1-2. “Kwa ti nzɔ̃ni” mɛ biazo ndo li nɛ?

 SE DU ya, mɔ li kwa ngoi yɔngɔrɔni ngama wa zangɔ na kwa ko, adu se ti nzɔ̃ni mɛ mɔ na kokisangɔ masengami ti nɛngɔ ya, mɔ li kwa ngama biazo. Mɔ lengbi ti hɛ̃ngɔ ti mɔ ti “lingɔ kwa niko ti nzɔ̃ni”?​—1 Tim. 3:1.

² Kwa mɛ biazo ndo li nɛ? Lo ndo du zo ti uzu na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ, lo ndo li kwa kpengbani ti batangɔ angasã gbaga, lo ndo ha tɛnɛ wa lo ndo hɛ̃ se lɛlo ti nzɔ̃ni na tɛnɛ tɛ lo nga na kwa tɛ lo ti nɛngɔ ya, bombi mai. Na lo ni la, Ngbangɔ ili abiazi mɛ ndo le kwa kpengbani ya “tisa mɛ adu azi.”​—Ef. 4:8.

3. Ngasia la nyita kɔli lengbi ti kokisangɔ masengami ti tingɔ biazo nɛ? (1 Timɔte 3:1-7; Tito 1:5-9)

³ Ngasia la mɔ lengbi ti kokisangɔ masengami ti nɛngɔ ya, mɔ ti biazo nɛ? Ye mɛ zo ndo li ti nɛngɔ ya lo ti biazo ko, ta ni kwɛ kɔi na ye mɛ ayɔ ya zo li ti nɛngɔ ya lo lua kwa kɔi ngaso ma. Na ya gigi mɛ, ngoi gba se mɔ du na makoki mɛ ndo yɔ ka lɛ kwa ko, ni na hɛ̃ngɔ lége ya mɔ lua kwa ni. Na ɔngbingɔ, ta tingɔ biazo angbã bo na hĩngangɔ fangɔ tɛnɛ nga na hangɔ tɛnɛ gba ma. Ayɔ nga ya mɔ kokisa masengami ti tingɔ biazo mɛ atɛnɛ tɛnɛ ni kaya mbeti ti 1 Timɔte 3:1-7 nga na Tito 1:5-9. (Di.) Na ya tɛnɛ mɛ, e na mandangɔ aseliye taa ti ngbondoni mɛ ndo yɔ ya, abiazi du na ni: Ti uzu, dungɔ na dɔngɔ nɔ ti nzɔ̃ni ka tɛ azi mɛndɛ̃ nga kaya bombi, ti sɛ, dungɔ se lɛlo ti nzɔ̃ni ka ndasewa,  wa ti taa, dungɔ dã ti lingɔ kwa kaya bombi.

DUNGƆ NA DƆNGƆ NƆ TI NZƆ̃NI

4. Zo mɛ ta “lo ndo li ye mɛ alengbi ti belangɔ lo na lo ni ma” alengbi na nɛ?

⁴ Ti nɛngɔ ya, zo ti biazo ko, ale lo du zo mɛ ta “lo ndo li ye mɛ alengbi ti belangɔ lo na lo ni ma,” ni fa dungɔ na dɔngɔ nɔ ti nzɔ̃ni kaya bombi mɛ na lingɔ ya, ta abela lo ma. Na ndenge mɛndɛ̃ “ale lo du zo mɛ azi ti gigi ndo tɛnɛ nzɔ̃ni na ili lo.” Azi mɛ ta ala du awakristo ma lengbi ti tɛnɛngɔ siɔni na lo ti loyengɔ tɛ mɔ, abɛse ngaso ko, ta ala na dungɔ na ye kɔi mɛ ato la ya, ala dɛ kitɛ na ndombali mbilimbili tɛ mɔ nga na dɔngɔ nɔ tɛ mɔ ma. (Da. 6:4, 5) Hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ, ‘Mbi na dɔngɔ nɔ ti nzɔ̃ni ka tɛ azi mɛndɛ̃ nga kaya bombi?’

