1. Oshike shoka tashi vulika tu pulwe kiilonga, nenge kosikola?

 OHO kala wu uvite ngiini ngele omuniilonga, nenge omunasikola omukweni e ku pula kombinga yeitaalo lyoye? Mbela oho kala wa tila? Oyendji yomutse ohatu kala twa tila. Ihe epulo ndyoka otashi vulika li tu kwathele tu uve ko shoka omuntu ngoka ta dhiladhila, nenge shoka a itaala, nokungawo ohashi kala oshipu kutse tu mu lombwele kombinga yonkundana ombwanawa. Ihe omathimbo gamwe omuntu ohashi vulika a pule ngawo, molwaashoka itaa tsu kumwe naashoka twa itaala. Shoka inashi tu kumitha. Olundji ohashi kala ngawo molwaashoka a uva omadhiladhilo ga puka kombinga yeitaalo lyetu. (Iil. 28:22) Shimwe ishewe, otu li ‘momasiku gahugunina,’ ano ethimbo moka aantu oyendji ‘haa lundilathana, noye li aakwanyanya’ nokuli. — 2 Tim. 3:1, 3, yelekanitha NW.

2. Omolwashike twa hala okukala tu na omwenyo omwaanawa?

² Otashi vulika wu ipule to ti: ‘Ongiini tandi vulu okukala nda ngungumana nokuyamukula noohapu oombwanawa uuna gumwe ta pataneke eitaalo lyandje?’ Oshike tashi vulu oku ku kwathela? Okukala wu na omwenyo omwaanawa. Omuntu ngoka e na omwenyo omwaanawa, oha pangele ongeyo ye uuna gumwe te mu hindi, nenge kee shi kutya na yamukule ta ti ngiini. (Omayel. 16:32) Osha yela kutya ihashi kala aluhe oshipu okukala wu na omwenyo omwaanawa. Ongiini to vulu okutsikila okukala wu gu na? Uuna omuntu itaa tsu kumwe naashoka wa itaala, ongiini to vulu oku mu yamukula nombili? Ngele ngoye omuvali, ongiini to vulu okukwathela aamwoye ya ilonge nkene ye na okupopila eitaalo lyawo ya ngungumana? Natu shi taleni.

3. Omolwashike taku vulu okutiwa kutya omuntu ngoka e na omwenyo omwaanawa omulaadhi, ihe ke shi ekatalume. (2 Timoteus 2:24, 25)

³ Uuna omuntu e na omwenyo omwaanawa itashi ti kutya ekatalume, ihe omulaadhi. Ohashi pula uulaadhi opo omuntu wu vule  okukala wa ngungumana, uuna wa taalela onkalo ondhigu. Omwenyo omwaanawa, nenge engungumano olyo uukwatya wumwe ‘womiiyimati yombepo.’ (Gal. 5:22, 23) Oshitya “engungumano” mOshigreka osha li hashi longithwa sha ukithwa kokakambe okapwidhi ka dheulwa. Kala ando wa fa wu ka wete ka ngungumana. Nando okakambe hoka ngashingeyi ohaka kala ka ngungumana, oke na natango oonkondo. Tu li aantu, ongiini tatu vulu okukokeka uukwatya womwenyo omwaanawa, ihe natango otu li aalaadhi? Shoka itatu vulu oku shi ninga koonkondo dhetu yene. Otu na okupula ombepo ondjapuki yaKalunga megalikano yi tu kwathele tu kokeke uukwatya mbuka uuwanawa. Opu na aantu oyendji ya ilonga okukala aayifupipiki. Oonzapo odhindji ohadhi kala dhi ifupipika, uuna tadhi patanekwa, naashoka ohashi kwathele yalwe ya kale ye na etaloko ewanawa li na ko nasha nadho. (Lesha 2 Timoteus 2:24, 25.) Ongiini omwenyo omwaanawa tagu vulu okukala wumwe womuukwatya woye mboka wa tongomana?

