1. Nda mɛ Yehova hɛ̃ e kado ti libala nɛ?

 YEHOVA du “Nzapa ti dengɔ bɛ,” wa gwɛ̃ tɛ lo du ya azi du nga na dengɔ bɛ. (1 Tim. 1:11) Lo hɛ̃ akado gba mɛ ndo li ya, e du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti dengɔ bɛ. (Zaki 1:17) Kɔi ti akado niko adu libala. Ngoi mɛ kɔli ná wali ndo li libala ko, ala ndo fa seleka ti yengbingɔ, tɔndɔngɔ, nga na fangɔ songo mawoma ka popo tɛrɛ ala. Se ala ngbã lá kwɛ fangɔ songo ka popo tɛrɛ la ko, ala na ngbãngɔ na dengɔ bɛ.​—Mas. 5:18.

2. Ngasia la akɔli gba ndo li kpale tɛrɛ awoti ala ndɛ nɛ?

² Na vundu zu akɔli ná awali gba mɛ ndɛ li libala ko, ta ala dɛ tɔndɔ kapa tɛ la mɛndó ala kó na lá ti libala tɛ la ma. Ni la ta ala ndo du na dengɔ bɛ kaya libala tɛ ala ma. Rapɔrt kɔi ti OMS tɛnɛ ya, akɔli gba ndo sɔ awoti la, ndo zonga awoti ala, wa ta ala ndo li nga ye mɛ ndo dɛ̃ na bɛ ala ma. Kɔli mɛ ndo du na seliye ti ngaso ko, lo ndo tɔndɔ ya lo na lɛ azi kanda kaya da ko, lo ndo li kakulu lo tɛrɛ lo. Akɔli gba ndo ba pɔrnografi ni la ndo li ya ta ala di hũ awoti la na valɛrɛ ma.

3. Ye mɛ ndo to akɔli gba ya ala li kakulu lo tɛrɛ awoti la nɛ?

³ Ye mɛ lengbi ti tongɔ ambanga akɔ wali ya, ala du na kakulu lo nɛ? Ngoi mɛndɛ̃ to la mɛndó wa dũngɔ la ndo lindó ­kakulu lo tɛrɛ mama tɛ ala, kanda ala ti na dangɔ bɛ ya lingɔ kakulu lo du nzɔ̃ni. Ambangani ndo kpã lɛ la ndo mimɛsɛnɔ ti kɔdɔrɔ tɛ la mɛ ndo tɛnɛ ya, “bɛta kɔli” du kɔli mɛ ndo fa na ya lo ya ni na ngunu gba. Ta ambanga akɔli mɛndɛ̃ ndo koka gbengɔ bɛ la na ngoi mɛ ali kpale mɛ ahɛ̃ la ngɔnzɔ ma. Ambanga akɔli mɛndɛ̃ ndo ti na gwɛ̃ ti bombingɔ tɛrɛ la na awoti la ngama se mɛ ala ndo ba na ni kaya pɔrnografi. Hãngɔ ni zingɔ, rapɔrt mɛndɛ̃ ndo kambisa ya kpengba ngã ti  COVID-19 asi na kpengba kpale gba kaya ndasewa. Kanda, ta ye kɔi lengbi ti tongɔ kɔli mɛ du na wali ya lo li kakulu lo tɛrɛ ya lo ma.

