1. Na ngoi ti gã mapa ndo fandó nɛ?

 MAPA dundó tɛ mɛ azi gba ndo tɛ na ngoi ti gã. (Eb. 14:18; Luka 4:4) Ni la ni dundó gbondoni ya, ngoi mɛndɛ̃ Ngbangɔ salela tɛnɛ mɛ: “mapa” ti fangɔ atɛ zu (Mat. 6:11; Aw. 20:7) Nɔtɛ ti vɛrse niko tɛnɛ ya, mapa du ngandó tɛ ti gbondoni na ya akpale ti kpɛ̃nɛ sɛ mɛndó Yezo li. (Mat. 16:9, 10) Elengbi ti luangɔ kɔi ti kpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yezo li kaya Yoanɛ shapitrɛ 6. Na mandangɔ tɛnɛ mɛ e na gingɔ awangɔ mɛ elengbi ti luangɔ, nga na se mɛ elengbi ti kpãngɔ ni na kwa ndɛ.

2. Na ya kpale mɛ wa ndó la azi ma gwɛ̃ ti tɛ wa?

² Ngoi mɛndó ava Yezo onzi kwa ti fangɔ tɛnɛ ko, ala ndó na gwɛ̃ ti gwe wɛngɔ tɛrɛ la wa ala mundó masuwa ala fa lɛ tɛ ti Galile. (Mar. 6:7, 30-32; Luka 9:10) Ala gwendó du na bɛ la ka kɔdɔrɔ kɔi ka Bɛtɛsaida. Ni li ya, azi gba aga bombi tɛrɛ la so ndoni ko, ta Yezo ziandó hangɔ ala na ye ma. Na songo zu lo handó la na tɛnɛ mɛ aba Lo-lengɔ Gbia wa lo sarandó awa ngã. Ngoi mɛndó ati ndɔ ko, ava Yezo banda hũndangɔ tɛrɛ la na ndo ya, azi mɛ zu na luangɔ tɛ ti tɛngɔ ngasia. Ngoi mɛndɛ̃ ye ti tɛngɔ tɛ ambangani ka popo tɛ la awɛndó, ni la ayɔ ya gba ni agwe gi tɛ ti tɛngɔ. (Mat. 14:15; Yn. 6:​4, 5) Ye mɛndó ayɔ ya, Yezo li nɛ?

YE TI KPƐ̃NƐ MƐNDÓ YEZO LI TI SINGƆ NA MAPA

3. Ye mɛndó Yezo tɛnɛ hɛ̃ ava lo ya, ala li na lo tɛ abutu butu tɛ azi niko nɛ? (Ba nga limɔ ti koko mbeti.)

³ Yezo pa hɛ̃ ava lo ya: “Ta ayɔ ya, ala gwe ma, ĩ nvɛ̃ni í hɛ̃  la tɛ ala tɛ.” (Mat. 14:16) Ta alengbindó ti kokangɔ ma na lo mɛ ya, akɔli ndó 5 000. Se abombi awali ná ayangambi zu ko, ala tindó zu 15 000. (Mat. 14:21) Andre mu tɛnɛ wa lo tɛnɛ ya: “Nyingambi kɔi la ndo olo na mapa kũ nga na susu ti yakere sɛ so ti lo. Ni na lengbingɔ na azi mɛ mawoma?” (Yn. 6:9) Mapa dundó ye mɛ awa yɛlɛ ná azi mɛndɛ̃ ndo tɛ gba. Wa ngoi mɛndɛ̃ susu nikondó ti yakere na ĩngɔ ni nga kuluni, kanda ta susu tɛ nyi kɔli nikondó alengbi ti leyisangɔ azi gba ma.

4. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo mbeti ti Yoanɛ 6:11-13 nɛ? (Ba nga li mɔ.)

