1. Na bangɔ mbeti ti Nzembo 18:46 ye mɛndó Davidi haka na Yehova nɛ?

 NGOI mɛndɛ̃ elengbi ti tengbingɔ na pɛnɔ mɛ lengbi ti kpãngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e na ya kpengba kpale bere agbinyangbi nvɛ̃ni dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. E ndo hɛ̃ Yehova sia kɔli na lo ti lisalisi tɛ lo, na ya pɔsɔ mɛ alo ti ɔngɔ e manda mbalasi ya, Yehova du Nzapa ti dungɔ lɛ ngɛ̃́. Na ngoi mɛ e ndo hũ ya lo dã ti zangɔ e ko, e ndo ye na bɛ e kɔi ya, “Yehova du Nzapa ti dungɔ lɛ ngɛ̃́!” (Di Nzembo 18:46.) Na pɛ tɛnɛngɔ tɛnɛ ni kondó la Davidi ili Nzapa ya, “tɛ̃nɛ tɛ mbi.” Nda mɛ lo haka Yehova na tɛ̃nɛ ye mɛ ta ndo yengi tɛrɛ lo ma nɛ?

2. Nda mɛ elengbi ti kpãngɔ lɛ e na ndo tɛnɛ mɛndó Davidi tɛnɛ na ilingɔ Yehova ya, “tɛ̃nɛ tɛ mbi ” nɛ?

² Na ya tɛnɛ mɛ e na mandangɔ se mɛ ahaka Yehova na tɛ̃nɛ nga na wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo tɛnɛ niko. E nga na mandangɔ nda mɛ elengbi ti hũngɔ lo ngama tɛ̃nɛ tɛ e. Na ndani e na bangɔ se mɛ elengbi ti landangɔ seliye tɛ Yehova ti tɛ̃nɛ.

NDA MƐ AHAKA YEHOVA NA TƐ̃NƐ

3. Ngasia la Ngbangɔ ndo salela tɛnɛ mɛ “tɛ̃nɛ nɛ”? (Ba ti koko mbeti.)

³ Ngbangɔ salela tɛnɛ mɛ “tɛ̃nɛ” mabere tɛnɛ ti yikayika, ti nɛngɔ ya, e hĩnga seliye mɛ Yehova ndo du na ni. Ngoi gba, awakwa tɛ Yehova ndo gonda Nzapa na lo ti seliye tɛ lo mɛ ndo fa kaya Ngbangɔ ngama tɛ̃nɛ. Kolimbola Mibeko 32:4 adu vɛrse ti uzu mɛ afa Yehova ngama “tɛ̃nɛ.” Na ya sambela mɛndó Hana li ko, lo tɛnɛndó ya, “ta tɛ̃nɛ kɔi mɛ alengbi na Nzapa tɛ e da ma.” (1 Sam. 2:2) Habakuku ilindó Yehova ya “tɛ̃nɛ tɛ mbi.” (Hab. 1:12) Wa sungɔ Nzembo  73 ili ngandó Nzapa ya, “tɛ̃nɛ ti bɛ mbi.” (Nz. 73:26) Wa Yehova nvɛ̃ni hakandó tɛrɛ lo na tɛ̃nɛ. (Yis. 44:8) Zia e ba aseliye taa mɛ ndo fa ya, Yehova du tɛ̃nɛ, wa e manda nga se mɛ elengbi ti lingɔ ya, lo ti “tɛ̃nɛ tɛ e.”​—Mib. 32:31.

4. Ngasia la Yehova du ndo ti batangɔ na tɛrɛ nɛ? (Nzembo 94:22)

 ⁴ Yehova du ndo ti batangɔ na tɛrɛ. Ngama se ko la gbede ti tɛ̃nɛ ndo bata na zo na ngoi ti kpengba yá ko, Yehova lengbi nga ti batangɔ e na ngoi mɛ e tengbi na akpengba kpale mɛ lengbi ti giangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. (Di Nzembo 94:22.) Lo ndo bata e na ya nyingɔ wa lo ndo li nga ya, ta e tengbi na kpengba kpale ti bwai ma. Lo di ko nga kapa hɛ̃ e ya: lo na ozingɔ apɛnɔ zu mɛ ndo gia siriri tɛ e.​—Ezk. 34:25, 26.

