‘NGAME onde mu hogolola, a longele ndje ye a tseyithile aapagani naakwaniilwa yawo edhina lyandje.’ (Iil. 9:15) Sho Omuwa Jesus a popi oohapu ndhoka okwa li ta popi kombinga yagumwe ngoka a ka ninga Omukriste, omulumentu Omujuda ngoka a ka tseyika e li omuyapostoli Paulus.

Gumwe ‘gwomaakwaniilwa’ mboka ya popiwa movelise ndjoka, omupangeli gwaRoma Nero. Ando ongoye wa li wu na okupopila eitaalo lyoye komeho gomupangeli ngoka, andola owu uvite ngiini? Onkee ano, Aakriste otaya ladhipikwa ya holele Paulus. (1 Kor. 11:1) Omukalo gumwe moka taya vulu oku shi ninga omokutala kunkene Paulus a li u ungaunga nomilandu dhopaveta dhopethimbo lye.

Ompango yaMoses oyo ya li ompango yoshilongo shaIsraeli, noya li ompango yopamikalo yAajuda aatilikalunga kehe pamwe. Konima yOpentekoste 33 E.N., aalongelikalunga yashili kaya li we ya pumbwa okuvulika kOmpango yaMoses. (Iil. 15:28, 29; Gal. 4:9-11) Ihe nonando ongaaka, Paulus nAakriste yalwe kaya li ya popile ompango muuwinayi. Oya li ya vulu okuuvitha momidhingoloko odhindji dhAajuda nokaapu na omaimbo. (1 Kor. 9:20) Nokuli, omathimbo gamwe Paulus okwa li ha yi moosinagoga, moka a li ha vulu okuuvithila aantu mboka ya li ye shi Kalunga kaAbraham naamboka a li ta vulu okutompathana nayo nOmanyolo gOshihebeli. — Iil. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Aayapostoli oya li ya hogolola Jerusalem, shi kale ehala moka taya vulu okuwilika iilonga yokuuvitha. Oya li ya longo aantu motempeli pandjigilile. (Iil. 1:4; 2:46; 5:20) Oshikando shimwe, Paulus okwa yi kuJerusalem, hoka a ka tulwa nokuli mondholongo konima yethimbo. Shoka osha ningitha ku landulwe omulandu gwopaveta ngoka hugunina gwe ke mu fala kuRoma.

Aapangeli Aaroma oya li ya tala ko ngiini eitaalo lyaPaulus ndyoka a li tu uvitha? Opo epulo ndyoka li yamukulwe, osha simana okutala kunkene Aaroma ya li ya tala ko omalongelokalunga. Kaya li haya kondjitha aantu yomihoko dhi ili nodhi ili moshilongo ye ethe po omalongelokalunga gawo, ongele owala taga tula oshilongo nenge omilandu dhoshilongo moshiponga.

Epangelo lyaRoma olya li lya pe Aajuda uuthemba owundji. Embo Backgrounds of Early Christianity olya ti:  “Aantu yelongelokalunga lyOshijuda oya li ya nyanyukilwa omauthembahenda ngoka ya li ya pewa kepangelo lyaRoma. . . . Aajuda oya li ya manguluka okukala ye na elongelokalunga lyawo nokaya li ya tegelelwa ya longele iikalunga mbyoka ya li hayi longelwa muRoma. Oya li taya vulu okwiipangela yo yene kehe mpoka ye li, taya longitha ompango.” Kaya li wo ya pumbwa okukutha ombinga miita. * Paulus okwa li ha longitha egameno ndyoka ompango yaRoma ya li ya gandja kaantu yeitaalo lyOshijuda, opo a popile Uukriste komeho gaapangeli yaRoma.

Aapataneki yaPaulus oya kambadhala momikalo dhi li nodhi ili, opo ya ningithe aantu nosho wo aapangeli ya kale ye li ompinge naye. (Iil. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Natu taleni koshiningwanima shimwe. Aakuluntugongalo yegongalo lyaJerusalem oya li yu uvu omutoto ngoka gwa li gwa taandela mokati kAajuda kutya Paulus okwa li ta longo aantu ‘ye ethe po ompango yaMoses.’ Omahokololo ga tya ngawo oga li taga vulu okuningitha Aajuda Aakriste mboka aape ya dhiladhile kutya Paulus ka li a simaneka omalongekidho gaKalunga. Natango, oshigongi shaatokoli osha li tashi vulu okupopya kutya Aakriste oye li ompinge nelongelokalunga lyOshijuda. Ando shoka osha li sha ningwa, andola Aajuda mboka ya li haye endathana nAakriste oya geelwa. Otashi vulika ando ye ekelwahi nokwiindikwa kaaya uvithile motempeli nenge moosinagoga. Onkee ano, aakuluntugongalo megongalo oya li ya pe Paulus omayele, opo u ulike kutya omahokololo ngoka kage shi goshili. Okwa li e na okuya kotempeli, e ta ningi oshinima shoka Kalunga inee mu pula a ninge, nonando kasha li sha puka. — Iil. 21:18-27.

Shoka osho Paulus a li a ningi noshe mu pe ompito a vule “okupopila nokukoleka evaangeli.” (Fil. 1:7) Aajuda oya li ya ponokele Paulus motempeli noya li ya hala oku mu dhipaga. Omuwiliki gwetangakwiita lyaRoma okwa li a kutha po Paulus noku mu fala mondholongo. Sho Paulus a li e li pokudhengwa noongola, okwa holola kutya ye omukwashigwana gwaRoma. Shoka oshe mu ningitha a falwe kuKesarea, hoka Aaroma ya li taya pangele oshitopolwa ashihe shaJudea. Hoka okwa li e na oompito oombwanawa dhokugandja uunzapo nuulaadhi komeho gaapangeli. Shoka osha li sha kwathele aantu mboka ya li ye shi kashona kombinga yUukriste ya tseye oshindji kombinga yUukriste.