⁴ Songo mɛndó Yezo na ni ti yambangɔ azi atondó lo ya, lo tɛnɛ hɛ̃ ava lo ya ala tɛnɛ hɛ̃ azi adu na grupɛ ka ndo sã. (Mar. 6:39, 40; di Yoanɛ 6:11-13.) E di ngaso mɛ, Yezo lindó sambela ti hɛ̃ngɔ sia kɔli hɛ̃ To lo na lo ti mapa ná susu. Lingɔ ngaso Yezo fandó ya, Nzapa la ndo hɛ̃ tɛ ti tɛngɔ, wa lo hɛ̃ ngandó sia kɔli hɛ̃ Nzapa na lo ti tɛ ni. Yezo zia se lɛ lo ti nzɔ̃ni hɛ̃ e na omɛ aba lingɔ sambela uzu ti e tɛngɔ ye, ngoi mɛ e kɔi na bɛ e, bere e na azi mɛndɛ̃. Yezo pandó hɛ̃ ava lo ya, ala hɛ̃ azi ye tɛ, wa azi tɛ ye ndó tee ya la sĩ, tɛ ndó da mawoma, wa ta azi kokandó tɛngɔ tɛ ni ndó zu ma. Ta Yezo yendó ya, asa tãnga ye ko ngbã ma. Yezo pandó hɛ̃ ava lo ya, ala lɔ tãnga ye ko ngbã ti nɛngɔ ya, asalela ni na gesi, ni la ava lo lɔndó tãnga tɛ niko, se mɔ du wa dungɔ ayangambi mɔ lengbi ti salelangɔ pandɛ niko ti nɛngɔ ya, mɔ ha na ayati mɔ nda mɛ adu gbondoni ya, ala li sambela uzu ti la tɛngɔ ye, ala du na songo ka mbage  tɛ azi mɛndɛ̃, wa ala fa nga songo na ndo ye mɛ ala na ni, mabere se kondó Yezo li na ni.

5. Ye mɛndó azi ye li lingɔ na pɛ ye ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yezo li nɛ, wa ye mɛndó Yezo li nɛ?

⁵ Azi kamwandó na se tɛ Yezo ti hangɔ tɛnɛ nga na se mɛndó lo li na ye ti kpɛ̃nɛ. Hĩnga ya Moizɛ piandó tɛnɛ ya, Nzapa na tongɔ prɔfeta kɔi, ngoi mɛndɛ̃ ala ndo hũndandó tɛrɛ la ya, ‘zo niko na dungɔ Yezo?’ (Mib. 18:15-18) Se du ngaso ko elengbi ti dangɔ bɛ e ya, lo na dungɔ na likoki ti hɛ̃ngɔ azi zu ti lɛ gi gi tɛ ti tɛngɔ. “Ni la butu butu tɛ azi niko ayendó kpãngɔ Yezo Gbia.” (Yn. 6:14, 15) Se Yezo yendó lingɔ niko, lo lengbindó ti yɔrɔngɔ tɛrɛ lo na ya politikɛ tɛ azi ti Yuda mɛndó ka gbɛ lo-lengɔ gbia tɛ azi ti Roma. Lo lindó ni? Ipɔ. Ngbangɔ pa ya lo sindó ka popo tɛrɛ la, ‘wa lo gwe ka ndo lɛ ngomba lo du lo kɔi na bɛ lo.’ Ni la abɛse du ya azi mɛndɛ̃ kpãndó katɛ lo ndozu ko, ta lo yendó yɔrɔngɔ tɛrɛ lo na ya kpale ti politikɛ ma. Ni du wangɔ ti gbondoni na lo tɛ e!

