ABEL okwa li a tala oonzi dhe sho tadhi napa nawa melundu. Otashi vulika sho a tala kokule kashona a mono ko sha tashi adhima. Okwa li e shi shi kutya mpoka opu na egongamwele lya yeta omulilo, tali tanauka kaali na oluthuwo, opo li keelele ondjila yokuya moshikunino shaEden. Aavali ye omo ya li haya kala, ihe ngashingeyi kapu na ngoka ta vulu okuya mo. Kala ando wa fa wu wete omafufu gaAbel gokomutse taga yalalithwa kombepo yokomatango sho ta piluka a ligamene pombanda ta dhiladhila Omushiti gwe. Mbela ekwatathano lyaantu naKalunga onali ka kale ngaa li li nawa? Abel okwa li a halelela shi ningwe.

Abel ota popi nangoye kunena. Owu mu uvite ngaa? Otashi vulika to ti oshinima shoka itashi vulu okuningwa, molwaashoka omwanamati gwaAdam nguka omutiyali okwa sa nale. Iipongo ye oya kana nale oomvula 6 000 lwaampono dha pita noya ninga ontsi yevi. Ombiimbeli yo otayi popi kombinga yoonakusa tayi ti: “Aasi itaa tseya sha nando.” (Omuuvithi 9:5, 10) Sho ishewe, mOmbiimbeli kamu na nando oohapu dha popiwa kuAbel. Ota vulu nduno okupopya natse ngiini?

Omuyapostoli Paulus okwa li a nwethwa mo a nyole kombinga yaAbel ta ti: “Abel ota popi natango, nonando okwa sa.” (Aahebeli 11:4) Abel ota popi ngiini? Okupitila meitaalo. Abel oye a li omuntu gwotango ngoka a li e na uukwatya mboka wa dhenga mbanda. Eitaalo lye olya li lya kola noonkondo, nomolwaashono e li oshiholelwa dhingi kutse sigo okunena. Ngele otwa holele eitaalo lye, otatu ka kala twa fa tu mu uvite ta popi natse.

Ndele oshike tatu vulu okwiilonga kombinga yaAbel nosho wo eitaalo lye sho kaapu na oshindji sha nyolwa mOmbiimbeli kombinga ye? Natu tale.

Abel okwa valwa konima owala yethimbo ehupi sho aantu yotango ya shitwa. Konima Jesus okwa ka popya kutya Abel okwa li ko ‘peshito lyuuyuni.’ (Lukas 11:50, 51) Osha yela kutya Jesus sho a popi uuyuni okwa li ta popi kombinga yaantu mboka ye na etegameno lyoku ka kulilwa muulunde. Nonando Abel okwa li omuntu omutine kombanda yevi, otashi vulika oye omuntu gwotango ngoka Kalunga a li a tala ko kutya ota vulu okukulilwa. * Osha yela wo kutya Abel ina putukila paantu ye na enwethwemo ewanawa.

Nonando uuyuni owa li uupe natango, aantu oya li nale ya taalelwa koonkalo oombwinayi. Aavali yaAbel, Adam naEva, otashi vulika ya li aantu ye li nawa noye na ondjungu. Ihe oya li ya ninga epuko lya kwata miiti, nayo yene oya li ye shi shi. Petameko oya li ya gwanenena noya li ye na etegameno lyokukala nomwenyo sigo aluhe. Ihe oya ka kala inaaya vulika kuJehova Kalunga e taya tidhwa mo mOparadisa, moshikunino shaEden shoka sha li egumbo lyawo. Molwaashoka oya li ya tula omahalo gawo komeho giinima ayihe, mwa kwatelwa noompumbwe dhoyana, oya li ya kanitha egwaneneno nosho wo omwenyo gwaaluhe. —  Genesis 2:15–3:24.

Adam naEva oyi iyadha ye li muupongekwa pondje yoshikunino, nonkalamwenyo oya li ondhigu. Ihe nonando ongawo, sho ya mono okanona kawo kotango  oye ka luku Kain nenge “Oshinima sha likolwa,” Eva e ta ti: “Kekwatho lyOMUWA onda pulumutha okamati.” Oohapu dhe otadhi ulike kutya otashi vulika a li ta dhiladhila kombinga yeuvaneko ndyoka Jehova a li a ningi moshikunino kutya “oluvalo” lwomukiintu gwontumba otalu ka hanagula po omukolokoshi ngoka a li a pukitha Adam naEva. (Genesis 3:15; 4:1) Otashi vulika pamwe Eva a li ta dhiladhila kutya ye oye omukiintu ngoka a popiwa mehunganeko omanga Kain oye “oluvalo” ndoka lu uvanekwa.

