1-2. (a) Ye mɛndó Yezo pa hɛ̃ ava lo ya, ala du na kpengba lɛ na ndo ni nɛ? (b) Nda mɛndó ava Yezo dɔ lo zia nɛ? (Ba nga limɔ.)

 “BƐ ZO ndo ye lingɔ nzɔ̃ ye, kanda tɛrɛ lo adu woni.” a (Mat. 26:41b) Na tɛnɛngɔ ngaso, Yezo fandó yangondo ya, e du azi ti zangangɔ lengbingɔ, wa e ndo yu nga ndo. Kanda tɛnɛ niko hɛ̃ nga e wangɔ ya, ta e kpã bɛ e gba na ndo tɛrɛ e nvɛ̃ni ma. Nyi ngoi yakere uzu ti Yezo tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ, ava lo tɛnɛndó na bɛ ala kɔi ya, ta ala na ziangɔ lo ma. (Mat. 26:35) Ala yendó lingɔ ye ti nzɔ̃ni. Kanda ta ala hĩngandó ya, na ngoi mɛ ala na tengbingɔ na tara ko, na dungɔ woni ya ala zia lingɔ ye mɛ nzɔ̃ni wa ala li ye mɛ siɔni ma. Na lo ni la, Yezo hɛ̃ ala wangɔ ya: “Ale ĩ du na kpengba lɛ, ta ĩ la langɔ ma, ĩ sambela Nzapa ngoi zu ti nɛngɔ ya, ta ĩ ti na ya tara ma.”​—Mat. 26:41a.

² Na vundu zu, ta ava Yezo ngbãndó na kpengba lɛ ma. Na ngoi mɛndó agbɔ̃ Yezo ko, ava lo ngbãndó so gunda lo bere ala tindó na ya tara wa ala ziandó lo? Na lo mɛ ya, ta ala ndó na kpengba lɛ ma ko, ava Yezo lindó ye mɛ ala pa ya, ta ani na lingɔ ni ma, ala dɔndó Yezo zia.​—Mat. 26:56.

3. (a) Ti nɛngɔ ya e ngbã mbilimbili ka tɛ Yehova nda mɛ ayɔ ya, ta e kpã bɛ e gba na ndo tɛrɛ e nvɛ̃ni ma nɛ? (b) Aye mɛ ndɛ e na mandangɔ nɛ?

³ Ta elengbi ti dungɔ na dangɔ bɛ ya, e na ngunu wa e na lingɔ ngoi zu aye ti nzɔ̃ni ma. Ta bɛ e li na ni ma ya, e du azi ti zangangɔ lengbingɔ wa e nga na nzɛ̃ngɔ. Abɛse ngaso ko, e du na ekateli ti kpengbani ti kɛ̃ngɔ aye zu mɛ alengbi ti gbɛ̃ngɔ mangbi  tɛ e ná Yehova. (Roma 5:12; 7:21-23) Elengbi ti tingɔ na ya kpale mɛ alengbi ti tongɔ e ya, e li siɔ kpale zangangɔ ya, e hĩnga ni. Ti nɛngɔ ya e ngbã mbilimbili ka tɛ Yehova ná Nyi lo ko, ayɔ ya e landa wangɔ tɛ Yezo mɛ aba dungɔ na kpengba lɛ, e kpɛ tingɔ na ya tara, wa ta e li siɔ kpale ma. Tɛnɛ ti mandangɔ mɛ na zangɔ e ya e li ni, ti uzu e na bangɔ aye mɛndɛ̃ mɛ ayɔ ya e du na kpengba lɛ na ndoni, na gesi e na bangɔ se mɛ elengbi ti batangɔ tɛrɛ e ti nɛngɔ ya, ta e ti na ya tara ma, wa na ndani e na mandangɔ se mɛ elengbi ti dungɔ na kpengba lɛ ngoi zu.

AYE MƐ AYƆ YA, E DU NA KPENGBA LƐ NA NDONI NƐ?

4-5. Nda mɛ ayɔ ya, e du na kpengba lɛ ya, ta e li asiɔ kpale ti yakere ma nɛ?

⁴ Abɛse asiɔ kpale mɛndɛ̃ ndo du ti yakere ko, ni lengbi ti gbɛ̃ngɔ mangbi tɛ e ná Yehova. Wa ni lengbi nga ti tongɔ e ya, e li siɔ kpale mɛ kotani.

