SHAPITRƐ TI 6
Se zo kpi ko, lo ndo gwe wa?
1-3. (a) Ahũnda mɛ azi gba ndo hũnda na tɛrɛ la na ndo kwá nɛ? (b) Wa tɛnɛ mɛ asambela gba ndo tɛnɛ na ndombali azi mɛ kpili nɛ?
NGBANGƆ kokapa ya bi kɔi gbanda ko, “ta azi ti kpili gbanda ma.” (Suma 21:4) Kaya shapitrɛ ti 5, e mandandó ya, tɔ̃ngɔ azi ahɛ̃ e lége ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka. Ndɛ lo mɛ ko, azi ndo kpili bo kpilingɔ. (Mosakoli 9:5) Ba hũnda mɛ azi gba ndo hũnda na tɛrɛ la lo mɛ: Se zo kpi ko, lo ndo gwe wa?
2 E ndo e du na gwɛ̃ ti luangɔ gbinya na ndo hũnda ni ko na ngoi mɛ zo kɔi mɛ e ye lo gba akpi. E ndo e hũnda tɛrɛ e ya: ʻLo gwe wa? Lo ndo lo hũ e? Lo lengbi ti zangɔ e? E na lo na hũngbingɔ gbanda?’
3 Asambela ndo hɛ̃ gbinya ndɛ̃́ ndɛ̃́ ndɛ̃́ na ndo ahũnda ni ko. Ambɛni sambela ndo tɛnɛ ya se nzɔ̃ zo kpi ko, lo gwe yayu, wa asiɔ zi la, agwe lifelo. Ambɛni mɛndɛ̃ ndo tɛnɛ ya, ngoi mɛ zo kpi ko, lo ndo ti nyingɔ, lo gwe lo du ndoni kɔi na akotara lo mɛndó kpili. Atanga asambela mɛndɛ̃ ndo tɛnɛ ya se zo kpi ko, afa ngbanga tɛ lo, wa adiri dũ lo ka ndasewa mɛndɛ̃ ma bere zo, bere sa.
4. Asambela gba ndo tɛnɛ ya nɛ na ndo azi mɛ kpili nɛ?
4 Asambela ndo ha tɛnɛ ndɛ̃́ ndɛ̃́ ndɛ̃́ na ndo azi mɛ kpili. Kanda ala zu ndo ha bo tɛnɛ kɔi ndombali azi mɛ kpili, yako ye kɔi kaya tɛrɛ zo ta ndo kpi ma na pɛ kwá tɛ lo. A du biani?
SE ZO KPI KO, LO NDO GWE WA?
5, 6. Ye mɛ ndo si na zo na pɛ kwá nɛ?
5 Yehova hĩnga ye mɛ ndo ɔ na pɛ kwá. Lo tɛnɛ hɛ̃ e ya, se zo kpi ko, ta lo di du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ma. Kwá du zangangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́. Se zo kpi ko, dangɔ bɛ tɛ lo nga na aye mɛndó lo li ta adiri du da ma, ka ndo mɛndɛ̃. * Se zo kpi ko, ta lo hũndo ma, ta lo ma nga ndo ma, bingangɔ li tɛ lo awɛ.
6 Gbia Salomɔ sundó ya “azi mɛ kpili ta ala ndo hĩnga bɛ ye kɔi ma.” Ta zo mɛ kpi alengbi ti lengɔ songo bere lo ma ngɔnzɔ ma. “Ta kwa da ma, ta dangɔ bɛ da ma, ta hĩngangɔ ndo da ma, ta ndara da ma kaya du ti Sɛndɛ (Nkunda.)” (Di Mosakoli 9:5, 6, 10.) Kaya mbeti ti Nzembo 146:4 Ngbangɔ tɛnɛ ya, se zo kpi ko, “bingangɔli tɛ lo” akpi nga.
YEZO TƐNƐNDÓ YA NƐ NA NDOMBALI AZI MƐ KPILI NƐ?