5. Ngasia la elengbi ti lingɔ ya, Yehova ti ngama tɛ̃nɛ tɛ e ti batangɔ na tɛrɛ e nɛ?

⁵ Lége kɔi mɛ elengbi ti fangɔ ya, Yehova du ndo ti batangɔ na tɛrɛ e adu lingɔ hɛ̃ lo sambela. Na ngoi mɛ e ndo li sambela hɛ̃ lo ko, Yehova ndo hɛ̃ e “siriri tɛ Nzapa” mɛ ndo bata bɛ e nga na bingangɔ li tɛ e. (Fil. 4:6, 7) E ba kpale mɛndó asi na Artem, nyita kɔli mɛndó agbɔ̃ lo ka bɔlɔkɔ na lo ti loyengɔ tɛ lo. Kanda, wa fangɔ ngbanga mɛ na kakulu lo ndo kpãndó katɛ lo ndozu na ahũnda mɛndó lo ndo hũnda na lo na pɛ angoi gba ti nɛngɔ ya ni gbɛ̃ ndima tɛ lo. “Ngoi zu kondó la wa fangɔ ngbanga niko ndo ili mbi ko, ni ndo giandó li mbi gba. . . . Wa mbi lindó sambela ngoi zu hɛ̃ Yehova. Artem tɛnɛ ya, mbi ndo yɔndó siriri ti bɛ ná ndara tɛ lo.” Ta kɔdɛ “tɛ wa fangɔ ngbanga niko aluandó ndo ge tɛ mbi ma. . . . Na lége ti lisalisi tɛ Yehova, mbi ndo hũndó mabere mbi dɔ mbi lo ka pɛko tɛ̃nɛ.”

6. Nda mɛ elengbi ti kpãngɔ bɛ e ngoi zu na ndo Yehova nɛ? (Yisaya 26:3, 4)

⁶ Yehova du zo mɛ elengbi ti kpãngɔ bɛ e na ndo lo. Ngama tɛ̃nɛ ko la ta ndo yengi ma ko, Yehova na dungɔ ngoi zu dã na lo tɛ e. Elengbi ti kpãngɔ bɛ e ndo lo na lo mɛ ya lo du “tɛ̃nɛ ti kaka.” (Di Yisaya 26:3, 4.) Lo na dungɔ ngoi zu dã ti kokisangɔ kapa tɛ lo, mangɔ sambela tɛ e nga hɛ̃ngɔ e lisalisi na ngoi mɛ e na gwɛ̃ ni. Elengbi nga ti kpãngɔ bɛ e na ndo Yehova na lo mɛ ya lo ndo du mbilimbili ka tɛ azi ko la ndo vɔrɔ lo. (2 Sam. 22:26) Ta bɛ lo na lingɔ na aye mɛ e ndo li ma wa lo nga na hɛ̃ngɔ e mbana gɛrɛ.​—Aeb. 6:10; 11:6.

7. Ye mɛ e na luangɔ se du ya, e ndo kpã bɛ e na ndo Yehova nɛ? (Ba nga limɔ)

⁷ Elengbi ti hũngɔ Yehova mabere tɛ̃nɛ tɛ e na ngoi mɛ e ndo hɛ̃ tɛrɛ e zu hɛ̃ lo. E ye na bɛ e kɔi ya, se e tɔndɔ lo abɛse na ya angoi ti pɛnɔ ko, e na luangɔ nzɔ̃ sulu gba. (Yis. 48:​17, 18) Ngoi mɛ e ndo hũ lisalisi tɛ lo ko, ni ndo to e ya e di kpã bɛ e ndo lo gba. E na lɛkɛngɔ tɛrɛ e nzɔ̃ni na lo ti atara mɛ e na tengbingɔ na ni. Kanda bo Yehova kɔi la na zangɔ e ya e nwɔ akpale mɛ e ndo hũ ya, ta zo kɔi ti zangɔ e da ma, wa na zangɔ e, e hũ ya bo Yehova kɔi la lengbi ti hɛ̃ngɔ e lisalisi. Vladimir tɛnɛ ya, “ngoi mɛndó mbi lekisa ka bɔlɔkɔ adu ngoi kɔi ti nzɔ̃ni mɛndó aza mbi ya mangbi tɛ mbi ná Nzapa ati kpengbani,” mbi mandandó “kpãngɔ bɛ mbi kpengbani ka ndo Yehova na lo mɛ ya mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi wa ta zo ti bangɔ kpale tɛ mbi ndó da ma.”

