulu okuya, oshoka kandi na oongaku.” Otwe ka landele oongaku, e taka yi pamwe natse. Konima yomimvo dhontumba, mo 1972, sho ngame naMaxine twa li twa talele po Obetel koBrooklyn, omumwameme ngoka opo a piti kosikola yaGilead okwe ya kutse. Otwa adha e li pokuya koEcuador hoka a li ta ka longela, okwa ti: “Inamu dhimbulula ndje mbela? Ongaye okakadhona kokuPastillo heya mwa landelele oongaku.” Otwa li twa nyanyukwa notwa lili sho twa mono kutya oHilda.

Mo 1960 otwa li twa pulwa tu ka longe koshitayimbelewa shaPuerto Rico, shoka sha li megumbo eshona lya londathana moSanturce, San Juan. Ngame naLennart Johnson otse unene twa li hatu longo iilonga oyindji. Lennart Johnson nomukadhi oyo ya li Oonzapo dhotango moDominican Republic, noye ya moPuerto Rico mo 1957. Konima yethimbo Maxine okwa li ha tumu iifo omayuvi moshiwike, kwaamboka ya li haya gandja omayambidhidho. Okwa li ha nyanyukilwa iilonga mbyoka, molwaashono okwa li ta dhiladhila kaantu ayehe mboka ta pe iikulya yopambepo.

Onda li handi nyanyukilwa iilonga yaBetel, molwaashoka oyi li omukalo omwaanawa gwokugandja. Ihe nonando ongawo, opwa li omashongo. Pashiholelwa, pethimbo lyoshigongi shopaigwana shotango moPuerto Rico, mo 1967, onda li ndu uvite nda gwililwa po kiinakugwanithwa. Omumwatate Nathan Knorr, ngoka a li ta wilike ehangano lyaJehova okwa li e ya koPuerto Rico. Okwa li a ti kutya inandi gwanitha po oshinakugwanithwa shandje shokuunganeka iiyenditho yaatalelipo aatumwa, nonando onda li nde shi ninga. Konima yethimbo, okwa pe ndje omayele kombinga yokuunganeka e ta ti kutya onde mu uvitha nayi. Kanda li nda hala okunyenyeta naye, ihe onda li ndu uvite ta lundile ndje nonda kala ndu uvite nayi uule wokathimbo. Nonando ongawo, konima yethimbo ngame naMaxine otwa mono omumwatate Knorr, okwe tu hiya kondunda ye e te tu telekele.

Otwa kala hatu zi koPuerto Rico lwiikando tatu ka talela po yaandjetu koEngland. Tate ka li a taamba ko  oshili ngaashi ngame nameme. Ihe uuna aapopi aatalelipo ya za koBetel ye ya po, olundji meme okwa li he ya pe omulalo maandjetu. Tate okwa li a mono kutya aamwatate mbaka aaifupipiki moku ya yelekanitha nomusita ngoka a li e mu geyitha omimvo opo dha zi ko. Konima yethimbo, tate okwa li a ninginithwa e li Onzapo yaJehova mo 1962.

Omukulukadhi gwandje Maxine, okwa si mo 2011. Onda tegelela oku ke mu mona sho a yumuka. Okudhiladhila kombinga yaashono ohashi nyanyudha ndje shili. Pethimbo lyomimvo 58 ndhoka twa kala pamwe naMaxine, otwa mono nkene oshigwana shaJehova tashi indjipala moPuerto Rico okuza pOonzapo 650 sigo 26000. Okuza mo 2013, oshitayimbelewa shaPuerto Rico osha li sha hengumukile mumwe noshaAmerika nonda li nda pulwa ndi ka longe koWallkill, New York. Konima yomimvo 60 kokantuntu hoka, onda li handi kala ndu uvite ngaashi okafuma komoPuerto Rico hoka haka kala komiti taka ligola kongulohi taka ti ko-kee, ko-kee. Ihe olya li ethimbo lyokupula komeho.

Ohandi nyanyukilwa natango okulongela Jehova moBetel. Ngaashingeyi ondi na omimvo dhi vulithe po 90, niilonga yandje oyo okutsa omukumo Aabetel ndi li omusita gwoonzi gwopambepo. Sho opo nde ya moWallkill, onda talele po aamwatate naamwameme ye vulithe po 600. Yamwe mboka haye ya kungame ohaya kala ya hala okukundathana kombinga yomaupyakadhi gopaumwene nenge omaupyakadhi gomomagumbo. Yamwe ohaya pula omayele kombinga yankene taya vulu okupondola miilonga yawo yomoBetel. Yamwe mboka opo ya hokana, ohaya kongo natango omayele ge na ko nasha nondjokana. Nayamwe mboka ya tuminwa momapya ohaya pula omayele. Ohandi pulakene kukehe gumwe ta popi nangame, nongele otashi opalele, olundji ohandi ya lombwele te ti: “‘Kalunga oku hole ngoka ta gandja nenyanyu.’ Onkee ano, nyanyukilwa iilonga yoye.”—2 Kor. 9:7.

Ngele owa hala okukala wa nyanyukwa moBetel nenge shaampono to longele Jehova: Owu na okugandja eitulomo kwaashoka to ningi uuna wu shi kutya omolwashike sha simana oku shi ninga. Kehe shimwe tatu ningi moBetel oshi li iilonga iiyapuki. Otashi yambidhidha mokukwathela “omumati omwiinekelwa nomunandunge” nenge omupiya omudhiginini nomunandunge a gandje iikulya yopambepo kaamwatate muuyuni awuhe. (Mat. 24:45) Kehe mpa tu li tatu longele Jehova, otu na ompito yoku mu pandula. Natu nyanyukilwe shoka te tu pula tu ninge molwaashoka “Kalunga oku hole ngoka ta gandja nenyanyu.”