5. Ngasia la mɔ lengbi ti fangɔ ya, “mɔ du zo mɛ ndo ye lingɔ nzɔ̃ ye” nɛ?

⁵ Se du ya “mɔ du zo mɛ ndo ye lingɔ nzɔ̃ ye” ko, mɔ na gingɔ nzɔ̃ kpale tɛ azi mɛndɛ̃, mɔ nga na gondangɔ seliye tɛ ala ti nzɔ̃ni. Mɔ na dungɔ na dengɔ bɛ ti lingɔ nzɔ̃ ye ka tɛrɛ azi mɛndɛ̃ ɔngɔ omɛ ala yɔ ya mɔ li. (1 Tɛs. 2:8; Tito 1:8.) Nda mɛ seliye niko du ngbondoni na lo tɛ abiazi nɛ? Na lo mɛ ya, ala ndo lekisa ngoi tɛ la gba ti batangɔ angasã gbaga nga na kokisangɔ kumba mɛ ala na ni kaya bombi. (1 Pet. 5:1-3) Dengɔ bɛ mɛ ala ndo lua ti lingɔ kwa na lo tɛ azi mɛndɛ̃ aɔ madãma aye zu mɛ ala ndo gbanzi tɛrɛ la na ni.​—Aw. 20:35.

6. Dungɔ na “songo lengbi na nɛ”? (Aebreo 13:2, 16; ba nga limɔ.)

⁶ Mɔ na fangɔ ya, mɔ na “songo” na ngoi mɛ mɔ ndo li nzɔ̃ ye tɛrɛ azi mɛndɛ̃ abɛse azi mɛ ta ala du akwa mɔ ma. (1 Pet. 4:9) Mbeti kɔi mɛ ndo kambisa tɛnɛ ti ya Ngbangɔ atɛnɛ tɛnɛ tɛ kɔli mɛ ndo du na songo. Ni pa ya: “Lo ndo du zo mɛ na songo ti ilingɔ azi zu kaya da tɛ lo abɛse ta lo hĩnga ala ma.” Hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ, ‘mbi ndo du na seliye mɛ ngasia na ngoi mɛ mbi ndo yamba azi mɛ mbi ili ala nɛ?’ (Di Aebreo 13:2, 16.) Zo mɛ ndo le songo ndo yamba azi zu mɛ ndo ga ka tɛ lo, na ndakisa awa yɛlɛ, ayata mɛ ndo ga so lingɔ diskur kaya bombi, awa bangɔ ndo kɛlɛkɛlɛ nga na ayata mɛ ndo li kwa kpengbani na lo tɛ ayata kɔli ná ayata wali kaya bombi.​—Eb. 18:2-8; Mas. 3:27; Luka 14:13, 14; Aw. 16:15; Roma 12:13.

7. Ngasia la biazo lengbi ti fangɔ ya, “ta lo ndo ye falanga gba ma nɛ”?

⁷ “Ta lo du zo mɛ ndo ye falanga gba ma.” Ta lo ndo hũ falanga bere aye ti mi ya, ni du ye mɛ  aɔ aye zu ma. Abɛse mɔ du wa yɛlɛ bere wa ye ko, ayɔ ya mɔ ndo kpã kpale ti Lo-lengɔ Gbia na ndo ti uzu na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ. (Mat. 6:33) Mɔ lengbi ti salelangɔ ngoi tɛ mɔ, ngunu tɛ mɔ nga na aye tɛ mɔ mɛndɛ̃ ti mi ti lingɔ na kwa hɛ̃ Yehova, batangɔ azi ti ndasewa tɛ mɔ, nga na lingɔ kwa na lo tɛ ayata ti ya bombi. (Mat. 6:24; 1 Yn. 2:15-17) Hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ: ‘Mbi ndo ba falanga ngasia? Mbi ndo sepala na ye mɛ mbi na ni? Bere mbi ndo hɛ̃ tɛrɛ mbi ti gingɔ falanga gba nga na gingɔ aye ti mi gba?’​—1 Tim. 6:6, 17-19.