⁵ E zu e ndo tengbi na tara mɛ aba lingɔ siɔ kpale. Kanda zo kɔi kɔi so popo tɛ e na nzɛ̃ngɔ tɛ lo nvɛ̃ni mɛ alengbi ti tongɔ lo ya, lo li siɔ kpale mɛ kotani, lo ti na dɔngɔ nɔ ti bí, bere lo ti na bingangɔ li nga na dangɔ bɛ ti gigi olo. Na ndakisa, nyita kɔi lengbi ti tiringɔ to na gwɛ̃ ti lingɔ kota siɔ kpale ngama pite, nyita mɛndɛ̃ lengbi ti tiringɔ to na gwɛ̃ ti lingɔ kpale ti bí mabere lengɔ wele na tɛrɛ ti kɔli ná ti wali, bere bangɔ pɔrnografi. Nyita mɛndɛ̃ lengbi ti tiringɔ to na seliye ti kpɛngɔ azi, ngɔnzɔ, yakɛ, bere aseliye mɛndɛ̃. Ngama se mɛ Zaki tɛnɛ na ni, “adu siɔ dangɔ bɛ tɛ zo nvɛ̃ni la ndo handa zo.”​—Zaki 1:14.

6. Ye mɛ ayɔ ya e du mbilimbili na lo ni nɛ?

⁶ Na ya kpale mɛ e lo ti dikɔngɔ ko, mɔ hũ lo kɔi mɛ mɔ ndo tengbi na ni gba mɛ alengbi ti lingɔ ya, mɔ ti na ya tara? Se e ndo hũ ya ta e na nzɛ̃ngɔ ma, wa e ndo da nga bɛ e ya, e kpengbani ta e na tingɔ na ya tara ma ko, adu siɔni na lo tɛ e. (1 Yn. 1:8) Polo tɛnɛndó ya, abɛse “azi mɛ kpengbani na ya nyingɔ” ko, se ta ala du na kpengba lɛ ma ko, ala lengbi ti tingɔ na ya tara wa ala li siɔ kpale mɛ kotani. (Gal. 6:1) Ayɔ ya, e du mbilimbili na mbage tɛ e nvɛ̃ni wa e ye nga nzɛ̃ngɔ tɛ e.​—2 Kɔr. 13:5.

7. Ye mɛ ayɔ ya e du na kpengba lɛ gba na ndo ni nɛ? Hɛ̃ se lɛlo kɔi.

⁷ Se e hĩnga nzɛ̃ngɔ tɛ e, ye mɛ ayɔ ya e li nɛ? E li kpengbani ti nɛngɔ ya e nwɔ ni! E mu se lɛlo mɛ, na ngoi ti gã, nyɔ da ti gbata ti kɔdɔrɔ kɔindó la ndo du ndo mɛ woni mɛ awa kula lengbi ti gbɛ̃ngɔ ni iɔ. Na lo ni la, ando kpãndó asoda  gba ka nyɔ gbagba ni ti nɛngɔ ya, ala ndo bata ni. Kwɛ kɔi, ayɔ ya e du na kpengba lɛ gba na ndo akpale mɛ e hĩnga ya, e na nzɛ̃ngɔ na lo ni.—1 Kɔr. 9:27.

SE MƐ ELENGBI TI BATANGƆ NA TƐRƐ E YA TA E TI NA YA TARA MA

8-9. Ngasia la palanga ti kɔli mɛ mbeti ti Masese shapitrɛ 7 tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo, alengbindó ti kpɛngɔ lingɔ siɔ kpale mɛ kotani nɛ? (Masese 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Elengbi ti batangɔ tɛrɛ e ngasia? Zia e ba awangɔ mɛ elengbi ti luangɔ ka tɛ palanga ti kɔli mɛ mbeti ti Masese shapitrɛ ti 7 tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo. Lo lindó pite na wali ndumba (bere wali ti ngbabo). Vɛrse ti 22 tɛnɛ ya, lo landandó wali niko “mbala kɔi.” Kanda se e ba avɛrse mɛ ka ndo lɛ ni ko, e na hũngɔ ya lo lindó aye ti yakere yakere uzu, mɛ agwe na lo yɛkɛ yɛkɛ ya, lo li siɔ kpale.

