1. (a) Nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ Yehova hɛ̃ e nɛ? (b) ‘Kpãngɔ bɛ ndo Yehova’ alengbi na nɛ? (Ba “Kambisangɔ nda tɛnɛ.”)

 YEHOVA hɛ̃ azi zu ko la ndo ye lo nzɔ̃ dangɔ bɛ. Angbã dã lo na onzingɔ ngã, pɛnɔ nga na kwá. (Suma 21:3, 4) Lo na zangɔ azi ko la ndo “zu na tɛrɛ la” wa ala ndo kpã bɛ la ndo lo ya, ala gbinyangbi lɛ sese ti Paradizo. (Nz. 37:9-11) Lo na lingɔ ya e ti na mangbi ti kpengbani nga na ti nzɔ̃ni na lo ɔngɔ omɛ e ná lo ndɛ na ni. Ni du nzɔ̃ dangɔ bɛ nvɛ̃ni! Nda mɛ elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya akapa ni ko zu na tingɔ na se ni nɛ? Na lo mɛ ya ta Yehova ndo pa nvɛ̃nɛ ma. Elengbi ti ‘kpãngɔ bɛ e ndo Yehova.’ * (Nz. 27:14) E na fangɔ ya e ndo kpã bɛ e ndo lo, se du ya e ndo kũ lo na yɔngɔrɔ bɛ nga na dengɔ bɛ ya lo na kokisangɔ akapa mɛ lo ko.​—Yis. 55:10, 11.

2. Ye mɛ Yehova ndo li ngoi zu na omɛ aba kapa tɛ lo nɛ?

² Yehova ndo fa ngoi zu ya aye mɛ lo ko kapa ni ndo ti na seni. Zia e ba ambanga kapa ni. Kaya mbɛti ti Suma, Yehova ko kapa kɔi mɛ ndo ti na seni ndɛ na ngoi tɛ e ya, ni na bombingɔ ndoni kɔi azi ti lɛ sese zu, ti ale zu, nga na ti yanga kɔdɔrɔ zu na ya sambela ti vuruni. Ndɛ lo mɛ, ando ili linɔ tɛ azi ni ko ya “butu butu [tɛ azi].” (Suma 7:9, 10) Abɛse du ya akɔli, awali, na ayangambi niko alo kaya kɔdɔrɔ, ale, ala ndo tɛnɛ nga ayanga ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ ko, ala li ndasewa kɔi mɛ na siriri nga na mangbi. (Nz. 133:1; Yn. 10:16) Butu butu tɛ azi niko na ge  ge ge ti fangɔ tɛnɛ. Ala ndo du dã ti kambisangɔ hɛ̃ azi mɛndɛ̃ nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ ala na ni na ndo gigi ti fãnani. (Mat. 28:19, 20; Suma 14:6, 7; 22:17) Se du ya, mɔ ka popo tɛ butu butu tɛ azi niko ko, ta kitɛ da ma ya, mɔ ndo hũ dangɔ bɛ niko ya adu ye kɔi mɛ ngbondo ni ka tɛ mɔ.

3. Gwɛ̃ tɛ Zabulu ndo du ya nɛ?

³ Gwɛ̃ tɛ Zabulu ndo du ya, bɛ e li na nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ e na ni. Lo ndo li ni na tongɔ e, e hũ ya ta Yehova ndo da bɛ lo na e ma, wa ta akapa tɛ lo na tingɔ nga na seni ma. Se lo longa e ko, e na nzɛ̃ngɔ wa e nga na kɛ̃ngɔ vɔrɔngɔ Yehova. Nga ma se mɛ ndɛ e na mandangɔ na ni, ye mɛndó lo li na mbage tɛ Yobo la: lo lindó zu ya bɛ Yobo li na nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ lo na ni, wa lo zia nga vɔrɔngɔ Yehova.

