Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Jehova okwe ya gamene momizizimba dhoondundu

Jehova okwe ya gamene momizizimba dhoondundu

ONGULONENE yimwe sho omukulukadhi gumwe a yi pondje yegumbo lye, okwa adha po okapakete ke li pomweelo. Okwe ka tumbu po e ta lengalenga, ihe mepandaanda kamwa li omuntu. Oke na okukala ka thigwa po komuntu kee mu shi ongulohi. Okwe ka patulula kashona e ta shuna mbala megumbo e te edhile omweelo. Omolwashike e endelele a shune megumbo? Omolwaashoka okapakete okiileshomwa yopaMbiimbeli mbyoka ya li yi indikwa. Sho a papatele okapakete, okwa galikana momutima, ta pandula Jehova omolwiikulya yopambepo mbyoka ya simana.

Iinima ya tya ngaaka oya kala hayi ningwa mOndowishi momimvo 1930 nasha. Mo 1933 sho Nazi a tameke okupangela, iilonga yOonzapo dhaJehova oya li yi indikwa konyala moshilongo ashihe. Omumwatate Richard Rudolph, ngoka e na omimvo dha konda 100, ota ti: “Otwa li twi itaala kutya okuuvitha kombinga yaJehova nedhina lye kakwa li taku vulu okuyiwa moshipala kompango ndjoka yopantu. * Iileshomwa yopaMbiimbeli oyo ya li oshilongitho shetu sha simana shokukonakona nosho wo muukalele. Ihe katwa li we hatu yi mono nuupu, molwaashoka oya li yi indikwa. Otwa li tu na omaipulo kutya iilonga oya li tayi ka tsikila ngiini.” Nziya Richard okwa li a mono po omukalo gumwe inaagu tegelelwa a kwathele a gwanithe po ompumbwe ndjoka. Osha li tashi ka ningwa momizizimba dhoondundu.—Aatok. 9:36.

OONDJILA DHAAMBOKA YA LI HAYA YAKELE IINIMA MOSHILONGO

Ngele owa yi komulonga gwaElbe (nenge Labe), oto ka adha po Oondundu Oonene (Krkonoše), ndhoka kunena dhi li poongamba dhaCzech Republic naPoland. Nonando oondundu ndhoka odhi na owala uule woometa 1 600, oondundu ndhoka odha kala hadhi ithanwa ontuntu yaarctic yi li pokati kaEuropa. Oondundu ndhoka odha li dha siikilwa kolumi lu thike poometa ndatu etata lyomvula ayihe. Mboka haya kala ya dhina onkalo yombepo ndjoka hayi lunduluka aluhe ohashi vulika yi iyadhe mokati kondau ndjoka hashi vulika yi siikilile oondungu dhoondundu inaashi tegelelwa.

Momukokomoko gwoomvula omathele, oondundu ndhika odha kala oongamba pokati kiitopolwalongo, komaukwaniilwa niitunda. Kasha li oshipu okushilila oshitopolwa shoka sha nika oshiponga, onkee ano  nale aantu oyendji oya li haya yakele iinima moshilongo taye ende moondundu ndhika. Momimvo dho 1930 nasha, sho Oondundu Oonene dha li dha topola Tsehoslovakia naNdowishi, Oonzapo ndhoka dha li dha tokola toko odha li dha tameke okulongitha oondjila ndhika dha li hadhi longithwa kwaamboka ya li haya yakele iinima moshilongo. Dhi ninge shike mbela? Opo dhi ete moshilongo iileshomwa mbika yopaMbiimbeli yi na ondilo. Omugundjuka Richard okwa li gumwe gwomOonzapo ndhoka.

Aamwatate naamwameme ya zala ya fa aalondi yoondundu oya li haya pitithile iileshomwa kOondundu Oonene okuya moNdowishi

ONKALO YA NIKA OSHIPONGA KAALONDI YOONDUNDU

Richard ota ti: “Momahuliloshiwike, otwa li hatu yi koondundu tu li moongundu dhooyaheyali lwaampono dhaamwatate aagundjuka twa zala twa fa aalondi yoondundu. Otwa li hatu ende po oowili ndatu lwaampoka okuza moNdowishi tu ye handiyaka yoondundu tu thike koŠpindlerův Mlýn,” ehala lyokuthuwila ndyoka li li ookilometa 16,5 muCzech. Pethimbo ndyoka, Aandowishi oyendji oya li ya kala moshitopolwa shoka. Gumwe okwa li omunafaalama ngoka a li a zimine okulongela kumwe naamwatate. Nokatemba koonkambe hoka a li ha longitha okufala nokweeta mboka taye ya komafutho, okwa li ha ka tala iipakete yiileshomwa kondoolopa ndjoka yopopepi, hoka iipakete ya li hayi tumwa neshina okuza koPrague. Okwa li ha fala iipakete kofaalama ye, ye te yi holeke mondunda moka hamu pungulwa omwiidhi, yi tegelele yi ilwe ko kwaamboka ya li haye yi fala kOndowishi.