7. Tɛnɛ mɛ Yezo tɛnɛ na ndombali kwá nɛ?
7 Lazalo ndó kwa Yezo. Ngoi mɛ Lazalo ĩ kpi ko, Yezo tɛnɛ hɛ̃ ava lo ya: “Kwa e Lazalo ala langɔ.” Ta lo yendó tɛnɛngɔ ya Lazalo ala bɛta langɔ ma. So pɛni Yezo pa hɛ̃ la yangondo ya: “Lazalo a kpi.” (Yoanɛ 11:11-14) Yezo fandó ya, kwá mabere langɔ. Ta lo tɛnɛndó ya Lazalo agwe ndozu bere lo gwe ka tɛ akotara lo mɛndó akpili wɛ ma. Ta lo tɛnɛ ngandó ya Lazalo agwendó ka lifelo ma. Ta lo tɛnɛ ngandó ya adiri dũ Lazalo na tɛrɛ mɛndɛ̃, ma bere zo bere sa ma. Yezo yendó tɛnɛngɔ ya Lazalo tindó ma bere zo mɛ a la kpengba langɔ. Avɛrsɛ mɛndɛ̃ ti ya Ngbangɔ ndo tɛnɛ ya, kwá adu ma bere kpengba langɔ. Ngoi mɛndó aho Etieni ko Ngbangɔ tɛnɛ ya, lo “la kaya kwá.” (Awa Pangɔ kwa 7:60, NWT) Toma Polo asu ngandó ya, ambanga awakristo mɛndɛ̃ “ala landó kaya kwá.”—1 Kɔrinto 15:6, NWT.
8. E hĩnga ngasia ya, ta Yehova a lindó azi ti nɛngɔ ya ala kpili ma nɛ?
8 Ngoi mɛndó Yehova ali Adamu na Eva gwɛ̃ tɛ lo ndó yako ala kpili? Ipɔ! Lo lindó ala yako ala du bwai na bwai na tɛrɛ ti nzɔ̃ni mɛ alengbi. Lo hɛ̃ nga ala gwɛ̃ ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai. (Mosakoli 3:11) Ta awa dũngɔ ayangambi ndo sepala hũngɔ ayati la ati abange bere ala kpili ma. Gwɛ̃ tɛ Yehova nga la. Wa se du ya Yehova li e ya e du bwai na bwai, na ndombali nɛ la e ndo kpili nɛ?
E NDO KPILI LO NƐ?
9. Ndombali nɛ la ndia mɛndó Yehova hɛ̃ Adamu na Eva ta adundó kpengbani ma nɛ?
9 Yehova tɛnɛndó hɛ̃ Adamu ka yaka ti Edɛnɛ ya: “Mɔ lengbi ti tɛngɔ ale kɛkɛ zu ti yaka . . . na omɛ aba le kɛkɛ ti hĩngangɔ nzɔ̃ni na siɔni ko, ta mɔ lengbi ti tɛngɔ ni ma, ta sanga ma lá mɛ mɔ na tɛngɔ ni ko, mɔ na kpingɔ.” (Ebandeli 2:9, 16, 17) Ndia nindó woni, ta nindó kpengbani ti nɛngɔ yako ala tɔndɔ ni ma. Bo Yehova ndó la alengbi ti fangɔ ala na ye mɛ nzɔ̃ni na lo tɛ ala nga na ye mɛ siɔni na lo tɛ ala. Se ala tɔndɔndó Yehova ko, ale afandó yangondo yako ala ye ya, lo du gbia tɛ ani, wa bɛ la ndo de ngandó na aye zu mɛ lo hɛ̃ la.
10, 11. (a) Satana handandó Eva ngasia? (b) Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ yako Adamu na Eva alindó siɔni nɛ?
10 Na vundu zu, Adamu na Eva kɛ̃ndó tɔndɔngɔ Yehova. Satana hũndandó Eva ya: “Adu bɛta kpale ya Nzapa tɛnɛ yako ta ĩ lengbi ti tɛngɔ ale kɛkɛ zu ti lɛ yaka ma?” Eva gbinyandó ya: “Elengbi ti tɛngɔ ale kɛkɛ mɛ ge lɛ yaka. Wa lo mɛ aba le kɛkɛ mɛ ka bɛ yaka ko, Nzapa tɛnɛ ya: ʻTa ĩ lengbi ti tɛngɔ ni ma . . . ti nɛngɔ ya ta ĩ kpili ma.”’—Ebandeli 3:1-3.