Iilonga ontopolwa 24 otayi hokolola sho Paulus a li ta pangulwa kuFeliks, omupangeli Omuroma gwaJudea, ngoka a adhika nale u uvu kombinga yaashoka Aakriste yi itaala. Aajuda oya li ya lundile Paulus kutya okwa teya ompango yaRoma momikalo ndatu. Oya ti kutya Paulus ote eta epiyagano mokati kAajuda ayehe muRoma, oye omuwiliki gwoshimpaga sha nika oshiponga nonokutya okwa li ta kambadhala okunyateka otempeli ndjoka ya li megameno lyaRoma. (Iil. 24:5, 6) Omalundilo ngoka oga li taga vulu okuningitha Paulus a tokolelwe eso.

Osha simana lela Aakriste kunena ya tale nkene Paulus a li ungaunga nomalundilo ngoka. Okwa kala a gundjila noku na esimaneko. Paulus okwa li a popi kombinga yOmpango yaMoses nokombinga yaahunganeki. Okwa li wo a pula a pewe uuthemba wokulongela ‘Kalunga koohekulu.’ Mboka owo wa li uuthemba mboka Aajuda yalwe ya li ye na kohi yompango yaRoma. (Iil. 24:14) Mokweendela ko kwethimbo, Paulus okwa li a popile eitaalo lye noku li tseyithila omupangeli a landula ko gwedhina Porkius Festus nosho wo komeho gomukwaniilwa Herodes Agrippa.

Hugunina, Paulus opo a pangulwe pauyuuki, okwa ti: “Ngame otandi igameke komupangeli Omuroma.” Omupangeli Omuroma oye a li omupangeli omunankondo pethimbo ndyoka. — Iil. 25:11.

Konima omuyengeli okwa li a lombwele Paulus a ti: “Ou na oku ka thikama koshipala shomupangeli Omuroma.” (Iil. 27:24) Petameko lyokupangela kwe, Omupangeli Omuroma Nero okwa li a popi kutya haye owala ta kala ta pangula aantu. Muule womimvo hetatu dhopetameko dhokupangela kwe, oshinakugwanithwa shoka okwa li e shi gandja kuyalwe. Embo The Life and Epistles of Saint Paul olya hokolola kutya uuna Nero a zimine okupangula oshipotha shontumba, oompangu odha li hadhi kala mombala ye, moka a li ha kwathelwa kongundu yaagandjimayele mboka ya li ye na ontseyo oyindji noye shi okuholelwa.

 Ombiimbeli inayi popya ngele Nero oye mwene a li a pulakene nokupangula Paulus nenge kutya okwa li a pula gumwe a pulakene etalululoindilo lyaPaulus, ye ta ka lombwela Nero shoka u uvu. Kutya nduno okwa pangulwa kulye, Paulus okwa li a yelitha kutya ye ota longele Kalunga kAajuda nonokutya okwa li ta ladhipike aantu ayehe ya simaneke epangelo. (Rom. 13:1-7; Tit. 3:1, 2) Osha fa shi li ngeyi kutya sho Paulus a popile onkundana ombwanawa komeho gaapangeli okwa pondola, oshoka omupangeli Omuroma okwe mu mangulula. — Fil. 2:24; Filem. 22.

Jesus okwa li a lombwele aalongwa ye a ti: “Otamu ka falwa kiipala yomalenga noyaakwaniilwa omolwandje, shi ninge ompito yokuhokolola elaka etoye kuyo nokaapagani.” (Mat. 10:18) Oshi li uuthembahenda okukalela po Jesus momukalo nguka. Oonkambadhala dhetu dhokupopila onkundana ombwanawa otashi vulika dhi tu kwathele tu sindane iipotha mompangu. Odhoshili kutya shoka hashi tokolwa kaantu inaaya gwanenena itashi vulu “okupopila nokukoleka” thiluthilu onkundana ombwanawa paveta. Uukwaniilwa waKalunga owo owala tawu ke tu mangulula ko komathiminiko nokokwaanuuyuuki. — Omuuv. 8:9; Jer. 10:23.

Nokunena edhina lyaJehova otali vulu okusimanekwa, uuna Aakriste taya popile eitaalo lyawo. Natse natu kambadhale okukala twa gundjila, tatu popi oshili nokutompa aantu, ngaashi Paulus a li e shi ningi. Jesus okwa li a lombwele aalanduli ye kutya kaye na okukala ‘ye na oshimpwiyu kutya otaye ki ipopila ngiini. Oshoka ote ke ya pa iitya noondunge tadhi nyenge aatondi yawo ayehe oku ya kondjitha noku ya ludhikitha.’ — Luk. 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Uuna Aakriste taya popile eitaalo lyawo komeho gaakwaniilwa, gaapangeli nenge gaakwanepangelo yalwe, otaya vulu okugandja uunzapo kaantu mboka tashi vulika shi li oshidhigu okuthika kuyo nonkundana ombwanawa. Omatokolo gamwe gopampangu oga ningitha omakotampango gamwe ga talululwe, noshe shi ningitha tashi wapa, opo omuntu kehe a kale e na emanguluko lyokupopya nolyokukala melongelokalunga ndyoka a hala. Kutya nduno oshizemo shiipotha mbyoka oshi kale sha tya ngiini, uulaadhi mboka aapiya yaKalunga haya kala ye na, uuna ye li mompangu ohawu nyanyudha Kalunga.