Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

TƐNƐ TI MANDANGƆ 45

BIA 138 Kitoko ya nsuki mpɛmbɛ

Lua wangɔ na ndo tɛnɛ tɛ akɔli ti mbilimbili

Lua wangɔ na ndo tɛnɛ tɛ akɔli ti mbilimbili

“Ta ndara ndo du ka tɛ akangba ma, wa ta kɔdɛ ndo ga na lo mɛ ya, zo ninga na dungɔ lɛ ngɛ̃́ abulu gba ma?”​—YOBO 12:12.

NA NDUNU NI

Na ya tɛnɛ mɛ, e na mandangɔ se mɛ tɔndɔngɔ ndo hɛ̃ nzɔ̃ sulu ndɛ, nga na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai na bi mɛ na gangɔ.

1. Nda mɛ elengbi ti luangɔ wangɔ ka tɛ akangba nɛ?

 E ZU e ndo du na gwɛ̃ ya, aza e ti nɛngɔ ya, e mu ekateli ti nzɔ̃ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. Ambanga awangɔ ni elengbi ti luangɔ ka tɛ abiazi, nga ka tɛ awakristo mɛndɛ̃ mɛ kpengbani na ya nyingɔ. Abɛse zo mɛ hɛ̃ e wangɔ du bange ko, ta elengbi ti kɛ̃ngɔ wangɔ niko mbala kɔi ma abɛse ni ɔ nyɔ kpɔ̃ni. Yehova ye ya, e manda akpale ka tɛ azi mɛ ti abange. Se e manda akpale mɛ aba dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ ala ko, ni na lingɔ ya, e ti na kɔdɛ, ndara nga na hĩngangɔ ndo.​—Yobo 12:12.

2. Ye mɛ ndɛ e na mandangɔ nɛ?

2 Na ngoi ti gã, Yehova salelandó abange mɛndɛ̃ mɛndó na loyengɔ ti nɛngɔ ya, ala tambwisa wa ala sa nga ngunu bɛ azi tɛ lo. E mu ndakisa tɛ Moize, Davidi nga na toma Yoanɛ. Ala ndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ aɔngbi, ala li ngandó akpale na ya ngoi mɛ akɛsɛnɛ. Uzu ti ala kpilingɔ ko, ala hɛ̃ndó awangɔ ti ndara hɛ̃ apalanga, ala kambisa ngandó hɛ̃ la nda mɛ adu ngbondoni ya, ala tɔndɔ Nzapa. Yehova lindó ya, asu wangɔ tɛ la ti ndara kaya Ngbangɔ ti nɛngɔ ya, e lua wangɔ na ndoni. Abɛse e du apalanga bere akangba ko, wangɔ niko lengbi ti hɛ̃ngɔ e nzɔ̃ kpale gba. (Roma 15:4; 2 Tim. 3:16) Na ya tɛnɛ mɛ, e na bangɔ atɛnɛ ti ndara tɛ abange niko taa, nga na wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ se e landa atɛnɛ mɛndó ala tɛnɛ.

“MƆ NA DUNGƆ NA DUNGƆ LƐ NGƐ̃́ NA PƐ NGOI YƆNGƆRƆNI”

3. Akwa ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛndó Moize li hɛ̃ Nzapa ná ndasewa ti Izraɛlɛ nɛ?

3 Na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo zu, Moize lindó kwa kpengbani hɛ̃ Yehova. Lo lindó kwa ngama prɔfeta, wa fangɔ ngbanga, wa tambwisangɔ azi, nga wa kpɔngɔ pandɛ. Na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo, Moize hĩngandó akpale gba nvɛ̃ni! Lo tambwisandó ndasewa tɛ aya Izraɛlɛ ti nɛngɔ ya, ala si ka gbɛ ngba ti Ezipito, wa lo nvɛ̃ni hũ ngandó akpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yehova li. Yehova salelandó lo ti nɛngɔ ya, lo su ambeti kũ ti uzu ti ambeti ti ya Ngbangɔ. Hãngɔ ni zingɔ, lo su ngandó Nzembo 90 nga na Nzembo 91, wa ngoi mɛndɛ̃ lo su ngandó ambanga mbeti ti Yobo.