11 La Satana tɛnɛ ya: “Ta ĩ na kpilingɔ ma. Ta sanga ma Nzapa hĩnga ya, lá ko bo la ĩ na tɛngɔ ni ko . . . ĩ na tingɔ mabere Nzapa, ĩ nga na hĩngangɔ nzɔ̃ni na siɔ ni.” (Ebandeli 3:4-6) Satana yendó tongɔ Eva ya, lo ye yako lo lengbi ti pɔnangɔ nzɔ̃ni bere siɔni lo nvɛ̃ni. Lo handa ngandó Eva na ye mɛ na singɔ na lo se du yako lo kɛ̃ nyɔ̃ Nzapa: lo pa hɛ̃ lo ya ta lo na kpingɔ ma. La Eva tɛ le kɛkɛ so pɛni lo hɛ̃ nga ni hɛ̃ kɔ lo. Adamu na Eva hĩngandó nzɔ̃ni ya Yehova agbanzindó ala na tɛngɔ le kɛkɛ ni. Ala kɛ̃ndó tɔndɔngɔ ndia tɛ Yehova mɛ ta nindó kpengbani ma na sãna. Afa yangondo yako: ta alandó na tɔndɔngɔ bɛ yakere na ndombali To la mɛ wa songo ma. Ala lindó siɔni!
12. Yehova mandó ngasia na ngoi mɛ Adamu na Eva kɛ̃ndó tɔndɔngɔ lo nɛ?
12 Yehova mandó vundu na ndenge mɛndó Adamu na Eva akɛ̃ tɔndɔngɔ lo! E mu lɛlo kɔi: Mɔ li zu mɔ kã nyi mɔ ti kɔli nga na ti wali nzɔ̃ni. Ala tɔmbɔgɔ, ala kɛ̃ nga mangɔ nyɔ̃ mɔ. Mɔ na mangɔ ngasia? Mɔ na mangɔ vundu gba.
13. Tɛnɛ kondó Yehova tɛnɛ hɛ̃ Adamu ya: “Mɔ na diringɔ sese.” Afa nɛ?
13 Na kɛ̃ngɔ nyɔ̃ Nzapa, Adamu na Eva zangandó dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai. Yehova tɛnɛ hɛ̃ Adamu ya: “Mɔ du sese mɔ na diringɔ kaya sese.” (Di Ebandeli 3:19.) Ni afa ya Adamu na diringɔ tingɔ sese. Na tingɔ mabere ta Yehova dɛndó li lo ma. (Ebandeli 2:7) Na pɛko lingɔ siɔ kpale, lo kpindó: ta lo di dɛndó da ma.
14. E ndo kpili na lo ti nɛ?
14 Se Adamu na Eva tɔndɔndó Nzapa ale ala dɛ lɛ la ngɛ̃́ tee ndɛ. Na lo mɛ ya ala kɛ̃ndó tɔndɔngɔ Roma 5:12) Kanda ta ye mɛndó Nzapa ye na lo tɛ azi la ma. Ta gwɛ̃ tɛ londó yako azi akpili ma. Ngbangɔ tɛnɛ ya, kwá adu wa “kula.”—1 Kɔrinto 15:26.
Nzapa ala lindó siɔ kpale, la ala kpili ngandó. Siɔ kpale adu mabere siɔ ngã mɛ Adamu na Eva ziandó hɛ̃ e. Adũ e zu na ya siɔ kpale, ndani la e zu e ndo kpili nga. (HĨNGANGƆ MBILIMBILI ASÍ NA ZO KA GBƐ NVƐ̃NƐ
15. Hĩngangɔ bɛta tɛnɛ na ndombali azi mɛ kpili alengbi ti singɔ na mɔ ka gbɛ mbɛtɔ ti kwá. Ndombali nɛ?
15 Hĩngangɔ ye mɛ ndo ɔ na pɛ kwá alengbi ti singɔ na zo kaya anvɛ̃nɛ. Ngbangɔ ndo tɛnɛ ya ta azi mɛ kpili ndo hũ pɛnɔ ma, bere ala ndo ma vundu ma. Ta elengbi ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ala ma, ta ala lengbi nga ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na e ma. Ta elengbi ti zangɔ ala ma, ta ala lengbi nga ti zangɔ e ma. Ta ala lengbi ti lingɔ e siɔni ma, ndani la ta elengbi ti dungɔ na mbɛtɔ tɛ ala ma. Bɛse so ko, asambela gba ndo tɛnɛ ya azi mɛ kpili, ala na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ka ndo kɔi nga so, ko elengbi ti zangɔ ala na hɛ̃ngɔ agbia ti sambela falanga, ti nɛngɔ ya ala li sambela na ndombali la. Wa se mɔ hĩnga bɛta tɛnɛ na ndombali azi mɛ kpili ko, ta mɔ na yengɔ fãni mɛndɛ̃ ya ahanda mɔ ma.
