1-2. Ngasia la e zu e ndo tengbi na kpale mɛ azanga mbilimbili nɛ?

 YEZO hɛ̃ndó ndakisa tɛ wali kɔi mɛ kɔ lo kpi mɛndó lo yɔ ya, afa ngbanga tɛ ni na ndenge ti mbilimbili. Ta kitɛ da ma ya, pandɛ niko gbɔ̃ndó bɛ ava Yezo na lo mɛ ya na ngoi nikondó ko, azi gba ndo tengbindó na kpale ti zangangɔ mbilimbili. (Luka 18:1-5) Tɛnɛ niko ba nga e ndɛ na lo mɛ ya, e zu e ndo tengbi na akpale ti zangangɔ mbilimbili na ya angoi gba.

² Ndɛ lo mɛ ko, kpale ti zangangɔ mbilimbili, dungɔ na dangɔ bɛ ti siɔni nga na lingɔ siɔ lo tɛrɛ azi amu ndo ge lɛ gigi, wa se kpale ti ngaso si na e ko, ta elengbi ti kamwangɔ ma. (Mos. 5:8) Ngoi mɛndɛ̃ ni lengbi ti hɛ̃ngɔ e pɛnɔ gba, se du ya nyita kɔli bere nyita wali la li kpale mɛ zanga mbilimbili tɛrɛ e. Ti biani ko, ta ayata kɔli ná ayata wali du azi mɛ ndo temɛla mbilimbili ma. Ala du bo azi ti zangangɔ lengbingɔ. Elengbi ti luangɔ wangɔ na ndo se mɛndó Yezo li na kpale na ngoi mɛndó azi mɛ ndo temela lo, ndo li nga na kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo. Se e du na yɔngɔrɔ bɛ na ndo azi mɛ ndo temɛla e na ngoi mɛ ala ndo li ye ti zangangɔ mbilimbili gba tɛrɛ e ko, elengbi nga ti dungɔ na yɔngɔrɔ bɛ gba na ndo ayata kɔli ná ayata wali! Yehova ndo ma tɛrɛ lo ngasia na ngoi mɛ azi mɛ ka gigi ná azi mɛ ge ya bombi ndo li ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e nɛ? Lo ndo kpã lɛ lo na ndo aye mɛ ando li tɛrɛ e?

3. Ngasia la e hĩnga ya, bɛ Yehova ndo sɔ na lo ti pɛnɔ mɛ awa kwa tɛ lo ndo hũ, nga na kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛ ndo li tɛrɛ la nɛ, wa na lo nɛ?

³ Yehova ndo kpã nvɛ̃ni lɛ lo na ndo se mɛ azi mɛndɛ̃ ndo li na kpale tɛrɛ e na lo mɛ ya, lo “ndo ye mbilimbili.” (Nz. 37:28) Yezo sa ngunu bɛ e na tɛnɛngɔ ya, Yehova na “fangɔ ngbanga tɛ . . . azi tɛ lo ti mbilimbili” iɔ na ngoi mɛ alengbi. (Luka 18:7, 8)  Angbã yakere, Yehova na hãngɔ pɛnɔ zu mɛ kpale ti zangangɔ mbilimbili si na ni ti bwai.​—Nz. 72:1, 2.

4. Lisalisi mɛ Yehova ndo hɛ̃ e ndɛ nɛ?

⁴ Uzu ti nɛngɔ ya, kpale zu ti nzɔ̃ni ko, Yehova ndo za e ti nɛngɔ ya, e nwɔ akpale ti zangangɔ mbilimbili. (2 Pet. 3:13) Lo ndo ha na e se mɛ elengbi ti lingɔ na kpale na ngoi mɛ ali kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e. Na lége tɛ Nyi lo, Yehova hɛ̃ e ndakisa ti nzɔ̃ni na se mɛ elengbi ti lingɔ na ye na ngoi mɛ ali kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e. Wa lo ndo hɛ̃ nga e awangɔ ti nzɔ̃ni mɛ elengbi ti kpãngɔ na kwa na ngoi mɛ ali ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e.

YE MƐ ELENGBI TI LINGƆ NA NGOI MƐ ALI KPALE TI ZANGANGƆ MBILIMBILI TƐRƐ E

5. Nda mɛ ayɔ ya e keba na se tɛ e ti lingɔ kpale na ngoi mɛ ali ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e nɛ?

