Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Omapulo ga za kaaleshi

Omapulo ga za kaaleshi

Sho ngame nomukulukadhi gwandje inaatu ya moshili, otwa li twa halelela okumona okanona. Ihe omukulukadhi gwandje okwa li e na uupyakadhi moshivalelo, onkee ano, opo a simbapale otwa li twa longitha omukalo gopaunongononi. Ihe uumwenyontu (embryos) wetu awuhe inatu wu longitha po, mboka wa hupa po owa pungulwa mokila wa kukutikwa. Mbela nawu kale wa pungulwa nenge nawu ekelwehi?

Epulo ndika olyo limwe lyomomapulo omadhigu ndyoka hali kala tali ingaana momadhiladhilo gaaihokani mboka ya simbapalekwa paunongononi. Aaihokani oyo taye ki ihokolola koshipala shaJehova ngele tashi ya pomatokolo ngoka taya ningi. Onkee ano, oshi li nawa opo aaihokani mboka taya hogolola omikalo dhokusimbapalekwa paunongononi ya kale ye shi shoka sha kwatelwa mo.

Mo 1978 omukiintu gumwe muIngilanda okwa li a simbapalekwa paunongononi, nokwa li a pulumutha okanona, ihe oshinima shoka osha li sha halutha uuyuni, molwaashoka osho oshikando shotango sha li sha ningwa. Omukiintu ngoka ka li ta vulu okusimbapala, molwaashoka uumunino we moka mu na okweenda omasita goluvalo gomulumentu go ga tsakanene nomayi ge, owa thita. Aanongononi yopaunamiti oya li ya kutha eyi muye, e taye li tula mekende moka mu na ombuto yoluvalo yomusamane gwe. Eyi ndyoka lya simbapalekwa olya li lye ethiwa li kokele kashona miitungilutu li li mekende moka, nokonima olya tulwa moshivalelo she moka lya kwata. Omukiintu ngoka okwa li a mono okanona kokakadhona. Kunena opu na omikalo dhokusimbapaleka aantu dhi ili nodhi ili.

Nonando omikalo ndhoka odha yooloka miilongo niilongo, olundji ohadhi kala dha kwatela mo iinima tayi landula: Omukulukadhi oha pewa omiti dhontumba uule woshiwike, opo dhi mu kwathele a kale e na omayi goluvalo ogendji muye. Omusamane ohashi vulika a pulwe a gandje ombuto yoluvalo, nopo shi ningwe oku na okukala ti idhanene kuulumentu we sigo a sitama omasita goluvalo. Omayi nosho wo ombuto yoluvalo ohayi opalekwa tango nokulumbakanithwa mumwe molabora. Otashi vulika omayi ge vulithe pulimwe ga simbapale, e taga tameke okwiitopola e taga ningi uumwenyontu. Konima yesiku lwaampono, omayi ngoka ga simbapala ohaga konakonwa, opo ku talike ngoka ge li monkalo yi li nawa, go ga ka tulwe moshivalelo shomukiintu. Mesiku etitatu lwaampono, omayi ngoka ohaga tulwa moshivalelo shomukiintu. Ihamu tulwa owala eyi limwe, ihe ohamu tulwa omayi gaali nenge gatatu ngoka ku wetike kutya oge li nawa, opo a simbapale nuupu. Ngele eyi limwe nenge gaali oga kwata, oha ningi omusimba, naantu ohaya kala ya tegelela a ka pulumuthe uuna ethimbo lya thikana.

 Mbela omayi ngoka inaaga tulwa muye, mwa kwatelwa ngoka kaage li nawa ohaga ningwa ngiini? Ngele oge ethiwa, omayi ngoka ga simbapala otaga ka sa. Opo kaaga se, ohaga tulwa mehala lya talala noonkondo moka mu na onitrogena. Ohashi ningilwa shike mbela? Ngele omayi gotango ngoka ga tulwa momukiintu inaga kwata, nena pomayi ngoka ga pungulwa, opo tapu ka kuthwa natango e taga tulwa moshivalelo she. Ihe shoka ohashi vulika shi ete omaipulo ogendji momuntu. Ngaashi owala aaihokani mboka ya pula epulo ndika, aaihokani oyendji ohaya kala taya kondjo nomadhiladhilo kutya naya ninge shike nomayi ngoka ga simbapala ngoka ge li mokila. Otashi vulika inaaya hala we aanona ya gwedhwa po. Otashi vulika ya kale ya koka nokumona aanona nenge kaaye na iiniwe ya gwana okusila oshimpwiyu okanona kamwe ishewe. Otashi vulika ya kale ya tila kutya sikulimwe omayi ngoka ga simbapala ohashi vulika ga koke ogendji moshivalelo. * Ohashi vulika natango pu kale pwa kilikita uuna kuume kopandjokana a mana oondjenda, nenge ngele ya hengana, gumwe e ta hokanununa. Oonkalo dha tya ngaaka ohashi vulika dhi holoke po shili, nohadhi ningitha aaihokani yamwe ya kale taya futu omimvo nomimvo omolwomayi gawo ngoka ga pungulwa.