4. Ye mɛ ayɔ ya awakristo mɛ akɔ awali du na kpengba lɛ na ndoni nɛ, na lo nɛ?

⁴ Akɔ wali mɛ awakristo alengbi ti dungɔ na kpengba lɛ ti nɛngɔ ya, ta ala ba se mɛ azi ndo hũ na awali ti lɛ gigi wa ala ti na dangɔ bɛ ya, awali du siɔni ma. a Na lo nɛ? Kɔi ti arɛzɔ̃ ni du ya dangɔ bɛ tɛ zo lengbi ti tongɔ lo ya lo kpã ni na kwa. Toma Polo su na lége ti nyingɔ vurú hɛ̃ awakristo ti Roma ya, “ta ĩ mu se du tɛ azi ti lɛ sese olo ma.” (Roma 12:1, 2) Ngoi mɛndó toma Polo su na tɛnɛ mɛ to hɛ̃ azi ti Roma ko, bombi sindó ali abulu gba. Kanda tɛnɛ tɛ Polo ndo to e, e hũ ya ambanga azi ti ya bombi ndó na seliye tɛ azi ti gigi. Na lo ni la lo hɛ̃ndó la wangɔ ya, ala gbinyangbi seliye ná se du tɛ ala. Ndɛ lo mɛ ko wangɔ niko du nga ngbondoni na lo tɛ awa kristo mɛ akɔ awali. Na vundu zu ambanga ni so popo tɛ e ndo landa nga seliye tɛ azi ti gigi wa ala ndo li nga kakulu lo tɛrɛ awoti ala b. Ngasia la Yehova ye ya, akɔli li na kpale tɛrɛ awoti la nɛ? E na luangɔ gbinya niko kaya vɛrse mɛ gbɔ̃ bɛli tɛnɛ mɛ.

5. Na bangɔ 1 Petro 3:7, ngasia la akɔ awali lengbi ti lingɔ kpale tɛrɛ awoti la nɛ?

⁵ Di 1 Petro 3:7. Yehova ndo yɔ kati akɔ awali ya ala ndo hɛ̃ awoti la ndima. Hɛ̃ngɔ ndima lengbi nga na tɔndɔngɔ. Akɔ awali mɛ ndo tɔndɔ awoti la lengbi ti lingɔ kpale tɛrɛ ala na songo, nga na yengɔ ala na ya kpale gba. Na ya bɛli tɛnɛ mɛ, e na bangɔ ye mɛ akɔ awali lengbi ti lingɔ ti fangɔ ya ala ndo tɔndɔ awoti ala. Kanda ti uzu, zia e ba aseliye mɛ lengbi ti hɛ̃ngɔ awali pɛnɔ ka bɛ la.

ZIA LINGƆ YE MƐ NDO HƐ̃ YA MƆ PƐNƆ KA BƐ LO

6. Yehova ndo ma tɛrɛ lo ngasia na ngoi mɛ akɔli awali ndo li kakulu lo tɛrɛ awoti la nɛ? (Kɔlɔsɛ 3:19)

⁶ Ta kɔ wali lengbi ti lingɔ kakulu lo tɛrɛ ya lo ma. Yehova ndo kɛ̃ azi zu ko ndo li akpale ti mobulu (Nz. 11:5) Lo ndo kɛ̃ na bɛ lo kɔi akɔ awali ko la ndo li kakulu lo tɛrɛ awoti ala. (Mal. 2:16; di Kɔlɔsɛ 3:19.) Na bangɔ vɛrse mɛ gbɔ̃ bɛli tɛnɛ mɛ 1 Petro 3:7 ko, se du ya kɔ wali ndo li ma kpale tɛrɛ ya lo na seni ma ko, ta lo na dungɔ na nzɔ̃ mangbi na Nzapa ma. Ta Yehova na mangɔ sambela tɛ lo ma.

