Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

PANDƐ TI DUNGƆ LƐ NGƐ̃́

Yehova hɛ̃ndó e ngunu na ya ngoi ti to nga na ya ngoi ti siriri

Yehova hɛ̃ndó e ngunu na ya ngoi ti to nga na ya ngoi ti siriri

PAUL: E ndó na dengɔ bɛ! Na nzɛ ti sui kɔi ndoni kɔi bulu ti 1985, ebandandó lingɔ kwa tɛ e ti uzu ngama amisiɔnɛrɛ ka Liberia mɛ ka Est ti Afrika. Aviɔ̃ tɛ e zundó ka Senegal. Anne tɛnɛndó ya “angbã yakere na pɛ sa bere kɔi,” “e na singɔ ka Liberia!” Kanda atɛnɛndó hɛ̃ la ya: azi mɛ ga gwe Liberia alengbi ti zungɔ kaya aviɔ̃ “na lo mɛ ya, to ndo tiri kai. E ngbãndó ndoni kɔi na amisiɔnɛrɛ ti Senegal na pɛ bi sui kɔi, e ma ngandó pandɛ ti to mɛ ndo tiri ka Liberia nga na kamiɔ̃ mɛndó sĩ na kinda tɛ azi mɛ kpili nga na se mɛndó agbia ndo gbanzi na azi ya, ta ala le kwa bere ala si fɔ̃nɔ ma na lo tɛ asiɔ zi mɛ ali kɔdɔrɔ.

Anne: Ta e dundó azi mɛ ndo hɛ̃ ti la na ya akpale ti ngaso ma. Hãngɔ ni zingɔ bandangɔ na nyingambi tɛ mbi ando ilindó mbi ya Anne mɛ wa mbɛtɔ. Mbi ndo dundó na mbɛtɔ ti fangbingɔ ta lége! Abɛse ngaso ko, e ndo na ekateli ti kpengbani ti kokisangɔ kumba tɛ e.

Paul: Adũndó mbi ná Anne ka kɔdɔrɔ mɛ ni 8 kilomɛtrɛ na Est ti Angleterre. Na ngoi mɛndó mbi ná Anne e onzi kalasi ti sɛgɔ̃ndɛrɛ ko, awa dũngɔ mbi na mama tɛ Anne sandó ngunu bɛ e ya, e banda kwa tɛ awa sungɔ lége, ala zandó e ti nɛngɔ ya, e kokisa mɔkanɔ tɛ e ti lingɔ kwa ti ngoi zu. Ngoi mɛndó mbi ti na bulu 19 ko, mbi luandó nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti lingɔ kwa ka Bethel. Wa Anne banda ngandó lingɔ kwa kai, ni la na bulu ti 1982 mbi ná lo e lindó libala.

Diplomɛ ka kalasi ti Gileadɛ, na 08/09/1985

Anne: E ndo yendó Bethel kanda e ndo ye ngandó lingɔ kwa ti fangɔ tɛnɛ ka ndo mɛ gwɛ̃ tɛ awa fangɔ tɛnɛ da. Lingɔ kwa ndoni kɔi na amisiɔnɛrɛ ka Bethel asandó ngunu bɛ mbi, wa ahɛ̃ ngandó mbi gwɛ̃ ti lingɔ kwa ngama ala. Na pɛ bulu taa na bi, ngoi mɛ e ga ti langɔ langɔ ko, e ndo lindó sambela ngoi zu hɛ̃ Yehova na lo ni, na 1985 ailindó e ka kalasi ti 79 ti Gileadɛ! Na pɛni atondó e ka Liberia mɛ ka Est ti Afrika.