Omulumentu gumwe ngoka e shi iinima yomasimbapalo okwa li a popi mo 2008 moshifokundaneki sho The New York Times kutya aantu oyendji mboka ya li ya simbapalekwa paunongononi kaya li ye shi kutya naya ninge shike nomayi gawo ga simbapala ngoka ga hupa po. Oshitopolwa shoka osha ti: “Ngashingeyi moshilongo omu na uumwenyontu 400 000 lwaampono mboka wa pungulwa muupangelo uushona, nomwaalu ngoka otagu ende tagu londo esiku nesiku . . . Uumwenyontu mboka otashi vulika wu pungulwe uule womimvo omulongo nenge dhi vulithe po, uuna wa tulwa mookila ndhoka hadhi talaleke noonkondo, ihe haawuhe hawu hupu ngele owa hengumuka.” Oshinima shoka ohashi ningitha Omukriste i ipule muule omanga inaa tokola okuninga ngaaka. Omolwashike mbela?

Ngele opu na aaihokani Aakriste tayi ipula noshinima shoka twa zi nokupopya, onawa ya dhiladhile konkalo yopaunamiti tayi landula. Omukriste otashi vulika e na okuninga etokolo kombinga yomuholike gwe ngoka e li  monkalo ombwiinayi, ngoka e li keshina lyokufudhitha lyopaunongononi ndyoka hali kwathele omuntu a kale ta fudha. Aakriste yashili oya lenga omwenyo, ngaashi sha popiwa muEksodus 20:13 nosho wo mEpisalomi 36:9, yo natango itaya popile uuhasha waatseyi nawa yuunamiti. O-Awake! yo 8 Mei 1974 otayi ti: “Molwaashoka [Aakriste yashili] oya simaneka etaloko lyaKalunga li na ko nasha nuuyapuki womwenyo, nomolweiyuvo lyawo nokuvulika koompango dhaapangeli, mboka ya halelela okulandula omakotampango gOmbiimbeli kaye na nando esiku ya hogolole okukotheka omuvu ngoka te ehamenene,” molwaashoka oshi li edhipago. Ihe omathimbo gamwe omuvu otashi vulika a kale nomwenyo, molwaashoka owala a tulwa komashina goku mu fudhitha. Moshinima sha tya ngaaka, iilyo yuukwanegumbo oyo yi na okutokola ngele omuntu ngoka ota tsikile okukala komashina ngoka nenge ota kuthwa ko.

Odhoshili kutya onkalo ndjoka inayi faathana noyaaihokani mboka ya pungula uumwenyontu wawo. Ihe oyo ye na ehogololo lyoku wu kutha mo mokila yonitrogena moka wa pungulwa e taye wu etha wu hengumuke. Ngele owa kuthwa mo mokila, nena itawu ka vula we okulongithwa, molwaashoka kawu na we omwenyo. Aaihokani oyo ye na okutokola kuyo yene ngele eiyuvo lyawo otali ya pitike ye shi ninge. — Gal. 6:7.

Molwaashoka aaihokani oyo haya hogolola omayi gawo ga simbapalekwe paunongononi, netegameno lyoku ka mona okanona, oyo ye na okutokola ngele otaya tsikile nokukala taya futile omayi gawo ngoka ga simbapalekwa nosho wo ngele oya hala ye ke ga longithe nale ya mone ishewe okanona kalwe. Ihe aaihokani yamwe otashi vulika ya tokole kutya itaya ka longitha we omayi gawo ngoka ga simbapala, molwaashoka oye ga tala ko kutya oge na omwenyo owala sho ga pungulwa paungonononi. Aakriste mboka ye na okuninga etokolo ndika otaye ki ihokolola koshipala shaKalunga, onkee ano, oye na okulongitha eiyuvo lyawo lya dheulwa kOmbiimbeli. Oye na okukala ya kotoka kaaya ehameke eiyuvo lyawo nenge lyayalwe. — 1 Tim. 1:19.

