Se mɛ siɔ ngã ti COVID-19 ndo kpɔ azi na ndo lɛ gigi ali ya, mɔ ma nzɛ̃ngɔ? Se adu ngaso ko, hĩnga ya, ta mɔ kɔi la mɔ ndo ma tɛrɛ mɔ ngaso ma. Ali ndɛ anzɛ gba na lɛ gigi zu, azi gbinyangbi akpale gba ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ ala na lo ti ngã ni. Doktɛrɛ Hans kluge gbia ti OMS ka kɔdɔrɔ ti Mpoto tɛnɛ ya, “E hũ ya, ando yɔ ge ge ge gba ti nɛngɔ ya e nwɔ ngã ti COVID-19.” Lo di tɛnɛ ya, “na ya angoi ti ngaso ko, zo lengbi ti hũngɔ tɛrɛ lo ya, ni ngbã ni kɔi, ta lo na gwɛ̃ ti lingɔ ye kɔi ma, wa lo lengbi ti mangɔ tɛrɛ lo ya, ni nzɛ̃.”

 Se mɔ ndo hũ ya, ngã mɛ akpãnyama ndo hɛ̃ nga mɔ nzɛ̃ngɔ ko, du na ge ge ge. Ngbangɔ ndo za azi gba ti nɛngɔ ya ala longa na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la na ya ngoi mɛ ti pɛnɔ. Ni lengbi nga ti zangɔ mɔ.

•  Nzɛ̃ngɔ mɛ ndo lo na ndo ngã mɛ ndo kpãnyama adu nɛ?

•  Nda mɛ nzɛ̃ngɔ mɛ ndo lo na ndo ngã mɛ kpãnyama adu nvɛ̃ni siɔni nɛ?

•  Awangɔ ti ya Ngbangɔ mɛ na zangɔ mɔ ya, mɔ nwɔ nzɛ̃ngɔ niko nɛ?

•  Avɛrse ti Ngbangɔ mɛ alengbi ti zangɔ mɔ

 Tɛnɛ mɛ: “nzɛ̃ngɔ mɛ ando lo na ndo ngã mɛ ndo gbɔ̃ azi gba,” ta adu kpengba kpale mɛ ndo yɔ lisalisi tɛ mɔnganga ma. Kanda ni ndo fa se mɛ zo ndo ma tɛrɛ lo ya, ta nzɔ̃ dangɔ bɛ na lo ti gbinyangbingɔ mɛ ali na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ azi na lo ti ngã mɛ ndo kpãnyama da ma, wa ngã niko nga na nĩngangɔ ngoi gba. Abɛse ta azi ti lɛ gigi zu ndo ma tɛrɛ la ndenge kɔi ma ko, ba aye mɛ ndo fa ka tɛ azi gba na ngoi ti ngã mɛ ndo kpãnyama:

•   Ta gwɛ̃ ti lingɔ aye mɛndɛ̃ da ma

•   Ta azi ndo tɛ ye bere ndo la langɔ na landangɔ mɔmɛsɛnɔ tɛ la ti uzu ma

•   Mangɔ ngɔnzɔ iɔ

•   Azi ndo ti na sɔngɔ bɛ na lo ti kwa tɛ la bere ta ni ndo ɔ na seni ma

•   Zangangɔ kpãngɔ lɛ zu na ndo kwa mɛ ala ndo li

•   Zangangɔ nzɔ̃ dangɔ bɛ

 Nzɛ̃ngɔ mɛ ndo lo na ndo ngã mɛ ndo gbɔ̃ azi gba na mbala kɔi alengbi ti kpãngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ná tɛ azi mɛndɛ̃ na kpengba kpale. Se ta e li kpengba ni ma ko, yɛkɛ yɛkɛ ge ge ge mɛ e ndo fa ti nɛngɔ ya, e tɔndɔ na andia ti batangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e na ndombali ngã ti Covid-19 na nzɛ̃ngɔ, e na ziangɔ kpɛngɔ ngã ni abɛse du ya, ni ndo kpɔ azi gba. Se e nzɛ̃ na tɔndɔngɔ andia ti batangɔ na tɛrɛ e na lo ti ngã ni ko, e na bandangɔ lingɔ aye na se mɛ bɛ e ye, wa ni na kpãngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ná tɛ azi mɛndɛ̃ na ya kaka.