4. Oshike tatu vulu okwiilonga koshiholelwa shaIsak, ngele tashi ya pokukala nomwenyo omwaanawa?

⁴ MOmbiimbeli omu na omahokololo ogendji ngoka taga ulike kutya osha simana okukala nomwenyo omwaanawa. Natu taleni koshiholelwa shaIsak. Sho a li moshitopolwa Gerar shAafilisti, aashiinda she oye mu sile efupa e taya file omithima ndhoka dha li dha hupwa kaapiya yahe. Pehala lyokukondjela omithima, Isak okwa tembukile pamwe nuukwanegumbo we koshitopolwa shokokule e ta hupu omithima dhilwe. (Gen. 26:12-18) Ihe Aafilisti oya ti kutya omeya ngoka ge li momithima ndhoka nago oga wo. Nonando ongawo, Isak okwa ungaunga nayo nombili. (Gen. 26:19-25) Mbela oshike sha li she mu kwathele a kale a ngungumana nokuli nando yalwe oya li ya kambadhala oku mu hinda? Osha yela kutya okwa li a ilongo oshindji koshiholelwa shaavali ye, ngaashi okukala omunambili ngaashi he, Abraham nokukala ‘nombepo yi na ombili noya ngungumana,’ ngaashi Sara. — 1 Pet. 3:4-6; Gen. 21:22-34.

5. Oshiholelwa shini tashi ulike kutya aavali Aakriste otaya vulu okulonga oyana kutya osha simana okukala nomwenyo omwaanawa?

⁵ Aavali Aakriste, kaleni mu shi kutya nane otamu vulu okulonga oyana yeni kutya osha simana okukala aanambili. Natu ka taleni koshiholelwa shaMaxence gwomimvo 17. Okwa li ha ungaunga naantu ya geya kosikola nomiilonga yokuuvitha. Aavali ye oye mu kwathele neidhidhimiko a kokeke uukwatya wombili. Oya ti: “Maxence ngashingeyi oku shi uvite ko kutya oshipu okugeya, nenge okuungaunga naantu momukalo omwiinayi, ihe ngoka e na omwenyo omwaanawa oha pangele ongeyo ye.” Shi nyanyudha, Maxence okwa ilongo okukala e na omwenyo omwaanawa.

6. Ongiini egalikano tali vulu oku tu kwathela tu hwepopale mokuulika uukwatya womwenyo omwaanawa?

⁶ Oshike tatu vulu okuninga uuna yalwe ye tu geyitha, tashi vulika taya lundile Jehova, nenge taya popile muuwinayi Ombiimbeli? Otatu vulu okupula Jehova ombepo ondjapuki nuunongo we, tu vule okukala twa ngungumana. Ihe ongiini ngele otwa ndhindhilike kutya inatu inyenga momukalo omwaanawa? Otatu vulu okugalikana ishewe kombinga yasho nokudhiladhila kwaashoka tatu ka ninga po moshikando tashi ya. Opo nduno, Jehova ote ke tu pa ombepo ye ondjapuki, tu vule okupangela ongeyo yetu nokuulika kutya otu na omwenyo omwaanawa.

7. Ongiini okwiilonga omanyolo gontumba momutse taku vulu oku tu kwathela tu kale hatu pangele okupopya kwetu noonkatu dhetu, uuna tu li moonkalo oondhigu? (Omayeletumbulo 15:1, 18)

⁷ Opu na oovelise dhimwe mOmbiimbeli ndhoka tadhi vulu oku tu kwathela tu pangele okupopya kwetu, uuna twa taalela oonkalo oondhigu. Ombepo ondjapuki yaKalunga otayi vulu oku tu kwathela tu dhimbulukwe oovelise ndhoka. (Joh. 14:26) Pashiholelwa, omakotampango ngoka taga adhika membo lyOmayeletumbulo otaga vulu oku tu kwathela tu kale twa ngungumana. (Lesha Omayeletumbulo 15:1, 18.) Embo ndyoka otali tu hololele wo kutya omolwashike sha  simana okukala twa ngungumana, uuna tu li moonkalo oondhigu. — Omayel. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Omolwashike tu na okukala hatu gandja eitulomo kwaashoka tashi vulika shi ningithe omuntu e tu pule?