8. (a) Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ ya, Yehova ndo du bo ngoi zu mbilimbili nɛ? (b) Nzɔ̃ kpale mɛ e na luangɔ se e ndo hũ ya Yehova du tɛ̃nɛ tɛ e nɛ? (Nzembo 62:6, 7)

⁸ Ta Yehova ndo gbinyangbi ma. Ngama kota tɛ̃nɛ mɛ kpengbani wa ta ndo gbinyangbi ma ko, Yehova dɔ lo ndoni kɔi wa lo nga  kpengbani. Aseliye tɛ lo zu kwɛ kɔi, wa ta dangɔ bɛ tɛ lo ndo gbinyangbi ma. (Mal. 3:6) Na ngoi mɛndó Adama ná Eva tɔmbɔgɔ tɛrɛ Yehova ko, ta Yehova gbinyangbindó dangɔ bɛ tɛ lo ma. Ngama se mɛndó Toma Polo su na ni, ta Yehova “tɛnɛ tɛnɛ ko lo di bɛrɛ ma.” (2 Tim. 2:13) Ni ye fangɔ ya, abɛse kpale ni si ngasia bere azi mɛndɛ̃ li ye ni ngasia ko, ta Yehova lengbi ti gbinyangbingɔ seliye tɛ lo, dangɔ bɛ tɛ lo nga na andia tɛ lo ma. Na lége ti kpãngɔ bɛ e na ndo Nzapa tɛ e mɛ ta lo ndo gbinyangbi ma ko, elengbi ti kpãngɔ lɛ e na ndo lo ti nɛngɔ ya, lo so na e wa lo zanga e na ya ngoi ti pɛnɔ.​—Di Nzembo 62:6, 7.

9. Wangɔ mɛ e lua na ndo kpale mɛndó Tatyana tengbi na ni nɛ?

⁹ Elengbi ti hũngɔ Yehova mabere tɛ̃nɛ tɛ e na kpãngɔ lɛ e na ndo se tɛ lo nga na batangɔ dangɔ bɛ tɛ lo na ya bingangɔ li tɛ e. Lingɔ ngaso na zangɔ e ya, e bata bingangɔ li tɛ e nzɔ̃ni, wa e gbe nga bɛ e na ya apɛnɔ. (Nz. 16:8) Ni lindó tɛrɛ lo ka tɛ nyita Tatyana na ngoi mɛndó agbɔ̃ lo kaya da tɛ lo na lo ti loyengɔ tɛ lo. Lo tɛnɛ ya, “mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi.” Na ebandeli, “ni dundó pɛnɔ na lo tɛ mbi. Ngoi gba mbi ndo mandó nzɛ̃ngɔ nvɛ̃ni.” Kanda ngoi mɛ lo ga gbɔ̃ ndani ya, apɛnɔ mɛ lo ndo hũ adu na lo tɛ Yehova nga na ndo akapa tɛ lo ko, ni zandó Tatyana ya lo ti na siriri ti bɛ, wa lo hũ ngandó nda mɛ adu ngbondoni ya lo gbe bɛ lo na ya apɛnɔ tɛ lo. Lo di tɛnɛ ya, “ngoi mɛ mbi gbɔ̃ li mbi na ndo nda mɛ kpale niko si na mbi ko, ni za mbi, mbi hĩnga ya mbi ndo hũ pɛnɔ mɛ zu na ndombali Yehova. Ni zandó mbi ya mbi zia kpãngɔ bɛ mbi gba na ndo tɛrɛ mbi nvɛ̃ni.”