⁹ Aye mɛndó lo li uzu mɛ ato lo ya, lo li siɔ kpale ti kotani nɛ? Ti uzu “na ndɔ, lo nɔndó nɔ ka lége mɛ dã na da tɛ [wali ndumba].” Na gesi, lo nɔndó nɔ na lége mɛ agwe ka da tɛ wali niko. (Di Masese 7:8, 9.) Wa na ngoi mɛndó lo hũ wali niko ko, ta lo dirindó gesi ma. Kutu, lo yendó ya wali niko bɔmbɔ lo, wa lo hũnu ngandó nyɔ lo, na gesi lo dɔndó lo so mangɔ tɛnɛ zu mɛ wali niko kambisa hɛ̃ lo mɛ aba atisa mɛ lo hɛ̃, ngoi mɛndɛ̃ ti fangɔ na lo ya, ta ni du siɔ zo ma. (Di Masese 7:13, 14, 21.) Se palanga ti kɔli mɛ kpɛndó akpale zu mɛ e lo ti tɛnɛngɔ tɛnɛ ni ko, ale ta lo tindó na ya tara ti lingɔ kota siɔ kpale ma.

10. Ngasia la wakristo kɔi lengbi nga ti lingɔ kpale kwɛ kɔi na palanga mɛ mbeti ti Masese tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo nɛ?

¹⁰ Se lɛlo mɛ afa kpale mɛ alengbi ti singɔ na wa kwa tɛ Yehova abɛse lo du na. Lo lengbi ti lingɔ kota siɔ kpale wa lo hũ mabere ya, kpale niko si na ni “mbala kaka”. Na gesi lo pa ya, se ni li siɔ kpale ti ngaso ko, adu na lo mɛ ya, “ta ni da bɛ ni na ni ma”. Kanda se lo gbɔ̃ li lo na seni na ndo akpale mɛ aɔ ko, lo na hũngɔ ya lo mundó ekateli ti siɔni mɛ agwe na lo ngbĩi ya, lo li kota siɔ kpale. Ekateli ti siɔni ni alengbi ti dungɔ mabere, dungɔ na akwa ti siɔni, lengɔ awele ti siɔni, lingɔ na ya sitɛ ti internet ti siɔni bere gwengɔ ka ndo mɛ ta ni nzɔ̃ni na lo tɛ awakristo ma. Ngoi mɛndɛ̃ alengbi nga ti dungɔ ya, lo zia lingɔ sambela, dingɔ Ngbangɔ, gwengɔ bombi nga na singɔ kwa ti fangɔ tɛnɛ. Ngama tɛ palanga mɛ mbeti ti Masese tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo ko, ta lo li siɔ kpale so mbala kaka ma, ekateli mɛndó lo mu la agwe na lo ngbĩi ya lo li kota siɔ kpale.

11. Ti nɛngɔ ya, ta e ti na ya siɔ kpale ma, ye mɛ ayɔ ya e kpɛ nɛ?

¹¹ Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo kpale mɛ nɛ? Ta ayɔ bo ya e kɛ̃ siɔ kpale ma, kanda ayɔ nga ya e kɛ̃ aye zu mɛ alengbi ti gwengɔ na e yɛkɛ yɛkɛ ya, e li siɔ kpale. Ni la du ye mɛ Salomo kambisa na gesi na pɛ hɛ̃ngɔ se lɛlo tɛ palanga ti kɔli ná tɛ wali ti ndumba. Na lo tɛ wali ti ndumba, lo hɛ̃ wangɔ mɛ: “Ta mɔ dɔ gɛrɛ mɔ ka lége tɛ lo ma.” (Mas. 7:25) Lo di tɛnɛ ya: “Du yɔngɔrɔ ni na lo; ta mɔ dɔ dã na nyɔ da tɛ lo ma.” (Mas. 5:3, 8) Ti nɛngɔ ya, e bata tɛrɛ e na lingɔ siɔ kpale ko, ayɔ ya e du yɔngɔrɔ ni na aye zu mɛ alengbi ti gwengɔ na e ngbĩi ya, e li siɔ kpale. b Abɛse ta kpale ni adu siɔni na lo tɛ awakristo ma ko, se e hũ ya ni lengbi ti gwengɔ na e yɛkɛ yɛkɛ ya e li ye mɛ siɔni ko, ayɔ ya e kpɛ ni.​—Mat. 5:29, 30.