Ngele osho a li ta dhiladhila ngawo, okwa li a puka noonkondo. Ishewe, ngele ye naAdam osho ya kala haya lombwele Kain ngawo sho ta putuka, oya li owala taye mu ningitha a kale e na uuntsa. Mokweendela ko kwethimbo Eva okwa mono okanona kokamati okatiyali, ihe ka li e ka tanga ngaashi kotango. Oye ka luku Abel, ndyoka tali ti “Omufudho” nenge “Owala.” (Genesis 4:2) Mbela oye mu luku ngawo molwaashoka kaya li ye na etegameno lyasha muye ngaashi ya li ye na muKain? Itatu vulu oku shi tseya thiluthilu.

Kutya nduno oye shi ningi netompelo lyashike, aavali kunena otaya vulu okwiilonga ko oshindji kaavali mbaka yotango. Oohapu dhoye niilonga yoye mbela otayi ka ningitha aamwoye ya kale ye na uuntsa, ye na ehalo lyokukala ya tumbala nenge ye na iikala yokwiihola? Nenge oto ke ya longa ya kale ye hole Jehova Kalunga nokupanga uukuume naye? Shi nikitha oluhodhi, aavali yotango oya li ya ndopa moshinakugwanithwa shawo. Ihe oluvalo lwawo olwa li natango lu na etegameno.

Sho Kain naAbel taye ende taya koko, osha yela kutya Adam okwa li e ya longo iilonga mbyoka yi na okulongwa opo aanegumbo ayehe ya gwanithilwe po oompumbwe dhawo. Kain okwa ningi omulongipya omanga Abel a ningi omusita gwoonzi.

Ihe Abel okwa li a ningi oshinima sha simana. Muule woomvula, okwa li a kokeke eitaalo lye, uukwatya uuwanawa mboka wa ka popiwa kuPaulus. Shi dhiladhila owala. Abel ka li nando e na omuntu ngoka ta vulu okuholela. Oshike nduno sha li she mu kwathele a kale e na eitaalo muJehova Kalunga? Tala kiinima itatu mbyoka tashi vulika ya li ye mu kwathele.

Eshito lyaJehova.

Odhoshili kutya Jehova okwa li a thingi evi lyi mene oondjoho nomakwega ngoka ga li ge shi ningi oshidhigu okulonga epya. Nonando ongawo, evi olya li hali menitha iikulya ya gwana okupalutha aanegumbo lyaAbel. Yo iinamwenyo, mwa kwatelwa uudhila noohi, oondundu, omatale, omilonga nomafuta, ewangandjo, iikogo, etango, omwedhi noonyothi kaya li ya thingwa. Kehe shimwe Abel a li a mono, osha li tashi ulike uumbangi wohole, uunongo nuuwanawa waJehova Kalunga ngoka a shita iinima ayihe. (Aaroma 1:20) Sho a tedhatedha kombinga yeshito nokuukwatya waKalunga, osha li sha koleke eitaalo lye.

Abel oku na okukala a li ha dhiladhila kiinima yopambepo. Kala ando wa fa wu mu wete ta litha oonzi dhe. E li omusita gwoonzi, oku na okukala a li he ende iinano iile kolupadhi. Okwa li ha litha oonzi  dhe kiikulundundu, momasilu noku dhi taagulukitha omilonga, ta kongo mpoka pu na omwiidhi gwa ziza nawa, omithima dhomeya omawanawa nomahala ge na omuzile omuwanawa. Miishitwa ayihe yaKalunga, oonzi odho dha li hadhi monika dha fa dha pumbwa ekwatho, dha fa dha shitwa dhi kale tadhi wilikwa nokugamenwa kaantu. Mbela Abel okwa li a mono kutya naye okwa pumbwa ewiliko, egameno nesiloshimpwiyu lyaKalunga ngoka e li omunandunge a shiga ko nomunankondo e vule omuntu kehe? Oku na okukala a li ha popi oohapu dha tya ngaaka megalikano, naashoka osha li sha ningitha eitaalo lye li tsikile okukoka.

Omauvaneko gaJehova.

Otashi vulika Adam naEva ya li ya hokololele oyana iinima mbyoka ya li ya ningi moshikunino shaEden mbyoka ye ya ningitha ya tidhwe mo. Ngele osho, Abel okwa li e na oshindji okutedhatedha.