⁵ Elengbi ti mangɔ sɔngɔ bɛ kpengbani bere li e lengbi ti hulungɔ na ngoi mɛ ali kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e. (Mos. 7:7) Yobo ná Habakuku mɛ awa kwa tɛ Yehova ti mbilimbili ma ngandó tɛrɛ la ngaso. (Yobo 6:2, 3; Hab. 1:1-3) Abɛse du ya, ta mangɔ tɛrɛ ti ngaso du siɔni ma ko, ayɔ ya e du na kpengba lɛ na ndo se mɛ e ndo li na kpale ti nɛngɔ ya, ta e li aye ti siɔni ma.

6. Wangɔ mɛ e lua na ndo se lɛlo tɛ Abisalome nɛ? (Ba nga limɔ.)

⁶ Ngoi mɛ zo ndo li ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e bere tɛrɛ azi mɛ e ndo ye la ko, e ndo du na gwɛ̃ ti diringɔ na siɔ kpale. Lingɔ ngaso lengbi ti singɔ na kpengba kpale gba. E ba ndakisa tɛ Abisalome mɛ nyi gbia Davidi. Ngoi mɛndó Aminone mɛ kɔi ti ndasewa tɛ la gbɛ̃ nyita lo Tamare ko, lo dirindó na siɔ kpale. Na bangɔ ndia tɛ Moize ko, alengbindó ti hongɔ Aminone na lo ti ye mɛndó lo li. (Le. 20:17) Londó na rɛzɔ̃ ti mangɔ ngɔnzɔ kanda lo lindó siɔni ti hongɔ zo.​—2 Sam. 13:20-23, 28, 29.

7. Ye mɛndó wa sungɔ mbeti ti Nzembo li ti fãni ti uzu mɛndó lo hũ kpale ti zangangɔ mbilimbili nɛ?

⁷ Ngoi mɛ ta azi mɛ ndo li ye ti zangangɔ mbilimbili ndo lua tumbu ma ko, ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti dangɔ bɛ e ya ta tina ti lingɔ ye mɛ mbilimbili da ma. Wa sungɔ mbeti ti Nzembo hũndó se mɛ kpale tɛ azi mɛ ndo li aye ti zangangɔ mbilimbili ndo nɔ nɔ nzɔ̃ni ɔngɔ tɛ azi mɛ ndo li ye ti mbilimbili. Lo tɛnɛ ya, “dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ asiɔ azi ndo du ngoi zu nzɔ̃ni.” (Nz. 73:12) Li lo hulundó na lo ti kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛndó lo ndo hũ, wa ta lo kpãndó lɛ lo na ndo nzɔ̃ kpale mɛndó lo ndo lua na ya kwa tɛ Yehova ma. Lo tɛnɛ ya: “Ngoi mɛndó mbi gi hĩngangɔ ni ko, ni giandó mbi gba.” (Nz. 73:14, 16) Lo pa ngandó na gesi ya: “Angbã yakere  gɛrɛ mbi si kaya lége mɛ mbilimbili, angbã yakere gɛrɛ mbi zɛ̃nɛ.” (Nz. 73:2) Kpale ti ngaso si ngandó na nyita kɔli Alberto.

8. Ye mɛndó kpale ti zangangɔ mbilimbili ali na mbage tɛ nyita kɔli kɔi nɛ?

⁸ Akalandó lo tɛrɛ Alberto ya lo nzĩ falanga ti bombi, ni lindó ya kumba tɛ lo ti biazo wɛ, wa ta ayata ti ya bombi dɛndó tɔndɔ lo ma. Lo tɛnɛ ya, “mbi mandó ngɔnzɔ wa ni nzɛ̃ ngandó na mbi, mbi ziandó gwengɔ bombi ná singɔ kwa ti fangɔ tɛnɛ na pɛ abulu kũ.” Kpale niko fa ye mɛ alengbi ti singɔ se ta e gbanzi ngɔnzɔ tɛ e ma na ngoi mɛ ali ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e.