 Na ya ngoi mɛ ti pɛnɔ, azi gba ndo hũ mbilimbili ti tɛ̃nɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Se mɔ nzɛ̃ na ngoi mɛ mɔ tengbi na pɛnɔ ko, ta mɔ na dungɔ na ngunu gba ma.” (Masse 24:10) Ngbangɔ hɛ̃ e awangɔ mɛ alengbi ti zangɔ e ya nwɔ̃ akpale mɛ ndo hɛ̃ e nzɛ̃ngɔ ndɛ, abɛse zɛ̃ngɔ mɛ e ndo ma na lo ti ngã mɛ ndo gbɔ̃ azi gba na mbala kɔi.

•   Kɛ̃ dungɔ dã na azi, kanda ndo tɛnɛ tɛnɛ na ala na lége mɛndɛ̃

   Tɛnɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Bɛta kwa . . . adu nyita mɛ adũ lo na lo ti angoi ti pɛnɔ.”—Masese 17:17.

   Ni adu ngbondoni na lo nɛ? Adu ngbondoni na lo mɛ ya, abɛta akwa ando za e. (1 Tɛsalonikɛ 5:11) Kanda se e ngbã na bɛ e ko, ni lengbi ti gbɛ̃ngɔ sãte tɛ e.—Masese 18:1.

   Tara lingɔ ngaso: Ndo tɛnɛ tɛnɛ na afɔ̃ mɔ na lége ti video, telefɔnɛ, amesajɛ bere na lége ti mɛndɛ̃. Gi wangɔ ka tɛ la ngoi mɛ ta mɔ ndo ma tɛrɛ mɔ nzɔ̃ni ma, wa ndo mu nga ngoi ti hĩngangɔ akpale mɛ ala ndo tengbi na ni. Wa ĩ ndo kambisa aye mɛ ndo zã ĩ ya, ĩ gbe bɛ ĩ na ya ngoi ti siɔ ngã ni. Gi lége ti zangɔ zo kɔi, ni na lingɔ ya lo du na dengɔ bɛ, wa mɔ nga na dungɔ na dengɔ bɛ.

•   Salela ngoi tɛ mɔ na ndenge ti nzɔ̃ni

   Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Ĩ salela ngoi tɛ ĩ na ndenge ti nzɔ̃ni.”—Efɛzɛ 5:16.

   Ni du ngbondoni na lo nɛ? Salelangɔ ngoi na dara alengbi ti zangɔ mɔ ya, mɔ du na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni, wa ta mɔ ti na sɔngɔ bɛ gba ma.—Luka 12:25.

   Tara lingɔ ngaso: Ta mɔ kpã lɛ mɔ na ndo aye mɛ ta mɔ lengbi ti lingɔ ma, gi lingɔ ye mɛ mɔ lengbi ti lingɔ ni ndɛ. Na ndakisa, mɔ na ye kɔi mɛ mɔ lengbi ti kpãngɔ lɛ mɔ so lingɔ ni bere wele kɔi mɛ mɔ lengbi ti lekisangɔ ngoi na ndo ni? Mɔ lengbi ti lekisangɔ ngoi gba ndoni kɔi na azi ti ndasewa tɛ mɔ?

•   Bata mɔmɛsɛnɔ tɛ mɔ ti nzɔ̃ni

   Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Zia ya, akpale zu aɔ . . . na mɔlɔngɔ.”—1 Kɔrinto14:40.

   Ni du ngbondoni na lo nɛ? Azi gba ndo ye kpãngɔ dangɔ bɛ tɛ la na ndo kwa mɛndó ala mɛsɛnɛ na lingɔ, wa ni ndo hɛ̃ nga ala dengɔ bɛ.

   Tara lingɔ ngaso: Li prɔgramɛ na bangɔ kpale mɛ mɔ ndo tengbi na ni ndɛ. Pɔna ngoi mɛ nzɔ̃ni ya, mɔ banda lingɔ adevuare ti kalasi, kwa ti mi, kwa ti ya da, nga na ngoi ti lingɔ aye mɛ na zangɔ mɔ ya, mɔ ti na mangbi ti kpengbani na Nzapa. Ta bɛ mɔ li na kpãngɔ ngoi ti mungɔ mbó, dungɔ ndoni kɔi na ndasewa, nga lingɔ wele (bere lingɔ sport) ma. Ba ngoi zu prɔgramɛ tɛ mɔ, wa gbinyangbi ni se alengbi.

•   Li zu mɔ mɛsɛnɛ na ngoi mɛ bulu bere zongo abanda

   Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Zo mɛ na kpengba lɛ ndo hũ siɔ lo ka yɔngɔrɔ ni, wa lo kpɛ lo bata tɛrɛ lo.”—Masese 22:3.