Jehova okwa ti kutya evi otali ka thingwa. Abel okwa li ta vulu okumona nawa oondjoho nomakwega mbyoka yi li egwanitho lyoohapu ndhoka. Jehova okwa li wo a hunganeka kutya Eva ota ka mona uuwehame wuusimba we noyana ote ke ya vala nuudhigu. Sho aamwayina ya valwa, Abel oku na okukala a li a mono kutya oohapu ndhoka nadho odha gwanithwa. Jehova okwa li a hunganeke kutya Eva ota ka kala a pumbwa ohole yomusamane gwe shaa li pandjele nesiloshimpwiyu lye, na Adam ote ke mu pangela. Iinima ayihe mbyono iiwinayi sho tayi ningwa omomeho gaAbel. Moshinima kehe, Abel okwa li a mono kutya oohapu dhaJehova odhi shi okwiinekelwa thiluthilu. Shoka osha li sha ningitha Abel a kale e na omatompelo ga kola okwiitaala momauvaneko gaKalunga kombinga ‘yoluvalo’ ndoka esiku limwe talu ka opaleka omapuko ngoka ga ningilwe muEden. —  Genesis 3:15-19.

Aapiya yaJehova.

Nonando kombanda yevi kakwa li aantu mboka ya li ye na eitaalo taya vulu okuholelwa, okwa li aayengeli mboka Abel a li ta vulu okuholela. Sho Adam naEva ya tidhwa mo moshikunino, Jehova okwa li a shilipaleke kutya kape na omuntu ta vulu okuya mo. Jehova okwa langeke po aakerubi, aayengeli yondondo yopombanda ye na egongamwele lya yeta omulilo, tali tanauka kaali na oluthuwo, ya keelele po. —  Genesis 3:24.

Kala ando wa fa wu wete Abel manga omushona ta tala aakerubi. Molwaashoka oya li ye li momalutu gopantu, Abel okwa li ta vulu okumona kutya oye na oonkondo shili. ‘Negongamwele’ ndyoka lya yeta omulilo, tali tanauka kaali na oluthuwo, olya li tali kumitha noonkondo. Sho Abel te ende ta koko, mbela okwa li a mono aakerubi ya thiga po iilonga yawo, molwaashoka ye wete inaaye yi hokwa we? Hasho nando. Uusiku nomutenya, oomvula noomvula, omimvo omilongo nomilongo, iishitwa mbyoka iinandunge niinankondo oya kala owala piilonga yawo mpoka. Shika osha li sha longo Abel kutya Jehova Kalunga oku na aapiya ye aayuuki naadhiginini. Abel okwa li a mono uukwatya wuudhiginini nowevuliko maakerubi, uukwatya mboka a li ihaa mono muyaandjawo. Oshiholelwa shaayengeli mboka osha li sha koleke eitaalo lye shili.

Sho a tedhatedha kiinima ayihe yomeshito moka Jehova Kalunga i iholola ye mwene, komauvaneko ge nokiiholelwa yaapiya Ye, Abel okwa li a mono kutya eitaalo lye otali ende tali kolo. Osha yela kutya otatu vulu okwiilonga oshindji koshiholelwa she. Aagundjuka otaya ka tsuwa omukumo okutseya kutya otaya vulu okukala neitaalo lya kola muJehova Kalunga, kutya nduno yaandjawo oyi itaala shike. Otu na iinima oyindji mbyoka tayi vulu oku tu kwathela tu koleke eitaalo lyetu, ngaashi eshito ekumithi ndyoka lye tu kundukidha, Ombiimbeli nosho wo iiholelwa oyindji yooitaali ooyakwetu.

Sho eitaalo lyaAbel lye ende tali kolo, okwa li a hala oku li ulika miilonga. Ihe mbela oshike naanaa omuntu gwowala ta vulu okupa Omushiti gwaayihe? Kalunga ka li nando a pumbwa omagano nenge ekwatho lyasha okuza kaantu. Konima Abel okwe ki ilonga oshili ya simana: Ngele okwa pe Jehova oshitopolwa oshiwanawelela shomiilikolomwa ye, tashi zi komutima, He yomegulu ota ka kala a nyanyukwa.

Onkee ano, Abel okwa tokola a gandje yimwe yomoonzi dhe. Okwa hogolola mo ndjoka ombwanawelela e ta yamba po iintimbu mbyoka a li e wete iiwanawelela. Kain naye okwa li a hala okuyambekwa kuKalunga nokukale a hokiwa, onkee okwa yamba omayambo giilikolomwa yomepya lye. Ihe ka li ti inyengithwa kwaashoka sha li shi inyengitha Abel. Eyooloko  olya ka kala lyi iwetikile sho ya gandja omayambo gawo.