SONGO TƐ AYATA E HƐ̃NDÓ E NGUNU

Paul: E mundó aviɔ̃ ti uzu mɛ azi lége ya e diri ka Liberia. Kanda to dɛ bo tiri kai kpengbani. Na ngoi mɛndó kamiɔ̃ ndo hãnɔ ko, ni ndo hɛ̃ndó azi mbɛtɔ ka zando (ngele). Ti nɛngɔ ya e lua siriri ti bɛ ko, e ndo dindó avɛrse ti Nzembo na ndɔ zu. Kanda e ndo lindó kpengbani ti kokisangɔ kumba tɛ e. Anne ndó misiɔnɛrɛ ka Liberia wa mbi ná John e ndo lindó kwa ka Bethel, mbi mandandó aye gba ka tɛ John. a Na lo mɛ ya lo dundó ka Liberia na pɛ angoi yɔngɔrɔni, wa lo hĩnga ngandó ayata nzɔ̃ni nga na akpale mɛ ala ndo tengbi na ni.

Anne: Nda mɛndó e ye Liberia mbala kɔi ngaso nɛ? E yendó ni na lo tɛ ayata mɛ kai. Ala ndó mbilimbili wa ala fangandó ya ala ndo ye e. E ná la e tindó na mangbi ti kpengbani wa ala tindó ndasewa tɛ e ti fãnani. Ala ndo hɛ̃ndó e wangɔ wa ala ndo sandó ngunu bɛ e na ya nyingɔ. Fangɔ tɛnɛ kai dundó kpengbani wa na ngoi mɛ e ndo li zu ti fangɔ tɛnɛ ko, ta anvɛ̃ da ndo yendó ya e diri iɔ na ngoi mɛ e gwe so pangɔ nzɔ̃ pa hɛ̃ la ma! Azi ndo yendó tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ ba Ngbangɔ kaya kartie. Adu woni tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ ba Ngbangɔ na ala, e luandó awa mandangɔ Ngbangɔ mawoma kanda atindó pɛnɔ mandangɔ ala zu na Ngbangɔ. Ni dundó teritwarɛ mɛ nzɔ̃ni nvɛ̃ni!

NA NGOI MƐ E NDO MA MBƐTƆ KO YEHOVA NDO HƐ̃NDÓ E NGUNU

Batangɔ azi mɛ kpɛlɛ to ka Bethel ti Liberia na 1990

Paul: Na ya bulu ti 1989 na pɛ bulu siɔ ti siriri kpale gbinyangbindó nvɛ̃ni wa to tɛ aya kɔdɔrɔ bandandó. Linɔ tɛ awa kakululo niko ginindó Bethel na 02/07/1990. Na pɛ nzɛ taa, ta e di dɛndó e tɛnɛ tɛnɛ na azi mɛ ka gigi, azi ti ndasewa tɛ e bere biro ti kotani ma, ni dundó ngoi kɔi ti kpengbani nvɛ̃ni. Kpale ti siɔni mundó ndo, zangangɔ tɛ, ando gbɛ̃ndó awali na ndo ngunu. To niko ngbãndó lá kwɛ tiringɔ na pɛ bulu 14 wa ni mu ngandó ya akɔdɔrɔ zu.

Anne: Ambanga azi ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ ndo tirindó to wa ala ndo kpɔ ngandó azi ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃. Asoda ndó na awã ti to ti kpengbani ala ndo yundó bɔngɔ ti siɔni ndo nɔ na nɔ kaya akartie wa ala ndo gbɔ ngandó aye tɛ azi na ndo ngunu. Ka tɛ azi mɛndɛ̃ kpɔngɔ azi atindó mabere fangɔ legɔ̃ akɔndɔ.” Abombindó kinda tɛ azi so dã na Bethel. Akpɔndó Atɛmwɛ mɛndɛ̃ mɛ na loyengɔ ti kpengbani nga na amisiɔnɛrɛ mɛndɛ̃ sɛ.

Atɛmwɛ kpãndó dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la na ya kaka so batangɔ azi ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ mɛndó ndo gi la ya akpɔ la. Amisiɔnɛrɛ ná ayata mɛ ka Bethel alingandó ngaso. Ka Bethel ayata mɛndɛ̃ ndo landó kaya da mɛ ka sese wa ambanganindó ndoni kɔi na e kaya shambrɛ tɛ e ti etajɛ. E ndó kaya shambrɛ tɛ e ndoni kɔi na ndasewa kɔi tɛ azi mbalambala.

