1. Olye a shiti iinima ayihe mbyoka yi na omwenyo?

OMUPOLOFETI Jeremia okwa ti: “OMUWA, ongoye Kalunga kashili. Ongoye Kalunga [omunamwenyo].” (Jeremia 10:10) Niishewe, Jehova Kalunga oye Omushiti gwiinima ayihe yi na omwenyo. Iishitwa yomegulu oya ti kuye: “Ongoye wa shiti iinima ayihe, nokehalo lyoye oyi li po noyi na omwenyo!” (Ehololo 4:11) Omukwaniilwa David okwa popi meimbilo lye lyokuhambelela Kalunga, a ti: “Ongoye oluthithiya lwomwenyo.” (Episalomi 36:9) Onkee ano, omwenyo ogwo omagano ga za kuKalunga.

2. Kalunga oha ningi shike opo e tu kaleke nomwenyo?

² Jehova ohe tu kaleke wo nomwenyo. (Iilonga 17:28) Ohe tu pe iikulya mbyoka hatu li, omeya ngoka hatu nu, ombepo ndjoka hatu fudhile mo nokwe tu pa wo evi ndyoka tu li kulyo. (Iilonga 14:15-17) Ayihe mbika Jehova okwe yi ningi momukalo ngoka tagu tu vulitha tu nyanyukilwe onkalamwenyo. Ihe opo tu nyanyukilwe onkalamwenyo pakuudha, otwa pumbwa okwiilonga oompango dhaKalunga nokuvulika kudho.—Jesaja 48:17, 18.

3. Kalunga okwa li a tala ko ngiini okudhipagwa kwaAbel?

³ Kalunga okwa hala tu kale twa simaneka omwenyo, ngoka gwetu yene nosho wo gwayalwe. Pashiholelwa, nale pethimbo lyaAdam naEva, omwanamati gwawo Kain okwa li a geyela noonkondo ondenge ye Abel. Jehova okwa li a londodha Kain kutya  ongeyo ye otayi vulu oku mu fala meyono lya kwata miiti. Kain okwa li i ipwililikile elondodho ndyoka. Onkee ano “okwa ponokele omumwayina e te mu dhipaga.” (Genesis 4:3-8) Jehova okwa li a geyela Kain sho a dhipaga omumwayina.—Genesis 4:9-11.

4. MOmpango yaMoses, Kalunga okwa tsu ngiini omuthindo etaloko lyu uka li na ko nasha nomwenyo?

⁴ Oomvula omayuvi konima yaashono, Jehova okwa pele oshigwana shaIsraeli oompango dhi shi kwathele opo shi mu longele pahalo lye. Molwaashoka oompango ndhoka odha li dha gandjwa okupitila momupolofeti Moses, omathimbo gamwe ohadhi ithanwa Ompango yaMoses. Oshipango shimwe shomOmpango yaMoses osha ti: “Ino dhipaga.” (Deuteronomium 5:17) Shoka osha li shu ulukile Aaisraeli kutya Kalunga okwa tala ko omwenyo gwomuntu gu na ongushu nonokutya aantu oye na okutala ko oomwenyo dhayakwawo dhi na ongushu.

5. Otu na okutala ko ngiini okwiikutha ela?

⁵ Ongiini kombinga yomwenyo gwokanona inaaka valwa? PaMpango yaMoses, okudhipaga okanona hoka ke li moshivalelo shayina, osha li sha puka. Nokuli nomwenyo gwa tya ngaaka ogu na ondilo momeho gaJehova. (Eksodus 21:22, 23, OB-1954; Episalomi 127:3) Shika otashi ti kutya okwiikutha ela okwa puka.

6. Omolwashike twaahe na okukala tu tonde aantu ooyakwetu?

⁶ Okukala tatu simaneke omwenyo osha kwatela mo okukala netaloko lyu uka shi na ko nasha naantu ooyakwetu. Ombiimbeli otayi ti: “Kehe ngoka e tonde mukwawo, oye omudhipagi. One omu shi shi kutya omudhipagi kee na omwenyo gwaaluhe.” (1 Johannes 3:15) Ngele otwa hala omwenyo gwaaluhe, otwa pumbwa okukutha mo thiluthilu momitima dhetu uutondwe kehe wokutonda aantu ooyakwetu, molwaashoka uutondwe mboka ohau etitha olundji elongitho lyoonkondo. (1 Johannes 3:11, 12) Osha simanenena okwiilonga okukala tu holathane.