Oyana yaAdam ayehe yaali otashi vulika ya li ya yambele omayambo gawo kiiyambelo nokulongitha omulilo, notashi vulika ya li ye ga yambele popepi naakerubi mboka ya li ye lile po Jehova kombanda yevi pethimbo mpoka. Jehova okwa li e ga tala ko ngiini? Ombiimbeli otayi ti: “OMUWA okwa hokwa Abel nondjambo ye.” (Genesis 4:4) Ehokololo itali holola kutya Kalunga okwa li u ulike ngiini kutya okwa hokwa Abel. Ihe omolwashike a li e mu hokwa?

Mbela omolweyambo lye? Abel okwa li a yamba oshinamwenyo nosho wo ombinzi yasho yi na ondilo. Mbela Abel okwa li a mono kutya eyambo ndyoka oli na ongushu? Oomvula omathele konima yaashono, Kalunga okwa li a longitha eyambo lyonzi yaa na oshipo yi thaneke eyambo lyOmwana a gwanenena, “Onzigona yaKalunga,” ngoka ombinzi ye yaa na oondjo ya li tayi ka tilwahi. (Johannes 1:29; Eksodus 12:5-7) Ihe iinima ayihe mbika osha yela kutya Abel ka li e yi shi.

Shoka tu shi lela osho shika kutya Abel okwa li a yamba shoka oshiwanawelela. Jehova ka li owala a hokwa eyambo lye, ihe okwa li wo e mu hokwa. Abel okwa li i inyengithwa kohole ye yokuhola Jehova nokeitaalo lye lya kola.

Uukwatya mboka hawo wa li wi inyengitha Kain. Jehova “ina hokwa Kain nondjambo ye.” (Genesis 4:5) Hamolwaasho ando eyambo lyaKain lya li lyi na oshipo shasha, molwaashoka Ompango yaKalunga konima oya ka pitika okugandja omayambo giilikolomwa yomepya. (Levitikus 6:15) Ihe Ombiimbeli otayi ti kutya “iilonga yaKain [oya] li ya puka.” (1 Johannes 3:12) Ngaashi aantu oyendji kunena, otashi vulika Kain a li ta dhiladhila kutya otashi ka kala sha gwana ngele oku ulike kombanda a fa ta longele Kalunga. Iilonga ye oye ku ulika kutya ke na eitaalo nenge ohole yashili yokuhola Jehova.

Sho Kain a mono kutya ina hokiwa kuJehova, mbela okwa li a kambadhala okwiilonga koshiholelwa shaAbel? Nando nando! Okwa li a thita po kongeyo, molwaashoka okwa li e tonde mumwayina. Jehova okwa li a mono shoka shi li momutima gwaKain e ta kambadhala oku mu kwathela neidhidhimiko. Okwa li a londodha Kain kutya ondjila ye otayi mu fala meyono lya kwata miiti, nokwe mu pe etegameno kutya ota ka kala “a nyanyukwa” ngele okwi igaluluka. —  Genesis 4:6, 7, NW.

Kain ka li a pulakene kelondodho. Pehala lyaashono, okwa li a pula mumwayina Abel ya ye kelundu. Okwe mu ponokele e te mu dhipagele ko. (Genesis 4:8) Otatu vulu okutya Abel oye a li omuntu gwotango okuhepekwa molwelongelokalunga lye, nomuntu gwotango okusila eitaalo. Nonando okwa dhipagwa ngeyi, ehokololo lye inali hulila mpoka.

Ombinzi yaAbel oya li tayi kugile Jehova Kalunga, molwaashoka oye e na okugandja egeelo komudhipagi. Kalunga okwa li a geele Kain molweyono lye. (Genesis 4:9-12) Ihe sha simanenena ooshino kutya Abel ota popi natse kunena. Onkalamwenyo ye, tashi vulika yoomvula owala ethele lwaampono, kaya li onde oku yi yelekanitha naantu yopethimbo lye, ihe okwa li a longitha onkalamwenyo ye momukalo ngoka tagu nyanyudha Kalunga. Okwa si e shi kutya oku holike nokwa hokiwa kuHe yomegulu, Jehova. (Aahebeli 11:4) Otatu vulu okukala neinekelo kutya Jehova ote ke mu dhimbulukwa e te mu yumudha a ka kale meviparadisa. (Johannes 5:28, 29) Nangoye omo ngaa to ka kala wu ke mu mone? Oto vulu oku ke mu mona ngele owa tokola okupulakena sho Abel ta popi nokuholela eitaalo lye.