4. Ye mɛ ndɛ e na mandangɔ nɛ? (Yobo 1:9-12)

⁴ Na ya tɛnɛ mɛ ndɛ e na mandangɔ ni ko, e na bangɔ aye mɛndó Satana li ti nɛngɔ ya ni gbɛ̃ na mbilimbili tɛ Yobo. (Di Yobo 1:9-12.) E na luangɔ wangɔ na ndo se lɛlo tɛ Yobo, wa e nga na hũngɔ nda mɛ ta bɛ e lengbi ti lingɔ na ni ma ya Nzapa ndo ye e, wa lo nga na lingɔ ya akapa tɛ lo ati na seni.

5-6. Ye mɛndó asi na Yobo na pɛ ndunu ngoi nɛ?

⁵ Kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ Yobo ndo dɔ̃ndó nɔ̃ nzɔ̃ni. Londó na mangbi ti nzɔ̃ni na Yehova. Londó na ndasewa mɛ kotani nga na mangbi, wa lo ngandó na ye gba. (Yobo 1:1-5) Kanda, bo na ya bi kɔi ye niko awɛndó zu. Ti uzu, asa tɛ lo kpilindó zu. (Yobo 1:13-17) So pɛni, ayati lo akpili ngandó. Ni dundó kpale ti pɛnɔ̃ nvɛ̃ni. Awa dũngɔ ayangambi ndo ma pɛnɔ̃ nvɛ̃ni na ngoi mɛ kɔi ka popo tɛ ayati la kpi. Da bɛ mɔ na kã mɛndó fa bɛ Yobo ná ya lo na ngoi mɛndó ala ma ya ayati la zu sui kɔi kpilindó ngoi kɔi. Ta du ye ti kamwangɔ ma ya, Yobo sulundó bɔngɔ tɛ lo wa lo ti ka tise na ngoi mɛndó lo ma pa ni ko!​—Yobo 1:18-20.

⁶ Na gesi Satana sandó ngã tɛrɛ lo, wa lo gbɛ̃ ngandó ndima tɛ lo. (Yobo 2:6-8; 7:5) Uzu ti nɛngɔ ya lo olo asi na Yobo ko, azi ndo tɔndɔndó lo gba. Ala ndo ga ngandó so gingɔ wangɔ ka tɛ lo. (Yobo 31:18) Na olo mɛ, ala kpɛlɛ lo zu. Ayata lo nvɛ̃ni, akwa lo ná awakwa tɛ lo akɛ̃ndó lo!​—Yobo 19:13, 14, 16.

7. (a) Yobo ndo dandó bɛ lo ya apɛnɔ tɛ lo zu ndo londó ka tɛ na, wa ye mɛndó lo kɛ̃ lingɔ ni nɛ? (b) Na bangɔ limɔ ti paragrafɛ 7, akpengba kpale mɛ wakristo kɔi lengbi ti tengbingɔ na ni nɛ?

⁷ Satana yendó tongɔ Yobo ya, lo ti na dangɔ bɛ ya lo ndo hũ pɛnɔ na lo mɛ ya Yehova kɛ̃ tɛrɛ lo. Lo salelandó kpengba yá, akala da tɛ Yobo, akpɔ ayati lo sui kɔi na ngoi mɛndó ala ndo tɛ ye ndoni kɔi. (Yobo 1:18, 19) Lo tondó wá mɛ alo ka ndozu aga kpɔ asa tɛ lo zu, ná awa batangɔ asa tɛ lo. (Yobo 1:16) Yá ná wá niko alondó biani ka tɛ zo kɔi mɛ ta ndo hũ lo ma; ni lindó ya, Yobo ti na dangɔ bɛ ya ye niko alo bondó ka tɛ Yehova. Wa Yobo ti ngandó na dangɔ bɛ ya, lo ka lo lindó ye kɔi mɛ a hɛ̃ Yehova ngɔnzɔ. Abɛse ngaso ko, lo kɛ̃ndó tɛnɛngɔ siɔ tɛnɛ na ili To lo mɛ ka ndozu. Ta bɛ lo lindó na ni ma ya, Yehova sulundó lo na ya abulu gba. Lo tɛnɛndó ya, e sepalandó na anzɔ̃ kpale mɛ Nzapa hɛ̃ e, ayɔ nga ya e sepala na akpale ti siɔni mɛ asi na e. Na lo ni la lo tɛnɛndó ya: “Zia ya ili Yehova angbã lá kwɛ luangɔ gonda.” (Yobo 1:20, 21; 2:10) Abɛse du ya ye tɛ lo wɛndó zu, ayati lo kpili zu, sãnte tɛ lo nvɛ̃ni gbɛ̃ ngandó ko, Yobo ngbã bondó lá kwɛ mbilimbili ka mbage tɛ Yehova. Abɛse ngaso ko, ta Satana ziandó ndali lo ma.

