Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

1918 — pwa pita omimvo ethele

1918 — pwa pita omimvo ethele

Oshungolangelo ye 1 Januali 1918, oya tameke noohapu tadhi ti: “Mo 1918, otamu ka ningwa shike?” Pethimbo ndyoka, Iita yoTango yUuyuni oya li natango tayi dhana onkandangala muEuropa, ihe iiningwanima petameko momumvo ngoka, oya li tayi ulike kutya Aakonakoni yOmbiimbeli nosho wo aantu muuyuni otaya ka ningilwa iinima iiwanawa.

UUYUNI TAWU POPI OMBILI

Mo 8 Januali 1918, omupresidende Woodrow Wilson, okwa lombwele Oshiithanene shaAmerika (U.S. Congress), iitsa 14 mbyoka a li e wete ya simana kombinga “yuuyuki nombili tayi kalelele.” Okwe eta po oonkundathana dha manguluka pokati kiigwana, eegeko lyomatati nokwa toto po “eendathano lyiigwana,” ndyoka lya li tali ka etela uuwanawa “omapangelo omanene nomashona.” ‘Iitsa ye 14,’ oya li tayi ka longithwa mokutota po Oshipandi shIigwana nokweeta po Omauvathanotsokumwe, opo Iita yoTango yUuyuni yi hulithwe po.

AAPATANEKI TAYA SINDWA

Nonando momumvo * ngoka gwa tetekele omwa li epiyagano, Aakonakoni yOmbiimbeli nayo oya li taya monika ya fa itaaya ka kala ye na ombili. Shoka osha kolekwa kiiningwanima mbyoka ya ningwa poshigongi shokomumvo sho-Watch Tower Bible and Tract Society.

Poshigongi shoka sha ningwa mo 5 Januali 1918, aalumentu aanamadhina yontumba mboka ya li ya pulwa ya ze mo moBetel, oya ningi ngaashi taya vulu, opo ya kwate ko ehangano. Omumwatate Richard H. Barber, omutonateli omweendi omudhiginini, oye a tameke negalikano. Konima sho pwa gandjwa olopota yiilonga yomomumvo gwa tetekele, opwa ningwa ehogololo lyokomumvo lyaakwatelikomeho. Omumwatate Barber okwa hogolola omumwatate Joseph Rutherford nosho wo aamwatate yahamano ya gwedhwa po. Opo nduno, ahende ngoka a li a gama kombinga yaapataneki, okwa hogolola aalumentu yaheyali, mwa kwatelwa mboka ya li ya pulwa ya ze mo moBetel. Nonando ongawo, kaya li ya pondola. Aantu oyendji oya hogolola omumwatate Rutherford nayakwawo yahamano aadhiginini, oyo ya ninge aakwatelikomeho.

Aamwatate oyendji mboka ya li poshigongi shoka, oye shi ithana “oshigongi shoshitopolwa sha yambekwa, shoka inaaye enda nale.” Ihe lwanima, enyanyu lyawo olya yiwa moshipala.

NKENE AANTU YI INYENGE KEMBO THE FINISHED MYSTERY

Uule woomwedhi dhontumba, Aakonakoni yOmbiimbeli oya li ya andjaganeke embo The Finished Mystery. Aanamitima omiwanawa mboka ya lesha embo ndyoka, oyi inyenge nawa koshili yOmbiimbeli ndjoka yi li mo.

Omumwatate E. F. Crist, omutonateli omweendi moKanada, okwa popi omusamane gumwe nomukulukadhi gwe, mboka ya li ya lesha embo The Finished Mystery e taya taamba ko oshili muule owala wiiwike itano. Okwa ti: “Omusamane ngoka pamwe nomukadhi, oya ningi aauvithi notaya humu komeho nawa.”

Omulumentu gumwe ngoka a li a toola embo ndyoka, okwa ningi oonkambadhala nziya a lombwele ookuume ke shoka shi li mo. Okwa li lela a tuntukwa ketumwalaka ndyoka. Okwa ti: ‘Onda li tandi ende mepandaanda etitatu nonda dhengwa kepepe koshinima shoka nda li tandi dhiladhila kutya ondhopi, ihe nani embo “The Finished Mystery.” Onda yi nalyo kegumbo e tandi li lesha alihe. . . . Onde shi mono mo kutya olyu umbwa komuntu okupitila mekende, ngoka a li a geya. Omolwonkatu ye ndjoka, okwa gandja ompito kaantu oyendji ya kale ye na etegameno lyashili okupitila membo ndyoka e ekelehi. . . . Omolwongeyo ye, ngashingeyi otatu tanga Kalunga.’

