1, 2. Aantu oyendji oyi itaala shike kombinga yaamboka ya sa?

AANTU omamiliyona muAfrika oyi itaala kutya eso kali shi ehulilo lyonkalamwenyo, ihe olyo owala okulunduluka, okutaaguluka to yi monkalamwenyo kehala limwe lyi ili. Oyendji ohaya dhiladhila kutya ooyinakulululwa mboka ya sa oya taaguluka okuza muuyuni hau monika nokuya muuyuni ihaau monika, ya za muuyuni waantu nokuya muuyuni wiishitwa yopambepo.

² Aakulu yonale mbaka nenge oombepo dhaakulu yonale ndhika, okwi itaalwa kutya oye na ko nasha negameno nosho wo nonkalonawa yaakwanezimo lyawo kombanda yevi. Pataloko ndika, oombepo dhaakulu yonale aniwa odhi li ookuume ye na oonkondo, taya vulu okweetitha eteyo ewanawa, okuhumitha komeho onkalonawa nosho wo okugamena aantu kuuwinayi. Ngele odha kala kaadhi niwe ko nasha nadho nenge dha geyithwa, otaku tiwa aniwa ohadhi eta oshiponga oshinene—omikithi, oluhepo nomaupyakadhi.

3. Aantu yamwe ohaya galikana ngiini aakulu yonale?

³ Aanamwenyo ohaya landula omikalondjigilile dhokusimaneka nokukaleka po ekwatathano ewanawa noombepo dhaakulu yonale. Omikalo ndhika ohadhi monika unene tuu pomikalondjigilile dhomafumviko, ngaashi okuyunga omutanda poosa neyuko lyomitoko konima yoosa. Okugalikana aakulu yonale ohaku ulikwa wo momikalo dhilwe. Pashiholelwa, aantu yamwe manga inaaya nwa iikunwa yoalkoholi, ohaya tilehi ko pevi omolwooyinakulululwa. Niishewe, konima ngele kwa telekwa iikulya, iikulya yimwe ohayi thigwa mombiga opo ngele ooyinakulululwa taye ya, ya adhe mo sha shokulya.

4. Aantu oyendji oyi itaala shike kombinga yomwenyo?

⁴ Aantu yalwe oyi itaala kutya aantu mboka ye na omwenyo oye na omwenyo ihaagu si ngoka hagu hupu po peso lyolutu. Ngele omuntu okwa li e na onkalamwenyo ombwanawa, omwenyo ohaku tiwa kutya aniwa ohagu yi megulu, nenge moparadisa, ihe ngele omuntu okwa li e na onkalamwenyo ombwinayi, omwenyo aniwa ohagu pangulilwa okuya moheli. Olundji aantu ohaya tula mumwe edhiladhilo ndika nomaitaalo gopamithigululwakalo. Pashiholelwa, omatseyitho gomaso miifokundaneki ngoka taga kundaneke omafumviko ngoka haga ningwa okuza mongeleka omathimbo gamwe otaga ti kutya omuntu okwa “taagulukila” nenge “okwa ya kooyinakulululwa.” Omaitaalo agehe ngaaka oga kankamena kedhiladhilo kutya omwenyo, nenge ombepo, ohayi hupu po peso lyolutu. Ombimbeli mbela otayi ti ngiini kombinga yaashika?

5, 6. PaMbimbeli, omwenyo oshike?

⁵ Ombimbeli otayi ulike kutya omwenyo ogwo omuntu ye mwenemwene. Pashiholelwa, sho Kalunga a shiti Adam, “omuntu okwa tya onkalo yi na omwenyo—omunamwenyo.” (Genesis  2:7) Adam okwa li omwenyo, nenge noohapu dhimwe, okwa li omuntu a gwana po.

⁶ Onkee ano, ohatu lesha kutya oomwenyo ohadhi vulu okukala nehalo lyokulya. (Mika 7:1) Ohadhi lili nohadhi iekelele. (Jeremia 13:17; Jona 2:8) Oomwenyo ohadhi vulu okutidhaganwa. (Epsalmi 7:6) Oombimbeli dhimwe otadhi toloka oshitya shomelaka lyopetameko shi li “omwenyo” moovelise ndhoka, omanga dhilwe tadhi longitha iitya ngaashi “oshishitwa,” “omushitwa” nenge “omuntu.” Ayihe otayi ti shimwe.

7. Oovelise dhini dhOmbimbeli tadhi ulike kutya omwenyo ohagu vulu okusa?

⁷ Molwashoka omwenyo ogwo omuntu, ngele omuntu a si, omwenyo ogwa sa. Hesekiel 18:4 ota ti: “Omwenyo nguka tagu yono—ogwo gu na okusa.” Niishewe, Iilonga 3:23 otayi ti: “[Kehe omwenyo, KB] [nenge, omuntu] ngoka itu uvu omuprofeti nguka, ota dhimwa mo maantu.” Onkee ano omwenyo kagu shi sha shoka hashi hupu po peso lyolutu.

8. Ombepo oyo shike maantu?

⁸ Ombepo inayi faathana nomwenyo. Maantu, ombepo oyo oonkondo dhomwenyo ndhoka hadhi ya vulitha ya longe iilonga mbyoka hayi longwa monkalamwenyo. Ombepo otayi vulu okufaathanithwa nolusheno. Olusheno otalu vulu okugandja oonkondo komupepo nenge kokila, ihe italu vulu okwiinyengitha ombepo kulyo lyene nenge li talaleke iinima kulyo lyene. Momukalo gwa faathana, ombepo yetu otayi tu vulitha tu mone ko, tu uve ko notu dhiladhile. Ihe ombepo yo yene itayi vulu okuninga shimwe shomiinima mbika nokaapu na omeho, omakutsi, nenge uuluyi. Omolwashono Ombimbeli tayi popi shi na ko nasha nomuntu tayi ti: “[Ombepo ye tayi, NW] zi mo, ota shuna mevi; olyo tuu esiku omadhiladhilo ge agehe ga hulu po.”—Epsalmi 146:4.