⁸ Oondunge dhokuyoolola otadhi vulu wo oku tu kwathela. (Omayel. 19:11) Omuntu ngoka e na oondunge dhokuyoolola oha ipangele, uuna eitaalo lye tali makelwa. Olundji uuna aantu taye tu pula omapulo, ihaye tu lombwele naanaa etompelo kutya omolwashike taya pula. Manga inaatu yamukula, natu dhimbulukwe aluhe kutya ihatu kala tu shi kutya oshike sha inyengitha omuntu a pule epulo ndyoka. — Omayel. 16:23.

9. Gideon okwa li a ulike ngiini oondunge dhokuyoolola nosho wo omwenyo omwaanawa, sho a li ta ungaunga naalumentu Aaefraim?

⁹ Natu taleni nkene Gideon a li a ungaunga naalumentu Aaefraim. Oya li ye mu pula ya geya kutya oshike inee ya pula kuyele ya ka kondjithe pamwe naye Aamidiana. Ihe mbela omolwashike naanaa ya li ya geya? Mbela omolwaashoka ya li ye na uuntsa? Ihe kutya nduno oshike naanaa sha li she ya geyitha, Gideon okwa kambadhala okuuva ko omaiyuvo gawo e te ya yamukula nombili. Oshizemo, Ombiimbeli otayi tu lombwele kutya sho a popi nayo momukalo ngono, “oya gololoka.” — Aatok. 8:1-3.

10. Oshike tashi vulu oku tu kwathela tu tseye nkene tu na okuyamukula mboka taye tu pula kombinga yeitaalo lyetu? (1 Petrus 3:15)

 ¹⁰ Otashi vulika omuniilonga, nenge omunasikola mukwetu e tu pule kutya omolwashike hatu vulika komithikampango dhOmbiimbeli. Otatu ka ninga ngaashi tatu vulu tu popile eitaalo lyetu, nopethimbo opo tuu mpoka otatu ka ulika kutya otwa simaneka etaloko lyomuntu ngoka. (Lesha 1 Petrus 3:15.) Pehala lyokuthika pehulithodhiladhilo kutya ota pula nelalakano lyokusheka, dhiladhila nkene omapulo ge taga vulu oku ku kwathela wu mone shoka ta ipula nasho. Kutya nduno omuntu okwa pula nelalakano lyashike, natu kambadhale okuyamukula momukalo gwombili nonondjaalela. Eyamukulo lyetu otashi vulika li mu inyengithe a dhiladhile muule kombinga yetaloko lye. Nonando ota monika a fa a dhina aantu, nenge te tu nyenkele, elalakano lyetu nali kale oku mu yamukula nombili. — Rom. 12:17.

11-12. (a) Oshike tatu vulu okutala kusho manga inaatu yamukula epulo edhigu ndyoka twa pulwa? (Tala wo ethano) (b) Gandja oshiholelwa shono tashi ulike kutya ngele omuntu okwa pula epulo, otatu vulu okukundathana naye nombili.

¹¹ Pashiholelwa, ngele omuniilonga pamwe nangoye okwe ku pula kutya oshike ihoo dhana omavalo, mbela ota dhiladhila kutya ihatu kutha ombinga momainyanyudho gamwe gi ili? Nenge oku uvite kutya ohatu yono po uukumwe miilonga sho ihaatu dhana omavalo? Tango otatu vulu oku mu pandula sho e na ko nasha nayalwe, opo nduno tatu mu shilipaleke kutya natse ohatu kala wo twa hala okunyanyukilwa pamwe naamboka hatu longo pamwe nayo. Shoka otashi vulu oku tu pa ompito tu tameke oonkundathana momukalo gwombili shi na ko nasha naashoka Ombiimbeli tayi ti kombinga yomasiku gomavalo.