Omukalo moka omuntu ngoka i inyenge, ogwa li gwa ha. Mo 12 Febuluali 1918, aakwanepangelo moKanada oyi indike embo ndyoka kaali longithwe, oshoka anuwa oli na oohapu dha nika uunashipotha nuukulo. Nziya konima yaashono, aakwanepangelo wo moAmerika oya ningi sha faathana. Oondaadhi dhepangelo, odha li dha hadha moBetel nomoombelewa ndhoka dha li moNew York moPennsylvania nosho wo muCalifornia. Odha li tadhi kongo uuyelele kombinga yaakwatelikomeho yehangano, opo dhi vule oku wu longitha dhi ya kwate po. Mo 14 Maalitsa 1918, Oshikondo shUuyuki shaAmerika, oshi indike embo The Finished Mystery li longithwe, tashi ti kutya embo ndyoka nokwaandjaganekwa kwalyo, otaku ya imbi ya sindane miita notali yi moshipala ompango yo-Espionage Act.

TAYA TULWA MONDHOLONGO

Mo 7 Mei 1918, Oshikondo shUuyuki osha mono ombapila yokukwatitha po omumwatate Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh naClayton Woodworth. Oya li ya tamanekwa kutya “otaya longo kaashi li paveta, otaya kondjitha epangelo, inaya hala okuvulika noya tinda okuya muukwiita nosho wo metangakwiita lyomomeya lyaAmerika.” Oya tameke okupangulwa mo 3 Juni 1918, ihe oya li ngaa ya limbililwa kutya otashi vulika ya ka monike ondjo. Omolwashike mbela?

Ompango ndjoka aakwanepangelo ya li taya ti kutya aamwatate itaya vulika kuyo, ahende gwaAmerika okwe yi ithana Espionage Act, “oshikondjitho hashi pondola mokukondjitha omitotolombo.” Mo 16 Mei 1918, Oshiithanene osha tindi elundulukoveta kombinga yOmpango ndjoka ya li tayi ka gamena mboka ya nyanyangidha embo ndyoka tali “popi oshili, lya nyanyangidhwa netompelo ewanawa notali popi shoka shu uka.” Embo The Finished Mystery olyo lya li oshinenenima moonkundathana dhawo. Nonando ongawo, Oshiithanene shaAmerika osha ti: “Shimwe shomiinima mbyoka ya nika oshiponga unene, ngele tashi ya pokutaandelitha omitotolombo, embo ‘The Finished Mystery’ . . . Elalakano lyalyo okuningitha aakwiita kaaye tu simaneke noku ya nwetha mo . . . ya tinde omukalo gwetu gwokuthindila aantu miita.”

Mo 20 Juni 1918, aatokoli, oya tokola kutya aamwatate ayehe yahetatu oye na ondjo miipotha ayihe. Esiku lya landula, omupanguli okwa gandja edhiladhilo lye. Okwa ti: “Omitotolombo dhelongelokalunga, ndhoka dha popiwa nokutaandelithwa kaatamanekwa mbaka . . . odho unene dha nika oshiponga shi vulithe etopoko lyEtangakwiita lyaNdowishi. . . . Onkee, oye na okugeelwa sha kwata miiti.” Konima yiiwike iyali, aamwatate mbaka yahetatu oya tokolelwa ondholongo moshilandopangelo Atlanta, moGeorgia. Oya tokolelwa ya kale mo uule womimvo 10 okuuka 20.

IILONGA YOKUUVITHA TAYI TSIKILE

Momukokomoko gwethimbo ndika, Aakonakoni yOmbiimbeli oya li ya taalela omapataneko ga kwata miiti shimwe to nyengwa. Ongundu yedhina Federal Bureau of Investigation (FBI) oya li tayi konakona lela iilonga yawo, mokweeta po omikanda odhindji. Omikanda ndhika odhu ulike kutya aamwatate oya li ya tokola okutsikila okuuvitha.

Omunapoosa gumwe moOrlando, moFlorida, okwa nyolele ko-FBI ontumwafo, a ti: “[Aakonakoni yOmbiimbeli] ohaya uvitha egumbo negumbo mondoolopa nohaye shi ningi unene uusiku. . . . Otaya monika ya fa ya tokola okutsikila okuuvitha, nonando otaya patanekwa.”

Kolonela pamwe nOshikondo shIita oya nyolele kombelewa, opo ya lopote iilonga mbyoka tayi longwa komumwatate Frederick W. Franz, ngoka konima a kala oshilyo shOlutuwiliki. Oya nyola taya ti: “F. W. Franz okwa kala i ipyakidhila lela ta landitha omambo omayovi ‘Finished Mystery’.”