Paul: Bi zu asoda ndo gindó lége ti lingɔ kaya da tɛ e so hĩngangɔ bere e bata azi ka da. E sindó na kɔdɛ kɔi ya, azi siɔ ndo li sinzili: Azi sɛ ndo londó ka nyɔ fɛnɛtrɛ kaya da ti ndozu, wa azi mɛndɛ̃ sɛ ndo lo ka nyɔ da ti gigi. Se du ya, ala kpã ti la ka gbɛlɛ la ko, e hĩnga ya kpale zu ndo ɔ nzɔ̃ni. Kanda se ala kpã ti la ka pɛ ko la ko, e hĩnga ya asiɔ azi ndo ga, wa azi sɛ mɛndó ka nyɔ fɛnɛtrɛ ndo zu iɔ ti nɛngɔ ya ala gwe ɔndɛ ayata e.

Anne: Bi kɔindó ko, ta ayata mɛ ka nyɔ da kokandó gbanzingɔ asiɔ azi mɛndó ga kai ma. Mbi ná nyita wali kɔi e kpɛlɛndó e bele kaya da mɛ ndo gbɔ̃ na ngu, mɛndó nyɔ ni yakere mɛ armuare gbɛ̃ kaya ni. Nyita wali niko zɛ̃nɛndó kaya ni. Asoda landandó mbi kaya da ti etajɛ na tawa so ti la. Ala gɔngɔndó nyɔ da tɛ e na ngɔnzɔ zu. Paul tɛnɛndó hɛ̃ la ya, “ya mbi ndo gbɔ̃ ngu ka da ngu.” Alɛkɛndó da ngu ni na vitrɛ wa lɛkɛngɔ ya da ngu ni mundó ngoi, ni la tɛrɛ mbi bandandó dɔngɔ so gbɛlɛ la. Ngasia la mbi lengbi ti zingɔ nyɔ da niko nɛ? Mbi lindó sambela ge ya bɛ mbi wa mbi yɔndó ka ti Yehova ya lo za mbi. Na pɛ ni mbi zindó nyɔ da wa mbi yamba la na siriri zu. Na ngoi mɛ mbi zi nyɔ da hɛ̃ la, kɔi ka popo tɛrɛ la pusandó mbi wa lo ɔ gwe ka ndo mɛ armuare da wa lo zi nyɔ ni ba, ta lo ndó na dangɔ bɛ ya, yani gɛgɛrɛ ma. Lo ná azi tɛ lo gbagbalandó ya aye zu ná ya gɔ. Kanda ta ala luandó ye kɔi ma.

AZI ZU HŨNDÓ YA YEHOVA NDO HƐ̃ AWA KWA TƐ LO NGUNU

Paul: E zangandó tɛ ti tɛngɔ na pɛ anzɛ gba. Kanda tɛ ti nyingɔ dundó ye mɛ ndo hɛ̃ e dungɔ lɛ ngɛ̃́. Dingɔ Ngbangɔ ti bi kɔi kɔi mɛndó e ndo li ni na ndapelele zu ka Bethel adundó ngama “kafe tɛ e” wa e ndo sepalandó na ni na lo mɛ ya ni ndo hɛ̃ndó e ngunu.

Se dundó ya tɛ ti tɛngɔ bere ngu ti nyɔngɔ wɛ ko, ale azi mɛndɛ̃ lengbindó ti singɔ ka Bethel na lo ni, ngoi mɛndɛ̃ azi mɛndó kpɛlɛ gwe ɔndɛ tɛrɛ la kai lengbindó ti kpilingɔ. Se mɛndó Yehova hɛ̃ e tɛ ti tɛngɔ nga ngoi mɛndó lo li na ni alengbi ti dungɔ ye ti kpɛ̃nɛ. Yehova kokisandó gwɛ̃ tɛ e wa lo za ngandó e ti nɛngɔ ya e nwɔ mbɛtɔ tɛ e.