9. Oshike shono omwenyo nombepo ihayi ningi?

⁹ Onkee ano paMbimbeli omwenyo nombepo ihayi thigi po olutu peso yi tsikile okukala nomwenyo mehala lyopambepo.

10. Ombimbeli otayi ti shike kombinga yonkalo yoonakusa?

¹⁰ Oonakusa ano oye li monkalo ya tya ngiini? Molwashoka Jehova oye a shita aantu, oku shi wo shoka hashi tu ningilwa ngele tatu si. Oohapu dhe otadhi longo kutya oonakusa kaye na omwenyo, ihaya vulu okuuva ko, okumona ko, okupopya, nenge okudhiladhila sha. Ombimbeli otayi ti ngeyi:

• “Oonakusa kaye shi sha.”—Omuuvithi 9:5.

• “Okuhola kwawo nokutonda kwawo nuulaadhi wawo wa henuka po nale.”—Omuuvithi 9:6.

• “Kamu na we oshilonga nenge owino nenge oondunge omuusi, to ka ya mo.”—Omuuvithi 9:10.

11. Konima sho Adam a yono, Jehova okwa ti shike kuye?

¹¹ Dhiladhila kwaashono Ombimbeli tayi popi kombinga yakukulululwa gwotango, Adam. Jehova oku umbu Adam “montsi yevi.” (Genesis 2:7, KB) Ando Adam okwa vulikile kompango yaJehova, ando okwa vulu okukala sigo aluhe e uvite elago kombanda yevi. Ihe Adam ina vulika kompango yaJehova, nokwa li a pangulilwa eso. Adam okwa yi peni peso? Kalunga okwe mu lombwele a ti: “To [ka] shunine mevi, we li fulwa mo, oshoka ongoye evi noto ka shituka evi.”—Genesis 3:19.

12. Oshike sha ningilwa Adam peso?

¹² Adam okwa li peni manga Jehova inee mu shita okuza montsi yevi? Ka li e na mpo e li. Ka li po nandonando. Onkee ano sho Jehova a ti kutya Adam ota ka ‘shuna mevi,’ okwa li a hala okutya Adam ota ka kala natango kee na omwenyo, ngaashi ontsi yevi. Adam ina tsikila okukala nomwenyo mehala lyopambepo. Ina ‘taaguluka’ okuya mehala moka hamu kala aniwa oombepo dhaakulu yonale. Ina ya megulu nenge moheli. Okwa shuna monkalo yokwaahe na omwenyo; a kala kee po we.

13. Oshike hashi ningilwa aantu niinamwenyo peso?

¹³ Shika mbela osho tashi ningilwa aantu ayehe? Eeno, osho taya ningilwa. Ombimbeli otayi yelitha tayi ti: “[Aantu niinamwenyo] taa ka ya mo kehala limwe. Ayehe ya zilila montsi yevi naayehe otaa ka shunine montsi [yevi].”—Omuuvithi 3:19, 20.

14. Oonakusa oye na etegameno lyashike?

¹⁴ Ombimbeli otayi uvaneke kutya Kalunga  ota ka yumudha oonakusa ya kale meviparadisa. (Johannes 5:28, 29; Iilonga 24:15) Ihe ethimbo ndyoka oli li natango monakuyiwa. Ngashingeyi oya sa. (Johannes 11:11-14) Katu na oku ya tila nenge oku ya galikana, oshoka itaya vulu oku tu kwatha nenge oku tu etela oshiponga.

15, 16. Satana oha kambadhala ngiini okwiitaalitha aantu kutya oonakusa inaya sa shili?

¹⁵ Edhiladhilo kutya ihatu si shili olyo iifundja ya taandelekwa kuSatana Ondiaboli. Okwiitaalitha aantu iifundja mbika, ye noompwidhuli dhe otaya kambadhala okudhiladhilitha aantu kutya omikithi nomaupyakadhi galwe ohayi etwa koombepo dhoonakusa. Oshoshili kutya omaupyakadhi galwe ohage etithwa koompwidhuli dho dhene. Noshoshili kutya omaupyakadhi gamwe ihage etithwa koonkondo dhaa shi dhopaunshitwe. Ihe kashi shi shoshili kutya otatu vulu okwaadhika koshiponga tashi zi kwaamboka ya sa.

¹⁶ Opu na natango omukalo gulwe moka oompwidhuli hadhi kambadhala okudhiladhilitha aantu kutya shoka Ombimbeli tayi popi kombinga yeso osha puka. Ohadhi pukitha aantu ya dhiladhile kutya oya mona nenge oya popya noonakusa. Oompwidhuli shika ohadhi shi ningi okupitila momamoniko, moondjodhi, maapopi noombepo dhoonakusa, nenge momikalo dhilwe. Aantu ihaya ningi ekwatathano noonakusa, ihe oompwidhuli odho hadhi ifethitha aantu mboka ya sa. Osho molwaashono Jehova ta pangula thiluthilu aapopi noombepo dhoonakusa nosho wo mboka haya pula omayele koonakusa.—Deuteronomium 18:10-12; Sakaria 10:2.