¹² Otatu vulu wo okuninga ngawo uuna gumwe e tu pula omapulo omadhigu. Omunasikola omukwetu otashi vulika a tye, Oonzapo dhaJehova odhi na okulundulula etaloko lyadho li na ko nasha nuushenge. Mbela ota popi ngawo molwaashoka a uva omapopyo giifundja ge na ko nasha nankene Oonzapo dhaJehova dha tala ko uushenge? Nenge otashi vulika te shi popi molwaashoka e na kuume ke, nenge omupambele eshenge? Mbela ota ti kutya otu tonde mboka ye na onkalamwenyo ya tya ngawo? Otashi vulika twa pumbwa oku mu shilipaleka kutya otu na ko nasha naantu ayehe notwa simaneka uuthemba womuntu kehe wokuninga omatokolo gopaumwene. b (1 Pet. 2:17) Opo nduno otatu vulu oku mu lombwela shoka Ombiimbeli tayi popi nankene oku yi landula taku tu kwathele tu kale nonkalamwenyo ombwanawa.

13. Ongiini to vulu okukwathela omuntu ngoka ha sheke mboka ya itaala muKalunga?

¹³ Uuna omuntu itaa tsu kumwe naashoka twa itaala, inatu endelela okuthika pehulithodhiladhilo kutya otu shi shoka a itaala. (Tit. 3:2) Pashiholelwa, ongiini ngele omunasikola omukweni ota ti kutya okwiitaala muKalunga kashi li pandunge? Mbela oto ka tya okwa itaala moevolusi noku shi oshindji kombinga yayo? Paushili wo wene, otashi vulika ta endulula owala iinima mbyoka a uva. Pehala lyokuludhika naye kombinga yuunongononi, tala kutya omomukalo guni to vulu okukwathela omunasikola omukweni a ka dhiladhile konima yethimbo. Oto vulu wu mu ulukile uuyelele wu na ko nasha neshito, tawu adhika kepandja lyetu, jw.org. Otashi vulika konima yethimbo a kale e na ehalo lyokukundathana kombinga yoshitopolwa, nenge yokavidio hoka a mona ko. Ngele otwa ulike kutya otwe mu simaneka momukalo ngoka, otashi vulika a kale a hala okwiilonga oshindji kombinga yaashoka Ombiimbeli tayi ti.

14. Niall okwa li a longitha ngiini epandja lyetu lyokointaneta a kwathele omunasikola gwomongundu yawo shi na ko nasha neuvoko lya puka kombinga yOonzapo dhaJehova?

¹⁴ Omugundjuka gwedhina Niall oha longitha epandja lyetu a ulike kutya shoka aantu haya popi kombinga yOonzapo dhaJehova kashi  shi shoshili. Okwa ti: “Onda li handi lombwelwa olundji kaanasikola yomongundu yetu kutya inandi itaala muunongononi, molwaashoka onda inekela mOmbiimbeli ndjoka aniwa yi li ‘embo lyomahokololo giifundja,’ pehala lyokwiinekela miinima yoshili.” Uuna aanasikola yomongundu yawo inaaye mu etha a yelithe kombinga yeitaalo lye, Niall ohe ya lombwele ya tale kepandja lyetu, jw.org, kohi yokapalanyolo “Science and the Bible.” Lwanima, Niall okwa mono kutya omunasikola omukwawo okwa lesha uuyelele mboka nokwa li a halelela ya kundathane kombinga yankene iinima yi na omwenyo ye ya po. Otashi vulika nangoye wa ningilwa oshinima sha fa mpoka.

15. Ongiini aavali taya vulu okukwathela oyana ya yamukule nombili aanasikola ooyakwawo, uuna taye ya pula kombinga yeitaalo lyawo?

¹⁵ Aavali otaya vulu okulonga oyana nkene ye na okwiinyenga nengungumano, uuna eitaalo lyawo tali makelwa. (Jak. 3:13) Aavali yamwe ohaya idheula noyana pelongelokalunga lyuukwanegumbo. Ohaya konakona iikundathanwa mbyoka tashi vulika yi holoke po kosikola, ohaya kundathana nokuulika nkene ye na okuyamukula nohaya longo oyana nkene ye na okupopya nombili nomomukalo tagu opalele. — Tala oshimpungu “ Okwiiyenditha po otaku vulu okukwathela aanegumbo yaandjeni.”