8. Ndenge mɛndɛ̃ mɛ mɔ lengbi ti fangɔ ya, “ta mɔ du zo mɛ ndo li ye mɛ aɔ nyɔ kpɔ̃ ni ma” wa mɔ ndo “fɔ̃ nga bɛ mɔ” nɛ?

⁸ Se du ya “ta mɔ du zo mɛ ndo li ye mɛ aɔ nyɔ kpɔ̃ni ma” nga zo mɛ “fɔ̃ bɛ lo” ko, mɔ na dungɔ na bingangɔ li ti nzɔ̃ni na ya akpale zu mɛ mɔ ndo li na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ. Ni ye tɛngɔ ya, mɔ du na bokatikati na ya akpale mɛ aba nyɔngɔ samba, tɛngɔ tɛ, lɛkɛngɔ tɛrɛ nga na singɔ mungɔ mbó. Ta mɔ na lingɔ ye ngama se mɛ azi ti gigi ndo li na ni ma. (Luka 21:34; Zaki 4:4) Na lo mɛ ya, mɔ du zo mɛ ndo fɔ̃ bɛ lo ko, mɔ na dungɔ so kpɔ na ngoi mɛ azi mɛndɛ̃ li ye ti zangangɔ songo tɛrɛ mɔ. “Ta mɔ nyɔ samba aɔ nyɔ kpɔ̃ni ma” afa ya, ta mɔ du zo mɛ ahĩngangbi ya, lo ndo nyɔ samba gba ma. Hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ: ‘se ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi ndo fa ya mbi ndo du na bokatikati na ya aye mɛ mbi ndo li bere mbi du gbia ti ndo tɛrɛ mbi?’

9. Dungɔ zo mɛ na “bi ngangɔ li ti vuruni” nga “zo ti mɔlɔngɔ” alengbi na nɛ?

⁹ Se du ya mɔ na “bingangɔ li ti vuruni” ko, mɔ lengbi ti gbɔ̃ngɔ li mɔ na ndo tɛnɛ mɛ ndia ti ya Ngbangɔ ndo tɛnɛ na ndo akpale ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ. Mɔ na gbɔ̃ngɔ nvɛ̃ni li mɔ na ndo andia ni wa ni nga na lingɔ ya, mɔ ti na kɔdɛ nga na hĩngangɔ ndo mɛ nzɔ̃ni. Ta mɔ na mungɔ ekateli na bangɔ bo kpale mɛ mɔ ma ma. Na ɔngbingɔ, mɔ na gingɔ ti nɛngɔ ya, mɔ hĩnga akpale zu uzu ti nɛngɔ ya mɔ mu ekateli. (Mas. 18:13) Ni na lingɔ ya, mɔ mu ekateli mɛ amangbi na ndia tɛ Yehova. Se du ya mɔ du “zo ti mɔlɔngɔ” ko, kpale tɛ mɔ zu na ɔngɔ na seni. Azi na hĩngangɔ mɔ mabere zo mɛ ndo li akpale na mɔlɔngɔ nga zo mɛ ndo landa amalako. Seliye niko na lingɔ ya, mɔ du na dɔngɔ nɔ ti nzɔ̃ni. Zia e tɛnɛ tɛnɛ na olo na ndo aye mɛ biazo lengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya lo du se lɛlo ti nzɔ̃ni ngama gbia ti ndasewa.