   Ni du ngbondoni na lo nɛ? Na bangɔ ndo mɛ mɔ da ko, bulu lengbi ti singɔ bere zongo alengbi ti bandangɔ, ni lengbi nga ti gbinyangbingɔ akpale mɛndɛ̃, abɛse ni lengbi ti dungɔ ngbondoni na lo ti sãte tɛ mɔ ko, ngoi mɛndɛ̃ ta mɔ lengbi ti singɔ mungɔ mbó bere lá ma.

   Tara lingɔ ngaso: Na ngoi ti dé ti kpengbani ko, tara gbinyangbingɔ akpale ka ndo ti kwa bere kaya da ti nɛngɔ ya, se la asi ko, ni li kai wa aza mɔ na gbingɔ. Kpã prɔgramɛ ti aye mɛ mɔ na lingɔ ka gigi abɛse dé da kpengbani. Se alengbi ko, gi abɔngɔ ti dé mɛ na zangɔ mɔ ya, mɔ lekisa ngoi gba ka gigi.

   Na ngoi ti gbingɔ ko, azi gba ndo sepala dungɔ gigi. Na ngoi mɛ mɔ ndo si gi gi ko, du na kpengba lɛ. Pɔna ngoi mɛ mɔ lengbi ti singɔ gigi, wa ndo gwe ka ndo mɛ ta azi da gba ma.

•   Ngbã lá kwɛ tɔndɔngɔ andia ti batangɔ na tɛrɛ

   Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: “Zo mɛ zanga kɔdɛ ndo li ye na ndo li lo, wa lo ndo kpã bɛ lo na ndo tɛrɛ lo nvɛ̃ni.”—Masese 14:16.

   Ni du ngbondoni na lo nɛ? Siɔ ngã ti Covid-19 ndo kpɔ azi, se ta e du na kpengba lɛ ma, wa e tɔndɔ andia ti batangɔ na tɛrɛ e ma ko, ni lengbi nga ti mungɔ e.

   Tara lingɔ ngaso: Ndo ba ngoi zu andia ti batangɔ tɛrɛ mɛ akpã ka ndo mɛ mɔ so da, ni na zangɔ mɔ ya, mɔ hĩnga bere mɔ ndo tɔndɔ ni na seni. Ndo da bɛ mɔ na akpengba kpale mɛ alengbi ti singɔ na mɔ, na azi ti ndasewa tɛ mɔ, nga azi mɛndɛ̃ na lo ti aye mɛ mɔ ndo li.

•   Li zu ya, mangbi tɛ mɔ ná Nzapa adu ngoi zu kpengbani

   Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ: ‘Ĩ dɔ dã na Nzapa, wa lo nga na dɔngɔ dã na ĩ.’’—Zaki 4:8.

   Ni du ngbondoni na lo nɛ? Ni du ngbondoni na lo mɛ ya, Nzapa lengbi ti zangɔ mɔ ya, mɔ gbe bɛ mɔ na ya pɛnɔ zu mɛ mɔ ndo tengbi na ni.—Yisaya 41:13.

   Tara lingɔ ngaso: Ndo di eteni kɔi ti ya Ngbangɔ, bi zu, prɔgramɛ ti dingɔ Ngbangɔ ni na zangɔ mɔ ya mɔ dɔ dã na Nzapa.

 Atɛmwɛ tɛ Yehova alɛkɛ kpale ti ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ bombi tɛ la abɛse na ngoi ti siɔ ngã ti COVID-19 mɛ amu ndo zu. Na ndo lɛ gigi zu, ala ndo li bombi nga na akota bombi tɛ la na lége ti video, ala ndo li nga ngaso ti lingɔ bombi ti dangɔ bɛ na bi ti kwa tɛ Yezo. Nda mɛ ta mɔ lengbi ti hũndangɔ Tɛmwɛ tɛ Yehova kɔi ti nɛngɔ ya, mɔ hĩnga se mɛ mɔ lengbi ti landangɔ bombi niko mɛ ala ndo li na lége ti video ma nɛ?

 Yisaya 33:24: “Ta zo kɔi mɛ na dungɔ kai na pangɔ ya, ‘Tɛrɛ mbi ndo sɔ ma’”

 Alengbi na nɛ? Nzapa kokapa ti onzingɔ angã zu, abɛse adu ti ngasia.