10. Ngasia la Yehova lengbi ti dungɔ tɛ̃nɛ tɛ e ndɛ nɛ?

¹⁰ Ti nɛngɔ ya, e nwɔ apɛnɔ mɛ e na tengbingɔ na ni na bi mɛ na gangɔ ko, ayɔ ya e kpã bɛ e na ndo Yehova ɔngɔ ti uzu. Na olo la elengbi ti lingɔ zu mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, loyengɔ tɛ e ti kpengbani ya, lo na hɛ̃ngɔ e aye zu mɛ e na gwɛ̃ni ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na mbilimbili zu na ya apɛnɔ mɛ e na tengbingɔ na ni. Elengbi ti lingɔ ni ngasia? Dingɔ Ngbangɔ nga na atɛnɛ mɛ aba ayata ti ngoi tɛ e. Gi hĩngangɔ se mɛ Yehova ndo fa seliye tɛ lo ti tɛ̃nɛ ti nɛngɔ ya lo za awakwa tɛ lo. Gbɔ̃ngɔ li mɔ na ndo atɛnɛ tɛ lo mɛ kaya Ngbangɔ. Lingɔ ngaso na zangɔ e ya, e komisa Yehova tɛ̃nɛ tɛ e.

LANDA SELIYE TI TƐ̃NƐ TƐ YEHOVA

11. Nda mɛ elengbi ti mandangɔ seliye tɛ Yehova ndɛ nɛ? (Ba nga Ãkadre “Mɔkanɔ mɛ apalanga kɔli lengbi ti kpãngɔ.”)

¹¹ E lo ti mandangɔ nda mɛ Yehova du tɛ̃nɛ tɛ e. Zia e ba se mɛ elengbi ti landangɔ seliye tɛ lo ti tɛ̃nɛ. Ngoi mɛ e ndo landa seliye tɛ Yehova ko, e na lingɔ ya, loyengɔ tɛ ayata kɔli ná ayata wali ti ya bombi ati kpengbani. Na ndakisa, Yezo hɛ̃ Simo ila ti Céphas mɛ (agbinyangbini na “Petro”) afa “eteni ti tɛ̃nɛ.” (Yn. 1:42) Ila niko ti Petro ndo fa ya, lo na dungɔ zo mɛ ndo wamba bɛ ayata kaya bombi wa londó li ya, loyengɔ tɛ la ati kpengbani. Ahaka abiazi ti ya bombi mabere “gbede ti kota tɛ̃nɛ.” Ni ye fangɔ se mɛ ala ndo bata ayata ti ya bombi (Yis. 32:2)  Biani, bombi ndo lua anzɔ̃ kpale se du ya, ayata kɔli ná ayata wali zu ti ya bombi ndo landa seliye tɛ Yehova ti tɛ̃nɛ.​—Ef. 5:1.

12. Kambisa se mɛ elengbi ti dungɔ ndo mɛ azi mɛndɛ̃ alengbi ti batangɔ na tɛrɛ la.

¹² Du ndo ti batangɔ na tɛrɛ. Ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti dungɔ ndo ti batangɔ na tɛrɛ tɛ ayata na ngoi mɛ ala tengbi na kpengba kpale mɛ ndo si na bɛ lo mabere mɔbulu bere to na zangɔ ala na ndo ti langɔ na ni. Na ngoi mɛ kpale ti lɛ gigi mɛ ndo gbinyangbi bo gbinyangbingɔ na ya “ndangba bi” mɛ e da ko, ta kitɛ da ma ya, e na ngbãngɔ lá kwɛ zagbingɔ na popo tɛ e. (2 Tim. 3:1) Kanda, elengbi nga ti dungɔ ndo ti batangɔ na tɛrɛ tɛ ayata na ya kpale ti mi nga na ti nyingɔ. Lége kɔi mɛ elengbi ti lingɔ na ni adu yambangɔ ala na ngoi mɛ ala ga bombi. Lingɔ ngaso, e na fangɔ ya bombi du ndo ti songo nga ndo ti sangbingɔ ngunu bɛ. Ndɛ lo mɛ ko, azi gba ndo li ye tɛrɛ afɔ̃ la siɔni nvɛ̃ni. Ni la ndo to ayata kɔli ná ayata wali ati na mbɛtɔ wa ala ndo hũ nga ya, ta ndo ye ani ma. Na lo ni la ngoi mɛ ayata kɔli ná ayata wali ndo ga bombi ko, ayɔ ya e li zu mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya ala ma tɛrɛ la ya e ndo ye ala, wa ala hũ nga ya, bombi du ndo ti batangɔ na tɛrɛ.