Aakriste mboka ye na okuninga etokolo ndika otaye ki ihokolola koshipala shaKalunga, onkee ano, oye na okulongitha eiyuvo lyawo lya dheulwa kOmbiimbeli

Omutseyinawa gumwe miinima yokusimbapala okwa ti kutya aaihokani oyendji “ohaya kala ya ngwangwana noihaya kala ye shi kutya naya ninge shike nuumwenyontu wawo mboka [wa kukutikwa mookila].” Pehulilo okwa ti: “Aaihokani oyendji, ohaya kala taya dhiladhila kutya kapu na lela etokolo lyopandunge ndyoka taya vulu okuninga.”

Aakriste yashili mboka ya hala okusimbapala paunongononi, oye na okutala kiilanduliko ayihe ya kwata miiti mbyoka ya kwatelwa mo. Ombiimbeli otayi tu pe omayele tayi ti: “Omuntu onkotoki ota tala oshiponga e ta ka holama, ihe mboka yanathangwa omo taa yi e taa yemata.” — Omayel. 22:3.

Omulumentu nomukiintu ye li pamwe inaaya hokana taya konakona Ombiimbeli oya hala okuninginithwa, ihe itaya vulu okuhokana paveta, molwaashoka omulumentu ke na uuthemba wokukala moshilongo. Epangelo ihali pitike aakwiilongo mboka kaaye na uuthemba wopaveta ya hokane. Mbela itaya vulu okushaina ondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini e taya ninginithwa?

Shoka otashi monika sha fa ekandulopo lyomukundu, ihe kashi li metsokumwe nOmbiimbeli. Opo tu mone kutya omolwashike, natu tale tango kutya elalakano lyondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini olyashike nosho wo kutya ongiini, na uunake tayi vulu okulongithwa.

Mondokumende ndjoka aantu ohayu uvaneke kutya otaya ka kala aadhiginini notaya ka hokana paveta, ngele otashi vulu okuningwa. Egongalo otali ka tala ko aantu mboka ye li aaihokani ngaashi owala aantu mboka ya hokana paveta. Ondokumende ndjoka ohayi nyolwa e tayi shainwa montaneho yoonzapo kaantu mboka itaaya vulu okuhokana paveta, omolwomatompelo gontumba.

Uunake nomolwashike ondokumende ndjoka tayi vulu okulongithwa? Jehova oye omutoti gwondjokana nokwe yi tala ko yi li oshinima sha simanenena. Omwana okwa ti: “Shono Kalunga e shi tula kumwe, inashi kuthwa kumwe komuntu.” (Mat. 19:5, 6; Gen. 2:22-24) Jesus okwa gwedha ko a ti: ‘Oongoka ta henge po omukiintu gwe omolwoshinima shilwe shaa shi oluhondelo [onyata yiipala] e ta hokana gulwe, oye ota hondele.’ (Mat. 19:9) Onkee  ano, Ombiimbeli otayi ti kutya omuntu ota vulu owala okuteya ondjokana ngele kuume ke a hondele. Pashiholelwa, ngele omusamane okwa lala nomukiintu gulwe, nena omukulukadhi gwe ngoka kee na ondjo ota vulu okuninga etokolo kutya ote ke mu henga po nenge hasho. Ngele omukulukadhi okwa hengana, okwa manguluka okuhokanwa ishewe.

Ihe aasita yoongeleka ndhoka dha simana, miilongo yimwe, unene tuu monakuziwa, inaya tula miilonga shoka Ombiimbeli tayi popi kombinga yoshinima shika. Pehala lyaashono, oya kala taya longo aantu kutya kapu na nando etompelo limwe ndyoka tali vulu okugandjwa opo ondjokana yi teke. Onkee ano, miilongo moka oongeleka dhi na enwethomo enene, omulandu gwompango miilongo moka ihagu pitike nando ehengathano, nonando opu na oluhondelo ndoka lu li etompelo ndyoka Jesus a gandja. Miilongo yimwe aaihokani otaya vulu okuhengana, ihe oshi na ondjila onde, sha kilikita nohashi pula wo oshindji. Ohashi vulika shi pule omimvo odhindji ya pewe onzapo yehengano. Kungeyi, oongeleka ndhoka nenge omapangelo giilongo mbyoka oga fa taga ‘keelele’ shoka Kalunga u utha shi ningwe. — Iil. 11:17.