4. Azi mɛndó Moize sa ngunu bɛ la na, wa na lo nɛ?

4 Na ngoi mɛndó lo na bulu 120, wa lo dɛ ngandó dã ti kpingɔ ko, Moize bombindó aya Izraɛlɛ zu wa lo dandó na bɛ la akpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yehova li na lo tɛ ala nga na aye mɛndɛ̃ mɛndó lo li. Abulu gba uzu, ambanga aya Izraɛlɛ hũndó aye ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yehova li nga na se mɛndó lo hɛ̃ azi ti Ezipito tumbu. (Kob. 7:3, 4) Ala hũndó se mɛ Yehova kangbi gbengba tɛ na sɛ wa ala nɔndó nɔ ti da, nga na se mɛndó lo kpɔ na asoda zu tɛ Faraɔ̃ ka da. (Kob. 14:29-31) Ala hũndó se mɛ Yehova bata na ala nga na se mɛndó lo li na kpale tɛrɛ la ka bɛ nyama. (Mib. 8:3, 4) Uzu ti nɛngɔ ya aya Izraɛlɛ li kaya kɔdɔrɔ ti kapa ko, Moize luandó lége ti sangɔ ngunu bɛ la uzu ti lo kpingɔ. a

5. Ambanga atɛnɛ ti sangɔ ngunu bɛ mɛndó Moize tɛnɛ hɛ̃ aya Izraɛlɛ mɛ elengbi ti luangɔ ni kaya Mibeko 30:19, 20 nɛ?

5 Tɛnɛ mɛndó Moize tɛnɛ nɛ? (Di Mibeko 30:19, 20.) Lo dandó na bɛ aya Izraɛlɛ ya, ala na luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti nzɔ̃ni na bi mɛ na gangɔ. Na lége ti nzɔ̃ sulu tɛ Yehova, aya Izraɛlɛ lengbindó ti dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti yɔngɔrɔni kaya kɔdɔrɔ ti kapa mɛndó lo ko hɛ̃ la. Kɔdɔrɔ nikondó nzɔ̃ni, wa ni ngandó na sese kɔi mɛ ndo dũ alé tɛ mawoma! Na omɛ aba kɔdɔrɔ niko, Moize kambisandó hɛ̃ ala ya: “Ni du akota kɔdɔrɔ ti nzɔ̃ni mɛ ta ĩ la ĩ lɛkɛ ma, nga na ada mɛ asĩ na aye ti nzɔ̃ni mɛ ta ĩ le kwa na lo ni ma, alingu mɛ ta ĩ la ĩ gɛ̃ ni ma, ayaka ti vinyɔ̃ nga na akɛkɛ ti olive mɛ ta ĩ la ĩ lu ni ma.”​—Mib. 6:10, 11.

6. Nda mɛndó Nzapa zi lége ya azi ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ nwɔ aya Izraɛlɛ nɛ?

6 Moize kebisa ngandó aya Izraɛlɛ. Ti nɛngɔ ya ĩ ngbã lá kwɛ dungɔ kaya kɔdɔrɔ niko ti nzɔ̃ni ko, ayɔ ya ĩ tɔndɔ andia tɛ Yehova. Moize pandó hɛ̃ aya Izraɛlɛ ya, ala pɔna “dungɔ lɛ ngɛ̃́” ti mangɔ Yehova nga na “dungɔ dã na lo.” Kanda ta aya Izraɛlɛ tɔndɔndó Yehova ma. Ni la, Nzapa zindó lége ti nɛngɔ ya, azi ti Asiri nwɔ la, na gesi lo zi ngandó lége ya, azi ti Babilɔnɛ nwɔ la wa agbɔ̃nɔ la agwe na ni ka gbɛ mbɛ.​—2 Ba. 17:6-8, 13, 14; 2 Nt. 36:15-17, 20.

7. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ya tɛnɛ tɛ Moize nɛ? (Ba nga limɔ.)