7. Omikalo dhimwe odhini ndhoka tadhi ulike kutya omuntu ina simaneka omwenyo?

⁷ Ongiini kombinga yokusimaneka omwenyo gwetu? Aantu paunshitwe ihaya kala ya hala okusa, ihe yamwe ohaya tula oomwenyo dhawo moshiponga molwokwiinyanyudha. Pashiholelwa, oyendji ohaya hili omakaya, epangwe nenge haya longitha  iingangamithi omolwokwiinyanyudha. Iinima ya tya ngaaka ohayi ehameke olutu nolundji ohayi dhipaga mboka haye yi longitha. Omuntu ngoka ha longitha iinima mbyoka iha tala ko omwenyo gu li omuyapuki. Okulongitha iinima mbyoka inaku yogoka momeho gaKalunga. (Aaroma 6:19; 12:1; 2 Aakorinto 7:1) Opo tu longele Kalunga pahalo lye, otu na okweetha po omikalo dha tya ngaaka. Nonando oku shi ninga otashi vulika ku kale okudhigu, Jehova ota vulu oku tu pa ekwatho ndyoka twa pumbwa. Okwa lenga wo oonkambadhala ndhoka hatu ningi dhokutala ko omwenyo gwetu gu li omagano ge na ondilo ngoka ga za kuye.

8. Omolwashike tu na okukala twa sa oshimpwiyu shi na ko nasha negameno?

⁸ Ngele otwa simaneka omwenyo, otatu ka kala aluhe tu na ko nasha negameno. Itatu ka kala aahasha noitatu ka tula oomwenyo dhetu moshiponga omolwokwiinyanyudha. Otatu ka yanda okuhinga iihauto nuuhasha, elongitho lyoonkondo nenge omaudhano ngoka ga nika oshiponga. (Episalomi 11:5) Ompango ndjoka Kalunga a li a pe Aaisraeli yonale oya ti: “Ngele to tungu ongulu ompe [yi na ondunda ya lalakana], kontala yayo tungila ko omushigo [nenge ekuma efupi], opo waa etele egumbo lyoye ondjo yombinzi, ngele gulwe ta gu ko e ta si.” (Deuteronomium 22:8) Metsokumwe nekotampango ndyoka li li mompango, iinima mbyoka tayi vulu okweeta oshiponga megumbo lyoye, ngaashi uupalwa, omalehite nomiti, oyi na okupungulwa nawa. Ngele ou na ohauto, shilipaleka kutya oyi li monkalo ombwanawa nokuhinga. Ino etha egumbo lyoye nenge ohauto yoye yi kale monkalo tayi eta oshiponga kungoye nenge kuyalwe.

9. Ngele otwa simaneka omwenyo, otatu ka kala ngiini niinamwenyo?

⁹ Ongiini kombinga yomwenyo gwoshinamwenyo? Nago omuyapuki kOmushiti. Kalunga okwa pitika aantu ya dhipage iinamwenyo opo ya mone iikulya noonguwo nenge yi igamene kuyo ngele tayi ye etele oshiponga. (Genesis 3:21; 9:3; Eksodus 21:28) Ihe okuninga iinamwenyo onyanya nenge oku yi dhipaga owala kaapu na etompelo lyasha osha puka notashi ulike thiluthilu ondhino yokudhina uuyapuki womwenyo.—Omayeletumbulo 12:10.

10. Kalunga oku ulike ngiini kutya opu na ekwatathano pokati komwenyo nombinzi?

¹⁰ Konima sho Kain a dhipaga omumwayina Abel, Jehova okwa li e mu lombwele a ti: “Ombinzi yomumwanyoko otayi kugile ndje mevi.” (Genesis 4:10) Sho Kalunga a li a popi kombinga yombinzi yaAbel, okwa li ta popi kombinga yomwenyo gwaAbel. Kain okwa kutha Abel omwenyo, nonkee ano okwa li e na okugeyelwa. Osha li sha fa ombinzi nenge omwenyo gwaAbel tagu kugu kuJehova opo Kain a geyelwe. Ekwatathano lyomwenyo nombinzi olya li lyu ulikwa konima yEyelu lyopethimbo lyaNoowa. Manga Eyelu lya li inaali ya, aantu oya li owala haya li iiyimati, iikwamboga, iilya nomahuku. Konima yEyelu, Jehova okwa li a lombwele Noowa noyanamati, a ti: “Iinamwenyo ayihe noshaa shoka shi na omwenyo, otayi kala oondya dheni, ongaashi iimeno ayihe iitalala otandi yi mú pe.” Ihe Kalunga okwa li a tula po engambeko ndika tali ti: “Onyama yi na omwenyo, yi na ombinzi, inamu yi lya.” (Genesis 1:29; 9:3, 4, OB-1954) Osha yela kutya Jehova okwa kwatakanitha thiluthilu omwenyo nombinzi yiishitwa.