16. Nvɛ̃nɛ mɛ ba azi mɛ kpili mɛ asambela ndo ha nɛ?
16 Na lége ti asambela ti nvɛ̃nɛ, Satana ndo handa azi, wa lo ndo to nga ala ti nɛngɔ ya ala ye ya azi mɛ kpili ndo du lɛ la ngɛ̃́ ka ndo mɛndɛ̃. Ambanga sambela ndo tɛnɛ tɛ la ya se zo kpi ko, ye kɔi kaya tɛrɛ lo asi agwe du ka ndo mɛndɛ̃. Sambela tɛ mɔ ndo tɛnɛ nga ngaso? Bere ndo tɛnɛ bo tɛnɛ mɛ Ngbangɔ ndo tɛnɛ na ndo azi mɛ kpili? Satana ndo tɛnɛ tɛ lo tɛnɛ ti nvɛ̃nɛ ti tongɔ azi ya ala kɛ̃ tɛrɛ Yehova.
17. Ndani nɛ la tɛnɛ ti lifelo ndo gulu ili Yehova nɛ?
gbilingɔ ka lifelo ti wá. Nvɛ̃nɛ ni ko ndo gulu Yehova. Ta Yehova lengbi ti yengɔ bɛ yakele ya, azi hũ pɛnɔ ti nga so ma! (Di 1 Yoanɛ 4:8.) Mɔ da bɛ mɔ ya nɛ na to kɔi mɛ lo ye hɛ̃ngɔ nyi lo tumbu ko, lo yɔlɔ ti lo kaya wá nɛ? Mɔ na hũngɔ lo siɔ to. Ta mɔ na dungɔ na gwɛ̃ tɛ lo ma. Dangɔ bɛ mɛ Satana ndo to e ya e du na ni ndo Yehova la!
17 Tɛnɛ mɛ asambela gba ndo ha ko, ndo hɛ̃ azi pɛnɔ ka bɛ la. Asambela mɛndɛ̃ ndo tɛnɛ ya asiɔ zi na18. Ndombali nɛ la ta elengbi ti kpɛngɔ azi mɛ kpili ma nɛ?
18 Ambeni sambela ndo tɛnɛ ya, zo ndo ti nyingɔ na pɛ kwá tɛ lo. Ala ndo tɛnɛ ya elengbi ti tɔndɔngɔ nyingɔ tɛ azi mɛ kpili, elengbi nga ti dungɔ na mbɛtɔ tɛ ala, ta sanga ma ala lengbi ti tingɔ akwa e ti ngunu bere asiɔ awa kula tɛ e. Azi gba ndo ye nvɛ̃nɛ niko. Ni la ala ndo kpɛ awa kinda. Ni ndo to nga ala ya ala sambela awa kinda na se lɛ vɔrɔngɔ Yehova. Kanda ta bɛ mɔ li na ni ma ya: ta azi mɛ kpili ndo hĩnga ndo ma. Nda ni la ta elengbi ti dungɔ na mbɛtɔ tɛ ala ma. Yehova la bɛta Nzapa mɛ wa lingɔ e, ta elengbi ti vɔrɔngɔ zo mɛndɛ̃ ma, bo lo.—Suma 4:11.
19. Anzɔ̃ ye mɛ hĩngangɔ mbilimbili na ndombali azi mɛ kpili ahɛ̃ e nɛ?
19 Hĩngangɔ mbilimbili na ndombali azi mɛ kpili, alengbi ti singɔ na e ka gbɛ nvɛ̃nɛ tɛ asambela. Ni ndo za e ya e gbɔ̃nda akapa mɛ Yehova ko hɛ̃ e na kpale mɛ aba du tɛ e na bi mɛ na gangɔ.
20. Ye mɛ e na mandangɔ kaya shapitrɛ mɛ na gangɔ nɛ?
20 Ndó gã wa kwa tɛ Nzapa Yobo hũndandó ya: “Se kɔli kɔi . . . kpi, lo lengbi ti diringɔ dungɔ lɛ lo ngɛ̃́?” (Yobo 14:14) Yehova hɛ̃ e gbinya ti nzɔ̃ni nvɛ̃ni kaya Ngbangɔ. E na mandangɔ ni kaya shapitrɛ mɛ na gangɔ.
^ par. 5 Azi gba ndo da bɛ la ya, na pɛ kwá tɛ zo ye kɔi mɛ ndo du kaya tɛrɛ zo (Molimɔ), bere nyingɔ tɛrɛ lo ta ni ndo kpi ma. Alengbi ti singɔ gwengɔ ka ndo mɛndɛ̃.—Ba Nɔti ti 17 na 18.