6. Ngasia la elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ? (Ba nga limɔ.)

⁶ Ti biani ko, ta azi na yɔngɔ ka ti e ya, e si na tɛ na ndenge ti kpɛ̃nɛ, e sara awa ngã bere e le gbia na ndo la ma, kanda na ngoi mɛndɛ̃ ala na yɔngɔ ka ti e ya, e yɔrɔ tɛrɛ e na ya kpale ti politikɛ na lingɔ voti nga na hɛ̃ngɔ ti e hɛ̃ zo kɔi mɛ ala da bɛ la ya lo na dungɔ nzɔ̃ gbia. Ni la se lɛlo tɛ Yezo dundó yangondo. Lo kɛ̃ndó yɔrɔngɔ tɛrɛ lo na ya kpale ti politikɛ wa lo di pandó na gesi ya: “Ta Lo-lengɔ Gbia tɛ mbi adu ti lɛ sese olo ma.” (Yn. 17:14; 18:36) Mabere awakristo ayɔ ya, e du na bingangɔ li ngama se mɛndó  Yezo na ni wa e landa nga se lɛ lo tɛ lo. Mabere lo, e ndo du mbilimbili na bange ti Lo-lengɔ Gbia tɛ Nzapa, e ndo hɛ̃ ti e na lo ni, wa e ndo tɛnɛ tɛnɛ ni hɛ̃ azi mɛndɛ̃, e ndo li sambela ya, ni ga. (Mat. 6:10) E na awangɔ gba mɛ elengbi ti luangɔ na ndo akpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yezo li na ndo mapa.

“YE MƐ MAPA NDO FA”

7. Ye mɛndó Yezo li nɛ, wa ava lo le ngandó nɛ? (Yoanɛ 6:16-20)

⁷ Na pɛ hɛ̃ngɔ tɛ hɛ̃ azi butu butu tɛngɔ ko, Yezo pa hɛ̃ ava lo ya, ani lo so ndo olo ani gwe ka Kapernaumɛ na masuwa, wa lo londó ka popo tɛrɛ la ka ndo lɛ ngomba lo gwe ka ndo mɛndɛ̃ ti nɛngɔ ya, lo kpɛ butu butu tɛ azi mɛndó ye kpãngɔ lo gbia. (Di Yoanɛ 6:16-20.) Na ngoi mɛndó ava Yezo ndo gwe na ngɔ so lɛ ngu ko, yá kɔi ti kpengbani ayandó na mɔpo. Yezo dɔndó dã na ala lo nɔ nɔ ti ndo lɛ ngu wa lo ili nga Petro ya, lo nɔ nga nɔ na ndo lɛ ngu ngaso. (Mat. 14:22-31) Ngoi mɛndó Yezo ma ya ngɔ ko, yá niko ziandó yangɔ mbala kɔi. Ava Yezo tɛnɛndó ya: “Mɔ du nvɛ̃ni nyi Nzapa.” a (Mat. 14:33) Ni du ngbondoni e hĩnga ya ava Yezo tɛnɛ tɛnɛ niko na ngoi mɛndó lo nɔ nɔ ka ndo lɛ ngu kanda ta na ngoi mɛndó lo li kpɛ̃nɛ ti mapa ma. Ba ye mɛ Marko su na ndo kpale niko, lo pa ya: “[Na lo mɛ ya] ta ala gbɔ̃ndó nda kpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yezo li na mapa ma ko, ta la gindó hĩngangɔ ndani ma, kanda ye mɛndó lo li ko, aɔ kɔdɛ tɛ la.” (Mar. 6:50-52) Biani, ta ava Yezo hĩngandó ya, Yehova hɛ̃ Yezo gunu ti lingɔ aye gba ɔngɔ ye ti kpɛ̃nɛ mɛndó lo li na mapa ma. Kanda agbã ya kere Yezo nvɛ̃ni li ye ti kpɛ̃nɛ na ndo mapa, wa e nga na luangɔ wangɔ na ndoni.

8-9. Nda mɛndó butu butu tɛ azi ndo gi Yezo nɛ? (Yoanɛ 6:26, 27)

⁸ Se mɛndó Yezo hɛ̃ azi gba tɛ ti tɛngɔ afandó ya, lo kpã lɛ lo na ndo dangɔ bɛ tɛ la nga na gwɛ̃ tɛ la ti mi. Na lo nɛ? Bi kɔi so pɛko ni azi ga hĩnga ya, Yezo ná ava lo agwe wɛ. Masuwa mɛndɛ̃ agwendó ka Tiberiasɛ wa butu butu tɛ azi amandó ya ni ti gwengɔ ka kapɛrnaumɛ ti nɛngɔ ya ala tã Yezo. (Yn. 6:22-24) Ala lindó ngaso ti nɛngɔ ya ala hĩnga kpale gba na ndo Lo lɛngɔ Gbia? Ipɔ. Uzu ala ndo ndandó bɛ la na gwɛ̃ tɛ la ti mi. E hĩnga ni ngasia?