7 Wangɔ mɛ e lua nɛ? Tɔndɔngɔ ndo hɛ̃ dungɔ lɛ ngɛ̃́. Ngama se mɛndó aya Izraɛlɛ dɛ dã ti lingɔ kaya kɔdɔrɔ ti kapa ko, e dɛ nga dã ti lingɔ kaya gigi ti fãnani mɛndó Yehova ko kapa ni, mɛ e na hũngɔ se mɛ sese na gbinyangbingɔ tingɔ paradizo fãni mɛndɛ̃. (Yis. 35:1; Luka 23:43) Ta Satana ná ademo tɛ lo na dungɔ kai ma. (Suma 20:2, 3) Ta sambela ti nvɛ̃nɛ na dungɔ kai ti nɛngɔ ya, ala handa azi tɛ Yehova azia vɔrɔngɔ lo ma. (Suma 17:16) Wa ta agbia ti guvɛrnɛma na dungɔ kai ti nɛngɔ ya ala kpã ndia na ndo azi mɛ ala ndo le gbia ndo la ma. (Suma 19:19, 20) Ta paradizo na dungɔ ndo tɛ azi ti kakulu lo ma. (Nz. 37:10, 11) Azi mɛ na dungɔ kai na tɔndɔngɔ ndia ti mbilimbili tɛ Yehova, ala na dungɔ na mangbi nga na siriri. Azi zu mɛ na dungɔ kai na dungɔ na songo, wa ala nga na kpãngɔ bɛ la na ndo afɔ̃ la. (Yis. 11:9) Ni du nvɛ̃ni kapa kɔi ti nzɔ̃ni! Wa se e tɔndɔ Yehova ko, ta e na ngbãngɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ kaya paradizo bo na ya abulu 100 ma, kanda ti bwai na bwai.​—Nz. 37:29; Yn. 3:16.

Se e tɔndɔ Yehova ko, ta e na dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ kaya paradizo bo na pɛ abulu 100 ma, kanda ti bwai na bwai (Ba paragrafɛ ti 7)


8. Ngasia la kapa ti dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai zandó kɔli kɔi mɛndó li abulu gba ka lɛ kwa ti misiɔ̃nɛrɛ nɛ? (Yudɛ 20, 21)

8 Se e bata na ya bingangɔ li tɛ e kapa ti nzɔ̃ni ti dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai mɛ Yehova ko hɛ̃ e ko, e na ngbãngɔ lá kwɛ dã na lo abɛse e ndo tengbi na apɛnɔ mɛ ti ngasia. (Di Yudɛ 20, 21.) Kapa niko lengbi nga ti hɛ̃ngɔ e ngunu ti nɛngɔ ya, e pa nzɔ̃ pa hɛ̃ azi mɛndɛ̃. Nyita kɔi mɛ li bulu gba ngama misiɔnɛrɛ ka Afrika wa lo ndo tirindó to na seliye kɔi ti siɔni tɛnɛ ya: “Hĩngangɔ ya, mbi na nzɔ̃ kapa ti dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai ko, ni ndo hɛ̃ndó mbi ngunu ti lingɔ zu ti nɛngɔ ya, mbi gbe bɛ mbi na ya pɛnɔ tɛ mbi, nga yɔngɔ lisalisi ka ti Yehova. Na lége ti lisalisi tɛ Yehova, mbi lengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ vɔrɔngɔ lo.”

“MƆ NA LONGANGƆ”

9. Kpale ti pɛnɔ mɛndó Davidi tengbi na ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo nɛ?

9 Davidi dundó kota gbia. Lo ndó wa yengɔ bia, wa kpɔngɔ pandɛ, wa nwɔngɔ to, nga prɔfeta. Na pɛ abulu gba, Davidi ndo kpɛlɛndó na lo mɛ ya, siɔ gbia Saulo ndo gindó ti hongɔ lo. Hãngɔ ni zingɔ, na ngoi mɛndó Davidi ti gbia ko, lo kpɛ ngandó na lo mɛ ya, nyi lo Abisalomɛ ndo gindó lége ti mungɔ lo-lengɔ gbia ti lo nga hongɔ lo. Abɛse Davidi ndo tengbindó na akpengba kpale na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo ko, lo ngbã bondó mbilimbili na mbage tɛ Yehova. Yehova tɛnɛndó na lo tɛ Davidi ya, “zo mɛ ndo li ye mɛ ndo dɛ̃ na bɛ mbi.” Biani, elengbi nga ti mangɔ wangɔ ti ndara tɛ Davidi!​—Aw. 13:22; 1 Ba. 15:5.