8. Akɔdɛ mɛndɛ̃ mɛ Satana di salela na mbage tɛ Yobo nɛ?

⁸ Satana di salela ngandó kɔdɛ mɛndɛ̃, lo tondó akwa Yobo taa ya ala gbɛ̃ ndima tɛ lo. Akoli niko tɛnɛndó ya, Yobo ndo hũ pɛnɔ  na lo mɛ ya, lo lindó asiɔ kpale gba. (Yobo 22:5-9) Ala tarandó tongɔ lo ya lo ti na dangɔ bɛ ya, abɛse du ya ta lo du siɔ zo ma bere lo ndo li ge ge ge ti hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ ko, ta aye niko du ngbononi ka lɛ Nzapa ma. (Yobo 4:18; 22:2, 3; 25:4) Ala yendó tɛnɛngɔ ya ta Yehova dɛ ye lo ma, ta lo di dɛ kpã nga lɛ lo ndo Yobo ma, wa aye zu mɛ lo ndo li ta na tina ka lɛ Yehova ma. Tɛnɛ tɛ la alengbindó ti tongɔ Yobo ya ta lo di kpã bɛ lo ndo Yehova ma.

9. Ye mɛndó za Yobo ya lo ngbã lá kwɛ kpengbengba ni nɛ?

⁹ Da bɛ mɔ na lo mɛndó asi na Yobo. Lo du kaya mbí wa lo ndo ma pɛnɔ̃ kpengbani nvɛ̃ni. (Yobo 2:8) Asiɔ akwa lo ndo tɛnɛndó ngoi zu ya lo du siɔ zo, wa aye zu mɛ lo ndo li, ta na tina ka lɛ Nzapa ma. Lo ndo mandó mabere ngunu tɛ lo wɛ na ndombali kpengba kpale mɛndó lo tengbi na ni, bɛ lo fa ngandó kã na lo ti kwá tɛ ayati lo. Na ebandeli, lo bondó so kpɔ. (Yobo 2:13–3:1) Se du ya, akwa lo da bɛ la ya, dungɔ kpɔ tɛ Yobo afandó ya lo ví koko lo na Wa lingɔ lo ko, ala pa nvɛ̃nɛ. Alengbi ti dungɔ ya, Yobo ya lɛ lo, lo ba la, lo tɛnɛ hɛ̃ la ya: “Tee ka kwa tɛ mbi ko, ta mbi na ziangɔ mbilimbili tɛ mbi ma!” (Yobo 27:5) Ye mɛndó za Yobo ya lo ngbã kpengbani na ya pɛnɔ̃ tɛ lo nɛ? Abɛse na ngoi mɛndó ngunu wɛ ti lo ko, lo ndo kpã bondó bɛ lo ya Yehova na hɛ̃ngɔ ni ngunu. Lo hĩnga ngandó ya abɛse ni kpi ko, Yehova na diringɔ na ni lɛ ni ngɛ̃́.​—Yobo 14:13-15.

10. Wangɔ mɛ e lua na ndo pandɛ tɛ Yobo nɛ?

¹⁰ Pandɛ tɛ Yobo ndo ha na e ya, ta Satana lengbi ti tongɔ e na ndo ngunu ya e kɛ̃ Yehova ma, ni ha nga na e ya Yehova hĩnga alo zu mɛ ndo si na e. Se lɛlo tɛ Yobo ndo za e ya e hĩnga nzɔ̃ni gwɛ mɛ Satana na ni na ndo e. E ba na olo mɛ, na ndo alo mɛ wa la elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yobo.