7. Na bangɔ Efɛzɛ 4:31, 32, Ambanga atɛnɛ mɛndɛ̃ mɛ akɔ awali lengbi ti kɛ̃ngɔ nɛ? (Ba nga “Kambisangɔ nda tɛnɛ.”)

⁷ Ta kɔli lengbi ti zongangɔ ya lo ma. Ambanga akɔli ndo tɛnɛ tɛnɛ na ngɔnzɔ hɛ̃ awoti ala, wa ala ndo tɛnɛ nga tɛnɛ mɛ ndo hɛ̃ la sɔngɔ bɛ. Kanda Yehova kɛ̃ “ngɔnzɔ, pangɔ pa, gurungɔ azi nga na siɔ bɛ.” c (Di Efɛzɛ 4:31, 32.) Lo ndo ma atɛnɛ zu. Se mɛ akɔli ndo tɛnɛ tɛnɛ hɛ̃ awoti ala, abɛse na ngoi mɛ ala kɔi na bɛ la ko, Yehova ndo hũ ni ngbondoni. Kɔli ko la ndo tɛnɛ siɔ tɛnɛ hɛ̃ ya lo ko, ta lo ndo gbɛ̃ bo nzɔ̃ mangbi tɛ lo ti libala ma, kanda nzɔ̃ mangbi tɛ lo na Nzapa.​—Zaki 1:26.

8. Yehova ndo hũ pɔrnografi ngasia, wa na lo nɛ?

⁸ Bangɔ pɔrnografi. Yehova ndo hũ pɔrnografi ngasia? Lo ndo kɛ̃ ni. Ni la, kɔ wali ko la na mɔmɛsɛnɔ ti bangɔ afoto ti siɔni ko, lo ndo gbɛ̃ mangbi tɛ lo ná Yehova wa ta lo ndo hɛ̃ nga ndima hɛ̃ ya lo ma. d Gwɛ̃ tɛ Yehova du ya, kɔli ngbã mbilimbili na mbage tɛ ya lo, ta bo  na ye mɛ lo ndo li ma kanda na atɛnɛ mɛ lo ndo tɛnɛ. Yezo pandó ya, kɔli ko ndo ba wali mɛndɛ̃ wa lo ti nga na gwɛ̃ tɛ lo ko, “lo ti kɔmbɛ kaya bɛ lo.” e​—Mat. 5:28, 29.

9. Ngoi mɛ kɔli ndo gbɔ̃ ya lo ya, ani bombi tɛrɛ ani na ndenge ti siɔni nda mɛ Yehova ndo kɛ̃ ni nɛ?

⁹ Ta kɔli lengbi ti gbɔ̃ngɔ ya lo na ndo ngunu ya ala bombi tɛrɛ ala na se mɛ bɛ lo ye ma. Ambanga akɔli ndo kpã mbamba ndali awoti la ya, ala bombi tɛrɛ ala na ndenge ti siɔni nga na ndenge mɛ lisosoli tɛ ala ndo hũ ya ta ni du vuru ni bere ala ye ni ma. Yehova ndo kɛ̃ aseliye ni ko ti siɔni mɛ azanga ndara. Gwɛ̃ tɛ Yehova du ya, akɔ awali ye awoti la wa ala tɔndɔ nga dangɔ bɛ tɛ ala. (Ef. 5:28, 29) Ye mɛ na singɔ se du ya, kɔli mɛ wakristo ndo bi buba tɛrɛ ya lo, ndo li kakulu lo tɛrɛ lo bere lo ndo ba pɔrnografi nɛ? Ye mɛ lengbi ti zangɔ lo ya lo gbinyangbi dangɔ bɛ ná seliye tɛ lo nɛ?

SE MƐ AKƆ WALI LENGBI TI ZIANGƆ ASELIYE TI SIƆNI

10. Ngasia la akɔ wali lengbi ti luangɔ nzɔ̃ sulu na goi mɛ ala ndo landa se lɛlo tɛ Yezo nɛ?

¹⁰ Ye mɛ lengbi ti zangɔ akɔ awali ya, ala zia seliye tɛ la ti siɔni nɛ? Ala lengbi ti landangɔ seliye tɛ Yezo. Abɛse du ya ta Yezo dundó na wali ma ko, se mɛndó lo ndo li na ye tɛrɛ ava lo adu se ti nzɔ̃ni mɛ akɔ awali lengbi ti landangɔ ti nɛngɔ ya, ala li na kpale tɛrɛ awoti ala. (Ef. 5:25) Na ndakisa, ba aye mɛ akɔ awali lengbi ti mandangɔ ka tɛ Yezo na ndo se mɛndó lo ndo li ye tɛrɛ atoma nga na se mɛndó lo ndo tɛnɛ na tɛnɛ hɛ̃ ala.