Richard ota tsikile ko ta ti: “Sho twa thiki kofaalama hoka, otwa li hatu pakele omakiti getu, ngoka ga longwa unene nelalakano lyokuhumbata omitsalo omidhigu. Kehe gumwe gwomutse okwa li ha humbata ookilograma 50.” Opo kaaya kwatwe, oya li haye ende momilema, haya tameke sho etango tali ningine e taya ka thika manga etango inaali pita. Omumwatate Ernest Wiesner, ngoka a li omutonatelishikandjo muNdowishi pethimbo mpoka, okwa popi kombinga yoshinima shimwe shoka sha li hashi ningwa opo ya shilipaleke kutya opu na egameno, a ti: “Aamwatate yaali oya li haya kwata komeho nongele ya tsakanene nomuntu oya li haya tema ootoshe dhawo. Shika osha li hashi ulukile aamwatate mboka ya li ya humbata omitsalo dhawo mboka haya kala konima yawo oometa 100 lwaampoka, ya holame miihwa pooha nondjila sigo aamwatate ya galuka e taye ya pe endhindhiliko lyontumba, ndyoka lya li hali lundululwa oshiwike noshiwike.” Ihe opolisi yaNdowishi yiikutu iimbulawu hayo awike ya li ya nika oshiponga kuyo.

Richard ota ti: “Ongulohi yimwe onda li ndi na okulonga  ethimbo ele, onkee ano koCzech onda ka ya ko owala nale konima yaamwatate. Okwa li kwa luudha noku na ondau, nonda li tandi kakama sho tandi ende muutalala womvula. Onda li nda kanene miihwa yimwe, nokanda li tandi vulu okuza mo uule woowili dhontumba. Aalondi yoondundu oyendji oya sa momumakalo nguka. Aamwatate onda ka tsakanena owala nayo sho taya galuka ongulonene.”

Muule woomvula dhu uka pundatu, okangundu okashona kaamwatate aaladhi oka kala haka yi koondundu oshiwike kehe. Mokufu, pethimbo mpoka oondundu dhu udha olumi, oya li haya ende kudho taya longitha iinima yokweenda ko ya humbuta iileshomwa momakiti gawo. Omathimbo gamwe, oongundu dhaamwatate tayi ihilile 20 odha li hadhi yi handiyaka yoongamba omutenya tadhi longitha oondjila ndhoka dha ndhindhilikwa. Opo yu ulike kutya oya li owala aalondi yoondundu, aamwameme yamwe oya li wo haya yi pamwe nayo. Yamwe oya li haya tetekele komeho yo tayu umbu omagala gawo mombanda uuna ya mono pu na oshiponga shasha.

Okutaakana koondungu dhOondundu Oonene ndhoka dha li dha siikilwa kolumi okwa li kwa nika oshiponga

Oshike sha li hashi ningwa po uuna mboka ya ka talele iileshomwa ya galuka molweendo lwawo lwomuusiku? Opwa li pwa ningwa omalongekidho, opo iileshomwa yi topolwe nziya uuna ya thiki. Ngiini mbela? Iileshomwa oya li hayi longelwa ya fa oothewa odho dhi li mo, yo tayi falwa keshina lyokolutenda moHirschberg. Iipakete oya li hayi tuminwa kiitopolwa yi ili noyi ili moNdowishi hoka aamwatate naamwameme ya li haye yi fala kaamwahe ngaashi sha popiwa petameko. Onkee okutopola huka oko kwa li omukalo gwomeholamo gwokutopola iileshomwa ngoka kaagwa li tagu vulu okumonika, molwaashoka ando ogwe ya tula moshiponga oshinene. Esiku limwe nokuli otwa li twa monika inaatu shi tegelela.

Mo 1936, ehala moka mwa li hamu thikile iileshomwa yetu popepi naBerlin olya li lya monika. Yimwe yomiinima mbyoka ya li ya adhika mo iipakete itatu mbyoka ya li ya tumwa komuntu keeshiwike gwokuHirschberg. Aapolisi oya li ya nyola sha, opo ya mone iilyo mbyoka tayi kwatele komeho moku yi yakela mo, yo ye ya kwate po. Nziya konima yaashoka, opwa li pwa kwatwa aafekelelwa yaali mwa kwatelwa Richard Rudolph. Molwaashoka aamwatate oya li ya taamba ko iinakugwanithwa ayihe, yakwawo oya li taya vulu okutsikila nomalweendo ngoka ga li ga nika oshiponga noonkondo.

OSHIILONGOMWA KUTSE

Iileshomwa mbyoka ya li hayi humbatwa momakiti okupitila kOondundu Oonene oya li iileshomwa ya simana yopaMbiimbeli yOonzapo dhomoNdowishi. Ihe ondjila yokOondundu Oonene hayo awike ya li hayi longithwa. Sigo omo 1939, sho omatanga gaNdowishi ga kwata ko Tsehoslovakia, opwa kala wo oondjila dha faathana poongamba dhaNdowish noshilongo shoka. Miilongo yilwe mbyoka yi na oongamba dhimwe naNdowishi, ngaashi Fulaanisa, Holanda nosho wo Switzerland, Oonzapo koombinga adhihe odha kala hadhi tula oomwenyo dhadho moshiponga dhi faalele ooitaali ooyakwawo iileshomwa.

Oyendji yomutse kunena ohatu vulu okumona iileshomwa yopaMbiimbeli mbyoka twa pumbwa momalupe gi ili nogi ili. Kutya nduno oho mono oshileshomwa oshipe pOshinyanga shUukwaniilwa nenge oho shi tapa kepandja lyokOintaneta jw.org, omolwashike itoo kaleke momadhiladhilo kutya oshike sha li sha kwatelwa mo opo yi ndulukwe? Otashi vulika inaashi enda ondjila onde ngaashi okupita koondungu dhoondundu dha siikilwa kolumi mokati kuusiku, ihe osha yela kutya osha li tashi pula ooitaali ooyakweni ya longe nuudhiginini mboka haye ku longele nopwaahe na okwiihola mwene.

^ okat. 3 Okwa li megongalo lyaHirschberg muSilesia. Ngashingeyi oshilando Hirschberg osho Jelenia Góra shi li muuzilombugantu waPoland.