LANDA SE MƐNDÓ YEZO NWƆ NA KPALE TI ZANGANGƆ MBILIMBILI

9. Kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛndó Yezo gbe bɛ lo na ya ni nɛ? (Ba nga limɔ.)

⁹ Yezo zia ndakisa ti nzɔ̃ni na omɛ aba nwɔngɔ kpale ti zangangɔ mbilimbili. Azi gba lindó kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo nga na tɛrɛ azi ti ndasewa tɛ lo. Ayata lo tɛnɛndó ya, lo wa nyingɔ, agbia ti sambela tɛnɛndó ya, ngunu tɛ lo ndo lo ka tɛ ademo, wa asoda ti Roma agiandó lo, asɔ̃ ngandó lo wa ala ho ngandó lo. (Mar. 3:21, 22; 14:50, 55; 15:16-20, 35-37) Biani, Yezo gbendó bɛ lo gba na ya kpale ti zangangɔ mbilimbili, wa ta lo lindó siɔ kpale ma. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo se lɛlo tɛ lo nɛ?

10. Ye mɛndó Yezo li na ngoi mɛndó ando li kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo nɛ? (1 Petro 2:21-23)

 ¹⁰ Di 1 Petro 2:​21-23. a Yezo zia hɛ̃ e se lɛlo ti nzɔ̃ni na se mɛ aba lingɔ kpale na ngoi mɛ azi mɛndɛ̃ li ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e. Lo hĩngandó ngoi mɛ zo lengbi ti dungɔ so kpɔ nga na ngoi mɛ zo lengbi ti tɛnɛngɔ tɛnɛ. (Mat. 26:62-64) Ngoi mɛndó ando tɛnɛ nvɛ̃nɛ na ili lo ko, ta lo ndo gbinyandó ma. (Mat. 11:19) Wa ngoi mɛndó lo ndo tɛnɛ tɛnɛ ko, ta lo ndo gulundó azi mɛ ndo hɛ̃ lo pɛnɔ ma. Ngoi gba, Yezo ndo gbendó bɛ lo, wa ta lo ndo tɛnɛndó tɛnɛ kilikili ma na lo mɛ ya, “lo ndo kpãndó bɛ lo na ndo Wa fangɔ Ngbanga ti mbilimbili.” Yezo hĩngandó ya, Yehova ndo hũ se mɛ azi ndo li kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo. Lo kpãndó bɛ lo na ndo Yehova ya, lo na onzingɔ kpale ti zangangɔ mbilimbili na ngoi mɛ alengbi.

11. Na ya akpale mɛ wa la, elengbi ti bingangɔ li e nzɔ̃ni na ndo tɛnɛ mɛ e ndo tɛnɛ nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹¹ Elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo se e ndo binga li e uzu ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ngoi mɛ ali kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e. Ambanga akpale ti zangangɔ mbilimbili ndo du ti yakere wa ta elengbi nga ti kpãngɔ lɛ e na ndo ni ma. Ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti dungɔ sɔ kpɔ na lo mɛ ya, se e tɛnɛ tɛnɛ ko, ni na singɔ na akpale gba. (Mos. 3:7; Zaki 1:19, 20) Na ya ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ngoi mɛ ando li kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ zo, bere elengbi ti tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ aba mbilimbili ti ya Ngbangɔ. (Aw. 6:1, 2) Se ayɔ ya e tɛnɛ tɛnɛ ko, elengbi ti lingɔ zu ti nɛngɔ ya, e tɛnɛ ni na ndenge ti nzɔ̃ni nga na tɔndɔngɔ.​—1 Pet. 3:15. b

12. Ngasia la elengbi ti ziangɔ kpale ka ti “Wa fangɔ ngbanga ti mbilimbili nɛ”?

 ¹² Elengbi nga ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo na kpãngɔ lɛ e “na ndo Wa fangɔ ngbanga ti mbilimbili.” Ngoi mɛ azi mɛndɛ̃ ndo fa ngbanga tɛ e na ya yungɔ ndo bere ala ndo li ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ e ko, e kpã bɛ e ka tɛ Yehova ya, lo hĩnga ye mɛ ala ndo li. Kpãngɔ bɛ na ndo Yehova lengbi ti zangɔ e na ngoi mɛ e tengbi na kpale mɛ azanga mbilimbili. Na lo mɛ ya, e hĩnga nzɔ̃ni ya abɛse ngasia, Yehova na lɛkɛngɔ kpale. Se e kpã bɛ e na ndo lo wa e kũ ya lo onzi akpale zu ko, ta e na mangɔ ngɔnzɔ bere dungɔ na siɔ bɛ na ndo azi mɛndɛ̃ ma. Dungɔ na ngɔnzɔ lengbi ti tongɔ e ya, e li aye ti siɔni, alengbi ti gbɛ̃ngɔ dengɔ bɛ tɛ e nga na mangbi tɛ e ná Yehova.​—Nz. 37:8.