10. Nda mɛndó Davidi hɛ̃ wangɔ hɛ̃ nyi lo Salomo mɛ na tingɔ gbia na pɛko lo nɛ?

10 Zia e ba wangɔ mɛndó Davidi hɛ̃ nyi lo Salomo mɛ na tingɔ gbia ka pɛko lo. Yehova pɔnandó palanga niko Salomo ti nɛngɔ ya, lo kĩ tepelo mɛ na hɛ̃ngɔ azi lége ya, ala vɔrɔ Yehova na se ti vuruni. (1 Nt. 22:5) Salomo tengbindó na pɛnɔ. Tɛnɛ mɛndó Davidi tɛnɛ hɛ̃ lo nɛ? Zia e ba ni.

11. Na bangɔ mbeti ti 1 Bakonzi 2:2, 3, tɛnɛ ti sangɔ ngunu bɛ mɛndó Davidi tɛnɛ hɛ̃ Salomo nɛ, wa tɛnɛ niko tindó na seni ngasia? (Ba nga limɔ.)

11 Tɛnɛ mɛndó Davidi tɛnɛ nɛ? (Di 1 Bakonzi 2:2, 3.) Davidi pandó hɛ̃ nyi lo ya, se lo tɔndɔ Yehova ko, lo na longangɔ na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo. Na pɛ abulu gba, Yehova hɛ̃ndó Salomo aye ti nzɔ̃ni mawoma, wa lo za ngandó lo na ya alo gba. (1 Nt. 29:23-25) Lo kĩndó tepelo ti nzɔ̃ni, lo sundó wa lo hɛ̃ ngandó ti lo so batangɔ ambanga mbeti ti ya Ngbangɔ. Salomo tindó na ndara nga na aye gba ti mi. (1 Ba. 4:34) Kanda Davidi pandó ya, Salomo na longangɔ bo se du ya lo tɔndɔ Yehova Nzapa. Na vundu zu, ngoi mɛndó Salomo ti kangba ko, lo bandandó vɔrɔngɔ anzapa mɛndɛ̃. Ta Yehova sepalandó na ye mɛ Salomo li ma, ni la lo ziandó hɛ̃ngɔ lo ndara nga na kɔdɛ ti fangɔ ngbanga na mbilimbili.​—1 Ba. 11:9, 10; 12:4.

Tɛnɛ mɛndó Davidi tɛnɛ ti ndani hɛ̃ nyi lo Salomo alengbi ti zangɔ e, e hũ ya se e tɔndɔ Yehova ko, lo na hɛ̃ngɔ e ndara ti nɛngɔ ya e mu ekateli ti nzɔ̃ni (Ba paragrafɛ ti 11-12) b


12. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo tɛnɛ tɛ Davidi nɛ?

12 Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ nɛ? Tɔndɔngɔ ndo li ya, zo longa na ya akpale. (Nz. 1:1-3) Biani, ta Yehova ko kapa ti hɛ̃ngɔ e aye ti mi nga na ndima mɛndó Salomo na ni ma. Kanda, se e tɔndɔ Nzapa tɛ e ko, lo na hɛ̃ngɔ e ndara mɛ na zangɔ e ya, e du na likoki ti mungɔ aekateli ti nzɔ̃ni. (Mas. 2:6, 7; Zaki. 1:5) Awangɔ tɛ lo na zangɔ e ti nɛngɔ ya, e mu ekateli ti nzɔ̃ni na ngoi mɛ e ye lingɔ kwa kɔi, lingɔ kalasi, sarangɔ tɛrɛ e, nga na gingɔ falanga. Se e landa wangɔ tɛ lo ko, e na batangɔ mangbi ti nzɔ̃ni na lo wa e nga na luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai. (Mas. 2:10, 11) Mangbi tɛ e na lo na tingɔ kpengbani. Se e li ngaso, e ná luangɔ zo mɛ na tambwisangɔ e wa ndasewa tɛ e nga na dungɔ na dengɔ bɛ.