Na ngoi mɛ kpale ti gigi ndo gbɛ̃ bo gbɛ̃ngɔ ko, mbilimbili ndo ti kpengbani wa ndo mu nga ndo na ya akɔdɔrɔ zu. Ngoi gba ayata ndo kpɛlɛndó ti batangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la, kanda ala ndo bata ngandó loyengɔ tɛ la ná ndima tɛ la. Ayata gba tɛnɛndó ya, se mɛndó ala li na kpale na ngoi ti to ni du mandangɔ kpale mɛ na lingɔ tɛrɛ lo na ngoi ti kota pɛnɔ.” Na ge ge ge zu, abiazi ná ayata kɔli mɛ apalanga lindó zu ti gingɔ tɛ ti nɛngɔ ya, ala za na ayata. Na ngoi mɛndó e kpɛ to ko, ayata ndo zangbindó ka popo tɛrɛ la, ala zindó teritwarɛ ti fãnani ti fangɔ na tɛnɛ, ala ndo gwendó bombi ndoni kɔi ka ndo mɛndó ala kpɛ na to. Na ya ngoi niko ti pɛnɔ gwengɔ bombi nga pangɔ nzɔ̃ pa hɛ̃ azi mɛndɛ̃ ndo hɛ̃ndó ayata nzɔ̃ dangɔ bɛ wa ni ndo sa ngandó ngunu bɛ la gba nvɛ̃ni. Na ngoi mɛndó ando kangbi e na aye mɛndó ayata mɛndɛ̃ ndo to hɛ̃ e ko, e mandó dengɔ bɛ gba na ngoi mɛndó ahɛ̃ e sakɔshɛ ti pangɔ na nzɔ̃ pa na se lɛ hɛ̃ngɔ e bɔngɔ. Azi mɛndó na vundu nga na sɔngɔ bɛ ayendó mangɔ nzɔ̃ pa. Azi gba kamwandó na ndenge mɛ ala ndo hũ atɛmwɛ tɛ Yehova na dengɔ bɛ wa ala ndo za ngama wá na ngoi ti mbingo. (Mat. 5:​14-16) Ge ge ge mɛndó ayata na ni atondó asoda niko ti siɔni ya ala ti awa vɔrɔngɔ Yehova.

YEHOVA HƐ̃NDÓ E NGUNU NA NGOI MƐNDÓ E ZIA AYATA E GWE NDO MƐNDƐ̃

Paul: Ngoi mɛndɛ̃ e ndo sindó kaya kɔdɔrɔ niko fãni sɛ bere fãni taa na ya bulu kɔi. Nyita wali kɔi mɛndó misiɔnɛrɛ kambisandó na ndunu ni se mɛ e ndo ma na tɛrɛ e: “Ka Gileadɛ atɛnɛndó hɛ̃ e ya, e ye ayata wa e kpãnga bɛ e na ndo kumba tɛ e, wa e li ngandó ngaso. Ziangɔ ayata bo ngaso gwengɔ ndo mɛndɛ̃ ndo hɛ̃ndó e nvɛ̃ni sɔngɔ bɛ gba ka bɛ e!” E ndó na dengɔ bɛ ti zangɔ ayata ti Liberia abɛse e ndo dundó ka kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ mɛ so dã na ni.