13. Ye mɛ lengbi ti zangɔ e ya, e ngbã lá kwɛ gbengɔ bɛ e na ya kpale ti zangangɔ mbilimbili nɛ?

¹³ Ti biani ta elengbi ti landangɔ ndakisa tɛ Yezo na ndenge ti lengbingɔ ma. Na ya ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti lingɔ ye bere tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ na gesi ahɛ̃ e sɔngɔ bɛ. (Zaki 3:2) Ambanga kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛ ali tɛrɛ e alengbi ti gbɛ̃ngɔ bingangɔ li tɛ e, sãte tɛ e, alengbi nga ti dungɔ kpengbani ya, e gbe bɛ e na ndoni. Se du ngaso na lo tɛ mɔ ko, ye na bɛ mɔ kɔi ya, Yehova hĩnga kpale mɛ mɔ ndo tengbi na ni. Yezo hĩnga nga se mɛ mɔ ndo ma na tɛrɛ mɔ na lo mɛ ya, ali ngandó kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo. (Aeb. 4:15, 16) Hãngɔ ni zingɔ, Yezo zia hɛ̃ e se lɛlo ti nzɔ̃ni, Yehova ndo hɛ̃ nga e awangɔ ti nzɔ̃ni mɛ ndo za e ya, e gbe bɛ e na ya kpale ti zangangɔ mbilimbili. Zia e ba avɛrse sɛ mɛ alo kaya mbeti ti Roma mɛ alengbi ti zangɔ e.

“Ĩ ZI LEGE HƐ̃ NZAPA YA, LO LI NGƆNZƆ TƐ LO”

14. “Zingɔ lége hɛ̃ ngɔnzɔ alengbi na nɛ”? (Roma 12:19)

¹⁴ Di Roma 12:19. Ngoi mɛndó toma Polo pa hɛ̃ awakristo ti Roma ya, ‘ala zi lége hɛ̃ ngɔnzɔ’ ko, lo ndo tɛnɛndó tɛnɛ ti ngɔnzɔ mɛ wa? Na bangɔ tɛnɛ ni ko, lo ndo tɛnɛndó tɛnɛ ti ngɔnzɔ tɛ Yehova. Zingɔ lége hɛ̃ ngɔnzɔ tɛ Yehova alengbi na ziangɔ ya, lo kpã mbilimbili na ngoi mɛ alengbi nga na se mɛ bɛ lo ye. Na pɛ lingɔ kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ nyita kɔli John ko, lo tɛnɛ ya: “Ayɔndó ya, mbi gbe bɛ mbi ti nɛngɔ ya, ta mbi nvɛ̃ni mbi fa ngbanga na ndenge tɛ mbi ma. Roma 12:19 zandó mbi ya, mbi kũ Yehova.”

15. Nda mɛ adu nzɔ̃ni ya e kũ Yehova ti nɛngɔ ya lo lɛkɛ akpale ti siɔni nɛ?

¹⁵ E ndo lua anzɔ̃ kpale gba na ngoi mɛ e ndo kũ ya, Yehova lɛkɛ akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni. Se e li ngaso ko, e na onzingɔ kpale mɛ ndo hulu li e, wa nzɛ̃ngɔ mɛ e ndo du na ni na ngoi mɛ e ndo gi onzingɔ akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni na wɛngɔ. Yehova ndo za e ngoi zu. Lo tɛnɛ ya: “E kpã bɛ e na ndo ni nga na ndo kapa tɛ ni mɛ ni ko ti onzingɔ kpale ti zangangɔ mbilimbili.” Se e kpã lɛ e na ndo kapa tɛ Yehova ti fangɔ ngbanga tɛ azi mɛ ndo li afɔ̃ la siɔni ko, ta e na ngbãngɔ lá kwɛ dungɔ na ngɔnzɔ ma. E hĩnga ya, “lo na lingɔ ye mɛ mbilimbili.” Tɛnɛ niko zandó John mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo ka uzu. Lo tɛnɛ ya, “se mbi kpã bɛ mbi na ndo Yehova ya, lo fa ngbanga ti kpale mɛ mbi ndo tengbi na ni na se lɛ nɛngɔ ya, mbi nvɛ̃ni mbi li ni ko, lo na lingɔ ni na ndenge ti nzɔ̃ni nvɛ̃ni.”