11. Ngasia ndó la Yezo li na kpale tɛrɛ atoma tɛ lo nɛ?

¹¹ Yezo hɛ̃ndó atoma tɛ lo ndima wa lo ndo li ngandó kpale tɛrɛ ala na songo. Ta lo ndó wa kakulu lo bere zo mɛndó na dangɔ bɛ ya tɛnɛ ko ni tɛnɛ ko angbã bo ngaso ma. Abɛse du ya Yezo ndó Gbia tɛ ala ko, ta Yezo ndo dundó na dangɔ bɛ ti salelangɔ ngunu tɛ lo bere lo gbia tɛ lo so hɛ̃ngɔ ava lo mbɛtɔ ma, kanda lo ndo lendó kwa hɛ̃ la na zungɔ na tɛrɛ zu. (Yn. 13:12-17) Lo tɛnɛndó hɛ̃ ava lo ya: “Ĩ manda kpale na ndo mbi ta sãnga ma mbi de de zo, mbi nga na zungɔ na tɛrɛ, ko ĩ na luangɔ ndo ti wɔngɔ na tɛrɛ ĩ.” (Mat. 11:28-30) Hĩnga ya Yezo dundó de de zo. Ta dungɔ de de zo ndo fa ya zo du wa tulangɔ ma. Kanda, ngunu tɛ lo du ti gbengɔ na bɛ lo na ya kpale. Ngoi mɛ ndo gi lo na tɛnɛ ko, lo ndo du so kpɔ wa lo ndo gbe nga bɛ lo.

12. Ngasia ndó la Yezo ndo tɛnɛ tɛnɛ hɛ̃ azi mɛndɛ̃ nɛ?

¹² Yezo ndo salelandó tɛnɛ ti wambangɔ bɛ nga ti sangɔ ngunu bɛ azi mɛndɛ̃. Ta lo ndo tɛnɛ tɛnɛ mɛndó, ndo hɛ̃ ava lo kã ka bɛ la ma. (Luka 8:47, 48) Ni la, abɛse ngoi mɛndó awa kula hɛ̃ lo pɛnɔ bere ala ndo gulu lo ko, “Ta lo gulundó ala ma.” (1 Pet. 2:21-23) Na ya ngoi mɛndɛ̃, Yezo ndo pɔnandó kaingɔ so kpɔ na se lɛ tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ na hɛ̃ngɔ azi kã ka bɛ la. (Mat. 27:12-14) Lo du se lɛlo ti nzɔ̃ni tɛ awa kristo mɛ du na wali!

13. Ngama se mɛ Matie 19:4-6 tɛnɛ na ni, ngasia la ko wali lengbi ti dungɔ ndoni kɔi ná ya lo nɛ”? (Ba nga limɔ.)

¹³ Yezo hɛ̃ akɔ wali wangɔ ya, ala ngbã là kwɛ mbilimbili na mbage tɛ awoti ala. Lo dindó ili To lo na tɛnɛngɔ ya, ayɔ ya “kɔ wali du ndoni kɔi na ya lo.” (Di Matie 19:4-6.) Vɛrbɛ ti Grɛkɛ mɛ asalela so ya vɛrse mɛ “dungɔ ndoni kɔi” alengbi na “ye mɛ akɔle ni ndoni kɔi.” Ni la, mangbi mɛndó du ka popo tɛrɛ kɔli na ya lo ndo du kpengbani ngama ye mɛ akɔle ni ndoni kɔi. Ta mangbi tɛ la na kangbingɔ zangangɔ ya, ala zu sɛ hũ pɛnɔ ma. Kɔ wali mɛ ye dungɔ na nzɔ̃ mangbi ná ya lo ayɔ ya, lo kɛ̃ kpale zu mɛ aba pɔrnografi. Lo lengbi ti kɛ̃ngɔ mbala kɔi “bangɔ ye mɛ zanga tina.” (Nz. 119:37) Ni la, lo tɛ mbele na lɛ lo ti nɛngɔ ya, ta lo di ba wali mɛndɛ̃ ma.​—Yobo 31:1.