Pashiholelwa, aaihokani otashi vulika ya kale moshilongo moka okuteya ondjokana inaaku pitikwa nenge shi li oshidhigu noonkondo kuyo oku shi ninga, nenge hashi vulika shi kuthe oomvula odhindji ondjokana yi teke. Ngele oya ninga ngaashi ta vulu ya teye ondjokana, noya gwana okuya ishewe mondjokana pataloko lyaKalunga, otaya vulu okushayina ondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini. Oshinima shoka oshi li elongekidho lyopahenda ndyoka lya tulwa po kegongalo lyopaKriste miilongo mbyoka. Ihe miilongo oyindji moka oveta ya pitika okuteya ondjokana, oshinima shoka kashi na okuningwa, kutya nduno okuteya ondjokana oku na ondilo nenge okwa kitakana.

Yamwe mboka ye li miilongo moka okuteya ondjokana kwa pitikwa ohaya kala ya hala okushayina ondokumende ndjoka, opo kaaya ka ende oondjila oonde nodha kitakana dhokuteya ondjokana. Ihe ondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini hasho hayi longo ngaaka.

Omulumentu nomukiintu mboka ya popiwa petameko ye li pamwe oya hala okuhokana, nOmbiimbeli itayi ya indike ya hokane, molwaashoka kapu na ngoka a li nale mondjokana. Ihe uupyakadhi mboka wu li po owo owala kutya omulumentu ke na uuthemba wokukala moshilongo shoka paveta nepangelo itali mu pitike a hokane. (Miilongo oyindji omapangelo ohaga pitike aantu ya hokane, nonando gumwe nenge ayehe kaye na uuthemba wokukala moshilongo.) Ihe moshinima shika tatu kundathana ngashingeyi oshilongo ohashi pitike aantu ya teye ondjokana. Onkee ano, miilongo moka inashi pumbiwa okushayina ondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini. Ihe omulumentu nomukiintu mboka tatu kundathana moshitopolwa shika inaya pumbwa nando ya shaine ondokumende yEgano lyOkukala Aadhiginini, molwaashoka yo itaya teya ondjokana. Ayehe oya manguluka okuhokana. Ihe ongiini taya vulu oku shi ninga ngele omulumentu ke na uuthemba wopaveta wokukala moshilongo moka? Otaya vulu okuya koshilongo shilwe hoka taya vulu oku ka hokanena. Shimwe ishewe, otaya vulu okuhokanena moshilongo moka ye li ngashingeyi, ngele omulumentu okwa katuka onkatu a ka konge omikanda ndhoka tadhi mu pitike a kale moshilongo paveta.

Osha yela kutya omulumentu nomukiintu ngoka otaya vulu okuninga po sha, opo onkalamwenyo yawo yi kale metsokumwe nomithikampango dhaKalunga nokuvulika wo kompango yoshilongo. (Mark. 12:17; Rom. 13:1) Otwi inekela kutya otaye ke shi ninga. Konima ngele ye shi ningi, egongalo otali vulu ihe okutala ngele oya gwana okuninginithwa nenge hasho. — Heb. 13:4.

^ okat. 6 Ongiini ngele okanona hoka taka koko moshivalelo oke na epuko lyasha nenge omayi ngoka ga tulwa moshivalelo ogendji gomugo oga kwata? Ngele aaihokani oya hoyele mo owina ela ndyoka, nena oya dhipaga. Okusimbapalekwa paunongononi ohaku etitha aantu ya vale (epaha, elongo nenge aanona ye vulithe po) nolundji ohashi etitha aanona ya valwe ethimbo inaali thikana nomathimbo gamwe ela ohashi vulika li kale tali tika. Ngele omayi ogendji oga kwata, nena omukiintu otashi vulika a “ninge ehogololo,” opo okanona kamwe nenge wu vulithe po wu dhipagwe. Oku shi ninga okwa faathana owala nokuhoya mo ela, noshi li edhipago. — Eks. 21:22, 23; Eps. 139:16.