“NGBÃ LÁ KWƐ NWƆNGƆ SIƆ YE NA LINGƆ NZƆ̃ YE’’

16-17. Ngasia la lingɔ sambela na zangɔ e ya, e “nwɔ siɔ ye na lingɔ nzɔ̃ ye” nɛ? (Roma 12:21)

¹⁶ Di Roma 12:21. Polo pa ngandó hɛ̃ awakristo ya, ala “ngbã lá kwɛ nwɔngɔ siɔ ye na lingɔ nzɔ̃ ye.” Na ya tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ ka ndo lɛ ngomba ko, lo pandó ya: “Ĩ ngbã lá kwɛ yengɔ awa kula tɛ ĩ wa ĩ li nga sambela na lo tɛ azi ko la ndo hɛ̃ ĩ pɛnɔ.” (Mat. 5:44) Ni la du ye mɛndó lo li. Ngoi mɛndɛ̃ e ndo da bɛ e na pɛnɔ mɛndó Yezo gbe bɛ lo na ya ni na ngoi mɛndó  asoda ti Roma gɔngɔ lo ka ndo kɛkɛ ti pɛnɔ. Da bɛ mɔ na pɛnɔ mɛndó Yezo ma, alindó kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo wa lo gbe ngandó bɛ lo na ya akpengba kpale niko.

¹⁷ Yezo ngbãndó lá kwɛ fangɔ songo nga mbilimbili na mbage tɛ Yehova abɛse na ya kpengba pɛnɔ mɛndó lo hũ. Na se lɛ gingɔ ya, ahɛ̃ asoda niko pɛnɔ ko, lo lindó sambela ya: “To mbi, ka lɛ mɔ na ndo siɔ kpale tɛ ala na lo mɛ ya, ta ala hĩnga ye mɛ ala ndo li ma.” (Luka 23:34) Na ngoi mɛ e ndo li sambela hɛ̃ Yehova ya, lo ka lɛ lo na ndo azi mɛ li e siɔni ko, ni na zangɔ e ya, e lua siriri ti bɛ wa ta e du nga na ngɔnzɔ kpengbani ma. Ni nga na zangɔ e ya, e gbinyangbi se tɛ e ti bangɔ na ala.

18. Ngasiandó la sambela za Alberto ná John ya ala gbe bɛ la na ndo kpale mɛ azanga mbilimbili nɛ?

¹⁸ Sambela zandó ayata kɔli sɛ mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ la ka uzu ya, ala gbe bɛ ala na ya kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛndó ala tengbi na ni. Alberto tɛnɛ ya: “Mbi lindó sambela na lo tɛ ayata kɔli mɛndó li kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ mbi. Mbi yɔndó ka ti Yehova fãni gba ya, lo za mbi, mbi zia mangɔ ngɔnzɔ na lo ti akpale mɛndó ali tɛrɛ mbi.” Na dengɔ bɛ zu, Alberto dirindó banda lengɔ kwa hɛ̃ Yehova na mbilimbili. John tɛnɛ ya: “Mbi lindó sambela hɛ̃ Yehova fãni gba ti nɛngɔ ya, lo za nyita kɔli mɛndó li kpale ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ mbi. Wa Yehova za ngandó mbi ya, mbi ka lɛ mbi na ndo siɔ kpale tɛ nyita niko. Sambela niko zandó mbi ya, mbi ti na siriri ti bɛ.”

19. Ye mɛ elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ tee ka kpale ti gigi mɛ na wɛngɔ nɛ? (1 Petro 3:8, 9)

¹⁹ Ta e hĩnga kpale ti zangangɔ mbilimbili mɛ e na tengbingɔ na ni uzu ti nɛngɔ ya nda kpale ti gigi mɛ kɔ ma. Kanda ngoi mɛ e ndo gbe bɛ e na ya kpale ti zangangɔ mbilimbili ko, zia ya e ngbã lá kwɛ lingɔ sambela ya, Yehova za e. Hãngɔ ni zingɔ, elengbi landangɔ se mɛndó Yezo li na kpale na ngoi mɛndó ali ye ti zangangɔ mbilimbili tɛrɛ lo, wa e ngbã lá kwɛ landangɔ andia ti ya Ngbangɔ na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. Se e li ngaso ko, elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, Yehova na sulungɔ e.​—Di 1 Petro 3:8, 9.