12. Ekateli mɛndó Yobo mu nɛ, wa ngasia la ni batandó lo ya ta lo ti na ya tara ma nɛ? (Yobo 31:1)

¹² Ti nɛngɔ ya, e kpɛ aye zu mɛ alengbi ti tongɔ e ya e li siɔ kpale ko, ayɔ ya e du na ekateli ti kpengbani wa e du nga na kpengba lɛ. Ye mɛndó Yobo li la. Lo “tɛndó mbele [na] lɛ lo  nvɛ̃ni” ti nɛngɔ ya, ta lo ba wali mɛndɛ̃ na gwɛ̃ ti siɔni ma. (Di Yobo 31:1.) Tɔndɔngɔ ekateli ti ngaso azandó lo ya, ta lo ti kɔmbɛ ma. Elengbi nga ti mungɔ ekateli ti kpengbani ngaso ti nɛngɔ ya e kɛ̃ aye zu mɛ alengbi ti lingɔ ya, e ti na ya tara.

13. Nda mɛ ayɔ ya e bata bingangɔ li tɛ e nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹³ Ayɔ nga ya, e bata bingangɔ li tɛ e. (Kob. 20:17) Ambanga azi ndo da bɛ ala ya, lingɔ siɔ kpale la du siɔni, kanda se zo ndo sepala na aye ti siɔni kaya bingangɔ li tɛ lo zangangɔ ya, lo li ni ko, ta adu siɔni ma. Kanda dangɔ bɛ ti ngaso adu siɔni. Se zo ndo binga li lo ngoi zu na ndo gwɛ̃ kɔi ti siɔni ko, lo na tingɔ na gwɛ̃ kpengbani ti lingɔ ni. Se lo li ngaso ko, na dungɔ pɛnɔ ya lo gbe bɛ lo na ya tara. Ti bɛta tɛnɛ ko, ngoi mɛndɛ̃ dangɔ bɛ ti siɔni lengbi ti gangɔ kaya bingangɔ li tɛ e. Kanda ye mɛ ngbondoni du ya, e kɛ̃ dangɔ bɛ niko mbala kɔi, wa e kpã dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni na pɛnda ni. Se e li ngaso ko, e na batangɔ tɛrɛ e ti nɛngɔ ya, ta e li kota siɔ kpale ma, ni la ta e zi lége ya dangɔ bɛ ti siɔni niko amai, wa ati gwɛ̃ mɛ kpengbani ma.​—Fil. 4:8; Kɔl. 3:2; Zaki 1:13-15.

14. Aye mɛndɛ̃ mɛ alengbi ti batangɔ e ya, ta e ti na ya tara ma nɛ?

¹⁴ Ye mɛndɛ̃ mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, e bata tɛrɛ e na kpale mɛ alengbi ti tongɔ e ya, e ti na ya tara nɛ? Ayɔ ya, e ye na bɛ e kɔi ya, tɔndɔngɔ ndia tɛ Yehova ngoi zu adu na lo ti nzɔ̃ kpale tɛ e. Ngoi mɛndɛ̃ alengbi ti dungɔ pɛnɔ ya, bingangɔ li tɛ e amangbi na akpale mɛ Yehova ndo ye, kanda se e li kpengbani ti landangɔ ni ko, e na luangɔ bɛta siriri.

15. Ngasia la lingɔ ya dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni mai kaya bɛ e na batangɔ e ya, ta e ti na ya tara ma nɛ?

¹⁵ E li kpengbani ya, agwɛ̃ ti nzɔ̃ni mai kaya bɛ e. Se e manda “kɛ̃ngɔ aye mɛ siɔni wa e ye aye mɛ nzɔ̃ni” ko, e na tingɔ na ekateli ti kpengbani ti lingɔ aye mɛ nzɔ̃ni nga na kɛ̃ngɔ aye zu mɛ na tongɔ e ya, e li siɔ kpale. (Am. 5:15) Se e du na bingangɔ li ti vuru niko, ni na batangɔ e ya, ta e li siɔ kpale ma abɛse e tengbi na tara ti mbala kaka bere omɛ ta e da bɛ e na ni ma.