14. Ye mɛ kɔ wali mɛ ndo li kakulu lo tɛrɛ ya lo lengbi ti ziangɔ ti nɛngɔ ya, lo lɛkɛ nzɔ̃ mangbi tɛ lo ná Yehova nga na ya lo nɛ?

 ¹⁴ Kɔ wali ko la ndo sɔ̃ ya lo bere lo ndo zonga ya lo ko, ayɔ ya lo li kpengbani ti nɛngɔ ya, lo zia ni wa lo lɛkɛ nzɔ̃ mangbi tɛ lo na Yehova nga na ya lo. Ye mɛ lo lengbi ti lingɔ nɛ? Ti uzu, ale lo hĩnga ya ni du kpengba kpale. Yehova ndo hũ aye zu wa lo ndo ma nga atɛnɛ zu mɛ e ndo tɛnɛ. (Nz. 44:21; Mos. 12:14; Aeb. 4:13) Ti sɛ, lo zia lingɔ kakulu lo tɛrɛ ya lo wa lo gbinya nga seliye tɛ lo. (Mas. 28:13) Ti taa, lo hũnda pardɔ̃ ka ti ya lo ná Yehova na lo ti siɔ kpale tɛ lo. (Aw. 3:19) Lo lengbi ti yɔngɔ aye sɛ ka ti Yehova, gwɛ̃ ti gbinyangbingɔ seliye tɛ lo, nga na zangɔ lo ti nɛngɔ ya ta lo tɛnɛ nga tɛnɛ ti siɔni ma, lo gbe bɛ lo wa ta lo li nga ye ti siɔni ma. (Nz. 51:10-12; 2 Kɔr. 10:5; Fil. 2:13) Ti siɔ, lo li kpale na mangbi na sambela tɛ lo na mandangɔ kɛ̃ngɔ aye zu ti kakulu lo nga na tɛnɛ ti siɔni. (Nz. 97:10) Ti kũ, lo li iɔ ti gingɔ abiazi ya ala za lo. (Zaki 5:14-16) Ti mana, lo kpã mɔkanɔ mɛ na zangɔ lo ya ta lo di li aye ti siɔni zu mɛ lo ndo li na bi mɛ na gangɔ ma. Kɔ wali mɛ na mɔmɛsɛnɔ ti bangɔ pɔrnografi ko ayɔ ya lo zia ni. Yehova na sulungɔ ge ge ge tɛ lo se du ya lo gbinya seliye tɛ lo. (Nz. 37:5) Kanda, ta kɔ wali ngbã bo na kɛ̃ngɔ aseliye ti siɔni ma, ayɔ nga ya lo manda hɛ̃ngɔ ya lo ndima. Ngasia la lo lengbi ti lingɔ ni nɛ?

SE MƐ MƆ LENGBI TI HƐ̃NGƆ YA MƆ NDIMA

15. Ngasia la kɔ wali lengbi ti fangɔ na ya lo ya ni ndo ye lo gba nɛ?

¹⁵ Fa na lo ya mɔ ndo ye lo. Ambanga ayata kɔli mɛ na libala ti dengɔ bɛ ndo du na mɔmɛsɛnɔ ti lingɔ aye ti yakere ndoni kɔi na awoti la so fangɔ na ala ya ani ndo ye la gba. (1 Yn. 3:18) Kɔli mɛ ndo fa na ya lo ya ni ndo ye lo gba na lingɔ aye ti yakere yakere ngama, gbɔ̃ngɔ ti lo na ya akpale zu, bere yambangɔ lo na songo zu. Lo lengbi ti tongɔ hɛ̃ lo mesajɛ tɛnɛngɔ hɛ̃ lo ya, “mbi ndo ye mɔ gba” bere hũndangɔ lo ya, “kwa tɛ mɔ ti ndɛ ɔ ngasia?”  Ngoi zu, mɔ lengbi ti fangɔ na lo ya mɔ ndo ye lo gba na sungɔ ambanga atɛnɛ kaya kartɛ hɛ̃ngɔ lo. Ngoi mɛ kɔ wali ndo li aye mɛ ko, lo ndo tɔndɔ ya lo wa lo ndo li nga ya libala tɛ la ti kpengbani.