13. Ye mɛndó za Carmen ya lo longa na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo nɛ?

13 Carmen mɛ ndo du ka Mozambique hũndó ya, lingɔ kalasi ti yɔngɔrɔni na lingɔ ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo ti nzɔ̃ni. Lo sundó ili lo ka univɛrsite kɔi wa lo bandandó mandangɔ kpale mɛ aba architecture. Lo pa ya, “mbi ndo yendó ye mɛ mbi ndo manda.” Lo di tɛnɛ ya, “kanda ni ndo mundó ngoi tɛ mbi gba nga na ngunu tɛ mbi. Mbi ndo gwendó kalasi ni na 7h30 wa mbi ndo dirindó na 18h00. Atindó pɛnɔ ka tɛ mbi ti nɛngɔ ya mbi ndo gwe abombi, ni lindó ya, mbi nzɛ̃ na ya nyingɔ. Na gesi, mbi gbɔ̃ndó ndani ya, mbi ndo li kwa hɛ̃ agbia sɛ.” (Mat. 6:24) Lo lindó sambela na ndo kpale niko wa lo li ngandó bolukiluki na ya ambeti tɛ e. Lo di pa ya: “Na gesi, na ngoi mɛndó mbi lua wangɔ ti ndara ka tɛ ayata mɛ kpengbani na ya nyingɔ nga ka tɛ mama tɛ mbi ko, mbi mundó ekateli ti ziangɔ univɛrsite wa mbi bandandó lingɔ kwa ti ngoi zu. Ni lindó ya, mbi mu ekateli ti nzɔ̃ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi wa tee ndɛ ta mbi ndo ma pɛnɔ na lo ni ma.”

14. Tɛnɛ tɛ Moize ná Davidi londó na ndo nɛ?

14 Moize ná Davidi ndo yendó Yehova, wa ala hĩngandó ya tɔndɔngɔ lo du ngbondoni. Ni la, ala sandó ngunu bɛ azi mɛndɛ̃ ya, ala landa se lɛlo tɛ ala wa ala ngbã nga mbilimbili na mbage tɛ Yehova Nzapa tɛ la. Ala zu sɛ kebisandó azi ya, azi ko la na ziangɔ Yehova ko, ala na zangangɔ libateli tɛ lo nga na anzɔ̃ sulu mɛndó lo ko kapa ni hɛ̃ la. Wangɔ niko tɛ la du nga ngbondoni na lo tɛ e ndɛ. Abulu gba na gesi, wa kwa tɛ Yehova mɛndɛ̃ kambisa ngandó nda mɛ adu ngbondoni ngbãngɔ mbilimbili na mbage tɛ Nzapa.

“TA MƆ NA LUANGƆ BƐTA DENGƆ BƐ MA”

15. Kpale mɛndó toma Yoanɛ tengbi na ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo nɛ?

15 Yoanɛ dundó toma mɛ Yezo ndo yendó lo gba. (Mat. 10:2; Yn. 19:26) Toma Yoanɛ ndó ndoni kɔi na Yezo na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ, lo hũndó aye ti kpɛ̃nɛ mɛndó lo li, wa lo ngandó ndoni kɔi na lo na ya ngoi ti pɛnɔ. Lo hũndó se mɛ ndo aho na Yezo wa lo hũ ngandó Yezo na ngoi mɛndó lo so. Lo pa ngandó nzɔ̃ pa ti nɛngɔ ya, azi hĩnga kpale mɛ aba Kristo na siɛklɛ ti uzu ndoni kɔi na linɔ tɛ azi yakere mɛndó ala mbilimbili tee ni lindó ya “nzɔ̃ pa mu ndo ge lɛ sese zu.”​—Kɔl. 1:23.