16. Ngasia la lingɔ akwa ti nyingɔ alengbi ti zangɔ e ya, e du na kpengba lɛ nɛ? (Ba nga limɔ.)

 ¹⁶ Ngasia la elengbi ti lingɔ ya, gwɛ̃ ti nzɔ̃ni mai kaya bɛ e nɛ? Ayɔ ya, e hɛ̃ tɛrɛ e gba na ya kwa ti nyingɔ. Na ngoi mɛ e ndo gwe bombi bere e ndo si kwa ti fangɔ tɛnɛ ko, ta ndo du woni ya, e tengbi na tara ti lingɔ siɔ kpale ma. Kai, e ndo ti na gwɛ̃ kpengbani ti lingɔ aye mɛ ndo hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ. (Mat. 28:19, 20; Aeb. 10:24, 25) Hãngɔ ni zingɔ, dingɔ mandangɔ, nga na gbɔ̃ngɔ li e na ndo tɛnɛ tɛ Nzapa ndo li ya, songo tɛ e ti lingɔ aye mɛ nzɔ̃ni ati kpengbani wa e kɛ̃ na bɛ e kɔi aye mɛ siɔni. (Yos. 1:8; Nz. 1:2, 3; 119:97, 101) Ta bɛ mɔ li na tɛnɛ mɛndó Yezo tɛnɛ hɛ̃ ava lo ma, lo pandó hɛ̃ ala ya: “Ĩ ndo li sambela ngoi zu ti nɛngɔ ya, ta ĩ ti na ya tara ma.” (Mat. 26:41) Na ngoi mɛ e ndo li sambela hɛ̃ To e ti ndozu ko, e ndo hɛ̃ lo lége ya, lo za e, wa gwɛ̃ tɛ e ti lingɔ aye mɛ ndo hɛ̃ lo dengɔ bɛ amai.​—Zaki 4:8.

DU NA KPENGBA LƐ NGOI ZU

17. Nzɛ̃ngɔ mɛndó Petro li kpengbani ti nwɔngɔ ni nɛ?

¹⁷ Ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti nwɔngɔ ambanga anzɛ̃ngɔ tɛ e. Kanda ambanga nzɛ̃ngɔ mɛndɛ̃, ta na wɛngɔ iɔ ma, ayɔ ya e tiri to na ni na pɛ abulu gba. Zia e mu se lɛlo tɛ Toma Petro. Lo kpɛndó mbɛtɔ tɛ azi, wa lo bɛrɛndó Yezo fãni taa. (Mat. 26:69-75) Na gesi, na ngoi mɛndó Petro tɛnɛ tɛnɛ na ge ge ge ka gbɛlɛ azi zu ka Sanedrina ko, alindó mabere ya, lo nwɔ nzɛ̃ngɔ tɛ lo. (Aw. 5:27-29) Abulu gba na gesi, Petro ndo tɛndó tɛ ndoni kɔi na awakristo ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ mɛndó ta afa ala ganza ma, kanda ngoi mɛndó lo hũ awakristo mɛndɛ̃ ti Yuda mɛ afa ala na ganza ko, “lo kpɛndó mbɛtɔ tɛ ala,” wa lo ziandó tɛngɔ tɛ na ayata niko. (Gal. 2:11, 12) Mbɛtɔ tɛ Petro dirindó, alengbi ti dungɔ ya ta lo nwɔndó nzɛ̃ngɔ tɛ lo zu ma.

18. Abɛse e hũ ya, e nwɔ nzɛ̃ngɔ tɛ e, ye mɛ e lengbi ti lingɔ nɛ?

¹⁸ Kpale ti ngaso alengbi nga ti singɔ na e. Ngasia? Ngoi mɛndɛ̃ nzɛ̃ngɔ mɛ e ndo da bɛ e ya e nwɔ ni ko, alengbi ti diringɔ fãni mɛndɛ̃. Nyita kɔli kɔi pa ya: “Mbi ziandó bangɔ pɔrnografi na pɛ bulu 10, mbi ndo dandó bɛ mbi ya, mbi nwɔ nzɛ̃ngɔ ni. Kanda nzɛ̃ngɔ tɛ mbi dundó ngama siɔ sa mɛ ɔndɛ tɛrɛ lo, wa lo ndo kũ ngoi mɛ nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya lo lo ndozu.” Ye ti dengɔ bɛ du ya, ta nyita e ziandó tiringɔ to na  nzɛ̃ngɔ tɛ lo ma. Lo gbɔ̃ndó ndani ya, ayɔ ya lo tiri to na nzɛ̃ngɔ niko bi zu, wa ngoi mɛndɛ̃ lo na tiringɔ to na ni ngoi zu mɛ lo na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na ya gigi olo ti siɔni. Na lége ti lisalisi tɛ ya lo nga na lisalisi tɛ abiazi ti ya bombi ko, lo mundó ekateli ti kpengbani ti kɛ̃ngɔ bangɔ pɔrnografi.