11. Okulongitha ombinzi kwoludhi luni Kalunga i indika okuza pethimbo lyaNoowa?

¹¹ Ohatu ulike kutya otwa simaneka ombinzi mokukala ihaatu yi li. Mompango ndjoka Jehova a li a pe Aaisraeli, okwa li e ya lombwele a ti: “Kehe omuntu . . . ta dhipaga po oshiyamakuti nenge ondhila hayi liwa, ombinzi yayo ne yi tikithe mo, ye ne yi file po evi. . . . Onda lombwele Aaisrael, ombinzi yakehe olutu mwaa na oku yi lya.” (Levitikus 17:13, 14, OB-1954) Oshipango shaKalunga shokwaalya ombinzi yiinamwenyo shoka sha li sha pewa tango Noowa oomvula 800 dha piti, osha li tashi longo natango. Etaloko lyaJehova lya yela olya li kutya: Aapiya ye oya li taya vulu okulya onyama yiinamwenyo ihe hambinzi. Oya li ye na oku yi tilahi mevi, nokungawo oya li ya fa taya galulile omwenyo gwoshishitwa kuKalunga.

12. Oshipango shini kombinga yombinzi sha li sha gandjwa okupitila mewiliko lyombepo ondjapuki methelemumvo lyotango noshi li tashi longo sigo onena?

¹² Oshipango osho tuu shoka otashi longo wo nokAakriste. Aayapostoli naalumentu yamwe mboka ya li taya kwatele komeho  mokati kaalanduli yaJesus yomethelemumvo lyotango oya li ya gongala opo ya tokole kutya Aakriste ayehe momagongalo oya li ye na okuvulika kiipango yini. Oya li ya thiki pehulithodhiladhilo ndika tali ti: “Tse otwa tokola mewiliko lyOmbepo Ondjapuki, twaa mú tsike we nando omutenge gulwe. Omalombwelo getu ge na oshilonga ogo ngaka: Inamu lya iikulya mbyoka ya yambelwa iikalunga, ombinzi nonyama yoshinamwenyo shoka sha pondwa [onyama inaayi za ombinzi] ne mu idhilike oluhondelo.” (Iilonga 15:28, 29; 21:25) Onkee ano, otu na ‘okwiidhilika ombinzi.’ Momeho gaKalunga, okuninga ngaaka okwa simana naanaa ngaashi okwiidhilika okulongela iikalunga noluhondelo.

13. Yelitha nkene oshipango shokwiidhilika ombinzi sha kwatela mo okwaahatulwa ombinzi.

¹³ Mbela oshipango shokwiidhilika ombinzi osha kwatela mo okwaatulwa ombinzi? Eeno. Oku shi thaneka: Natu tye nduno ndohotola okwe ku lombwele wi idhilike iikolitha. Mbela shono otashi ti owala kutya ku na okunwa iikolitha, ihe oto vulu oku yi wendela molutu lwoye? Hasho nandonando! Okwiidhilika ombinzi nako otaku ti okwaahe yi tula nandonando momalutu getu. Onkee ano, oshipango shokwiidhilika ombinzi otashi ti kutya itatu ke etha nando ogumwe e tu tule ombinzi.

14, 15. Omukriste oku na okwiinyenga ngiini ngele oondohotola otadhi ti kutya oku na okutulwa ombinzi, nomolwashike?

¹⁴ Ongiini ngele Omukriste okwa mono oshiponga sha kwata miiti nenge a pumbwa etando enene? Natu tye ando oondohotola otadhi ti kutya oku na okutulwa ombinzi, nongele hasho ota si. Oshoshili kutya Omukriste ita ka kala a hala okusa. Mokuninga oonkambadhala opo a hupithe omagano gomwenyo ngoka ge na ondilo ga za kuKalunga, ota ka zimina okupangwa pamikalo dhilwe ndhoka itaadhi kwatele mo elongitho lyombinzi. Onkee ano, ota ka konga epango lya tya ngaaka ngele otali vulu okumonika nota ka taamba ko omapango gi ili nogi ili ngoka inaaga kwatela mo elongitho lyombinzi.

¹⁵ Mbela Omukriste ota ka yona ompango yaKalunga opo a kale nomwenyo natango uule wokathimbo monkalelo ndjika? Jesus okwa ti: “Oongoka a hala okuhupitha omwenyo gwe, oye te gu kanitha, ihe ngoka ta kanitha omwenyo gwe omolwandje, oye te gu  ilikolele.” (Mateus 16:25) Inatu hala okusa. Ihe ngele otwa kambadhala okuhupitha oomwenyo dhetu mokuyona ompango yaKalunga, otatu ka ya moshiponga shokukanitha omwenyo gwaaluhe. Onkee ano, oshi li pandunge okukala twi inekela kutya ompango yaKalunga oyi li mondjila notwi inekela thiluthilu kutya ngele otwa si, kashi na nduno mbudhi kutya okoshike, Omugandjimwenyo gwetu ote ke tu dhimbulukwa moku tu yumudha opo tu kale ishewe tu na omwenyo ngoka gu li omagano ge na ondilo.—Johannes 5:28, 29; Aahebeli 11:6.