Omumwatate Charles Fekel, ngoka wo konima yethimbo a ka ninga oshilyo shOlutuwiliki, naye okwa li a taalele omapataneko ga kwata miiti. Aakwanepangelo oye mu kwata po, omolwokwaandjaganeka embo The Finished Mystery noya kala taya tala omainyengo ge. Okwa tulwa mondholongo moshilando Baltimore, moMaryland, uule womwedhi. Oya li ye mu tala ko e li “omutondi omukwiilongo gwokoAustria.” Sho ta gandja uunzapo kwaamboka ya li taye mu pulapula, okwa dhimbulukwa oohapu dhaPaulus, ndhoka dhi li mAakorinto yotango 9:16, tadhi ti: “Iihuna yowala, ngele itandi uvitha evaangeli!” *

Kakele kokuuvitha nuulaadhi, Aakonakoni yOmbiimbeli oya li ya ningi eindilo, opo aamwatate mboka ya li mondholongo moAtlanta, ya mangululwe mo. Omumwameme Anna K. Gardner okwa ti: “Otwa li aluhe hatu kambadhala okuninga sha. Uuna aamwatate ya tulwa mondholongo, shoka twa li hatu ningi, okukonga aashaini. Onkee, otwa li hatu yi egumbo negumbo. Aantu oyendji oya li lela ya shaina! Ayehe mboka twa popi nayo, otwe ya lombwele kutya aamwatate mboka, Aakriste yashili aadhiginini noya tulwa mondholongo kaashi li pauyuuki.”

IIGONGI YOSHITOPOLWA

Pethimbo ndika edhigu, opwa li hapu ningwa iigongi yoshitopolwa shimwe to nyengwa, nelalakano lyokukoleka aamwatate naamwameme pambepo. Oshungolangelo oya ti: “Iigongi yoshitopolwa yi vulithe pomilongo ne . . . oya li ya ningwa momukokomoko gwomumvo . . . Opwa kala nokuyakulwa oolopota dhinyanyudha okuza kiigongi ayihe mbyoka. Nale iigongi ayihe yoshitopolwa oya li hayi ningwa lwopothinge nenge manga ethimbo ndyoka inaali tameka, ihe ngashingeyi ohayi ningwa omwedhi kehe momumvo.”

Aanamitima omiwanawa oya tsikile okupulakena konkundana ombwanawa. Poshigongi shimwe shoshitopolwa shoka sha li sha ningwa moshilando Cleveland, moOhio, opwa li aantu 1 200 lwaampono. Opwa ninginithwa aantu 42, mwa kwatelwa okamati hoka ka li ka “pandula Kalunga noka pandula sho ke mu iyapulile, iinima mbyoka hayi nyengwa okuningwa koyendji mboka ya koka.”

OSHIKE TASHI KA LANDULA KO?

Sho omumvo 1918 gu li pokupwa ko, Aakonakoni yOmbiimbeli oya li ya taalela onakuyiwa ndjoka kaaya li ye shi kutya otayi ka kala ya tya ngiini. Iinima yimwe moBrooklyn oya li ya landithwa po noombelewa dhetu oonene muuyuni odha li dha tembukile koshilando Pittsburgh, moPennsylvania. Manga mboka taya kwatele komeho ya tulwa mondholongo, opwa ningwa natango elongekidho opo ku ningwe oshigongi shilwe shokomumvo shaakwatelikomeho, mo 4 Januali 1919. Oshike sha li tashi ka ningwa po?

Aamwatate oya tsikile okulonga iilonga yawo nuudhiginini. Oya li lela ye na omukumo kombinga yiizemo, e taya hogolola enyolo lyokomumvo lyomo 1919, tali ti: “Oshikondjitho kehe tashi hambulwa shi ku kondjithe, itashi tompola sha.” (Jes. 54:17) Oya li lela yi ilongekidhila omalunduluko ngoka ga li taga ka koleka eitaalo lyawo noku ya tsa omukumo ya tsikile noshilonga oshinene shoka ya li ye na okuninga.

^ okat. 6 Tala oshitopolwa “One Hundred Years Ago — 1917,” membo 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, ep.172-176.

^ okat. 22 Tala ondjokonona yomumwatate Charles Fekel, moshitopolwa “Joys Through Perseverance in Good Work,” mOshungolangelo yOshiingilisa ye 1 Maalitsa 1969.