NGA MA GBIA TI NDASEWA DU SE LƐLO TI NZƆ̃NI

10. Dungɔ “zo mɛ ndo bata ndasewa tɛ lo nvɛ̃ni nzɔ̃ni” alengbi na nɛ?

¹⁰ Se du ya, mɔ du to ti ndasewa, wa mɔ ye nga tingɔ biazo ko, ayɔ ya ndasewa tɛ mɔ du na dɔngɔ nɔ ti nzɔ̃ni, wa ni du nga se lɛlo ti nzɔ̃ni na lo tɛ azi mɛndɛ̃. Ayɔ ya, “mɔ du zo mɛ mɔ ndo bata ndasewa tɛ mɔ nzɔ̃ni nvɛ̃ni.” Ale azi hĩnga ya, mɔ du gbia ti ndasewa mɛ na seliye ti nzɔ̃ni wa mɔ ndo bata nga ndasewa tɛ mɔ. Ni bombi: Tambwisangɔ sambela ti ndasewa, zangɔ azi ti ndasewa ya ala gwe bombi, nga na zangɔ ala ya ala hɛ̃ ti la na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ. Nda mɛ ni du ngbondoni nɛ? Toma Polo gbɔ̃ndó li lo na tɛnɛngɔ ya: “Se ta zo hĩnga tambwisangɔ ndasewa tɛ lo ma, ngasia la lo lengbi ti batangɔ bombi tɛ Nzapa nɛ?”​—1 Tim. 3:5.

11-12. Ngasia la seliye tɛ azi ti ndasewa tɛ nyita kɔli aba nga masengami mɛ lo lengbi ti kokisangɔ ti nɛngɔ ya lo ti biazo nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹¹ Se du ya, mɔ du to ayangambi ko, li zu ti nɛngɔ ya “ayati mɔ du azi ti tɔndɔngɔ wa ta ala ndo mu nga akpale na wele ma.” Ayɔ ya mɔ ha ala na ye, wa mɔ kã nga ala na songo zu. Abɛse ngaso ko, mabere ayangambi zu, ala nga na gwɛ̃ ti dungɔ na dengɔ bɛ, nga lengɔ wele. Na lo mɛ ya, mɔ kã ayangambi tɛ mɔ nzɔ̃ni ko, ala na dungɔ na tɔndɔngɔ, ala na kpɛngɔ azi  mɛndɛ̃, wa ala nga na maingɔ na ndenge ti nzɔ̃ni. Ni la, ayɔ ya mɔ li zu mɛ mɔ lengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, ayangambi tɛ mɔ du na mangbi ti nzɔ̃ni na Yehova, ala du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ amangbi na ndia tɛ lo wa ala mai nga tee ala mu batisimɔ.

¹² “Ale lo du na ayangambi mɛ awakristo mɛ ta atɛnɛ ili ala siɔni na lo ti dɔngɔ nɔ ti bí ma, wa ta ala tɔmbɔgɔ nga ma.” Se du ya, nyingambi mɛ ndo du ka da tɛ to lo li siɔ kpale kɔi mɛ kotani, ngasia la ni lengbi nga ti bangɔ to lo nɛ? Se du ya, ta to ayangambi ndo hũ kumba tɛ lo ti kãngɔ ayangambi bere ti hɛ̃ngɔ ala disiplinɛ ngbondoni ma ko, ta lo kokisa masengami ti dungɔ biazo ma.​—Ba nga Linɔngi ti Sinzili ti 15/10/1996 p. 21 par. 6-7.

LINGƆ KWA KAYA BOMBI

13. Ngasia la mɔ lengbi ti fangɔ ya “ta mɔ du wa kakulu lo ma” wa ta mɔ du nga “zo mɛ wa kpengba li ma” nɛ?

¹³ Ayata kɔli mɛ ndo fa seliye ti nzɔ̃ni tɛ awakristo ko, ala du ngbondoni kaya bombi. Zo mɛ “ta lo na kakulu lo ma” lo du zo mɛ ndo kpã siriri. Se mɔ ye dungɔ zo mɛ ndo mangbi na azi mɛndɛ̃ ko, ayɔ ya mɔ ma ala mɔ ma nga dangɔ bɛ tɛ ala. Se du ya abiazi gba mu ekateli na landangɔ ndia ti ya Ngbangɔ, mɔ na yengɔ tɔndɔngɔ ni abɛse ta mɔ sepala na ni ma? “Zo mɛ ta lo na kpengba li ma” afa zo mɛ ta lo ndo gi bo ya, azi ye dangɔ bɛ tɛ lo ma. Lo ndo ye nga dangɔ bɛ tɛ azi mɛndɛ̃. (Eb. 13:8, 9; Mas. 15:22) “Ta lo ndo du zo mɛ ndo pa pa na azi ma” bere “zo mɛ ndo nyɛi iɔ iɔ ma.” Na nɛngɔ ya mɔ du na kpengba lo ko, fa lɛlo ti wo bɛ, wa li nga aye na ndenge ti nzɔ̃ni. Ngama zo ti siriri mɔ na lingɔ kpengbani ti nɛngɔ ya, mɔ kpã siriri ka popo tɛrɛ mɔ ná azi mɛndɛ̃ abɛse du ya, lingɔ ni du kpengbani. (Zaki 3:17, 18) Se mɔ ndo tɛnɛ tɛnɛ na songo hɛ̃ azi mɛndɛ̃ ko, ni na lingɔ ya, ta ala ma ngɔnzɔ ma.​—Bas. 8:1-3; Mas. 20:3; 25:15; Mat. 5:23, 24.