E mandó dengɔ bɛ ti diringɔ ka Liberia na 1997

Anne: Na nzɛ ti 05/1996, ayata siɔ ge popo tɛrɛ e mundó kamiɔ̃ ti société kɔi mɛ ndo ba kpale ti aviɔ̃ mɛ na mbeti ti ngbondoni mɛ aba societe niko ka da. Ti nɛngɔ ya e fangbi kɔdɔrɔ niko wa e si ka kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ ko, na yɔngɔ ya e kpɛ na kamiɔ̃ kilomɛtrɛ 16. Na ngoi niko to sindó so ya kɔdɔrɔ mɛ e da. Asoda mɛ na ngɔnzɔ asɔ̃ndó ngombe ndozu ala gbɔ̃ e, ala si na azi taa ge popo tɛrɛ e ala li kaya kamiɔ̃ mɛ Paul ka da wa ala gwe ndoni kɔi na lo. E ngbãndó so ndo ko wa zema gbɔ̃ndó e. Mbala kɔi Paul ndo nɔ ndó nɔ ka popo tɛrɛ azi niko mɛ butubutu na mɛnɛ so swa ka ndo lɛ lo. Ti kɔngɔ na ndani, e ndo dandó na bɛ e ya, ala lindó lo siɔni kanda se ala lindó siɔni ko, ta lo lengbindó ti nɔngɔ nɔ ma! Kaya kamiɔ̃ soda kɔi sɔ̃ndó lo wa lo yulundó lo ka gigi. Kanda lo hɔ̃ndó bo kã yakere.

Ala hũndó kamiɔ̃ tɛ asoda kɔi mɛ azi sĩ kaya ni wa ahɛ̃ndó la mbɛtɔ. E mandó ka tɛrɛ kamiɔ̃, kanda wa kpɛngɔ na kamiɔ̃ hãndó nɔ na vitɛsi mɛ kpengbani angbãndó yakere mɛ e ti ka sese. E ndo demandó tɛrɛ e hɛ̃ lo ya lo dɔ lo, kanda ta lo mandó e bɛ yakere ma. Abɛse ngaso ko, e dɔndó e lo nzɔ̃ni, e gwe tee e si. Kanda tɛrɛ e ndo dɔdɔndó kpengbani, wa e nzɛ̃ ngandó gba.

Paul: Ta e ndó na ye kɔi so ti e ma, e bondó na bɔngɔ mɛ avu so tɛrɛ e wa ngɔngɔ ni sulu ngandó. E bangbindó lɛ e wa e hũnda tɛrɛ na ndo ya, ye mɛ li ya e ngbã lɛ e ngɛ̃́ nɛ, e landó kaya kã so gunda aviɔ̃ mɛ na ndapelele ayɔndó e gwɛ̃ na ni ka Sierra Leone. E ndó na dengɔ bɛ na lo mɛ ya e na dungɔ lɛ ngɛ̃́ kanda e ngandó na songɔ bɛ na lo tɛ ayata e awakristo mɛ ngbã kai.

YEHOVA HƐ̃NDÓ E NGUNU TI NƐNGƆ YA E GBE BƐ E NA YA KPENGBA KPALE MƐNDƐ̃

Anne: Na ngoi mɛndó e si ka Bethel ti Sierra Leone mɛ ka Freetown ko, e tindó na siriri wa ayata yamba ngandó e nzɔ̃ni. Kanda mbi bandandó kanisangɔ aye mɛ aɔ wɛ. Mbi ndo mandó kɔngɔ mɛndó azi ndo dɛrɛ so kebisangɔ azi ya, ala bata tɛrɛ la, wa ta mbi ndo hũ ngandó azi mɛ so gunda mbi nzɔ̃ni ma. Na bi mbi zingɔndó na ngulɛ so lɛ mbi, mbi mandó mbɛtɔ wa mbi ma ngandó ya tɛrɛ mbi siɔni, tɛrɛ mbi ndo dɔndó. Ta mbi ndo wɔndó mbo nzɔ̃ni ma. Paul gbɔ̃ndó ti mbi wa e lindó sambela ndoni kɔi. E yendó abia ti Lo-lengɔ gbia tee nga ka tɛrɛ mbi zia dɔngɔ. Mbi mandó tɛrɛ mbi mabere mbi ti wa nyingɔ wa ta mbi na kokangɔ lingɔ kwa ti misiɔnɛrɛ fãni mɛndɛ̃ ma.