16-17. Okwiiyenditha po komeho yethimbo otaku vulu ngiini okukwathela aagundjuka ya popile eitaalo lyawo?

¹⁶ Okwiiyenditha po otaku vulu okukwathela aagundjuka ya kale ya tompwa kwaashoka ya itaala noya vule oku shi yelithila yalwe. Iitopolwa yi li ko jw.org, yi na oshipalanyolo “aagundjuka taya pula” oya kwatela mo ombapila yomapulo. Iitopolwa mbyoka oya nyanyangidhwa nelalakano lyokukwathela aagundjuka ya kale ya tompwa kwaashoka ya itaala noku ya kwathela ya ilongekidhe okuyamukula niitya yawo yene. Ngele otwa konakona iitopolwa mbyoka pamwe megumbo, atuhe otatu vulu okwiilonga nkene tatu vulu okupopila eitaalo lyetu momukalo omwaanawa.

 ¹⁷ Omugundjuka gwedhina Matthew okwa li a yelitha nkene okwiiyenditha po kwe mu kwathela. Matthew naavali ye oya li haya ningi omapekapeko pelongelokalunga lyuukwanegumbo wawo kombinga yiitopolwa mbyoka tashi vulika yi ka kundathanwe kosikola. Okwa ti: “Ohatu dhiladhila kepulo kehe ndyoka tashi vulika li holoke po, nokwiidheula nkene tatu vulu oku li yamukula, sha ikolelela komapekapeko ngoka twa li twa ningi. Uuna nda tompwa kwaashoka nda itaala ohandi kala ndi na einekelo nohashi kala oshipu kungaye okuungaunga nayalwe nda ngungumana.”

18. Oshike sha simana shoka sha tumbulwa mAakolossa 4:6?

¹⁸ Nonando otu uvithile nawa yalwe momukalo tagu ya tompo, haayehe haya kala ya hala okutaamba ko shoka tatu popi. Ihe okupopya momukalo tagu ulike kutya otu na oondunge dhokuyoolola nosho wo omwenyo omwaanawa, otaku vulu ku tu kwathela. (Lesha Aakolossa 4:6.) Okupopya nagumwe kombinga yaashoka twa itaala otaku vulu okuyelekanithwa noku mu umbila etanga. Otatu vulu oku li mu umbila nuukeka, nenge tu li mu umbile twa nana. Ngele otwe li mu umbile nuukeka ota vulu oku li hakela nuupu e tamu tsikile okudhana. Ngele otwa kala hatu popi nondjaalela notwa ngungumana, omuntu otashi vulika a kale e na ehalo lyoku tu pulakena nokutsikila noonkundathana. Ihe ngele omuntu okwa hala owala okutsa oompata natse, nenge okusheka eitaalo lyetu katu na okutsikila noonkundathana. (Omayel. 26:4) Haantu ayehe taye ki inyenga ngawo, ihe oyendji otaya ka pulakena.

19. Oshike shi na oku tu inyengitha tu kale twa ngungumana uuna tatu popile eitaalo lyetu?

¹⁹ Okukala tu na omwenyo omwaanawa ohaku tu etele uuwanawa owundji. Galikana kuJehova e ku pe oonkondo ndhoka wa pumbwa wu kale wa ngungumana, uuna to yamukula mboka taye ku pataneke, nenge taya sheke eitaalo lyoye. Dhimbulukwa kutya ngele owa kala wa ngungumana, otashi ku kwathele opo oonkundathana dheni kaadhi lundulukile mokunyenyeta. Ngele owa yamukula nombili nonesimaneko otashi vulu okwiinyengitha aapulakeni ya lundulule etaloko lyawo li na ko nasha natse nosho wo noshili yOmbiimbeli. “Kaleni mwi ilongekidha aluhe okuyamukula kehe ngoka te mu pula okufatulula etegameno ndyoka li li mune.” Ihe shi ningeni nombili nonesimaneko. (1 Pet. 3:15) Tsikila okukala wu na omwenyo omwaanawa.