11. Se e ngbã bo lá kwɛ kpãngɔ bɛ e ndo Yehova ko, ye mɛ na singɔ nɛ? (Zaki 4:7)

 ¹¹ Kpale mɛndó Yobo tengbi na ni, ndo fa ya se e ngbã bo lá kwɛ kpãngɔ bɛ e ndo Yehova ko, e na gbengɔ bɛ e abɛse etengbi na tara mɛ ngasia, wa e nga na kɛ̃ngɔ lo hɛ̃ Satana. Se e li ngaso, ye mɛ na singɔ nɛ? Ngbangɔ tɛnɛ hɛ̃ e ya Satana na kpɛngɔ e, gwengɔ yɔngɔrɔni.​—Di Zaki 4:7.

12. Ngasia la nzɔ̃ dangɔ bɛ ti songɔ kwá a hɛ̃ndó Yobo ngunu nɛ?

¹² Ayɔ ya, e ye ya nzɔ̃ dangɔ bɛ ti songɔ kwá du bɛta tɛnɛ. Nga ma se mɛ e manda na ni na pɔsɔ mɛ ɔ ko, Satana ndo salela mbɛtɔ ti kwá ti nɛngɔ ya ni to e ya ezia mbilimbili tɛ e. Satana tɛnɛndó ya, ti nɛngɔ ya Yobo bata dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo ko, lo lengbi ti kɛ̃ngɔ ye zu, abɛse mangbi tɛ lo na Yehova. Kanda Satana pandó nvɛ̃nɛ. Yobo ngbãndó mbilimbili ka tɛ Yehova, abɛse na ngoi mɛndó lo hũ ya angbã dã mɛ lo kpi. Lo gbendó bɛ lo na lo mɛ ya, lo kpãndó bɛ lo na ndo nzɔ̃ bɛ tɛ Yehova, wa lo ye ngandó na bɛ lo kɔi ya Yehova na fangɔ ngbanga tɛ lo na mbilimbili. Lo yendó na bɛ lo kɔi ya, abɛse ta Yehova za ni na ngoi mɛ ni dɛ lɛ ni ngɛ̃́ ma ko, lo na lingɔ ni na diringɔ na ni lɛ ni ngɛ̃́, abɛse du ya ni kpi. Yobo ndo kpãndó bɛ lo na ndo nzɔ̃ dangɔ bɛ ti songɔ kwá. Se du ya e ndo kpã bɛ e na ndo nzɔ̃ dangɔ bɛ ti songɔ kwá ko, ta ye kɔi, abɛse du mbɛtɔ ti kwá alengbi ti lingɔ ya e zia mbilimbili tɛ e ma.

13. Nda mɛ ayɔ ya e hĩnga akɔdɛ mɛ Satana li na mbage tɛ Yobo nɛ?

¹³ Ayɔ ya e hĩnga nzɔ̃ni akɔdɛ mɛndó Satana li na mbage Yobo, na lo mɛ ya, bo ni la lo ndo salela nga ni ndɛ na mbage tɛ e. Ba tɛnɛ mɛndó lo tɛnɛ: “Ye zu mɛ zo [ta bo Yobo kɔi ma] na niko, lo na hɛ̃ngɔ ni na lo ti batangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo.” (Yobo 2:4, 5) Lo ndó da bɛ lo ya, ta e ndo ye Yehova nvɛ̃ni ma, wa elengbi ti fangɔ mangbi tɛ e ná lo ti nɛngɔ ya e bata dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. Lo ndo tɛnɛ nga ya ta Nzapa ndo ye e ma, wa ta lo ndo hũnga ge ge ge mɛ e ndo li ti hɛ̃ngɔ lo dengɔ bɛ ma. Na lo mɛ ya e hĩnga akɔdɛ tɛ Satana nzɔ̃ni ko, ta e zi lége hɛ̃ lo ya lo handa e, wa e zia kpãngɔ bɛ e ndo Yehova ma.