14. Ale ta lo du “zo mɛ gbinya bɛ lo fãnani ma” lo nga “mbilimbili” alengbi na nɛ?

¹⁴ Nyita kɔli ko la ndo gi tingɔ biazo ko, “ale ta lo du zo mɛ gbinya bɛ lo fãnani ma.” Abɛse du ya ta mɔ mu batisimɔ adɛ li abulu gba ma ko, ayɔ ya ni mu ngoi ti nɛngɔ ya mɔ ti wakristo mɛ amai na ya nyingɔ. Uzu ti nɛngɔ ya, mɔ li kwa  ngama biazo ko, ayɔ ya mɔ fa seliye ngama tɛ Yezo, mɔ du na zungɔ na tɛrɛ, wa mɔ ye kumba zu mɛ Yehova na hɛ̃ngɔ mɔ kaya bombi. (Mat. 20:23; Fil. 2:5-8) Mɔ lengbi ti fangɔ ya, mɔ “mbilimbili” na dɔngɔ dã na Yehova, tɔndɔngɔ ndia tɛ lo ti mbilimbili nga na landangɔ litambwisi mɛ linɔ tɛ lo ndo hɛ̃.​—1 Tim. 4:15.

15. Ayɔ bo ya biazo du wa lingɔ diskur nzɔ̃ni nvɛ̃ni? Kambisa.

¹⁵ Ngbangɔ pa yangondo ya, zo ko la ye tingɔ wa batangɔ azi ko, “ale lo hĩnga hangɔ lo.” Ni yɔ bo ya, mɔ du zo mɛ hĩnga lingɔ diskur nzɔ̃ni nvɛ̃ni? Ipɔ. Ta abiazi zu la, adu azi mɛ ndo li diskur nzɔ̃ni nvɛ̃ni ma, kanda ngoi mɛ ala ndo pa nzɔ̃ pa wa ala ndo gwe nga ti bangɔ ayata ko, ala ndo salela Ngbangɔ na ndenge ti nzɔ̃ni ti hangɔ nga na sangɔ ngunu bɛ ayata kɔli ná ayata wali. (Haka tɛnɛ mɛ kaya mbeti ti 1 Timɔte 3:2; na 1 Kɔrinto 12:28, 29 nga na Efɛzɛ 4:11.) Abɛse ngaso ko, ayɔ ya mɔ li kpengbani ti lɛkɛngɔ se tɛ mɔ ti hangɔ tɛnɛ. Ngasia la mɔ lengbi ti tingɔ wa hangɔ lo ti nzɔ̃ni nɛ?