19. Se du ya ta e ndo koka nwɔngɔ tara ma ko, ye mɛ elengbi ti lingɔ nɛ?

¹⁹ Ye mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, gwɛ̃ kɔi mɛ ta e longa ni ma alengbi ti tongɔ e ya ta e mu ekateli ti siɔni ma nɛ? Ayɔ ya, e landa wangɔ tɛ Yezo mɛ apa ya: “Ĩ du na kpengba lɛ.” Se e li ngaso ko, ni na batangɔ e na ya tara. Abɛse na ngoi mɛ e kpengbani ko, e ngbã lá kwɛ kpɛngɔ aye zu mɛ alengbi ti tongɔ e ya e ti na ya tara. (1 Kɔr. 10:12) Wa e ndo li ngoi zu aye mɛ na zangɔ e ya, e nwɔ nzɛ̃ngɔ tɛ e. Masese 28:14 pa ya: “Dengɔ bɛ na zo ko la ndo du na kpengba lɛ ngoi zu.”​—2 Pet. 3:14.

ANZƆ̃ KPALE MƐ E NA LUANGƆ SE E DU NA KPENGBA LƐ

20-21. (a) Anzɔ̃ kpale mɛ e na luangɔ se e du na kpengba lɛ wa e kpɛ tara nɛ? (b) Se e du na ge ge ge na mbage tɛ e, ye mɛ Yehova na lingɔ na lo tɛ e nɛ? (2 Kɔrinto 4:7)

²⁰ Elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, dungɔ na kpengba lɛ na ndo aye mɛ alengbi ti tarangɔ e, ndo hɛ̃ e nzɔ̃ kpale ngoi zu. Na ngoi mɛ zo ndo li siɔ kpale ko, lo lengbi ti luangɔ “dengɔ bɛ ti pɛ ndunu ngoi” kanda dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ amangbi na dangɔ bɛ tɛ Yehova ndo hɛ̃ dengɔ bɛ mɛ aɔ ni madãma nga ti bwai. (Aeb. 11:25; Nz. 19:8) Nzapa lindó e ti nɛngɔ ya, e du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛ amangbi na dangɔ bɛ tɛ lo. (Eb. 1:27) Se e li ngaso ko, e na dungɔ na dengɔ bɛ nga na bingangɔ li ti vuruni, wa e na ngbãngɔ lá kwɛ nɔngɔ nɔ na lége mɛ na hɛ̃ngɔ e dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti bwai na bwai.​—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Yuda 20, 21.

²¹ Ti biani, “tɛrɛ e azi adu woni.” Kanda ta afa ya, elengbi bo ti dungɔ ngaso zangangɔ lingɔ ye kɔi ma. Yehova ndo du dã ti hɛ̃ngɔ e ngunu mɛ e na gwɛ̃ ni. (Di 2 Kɔrinto 4:7.) Hĩnga ya, ngunu mɛ Nzapa ndo hɛ̃ ko, ni du ngunu mɛ aɔ madãma kɔdɛ tɛ azi. Kanda uzu ti nɛngɔ ya, Yehova hɛ̃ e ngunu tɛ lo ko, ayɔ nga ya e li kpengbani bi zu ti nɛngɔ ya, e kɛ̃ aye mɛ na tongɔ e ya, e ti na ya tara. Se e du na ge ge ge na mbage tɛ e ko, elengbi ti dungɔ na loyengɔ ya, Yehova na hɛ̃ngɔ gbinya ti sambela tɛ e, wa lo na kpãngɔ ngunu na ndo ngunu mɛ e na ni. (1 Kɔr. 10:13) Biani, na lége ti lisalisi tɛ Yehova elengbi ti batangɔ tɛrɛ e nga na dungɔ na kpengba lɛ ya, ta e ti na ya tara ma.