16. Azi mɛndó alua nzɔ̃ kpale na ndo mbeti tɛ Yoanɛ na?

16 Na “ngoi mɛndó lo ti bange ko, Yoanɛ luandó nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti sungɔ aye ti kpɛ̃nɛ mɛ kaya mbeti ti Suma.” (Suma 1:1) Yoanɛ su ngandó kɔi ti aevanzile mɛ ni na ili lo nvɛ̃ni. Na lége ti nyingɔ vurú, lo su ngandó ambeti taa mɛ e ndo ili ni ndɛ ya, mbeti ti uzu, mbeti ti sɛ, nga na mbeti ti taa tɛ Yoanɛ. Lo sundó mbeti tɛ lo ti taa na lo tɛ wakristo mɛndó na loyengɔ gba mɛ ili lo la Gayusi mɛ lo du ngama nyi lo ti ya nyingɔ mɛndó lo ndo ye lo gba. (3 Yn. 1) Ta kitɛ da ma ya, na ngoi niko ndó la Yoanɛ ndo hũndó awakristo mɛndɛ̃ gba ngama ayangambi tɛ lo ti ya nyingɔ. Mbeti mɛndó bange kɔli niko su ko, asandó ngunu bɛ ava Yezo na ngoi ti gã, wa ni dɛ sa nga ngunu bɛ e tee ndɛ.

17. Na bangɔ mbeti ti 3 Yoanɛ 4, ye mɛ ndo hɛ̃ kota dengɔ bɛ nɛ?

17 Mbeti mɛndó Yoanɛ su nɛ? (Di 3 Yoanɛ 4.) Yoanɛ sundó ya, tɔndɔngɔ Nzapa ndo hɛ̃ dengɔ bɛ. Na ngoi mɛndó lo su mbeti tɛ lo ti taa ko, ambanga azi ndo handó alo ti nvɛ̃nɛ wa ni ndo kpã ngandó kangbi na popo tɛ azi. Abɛse ngaso ko, ambanga awakristo mɛndɛ̃ ngbãndó lá kwɛ “nɔngɔ nɔ na lége ti mbilimbili.” Ala ndo tɔndɔndó Yehova wa ala ngbã ngandó lá kwɛ “nɔngɔ nɔ na landangɔ andia tɛ lo.” (2 Yn. 4, 6) Mbilimbili tɛ la hɛ̃ndó Yoanɛ dengɔ bɛ, wa ni hɛ̃ ngandó Yehova dengɔ bɛ.​—Mas. 27:11.

18. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo tɛnɛ tɛ Yoanɛ nɛ?

18 Wangɔ mɛ e lua nɛ? Dungɔ mbilimbili ndo hɛ̃ dengɔ bɛ. (1 Yn. 5:3) Na ndakisa, e ndo du na dengɔ bɛ na lo mɛ ya e ndo hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ. Lo ndo du na dengɔ bɛ na ngoi mɛ e ndo kɛ̃ lingɔ ye mɛ siɔni, wa e ndo tɔndɔ andia tɛ lo. (Mas. 23:15) Wa ka ndozu Aangelo ndo du nga na dengɔ bɛ. (Luka 15:10) Elengbi nga ti dungɔ na dengɔ bɛ na ngoi mɛ e hũ zo kɔi ngbã mbilimbili, gba ni na ngoi mɛ lo tengbi na pɛnɔ bere tara. (2 Tɛs. 1:4) Na ngoi mɛ na gbɛ̃ngɔ gigi tɛ Satana ko, e na dungɔ na dengɔ bɛ na lo mɛ ya, e ngbã mbilimbili na mbage tɛ Yehova.