16. Ye mɛ kɔ wali lengbi ti lingɔ ti fangɔ ya lo ndo gonda ya lo nɛ?

¹⁶ Tɛnɛ hɛ̃ lo ya lo du ngbondoni na lo tɛ mɔ. Kɔli mɛ ndo hɛ̃ ndima hɛ̃ ya lo, lo ndo tɛnɛ hɛ̃ lo ya lo du ngbondoni wa lo ndo sa nga gunu bɛ lo. Ndenge kɔi mɛ lo lengbi ti lingɔ na ni adu ya, lo ndo da bɛ lo ngoi zu na hɛ̃ngɔ lo sia wali na lo ti aye zu mɛ lo ndo li ti zangɔ na lo. (Kɔl. 3:15) Ngoi mɛ kɔ wali ndo gonda ya lo ko, ni ndo hɛ̃ ya lo dengɔ bɛ gba, lo na hũngɔ ya ando bata ni, ando ye ni wa ando hɛ̃ nga ni ndima.​—Mas. 31:28.

17. Ngasia la kɔ wali lengbi ti fangɔ na ya lo ya ni ndo tɔndɔ lo nɛ?

¹⁷ Du na songo nga wa tɔndɔngɔ. Kɔ wali mɛ ndo ye ya lo ko, lo ndo hũ lo na valɛrɛ wa lo ndo fa nga lo na songo gba lo ndo hũ lo ngama kado ti nzɔ̃ni mɛ lo ka tɛ Yehova. (Mas. 18:22; 31:10) Na pɛni lo na lingɔ kpale tɛrɛ lo na songo nga na tɔndɔngɔ abɛse na ngoi mɛ ala ndo bombi tɛrɛ ala nga na kpale mɛ aba bo libala tɛ ala nvɛ̃ni, ta lo na kpãngɔ mbamba nda li lo ya ala bombi tɛrɛ la na se mɛ na hɛ̃ngɔ lo pɛnɔ, gbɛ̃ngɔ ndima tɛ lo bere giangɔ lisosoli tɛ lo ma, lo nvɛ̃ni na lingɔ ya lo du na lisosoli ti vuruni ka gbɛ lɛ Yehova f.​—Aw. 24:16.

18. Ekateli mɛ akɔ wali lengbi ti mungɔ nɛ? (Ba nga ãkadré “ Aye siɔ mɛ lengbi ti zangɔ kɔli ya lo tɔndɔ ya lo.”)

¹⁸ Akɔ wali, ĩ lengbi ti yengɔ na bɛ ĩ kɔi ya Yehova ndo hũ ye mɛ ĩ ndo li wa lo ndo sepala nga na ge ge ge zu mɛ ĩ ndo li ti hɛ̃ngɔ ndima hɛ̃ awoti ĩ. Ĩ du na ekateli ti tɔndɔngɔ ala. Ziangɔ seliye tɛ ĩ ti siɔni nga na fangɔ ala na songo, tɔndɔngɔ nga na yengɔ ala gba. Na lingɔ ngaso mɔ na fangɔ na lo ya, mɔ ndo ye lo wa mɔ ndo hũ nga lo ngbondoni. Tɔndɔngɔ ya mɔ, na lingɔ ya mɔ bata mangbi tɛ mɔ ti ngbondoni mɛ du nzɔ̃ mangbi tɛ mɔ na Yehova.​—Nz. 25:14.