13. Ngasia la abiazi lengbi ti tingɔ ndo mɛ ayata ti ya bombi lengbi ti batangɔ na tɛrɛ la nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹³ Abiazi lengbi ti dungɔ ndo ti batangɔ na tɛrɛ tɛ ayata ti ya bombi na ngoi mɛ ala ndo tengbi na apɛnɔ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃. Ngoi mɛ kpengba kpale mɛ ndo si na bɛ lo li tɛrɛ lo bere tɛrɛ zo kɔi sɔ ko, abiazi na lingɔ iɔ ti nɛngɔ ya, ala za ayata niko. Ala lengbi nga ti zangɔ ala na ya nyingɔ. Ayata kɔli ná ayata wali na mangɔ tɛrɛ la nzɔ̃ni ti hũndangɔ lisalisi ka tɛ biazo se du ya, lo ndo tɛnɛ tɛnɛ na ala na songo, lo ndo du dã ti mangɔ ala, wa lo ndo kpã nga tɛrɛ lo na ndo tɛ ala. Se biazo fa aseliye niko ti ngaso ko, na tongɔ ayata ti ya bombi hũ ya ando ye ala, na dungɔ nga woni ya ala kpã awangɔ ti ya  Ngbangɔ mɛ abiazi ndo hɛ̃ la na kwa.​—1 Tɛs. 2:7, 8, 11.

14. Ngasia la elengbi ti fangɔ ya e du azi mɛ alengbi ti kpãngɔ bɛ ndo ala nɛ?

¹⁴ Du zo mɛ alengbi ti kpãngɔ bɛ na ndo lo. E ndo ye ya, azi kpã bɛ la na ndo e gba ni, na ngoi mɛ ala tengbi na pɛnɔ. (Mas. 17:17) Ye mɛ mɔ lengbi ti lingɔ ya azi kpã bɛ la ndo mɔ nɛ? Ngoi zu, e li kpengbani ti landangɔ aseliye tɛ Yehova mabere tɔndɔngɔ akapa tɛ e, nga na dungɔ dã ti lingɔ ye ngama se ko la e tɛnɛ na ni. (Mat. 5:37) Elengbi ti zangɔ ayata e na aye ti mi mɛ ala na gwɛ̃ ni. Wa e li kpengbani ti kokisangɔ akwa mɛ ahɛ̃ e na bangɔ amalako mɛ e lua.

15. Ngoi mɛ abiazi ndo li ya, azi kpã bɛ na ndo ala ko, nzɔ̃ kpale mɛ ayata ti ya bombi ndo lua nɛ?

¹⁵ Abiazi mɛ ndo kpã bɛ na ndo la ndo li aye ti nzɔ̃ni gba na lo tɛ ayata ti ya bombi. Ngasia? Na ngoi mɛ ayata kɔli ná ayata wali ti ya bombi ndo hĩnga ya, ani lengbi ti ilingɔ abiazi ngoi zu mɛ ani na gwɛ̃ ti lisalisi tɛ la ko, ni na lingɔ ya ala ma tɛrɛ la nzɔ̃ni. Awa fangɔ tɛnɛ ndo ma nga tɛrɛ la nzɔ̃ni na ngoi mɛ ala ndo hĩnga ya, abiazi ndo du dã ti zangɔ ala. Na lo mɛ ya, abiazi  ndo hɛ̃ awangɔ mɛ ndo lo kaya Ngbangɔ nga na ambeti mɛ ndo lo ka tɛ mbɛ ti mbilimbili na se lɛ hɛ̃ngɔ dangɔ bɛ tɛ la nvɛ̃ni ko, ni ndo li ya, ayata ti ya bombi kpã bɛ la na ndo ala. Ayata kɔli ná ayata wali ndo kpã nga bɛ la na ndo abiazi na lo mɛ ya, ta abiazi ndo kambisa kpale tɛ ayata ti ya bombi hɛ̃ azi mɛndɛ̃ ma, wa ala ndo kokisa nga kapa mɛ ala ndo ko.