⁹ E ba ye mɛndó ali tɛrɛ lo na ngoi mɛndó butu butu tɛ azi agwe tã Yezo so dã na Kapɛrnaumɛ, Yezo tɛnɛndó hɛ̃ la yangondo ya, ye mɛndó ala kpã na ndo ti uzu adu kokisangɔ gwɛ̃ tɛ la ti mi. “lo hĩngandó ya ala tɛ mapa ya la sĩ” kanda “ni du ti pɛ ndunu ngoi.” Wa lo vɔrɔndó bɛ la ya “ala li kwa ti luangɔ tɛ mɛ na hɛ̃ngɔ ala dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka.” (Di Yoanɛ 6:26, 27.) Yezo tɛnɛndó ya, To lo na hɛ̃ngɔ tɛ niko. Tɛnɛngɔ ya tɛ niko na hɛ̃ngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka akamwisandó ala! Tɛ mɛ lengbi ti hɛ̃ngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ nɛ, wa ngasia la azi mɛndó ndo ma Yezo alengbi ti mangɔ ni nɛ?

10. Ye “mɛndó” ayɔ ya azi li ti nɛngɔ ya, ala lua dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka nɛ?

¹⁰ Ngoi mɛndɛ̃ Ayuda niko ndo ndandó bɛ la ya, ayɔ ya ala li akwa bere aye ti nɛngɔ ya ala lua tɛ niko. Ngoi mɛndɛ̃ ala ndo dandó bɛ la na “kwa” mɛndó ndia tɛ Moizɛ yɔ ya, ala li. Kanda Yezo pandó hɛ̃ la ya: “ĩ ba kwa mɛ bɛ Nzapa aye ya, ĩ li lo mɛ: Ale ĩ ye lo tɛ mbi mɛ lo to mbi.” (Yn. 6:28, 29) Fangɔ loyengɔ na mbage tɛ zo mɛ Nzapa to lo ti nɛngɔ ya: “zo lua dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka.” Kanda Yezo tɛnɛndó tɛnɛ niko uzu. (Yn. 3:16-18, 36) Yezo tɛnɛndó tɛnɛ ti ye mɛ adu ngbondoni ti nɛngɔ ya zo lua dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka nga na ya angoi mɛndɛ̃ nga na se mɛ elengbi ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka.​—Yn. 17:3.

11. Ngasia la Ayuda fandó ya, ala ye bo tɛ la tɛ ti pɛ ndunu ngoi nɛ? (Nzembo 78:24, 25)

¹¹  Ta Ayuda yendó hangɔ lo tɛ Yezo mɛ ba kwa tɛ “Nzapa ti fãnani ma.” Ala hũndandó lo ya: “Ye ti kpɛ̃nɛ mɛ mɔ lengbi lingɔ ti fangɔ na e, wa e ye lo tɛ mɔ nɛ?” (Yn. 6:30) Ala kambisandó kaya tɛnɛ tɛ la ya, akotara la mɛndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na ngoi tɛ Moizɛ aluandó mana mɛndó ala ndo tɛ ni ngama mapa. (Ne. 9:15; di Nzembo 78:24, 25.) Ni fa yangondo ya, ala ndo kpã bondó lɛ la na ndo tɛ ti pɛ ndunu ngoi. Ngoi mɛ Yezo kambisa hɛ̃ ala kpale mɛ aba “bɛta tɛ mɛ alo ka ndozu” ya ni ɔngbi na mana mɛ na hɛ̃ngɔ ala dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka ko, ta ala di hũndandó lo na ndo fãni mɛndɛ̃ ma. (Yn. 6:32) Ala kpã bondó lɛ la na ndo mapa ti pɛ ndunu ngoi na se lɛ kpãngɔ lɛ la na ndo kpale ti nyingɔ mɛndó Yezo li zu ti kambisangɔ ni hɛ̃ ala. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo tɛnɛ niko nɛ?