16. Ngasia la mɔ lengbi ti tingɔ wa hangɔ lo ti nzɔ̃ni nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹⁶ “Zo mɛ ndo kpã bɛ lo lá kwɛ na ndo tɛnɛ ti mbilimbili.” Ti nɛngɔ ya mɔ ti wa hangɔ tɛnɛ ti nzɔ̃ni ko, ayɔ ya, atɛnɛ tɛ mɔ zu lo kaya Ngbangɔ. Du zo mɛ ndo manda Ngbangɔ nga na ambeti tɛ e na seni. (Mas. 15:28; 16:23; Tito 1:9) Na ngoi mɛ mɔ ndo manda Ngbangɔ ko, ndo mu anɔtɛ ti atɛnɛ mɛ mbeti tɛ e kambisa na ndo vɛrse kɔi ngaso. Wa ngoi mɛ mɔ ndo ha tɛnɛ ko, li kpengbani ya, mɔ gbɔ̃ bɛ azi mɛ ndo ma mɔ. Mɔ lengbi ti gbinyangbingɔ se tɛ mɔ ti hangɔ tɛnɛ se du ya, mɔ ndo hũnda wa mɔ ndo kpã nga wangɔ tɛ abiazi mɛ ahĩnga hangɔ tɛnɛ na kwa. (1 Tim. 5:17) Ayɔ nga ya, abiazi “ndo du dã . . . ti sangɔ ngunu” bɛ ayata. Abɛse ngaso ko, na ngoi mɛndɛ̃ ayɔ nga ya ala hɛ̃ wangɔ bere ala “pamela” ala. Se abiazi li ngaso, ala na lingɔ ye ngoi zu na songo. Se du ya, mɔ na songo wa mɔ ndo ye nga azi ko, hangɔ lo tɛ mɔ zu na longɔ kaya Ngbangɔ mɔ nga na tingɔ wa hangɔ lo ti nzɔ̃ni na lo mɛ ya, mɔ ye landangɔ se lɛlo tɛ Yezo Kristo mɛ kota wa hangɔ lo.​—Mat. 11:28-30; 2 Tim. 2:24.

 NGBÃ LÁ KWƐ GINGƆ YA MƆ LI KWA KAYA BOMBI

17. (a) Ye mɛ lengbi ti zangɔ wa zangɔ na kwa ya, lo ngbã lá kwɛ maingɔ nɛ? (b) Ye mɛ abiazi lengbi ti hĩngangɔ na ngoi mɛ ala ndo ba ayata ya, ala lua kumba nɛ? (Ba nga Ãkadre “Ta ĩ du na kpengba lo na ngoi mɛ ĩ ndo ba nyita kɔi ya lo ti biazo ma.”)

¹⁷ Ngoi mɛ ambanga awa zangɔ na kwa ndo hũ aye mɛ ndo yɔ ya, zo li ti nɛngɔ ya lo ti biazo ko, ala ndo hũ ya ta ani na kokangɔ lingɔ ni ma. Kanda ta bɛ mɔ li na ni ma ya, ta Yehova ná linɔ tɛ lo ndo yɔ ka ti mɔ ya, mɔ kokisa masengami niko na ndenge ti lengbingɔ ma. (1 Pet. 2:21) Wa nyingɔ vurú tɛ Yehova na zangɔ mɔ ya, mɔ kokisa masengami ni. (Fil. 2:13) Mɔ hũ ye kɔi mɛ ayɔ ya, mɔ lɛkɛ ni? Li sambela hɛ̃ Yehova na lo ni. Wa yɔ ka ti biazo kɔi ya lo kambisa hɛ̃ mɔ se mɛ mɔ lengbi ti lingɔ ni.

18. Ye mɛ ayɔ ka ti awa zangɔ na kwa zu ya ala ngbã lá kwɛ lingɔ nɛ?

¹⁸ Zia ya, e zu abɛse nga ayata mɛ ndo le kwa ngama abiazi, e ngbã lá kwɛ dungɔ na seliye mɛ e lo ti mandangɔ ni na ya tɛnɛ mɛ. (Fil. 3:16) Mɔ du wa zangɔ na kwa? Ngbã lá kwɛ gwengɔ uzu! Yɔ ka ti Yehova ya, lo hɛ̃ mɔ fɔrmasiɔ̃ ti nɛngɔ ya, asalela mɔ gba na ya kwa tɛ lo nga kaya bombi. (Yis. 64:8) Yehova na sulungɔ ge ge ge tɛ mɔ ti lengɔ kwa hɛ̃ lo ngama biazo.