19. Tɛnɛ mɛndó nyita Rachel tɛnɛ na omɛ aba hangɔ azi mɛndɛ̃ na mbilimbili nɛ? (Ba nga limɔ.)

19 E ndo du nga na dengɔ bɛ gba na ngoi mɛ e ndo kambisa mbilimbili hɛ̃ azi mɛndɛ̃. Nyita Rachel mɛ ndo du ka République Dominicaine tɛnɛ ya, adu kota ndima hangɔ na azi mɛndɛ̃ kpale mɛ aba Nzapa tɛ e Yehova. Na ngoi mɛ lo ndo gbɔ̃ li lo na ndo azi mɛ lo ndo ha ala na Ngbangɔ ko, lo tɛnɛ ya: “Ta mbi hĩnga se mɛ mbi lengbi ti kambisangɔ na dengɔ bɛ mɛ mbi ndo ma na ngoi mɛ mbi ndo hũ azi mɛndó mbi manda na ala Ngbangɔ ndo mai, ndo ye Yehova, ndo manda kpãngɔ bɛ la na ndo lo, nga ziangɔ akpale mɛndɛ̃ ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la ti nɛngɔ ya, ala hɛ̃ lo dengɔ bɛ ma. Dengɔ bɛ mɛ mbi ndo ma aɔ mawoma ge ge ge mɛndó mbi li nga na aye mɛndɛ̃ mɛndó mbi gbanzi na tɛrɛ mbi ti nɛngɔ ya, mbi ha na ala Ngbangɔ.”

E ndo du na dengɔ bɛ na ngoi mɛ e ndo ha na azi mɛndɛ̃ ya, ala ye Yehova wa ala ndo tɔndɔ nga lo (Ba paragrafɛ ti 19)


LUA NZƆ̃ KPALE NA NDO TƐNƐ TƐ AKƆLI TI MBILIMBILI

20. Na ya kpale mɛ wa la e du ngama Moize, Davidi, ná Yoanɛ nɛ?

20 Ɔngbingɔ na ngoi tɛ e, Moize, Davidi ná Yoanɛ ndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ aɔngbi nga na ya angoi mɛ akɛsɛnɛ. Kanda, e du ngama ala na ya akpale gba. Ala ndo vɔrɔndó Nzapa ti mbilimbili ngama se mɛ ndɛ e ndo li na ni. Ngama ala, e ndo li sambela hɛ̃ Yehova, e ndo kpã bɛ e na ndo lo wa e ndo gi nga ngoi zu litambwisi tɛ lo. Ngama akɔli niko, e ye na bɛ e kɔi ya, Yehova ndo sulu azi zu ko la ndo tɔndɔ lo.

21. Ngasia la Yehova na sulungɔ e se e landa wangɔ tɛ Moize, Davidi ná Yoanɛ wa e tɔndɔ nga Yehova nɛ?

21 Zia ya, e ngbã lá kwɛ landangɔ wangɔ tɛ akɔli niko ti abange, wa e ngbã nga lá kwɛ tɔndɔngɔ ndia tɛ Yehova. Se e li ngaso, e na longangɔ na ya akpale zu mɛ e ndo li. E na “gbengɔ bɛ e na ya yɔngɔrɔ ngoi,” biani e nga na dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai! (Mib. 30:20) Wa e na dungɔ na dengɔ bɛ ti hɛ̃ngɔ to e ti ndozu mɛ e ndo ye lo gba dengɔ bɛ ngoi zu, lo ndo kokisa akapa tɛ lo na ndenge mɛ ta elengbi ti dangɔ na bɛ e ma.​—Ef. 3:20.

BIA 129 Tokoyika mpiko tii na nsuka

a Aya Izraɛlɛ gba mɛndó ahũ kpale ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yehova li tɛrɛ la ka gbengba tɛ ko, ta ala lindó kaya kɔdɔrɔ ti kapa ma. (Mit. 14:22, 23) Yehova tɛnɛndó ya, bandangɔ na bulu 20 mangɔ, ta azi niko na lingɔ kaya kɔdɔrɔ ti kapa ma, ala na kpilingɔ ka bɛ nyama. (Mit. 14:29) Hãngɔ ni zingɔ, Yosua, Caleb, ndasewa ti fãnani nga na ndasewa ti Levi hũndó se mɛ Yehova kokisa na kapa tɛ lo na ngoi mɛndó ala fa tɛ ti Yɔrdani wa ala li kaya kɔdɔrɔ ti kapa.​—Mib. 1:24-40.

b KAMBISANGƆ NDA LIMƆ: Limɔ ti ndo kɔti: Davidi ndo hɛ̃ nyi lo Salomo wangɔ ti ndara. Limɔ ti ndo ga ndo fa: Azi mɛ ka kalasi tɛ awa sungɔ lége mɛ ala ndo lua anzɔ̃ kpale na ndo aye mɛ ala ndo manda.