YE MƐ E KPÃ NI NA NDO TI UZU

12. Ngasiandó la Yezo fa ye mɛ aɔ ngbondoni nɛ?

¹² Wangɔ ti ngbondoni mɛ elengbi ti luangɔ na ndo mbeti ti Yoanɛ shapitrɛ 6. Tɔndɔngɔ Nzapa nga na dungɔ na mangbi ti nzɔ̃ni na lo alengbi ti dungɔ ye ti ngbondoni na lo tɛ e. Ngoi mɛndó Satana tara lo ko, Yezo fandó ya, tɔndɔngɔ Yehova adu ngbondoni ɔngɔ aye ti mi. (Mat. 4:3, 4) Na ya diskur tɛ lo ka ndo lɛ ngomba lo tɛnɛndó ya, ye mɛ du ngbondoni na lo tɛ e adu dungɔ na mangbi ti nzɔ̃ni na Nzapa. (Mat. 5:3) Na lo ni la, elengbi ti hũndangɔ tɛrɛ e na ndo mɛ, ‘Dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi ndo fa ya, mbi ndo hũ gwɛ̃ tɛ mbi ti nyingɔ ya, adu ngbondoni bere gwɛ̃ tɛ mbi ti mi?’

13. (a) Nda mɛ ta sepalangɔ na tɛ du siɔni ma nɛ? (b) Ye mɛ ayɔ ya e du na kpengba lɛ na ndoni nɛ? (1 Kɔrinto 10:6, 7, 11)

¹³ Ta adu siɔni na lo tɛ e lingɔ sambela na ndo ye ti mi mɛ e na gwɛ̃ ni wa e sepala nga na ni ma. (Luka 11:3) Kwa ti kpengbani mɛ e ndo li ando li ya, “e tɛ e nyɔ” e lua nga dengɔ bɛ, wa ni ndo lo ka tɛ “bɛta Nzapa.” (Mos. 2:24; 8:15; Zaki 1:17) Elengbi ti dungɔ na kpengba lɛ ya ta e zi lége ya, aye ti mi ati ye ti ngbondoni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ma. Elengbi ti luangɔ wangɔ na ndo mbeti mɛndó toma Polo su to hɛ̃ awakristo mɛ ndo du ka Yuda. Lo dandó bɛ la na kpale mɛndó asi na aya Izraɛlɛ na ngoi mɛndó ala dɛ dã na ngomba ti Sinai. Lo kebisandó awakristo ya “ta ala du na gwɛ̃ ti aye ti siɔni ngama se mɛndó aya Izraɛlɛ na ni ma.” (Di 1 Kɔrinto 10:6, 7, 11.) Yehova sindó na tɛ na ndenge ti “kpɛ̃nɛ” hɛ̃ aya Izraɛlɛ. (Mit. 11:4-6, 31-34) Kanda na lo ti gwɛ̃ ti siɔni mɛndó ala na ni na lo ti tɛ niko ko, tɛ niko tindó siɔni na lo tɛ la. Ngoi mɛndó aya Izraɛlɛ ndo vɔrɔ anzapa ti ngbilondo ko, ala ndo fandó ya, bɛ la ndo sɔndó gba na ndo tɛngɔ nyɔngɔ, lengɔ wele aɔ tɔndɔngɔ Yehova. (Kob. 32:4-6) Polo dandó bɛ lo na se lɛlo niko ti kebisangɔ awakristo mɛndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na ngoi mɛndó agbɛ̃ Yeruzalɛmɛ ná tepelo ni na bulu ti 70 N.E. E na olo na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na ngoi ti kɔngɔ nda akpale ti gi gi olo ni la adu gbondoni ya, e du na kpengba lɛ na ndo awangɔ tɛ Polo.