16. Nzɔ̃ kpale mɛ e ná azi mɛndɛ̃ elengbi ti luangɔ se du ya, e ndo tɛnɛ mbilimbili nɛ?

¹⁶ Du mbilimbili ngoi zu. Se e ndo tɔndɔ Yehova na ndo akpale zu, wa se e ndo mu nga ekateli na bangɔ andia mɛ ndo lo kaya Ngbangɔ ko, e na dungɔ ase lɛlo ti nzɔ̃ni na lo tɛ azi mɛndɛ̃. Se e manda Ngbangɔ wa loyengɔ tɛ e na mbage tɛ Yehova ndo ti kpengbani ko, e na dungɔ mbilimbili na mbage tɛ lo wa e nga na tɔndɔngɔ andia tɛ lo. E na kɛ̃ngɔ akalangɔ lo zu ti nvɛ̃nɛ nga na bingangɔ li mɛ ta Yehova ndo ye ni ma, wa ta ni na luangɔ ndo ge ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ma. (Ef. 4:14; Zaki 1:6-8) Ta loyengɔ tɛ e ka mbage tɛ Yehova nga na ndo kapa tɛ lo na gbɛ̃ngɔ na ngoi mɛ e ma asango ti siɔni ma. (Nz. 112:7, 8) Ngoi mɛndɛ̃ e nga na dungɔ dã ti zangɔ azi mɛ ndo tengbi na pɛnɔ.​—1 Tɛs. 3:2, 3.

17. Aseliye mɛ abiazi alengbi ti dungɔ na ni ti nɛngɔ ya, bombi ti kpengbani nɛ?

¹⁷ Abiazi lengbi ti dungɔ se lɛlo na omɛ aba seliye ti nzɔ̃ni, mabere bingangɔ li ti vuruni, lingɔ ye na seni nga na bingangɔ li ti nzɔ̃ni. Akɔli niko ndo li ya, bombi ti kpengbani, ala ndo du ndakisa ti nzɔ̃ni na lo tɛ ayata mɛ kaya bombi wa ala ndo “kangama kpengbani na tɛnɛ ti mbilimbili.” (Tito 1:9; 1 Tim. 3:1-3) Na lége ti se lɛlo tɛ la nga na kwa tɛ la ti bangɔ ayata ko, ala ndo za awa fangɔ tɛnɛ ya, ala ti na seliye ti nyingɔ mabere gwengɔ bombi, fangɔ tɛnɛ nga na mandangɔ Ngbangɔ tɛ la nvɛ̃ni. Na ngoi mɛ ayata kɔli ná ayata wali ndo tengbi na akpengba kpale ko, abiazi lengbi ti sangɔ ngunu bɛ la ya, ala ngbã lá kwɛ kpãngɔ bɛ la na ndo Yehova nga na ndo akapa tɛ lo.

18. Nda mɛ e ye gondangɔ Yehova nga dɔngɔ dã na lo nɛ? (Ba nga Ãkadre “ Lége kɔi mɛ elengbi ti dɔngɔ dã na Yehova.”)

¹⁸ Na pɛ mandangɔ aseliye ti nzɔ̃ni tɛ Yehova ko, elengbi ti tɛnɛngɔ ngama se tɛ gbia Davidi ya, “zia ya Yehova du tɛ̃nɛ tɛ mbi.” (Nz. 144:1) Yehova na ngbãngɔ bo lá kwɛ zo mɛ elengbi ti kpãngɔ bɛ e na ndo lo. Na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e zu abɛse e ti abange ko, Yehova bo na dungɔ dã ti zangɔ e ti nɛngɔ ya e dɔ dã na lo. E na resɔ̃ ti tɛnɛngɔ ya, “lo du tɛ̃nɛ tɛ mbi” wa e ye nga na bɛ e kɔi ya, lo na zangɔ e ngoi zu ti nɛngɔ ya, e mai na ya nyingɔ.​—Nz. 92:14, 15.