16. Aapiya yaKalunga oya tokola toko okuninga shike shi na ko nasha nombinzi?

¹⁶ Nena aapiya yaKalunga aadhiginini oya tokola toko okulandula elombwelo lye lyokwiidhilika ombinzi. Itaye ke yi lya nando momukalo gwontumba noitaye ke yi taamba ko wo omolwomatompelo gopaunamiti. * Oye na uushili kutya Omushiti gwombinzi oku shi shoka oshiwanawa kuyo. Mbela owe shi itaala ngaa?

17. MuIsraeli shonale, elongitho awike lyombinzi lini lya li lya taambwa ko kuJehova Kalunga?

¹⁷ Ompango yaMoses oya li ya tsu omuthindo elongitho lyombinzi ndyoka olyo awike lyu uka. Jehova okwa popi kombinga yokulongelwa kwe kAaisraeli yonale, a ti: “Omwenyo [gwolutu, OB-1954] ogwa kala mombinzi. Omolwaashoka OMUWA a gandja oshipango tashi ti, ombinzi ayihe nayi tilwe koshiyambelo,  yi yoge po oondjo dhoshigwana, ombinzi ndjoka yi na omwenyo, otayi yogo po oondjo.” (Levitikus 17:11) Ngele Aaisraeli ya yono, oya li taya vulu okudhiminwa po mokuyamba oshinamwenyo shontumba nokukutha musho ombinzi e taye yi tile koshiyambelo metsali, ihe konima yethimbo oya ka kala hayi tilwa koshiyambelo motempeli yaKalunga. Elongitho awike ndjoka lyu uka lyombinzi olya li li na ko nasha nokuninga omayambo ga tya ngaaka.

18. Omauwanawa nomalaleko nuuyamba geni tatu vulu okumona mombinzi yaJesus ya tika?

¹⁸ Aakriste yashili kaye li kohi yOmpango yaMoses, nomolwaashono ihaya yamba omayambo giinamwenyo nokutilahi ombinzi koshiyambelo. (Aahebeli 10:1) Ihe okulongithwa kwombinzi koshiyambelo methimbo lyaIsraeli shonale okwa li taku thaneke eyambo li na ondilo lyOmwana gwaKalunga, Jesus Kristus. Ngaashi twi ilonga mOntopolwa onti-5 yembo ndika, Jesus okwa li a gandja omwenyo gwe gwopantu omolwetu mokweetha ombinzi ye yi tilwehi yi li eyambo. Opo nduno okwa londo a yi megulu  nokwa gandja kuKalunga lumwe aluke nosigo aluhe ongushu yombinzi ye ya tika. (Aahebeli 9:11, 12) Shoka osha dhiki po ekankameno lyokudhiminwa po omayono getu noshe tu egululile ompito yokumona omwenyo gwaaluhe. (Mateus 20:28; Johannes 3:16) Okulongitha ombinzi momukalo ngoka inaku simanenena tuu! (1 Petrus 1:18, 19) Otatu vulu okuhupithwa okupitila owala mokukala neitaalo mombinzi yaJesus ya tika.

19. Otu na okuninga shike opo tu kale ‘twaahe na oondjo dhombinzi nando oyomuntu’?

¹⁹ Inatu nyanyukwa tuu noonkondo sho Jehova Kalunga e tu pe omagano gopahole gomwenyo! Naashono mbela kashi na oku tu inyengitha tu tseyithile yamwe shi na ko nasha nompito yokumona omwenyo gwaaluhe ngele taya kala neitaalo meyambo lyaJesus? Okukala tu na ko nasha noomwenyo dhayamwe ngaashi Jehova, otashi ke tu inyengitha tu shi ninge nehalo ewanawa nonuulaadhi. (Hesekiel 3:17-21) Ngele ohatu gwanitha po oshinakugwanithwa shika nuulaadhi, otatu ka vula okupopya ngaashi omuyapostoli Paulus a popi a ti: “Ongame kandi na oondjo dhombinzi nando yomuntu. Oshoka ongame inandi shuna monima, aawe, onde mú uvithile iilonga yaKalunga ayihe yehupitho.” (Iilonga 20:26, 27, OB-1954) Okulombwela aantu kombinga yaKalunga nomalalakano ge osho omukalo gwa dhenga mbanda okuulika kutya otwa simaneka lela omwenyo nombinzi.