14. Tɛnɛ mɛ Ngbangɔ tɛnɛ na lo ti atɛ mɛ na dungɔ ge ya gi gi ti fãnani nɛ?

¹⁴ Tɛnɛngɔ ya “hɛ̃ e tɛ tɛ e ti na olo ko,” Yezo tɛnɛndó tɛnɛ ti ngoi mɛ dangɔ bɛ tɛ Nzapa na tingɔ na seni ge lɛ sese “ngama se mɛ ka ndo zu.” (Mat. 6:9-11) Gi gi na tingɔ ngasia na ngoi niko  nɛ? Na bangɔ Yisaya 25:6-8, Ngbangɔ tɛnɛ ya Nzapa na hɛ̃ngɔ atɛ ti nzɔ̃ni ge lɛ sese. Kaya Lo-lengɔ Gbia tɛ Yehova ko, anzɔ̃ tɛ ti tɛngɔ na dungɔ gba ale tɛ na dungɔ gba ge lɛ sese. Nzembo 72:16 atɛnɛ ya, atɛ na sĩngɔ tee ka ndolɛ ngomba. Mɔ na gwɛ̃ ti salelangɔ ale kɛkɛ niko ti nɛngɔ ya, mɔ tɔ na tɛ mɛ mɔ ndo ye bere mɔ salela se ti fãnani? Hãngɔ ni zingɔ, mɔ lengbi nga ti tɛngɔ ale kɛkɛ mɛ mɔ nvɛ̃ni la mɔ lu. (Yis. 65:21, 22) Wa azi zu ge lɛ sese na sepalangɔ na aye ti nzɔ̃ni.

15. Ye mɛ azi mɛ na songɔ na mandangɔ nɛ? (Yoanɛ 6:35)

¹⁵ Di Yoanɛ 6:35. Mɔ ndo da bɛ mɔ fãni mɛndɛ̃ na azi mɛndó atɛ mapa ná susu mɛndó Yezo si na ni na ndenge ti kpɛ̃nɛ? Na ngoi ti songɔ kwá na bi mɛ na gangɔ ngoi mɛndɛ̃, mɔ na tengbingɔ na ambanga azi ni. Abɛse azi mɛndɛ̃ mɛndó uzu ti la kpilingɔ ta ala fa loyengɔ na mbage tɛ Yezo ma ko, ala lengbi nga ti songɔ. (Yn. 5:28, 29) Azi niko na hĩngangɔ nda tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ ya: “Mbi du mapa ti dungɔ lɛ ngɛ̃́.” Zo ko la na gangɔ ge tɛ mbi ko, ta lo na mangɔ gwɛ̃ ma. Ayɔ ya ala du na lo yengɔ na ndo tɛnɛ tɛ Yezo mɛ lo kpi na lo tɛ ala. Na ngoi niko ko, na lingɔ ebongiseli ti hangɔ azi mɛ so ná ayangambi mɛ na dũngɔ ala kaya gi gi niko na kpale ti nyingɔ! E na dungɔ na dengɔ bɛ nvɛ̃ni ti hangɔ ala na ye. Kwa tɛ mɔ na dungɔ nzɔ̃ni ɔngɔ tɛngɔ mapa ti pɛ ndunu ngoi. Biani ni la adu tɛ mɛ e na tɛngɔ kaya gi gi ti fãnani.

16. Ye mɛ e na mandangɔ na pɔsɔ mɛ na gangɔ nɛ?

¹⁶ E lo ti mandangɔ ambanga akpale na ndo mbeti ti Yoanɛ shapitrɛ 6, kanda Yezo ndó na ambanga akpale mɛndɛ̃ ti hangɔ na omɛ aba dungɔ “lɛ ngɛ̃́ ti ka ka.” Ayɔndó ya, Ayuda kpã lɛ la na ndo tɛnɛ tɛ lo. Wa elengbi nga ti lingɔ ngaso ndɛ. E na ngbãngɔ lá kwɛ bangɔ mbeti ti Yoanɛ 6 na pɔsɔ mɛ na gangɔ.