14. Ye mɛ tara lengbi zangɔ e ya e hũ ni nɛ? Hɛ̃ se lɛlo kɔi.

¹⁴ Atara mɛ e ndo tengbi na ni, ndo hɛ̃ e lége ya e hĩnga tɛrɛ e nzɔ̃ni nvɛ̃ni. Atara mɛndó Yobo tengbi na ni, azandó lo ya lo hĩnga nzɛ̃ngɔ tɛ lo wa lo lɛkɛ nga ni. Yobo hũndó ya, ayɔ ya lo li kpengbani ya Seliye tɛ lo ti zungɔ na tɛrɛ a manyi. (Yobo 42:3) Kwɛ kɔi atara mɛ e ndo tengbi na ni alengbi ti lingɔ ya e hĩnga akpale gba ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e. Nyita kɔli kɔi mɛ ili lo la Nikolay, * mɛndó li bɔlɔkɔ, abɛse du ya tɛrɛ lo ndo sɔndó kpengbani ko, lo tɛnɛ ya: “Bɔlɔkɔ adu nga ma masini ti radiografi, ni ndo fa ndo mɛ na ngã da.” Se du ya e hĩnga ndo mɛ nzɛ̃ngɔ tɛ e da ko, elengbi ti lɛkɛngɔ ni.

15. Zo mɛ ayɔ ya e ma lo na, wa na lo nɛ?

¹⁵ Ayɔ ya e ma Yehova kanda ta awa kula tɛ e ma. Ngoi mɛndó Yehova tɛnɛ tɛnɛ hɛ̃ Yobo ko, lo ma ndó Yehova nzɔ̃ni nvɛ̃ni. Yehova tondó lo ya lo binga li lo na ndo ahũnda olo: ‘Mɔ ka mɔ hũ aye mɛ mbi li ni na lége ti ngunu tɛ mbi? Mbi hĩnga nzɔ̃ni aye zu mɛ ndo si na mɔ. Mɔ da bɛ mɔ ya ta mbi lengbi ti batangɔ mɔ ma?’ Na zungɔ na tɛrɛ nga na hĩngangɔ nzɔ̃ bɛ tɛ Yehova ko, Yobo dirindó na gbinya ya: “Mbi mandó pa tɛ mɔ, kanda na olo mɛ mbi hũ mɔ na lɛ mbi.” (Yobo 42:5) Ta kitɛ da ma, na ngoi mɛndó Yobo tɛnɛ tɛnɛ mɛ ko, lo bondó kaya mbí, kã mũ tɛrɛ lo zu. Wa ayati lo dɛ bondó kaya du ti sɛndɛ. Abɛse ngaso ko, Yehova fandó ya Lo na songɔ ka mbage tɛ Yobo, wa Lo ndo sepala ngandó na lo.​—Yobo 42:7, 8.