Ta bɛ mbi na lingɔ na kpale mɛndɛ̃ mɛndó e tengbi na ni na gesi ma. Bo na ya pɔsɔ niko e luandó ambeti sɛ. Kɔi du Lamuka! ti 08/06/1996. Mbeti niko kambisandó se mɛ “elengbi ti nwɔngɔ na mbɛtɔ ti to.” Na olo mbi hĩnga nda mɛndó tɛrɛ mbi ndo dɔ wa mbi ndo ma nga mbɛtɔ. Omɛndɛ̃ dundó Linɔngi ti Sinzili ti 15/05/1996 mɛ atɛnɛ ya “ala lengbi ti luangɔ ngunu ka wa?Linɔngi ti Sinzili nikondó na foto ti pupulɛngɛ kɔi mɛ aɔ̃ kã. Ni kambisandó ya, ngama se mɛ pupulɛngɛ ndo ngbã lá kwɛ hũlungɔ abɛse kpange ti lo na kã ko, elengbi nga ti ngbãngɔ lá kwɛ zangɔ ayata, na lége ti nyingɔ vurú tɛ Nzapa abɛse du ya e ma pɛnɔ na ya bingangɔ li tɛ e. Ni dundó tɛ ti nyingɔ mɛ aga na ngoi mɛ alengbi. (Mat. 24:45) Lingɔ bolukiluki na ndo aye mɛ Yehova li nga na tɛnɛ mɛ amangbi na ndo ye mɛ mbi tengbi na ni azandó mbi nvɛ̃ni. Yɛkɛ yɛkɛ kpale mɛndó ndo fa ya, mbi na sɔngɔ bɛ wa ni ndo ulu nga li mbi awɛndó.

YEHOVA HƐ̃NDÓ E NGUNU TI NƐNGƆ YA E YE KUMBA MƐNDƐ̃ TI FÃNANI

Paul: E ndo dundó na dengɔ bɛ ngoi zu mɛndó e ndo diri kaya da tɛ e ka Liberia. Bandangɔ na nda bulu ti 2004 e li kaya kwa tɛ e bulu 20. To mɛndó ndo tiri wɛndó. Filiale ndó na gwɛ̃ ti kingɔ ada. Kanda ahũndandó bere elengbi ti yengɔ kumba mɛndɛ̃ ti fãnani.

Ni dundó kpengbani na lo tɛ e. Na lo mɛ ya, e ndó na mangbi ti kpengba ni na ndasewa tɛ e ti nyingɔ mɛ ka Liberia wa ta e yendó ziangɔ ala ma. Na ngoi mɛndó e zia ndasewa tɛ e ti ngbondoni ti nɛngɔ ya e gwe kalasi ti Gileadɛ ko, e hũndó se mɛ ziangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ka ti Yehova alengbi ti hɛ̃ngɔ anzɔ̃ sulu, ni la e yendó ni. Kwa tɛ e ti fãnani lindó ya e gwe ka Ghana mɛ so dã na e.

Anne: E tondó to nvɛ̃ni na ngoi mɛ e lo ka Liberia e si. Na ngoi mɛndó e tengbi na Frank, mɛndó biazo kɔi ti ndara ko, e kamwandó na ngoi mɛ lo pa hɛ̃ e ya: “Bɛ ĩ na lingɔ na e!” Kanda lo di kambisandó ya: “E hĩnga ya ta ĩ lengbi ti lingɔ ngaso ma, ayɔ ya ĩ kpã lɛ ĩ na ndo kumba tɛ ĩ ti fãnani. Ni lo ka tɛ Yehova wa ĩ kpã nga bɛ ĩ na ndo ayata mɛ kai.” Tɛnɛ niko sando ngunu bɛ e ya e wɔ̃ kpengba kpale ti bandangɔ kwa ka ndo mɛ ta azi gba la hĩnga e ma, ta nga azi gba la hĩnga pandɛ tɛ e nzɔ̃ni ma.

Paul: Kanda ta aningandó ma ayata ti Ghana tindó ndasewa tɛ e ti fãnani. Atɛmwɛ tɛ Yehova ndó kai gba nvɛ̃ni! E mandandó aye gba ti nɛngɔ ya, e mɛsɛnɛ na akpale ti kɔdɔrɔ niko, wa e luandó ngunu na ya nyingɔ ka mbage tɛ akwa niko ti fãnani. Na pɛ lingɔ kwa ka Ghana bulu 13 ko, e di luandó kumba mɛndɛ̃. Ahũndandó e ya e li kwa ka Bethel ti Kenya mɛ ka Est ti Afrika. Abɛse du ya e na zangangɔ akwa e mɛndó e lua la ka Ghana ko, e yendó mbala kɔi gwengɔ na lo mɛ ya, e na tãngɔ ayata mɛndɛ̃ ti mbilimbili ka Kenya. Wa e ngbãndó lá kwɛ lingɔ kwa ka teritwarɛ mɛ na gwɛ̃ tɛ azi gba.

John ndoni kɔi na akwa lo ti fãnani ka Bethel ti Afrika ti Est na 2023

AYE NDƐ̃ NDƐ̃ NDƐ̃ MƐ E MANDA NA YA KWA TI NGOI ZU

Anne: Na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi, mbi tengbindó na akpale ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ ti kpengbani wa na ya ngoi mɛndɛ̃, mbi ndo ma ngandó mbɛtɔ kpengbani. Tengbingɔ na akpengba kpale ti ngaso alengbindó ngoi mɛndɛ̃ ti nzɛ̃ngɔ na e bere gbɛ̃ngɔ bingangɔ li tɛ e. Na ya lo ti ngaso ta Yehova batandó e na ndenge ti kpɛ̃nɛ ma. Na ngoi mɛndó ngombe ndo kpale mbi ndo mandó pɛnɔ ge bɛ mbi wa mbi ndo nzɛ̃ ngandó, mbi luandó wangɔ na ndo akpale zu mɛndó Yehova ndo li so sangɔ ngunu bɛ e nga na lisalisi tɛ ayata. Wa mbi hũ ngandó ya batangɔ mɔmɛsɛnɔ ti nzɔ̃ni ti nyingɔ lengbi ti zangɔ e ya, e ye Yehova wa e ngbã na ya kwa tɛ e ti ngoi zu.

Paul: Ngoi mɛndɛ̃ azi ndo hũndandó e na ndo ya, “ĩ ndo ye kumba mɛ ĩ na ni?” Kɔdɔrɔ kɔi lengbi ti dungɔ nzɔ̃ni wa ĩ lengbi nga ti mɛsɛnɛngɔ na ni kanda ni lengbi nga ti tingɔ siɔni. Wa se adu ngaso ye mɛ ĩ elengbi ti yengɔ ɔngɔ kɔdɔrɔ nɛ? Ayata kɔli ná ayata wali du ngbondoni wa ala du nga ndasewa tɛ e. Abɛse du ya e lo na ya kɔdɔrɔ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ ko, e bo na bingangɔ li kɔi. E ndo dandó bɛ e ya, ato e ti nɛngɔ ya e sa ngunu bɛ la, kanda ti bɛta tɛnɛ ko, ala ndó la ndo sa ngunu bɛ e.

Na ngoi mɛ e lo kaya kɔdɔrɔ kɔi e si ko, e ndo hũndó kpale ti kpɛ̃nɛ mɛ na ngoi tɛ e. Ni du songo mɛ ka popo tɛrɛ ayata. Na ngoi mɛ e ndo ti kɔi tɛ ayata ti ya bombi ko, e ndo lua ndasewa nga na da. E ye na bɛ e kɔi ya, se e ngbã lá kwɛ kpãngɔ bɛ e na ndo Yehova ko, lo na hɛ̃ngɔ e ye mɛ e na gwɛ̃ ni.​—Fil. 4:13.

a Ba pandɛ ti dungɔ lɛ ngɛ̃ tɛ John Charuk, “Je suis reconnaissant à Dieu et au Christ” mɛ kaya Linɔngi ti Sinzili ti 15/03/1973.