16. Na bangɔ mbɛti ti Yisaya 49:15, 16, ye mɛ ta bɛ e lengbi ti lingɔ na ni ma na ngoi mɛ e tengbi na tara nɛ?

 ¹⁶ Alengbi ti singɔ na e ndɛ ya, azi agulu e, wa ala li nga kpale tɛrɛ e ma bere e zanga tina. Ambanga zi alengbi ti gbɛ̃ngɔ ndima tɛ e, bere ti linɔ̃ tɛ Yehova na “[kalangɔ] lo tɛrɛ” e bere tɛrɛ linɔ̃ tɛ Yehova. (Mat. 5:11) Kanda pandɛ tɛ Yobo ha na e ya, Yehova ndó ye na bɛ lo kɔi ya e na ngbãngɔ mbilimbili na ngoi mɛ e na tengbingɔ na kpengba lo. Lo ndo ye e, wa ta lo na ziangɔ e bɛ fãni kɔi ma. (Di Yisaya 49:15, 16.) Ta e kpã ma e ndo tɛnɛ ti nvɛ̃nɛ mɛ awa kula tɛ Nzapa ndo tɛnɛ ma! Ndasewa tɛ nyita kɔli kɔi mɛ ili lo la James mɛ ala ndo du ka kɔdɔrɔ ti Turquis, tengbindó na kpale ti pɛnɔ, lo tɛnɛ ya: “Na ngoi mɛndó e ndo kpã ma e ndo nvɛ̃nɛ mɛ azi ndo pa na ili awakwa tɛ Yehova ko, ni nzɛ̃ndó na e. Wa na ngoi mɛ e ndo kpãndó bɛ e ndo nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ aba Lo-lengɔ Gbia ko, ni ndo hɛ̃ndó e ngunu na ya kwa tɛ Yehova. Ni lindó ya e bata dengɔ bɛ tɛ e.” Ma bere Yobo, e ma Yehova! Ta e zi lége ya nvɛ̃nɛ tɛ awa kula tɛ e ali ya bɛ e li na nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ e na ni ma.

17. Ye mɛ selɛlo te awakwa tɛ Yehova mɛndó na loyengɔ mɛ atɛnɛ tɛnɛ tɛ la kaya Aebreo shapitrɛ ti 11 aha na e nɛ?

¹⁷ Ta wakwa tɛ Yehova mɛ bata mbilimbili tɛ lo na ya kpengba lo bo la Yobo kɔi ma. Kaya mbɛti mɛndó toma Polo su hɛ̃ awakristo ti Aebreo ko, lo dikɔ ngandó ili azi mɛndɛ̃ gba ya ala du “atɛmwɛ . . . butu butu aka e kɛrɛrɛ.” (Aeb. 12:1) Awakwa tɛ Yehova niko atengbi ngandó na kpengba kpale, wa ala ngbãndó mbilimbili na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la. (Aeb. 11:36-40)  Gbengɔ bɛ nga na ge ge ge mɛ ala ndo lindó ti hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ a hɛ̃ndó la nzɔ̃ kpale? Ĩĩ! Abɛse du ya, ta ala hũndó akapa tɛ Yehova zu ati na seni na ngoi mɛndó ala dɛ lɛ la ngɛ̃́ ma ko, ala ngbã bondó kpãngɔ bɛ la ndo Yehova. Na lo mɛ ya, ala ndo yendó na bɛ la kɔi ya Yehova ndo sepala na ala, ala ye ngandó na bɛ la kɔi ya bí kɔi gbanda, kapa tɛ Yehova na tingɔ na seni. (Aeb. 11:4, 5) Se lɛ lo tɛ la ndo sa ngunu bɛ e ya e ngbã lá kwɛ kpãngɔ bɛ e ndo Yehova.

18. Ye mɛ mɔ mu ekateli ti lingɔ ni nɛ? (Aebreo 11:6)

¹⁸ Gigi mɛ e da, ndo gbɛ̃ bo gbɛ̃ngɔ. (2 Tim. 3:13) Satana na ngbãngɔ bo lá kwɛ singɔ na akpengba lo na mbage tɛ awakwa tɛ Yehova. Abɛse akpengba lo ni adu ti ngasia ko, e mu ekateli ti ngbãngɔ bo lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ Yehova na ge ge ge, wa ta bɛ e li na ni ma ya “e ndolɛndɛrɛ (kpã bɛ e) ndo Nzapa mɛ lɛ lo ngɛ̃́.” (1 Tim. 4:10) “Ye mɛndó Gbia Nzapa ahɛ̃ [Yobo] na pɛni” afandó ya “vundu bɛ Nzapa sĩ, ko bɛ lo nga nzɔ̃ni ma wo ma.” (Zaki. 5:11) Nga ma Yobo, e ngbã mbilimbili ka tɛ Yehova wa, e ye na bɛ e kɔi ya lo na hɛ̃ngɔ “mbana gɛrɛ hɛ̃ azi mɛ ndogi lege tɛ lo.”​—Di Aebreo 11:6.