1. Dangɔ bɛ mɛ mɔ na ni na ndo mbilimbili nɛ?

 AZI tɛ Yehova ndo ye mbilimbili mɛ lo kaya Ngbangɔ. Loyengɔ tɛ e dɔ lo na ndo ni. (Roma 10:17) E ye na bɛ e kɔi ya, Yehova kpã bombi tɛ awakristo ngama “ngbo mɛ agbɔ̃ mbilimbili.” (1 Tim. 3:15) Wa e ndo tɔndɔ na bɛ e kɔi “azi ko la ndo tambwisa kpale so popo tɛrɛ e” na ngoi mɛ ala ndo kambisa hɛ̃ e mbilimbili na lége ti Ngbangɔ, wa ala ndo hɛ̃ nga e amalako mɛ amangbi na dangɔ bɛ tɛ Nzapa.​—Aeb. 13:17.

2. Na bangɔ Zaki 5:19, kpengba lo mɛ lengbi ti singɔ na mɔ na pɛ hĩngangɔ mbilimbili nɛ?

² Kanda, na pɛ hĩngangɔ mbilimbili, nga na kumba mɛ linɔ tɛ Nzapa na ni ti hɛ̃ngɔ e amalako ti nzɔ̃ni ko, ngoi mɛndɛ̃ elengbi nga ti yungɔ ndo. (Di Zaki 5:19.) Satana ndo li zu ti nɛngɔ ya, e zia kpãngɔ bɛ e na ndo mbilimbili ti ya Ngbangɔ nga na amalako mɛ e ndo lua na lége ti linɔ tɛ Nzapa.​—Ef. 4:14.

3. Nda mɛ ayɔ ya, e gbɔ̃ mbilimbili kpengbani nɛ? (Efɛzɛ 6:13, 14)

³ Di Efɛzɛ 6:13, 14. Angbã yakere Satana salela ngunu tɛ lo ti lingɔ na kapanyɛ ya, ni handa na azi ti lɛ gigi zu wa lo na tongɔ nga ala ya, ala kɛ̃ Yehova. (Suma 16:13, 14) Elengbi nga ti hĩngangɔ ya, Satana ndo li zu ti nɛngɔ ya, ni handa azi tɛ Yehova. (Suma 12:9) Ni la, adu ngbondoni e hĩnga ɔngbi mɛ ka popo ti mbilimbili ná nvɛ̃nɛ, wa e pɔna tɛ e tɔndɔngɔ mbilimbili. (Roma 6:17; 1 Pet. 1:22) Songɔ kwá tɛ e na ngoi ti kota pɛnɔ na longɔ na ndo ni!

4. Aye mɛ ndɛ e na mandangɔ na ya tɛnɛ mɛ nɛ?

 ⁴ Na ya tɛnɛ mɛ, e na mandangɔ aseliye sɛ mɛ na zangɔ e ya, e hĩnga mbilimbili mɛ alo kaya Ngbangɔ wa e ye nga litambwisi ti linɔ tɛ Nzapa. E nga na mandangɔ aye taa mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, e ngbã lá kwɛ na ya mbilimbili.

ASELIYE TI NGBONDONI MƐ NA ZANGƆ E YA E HĨNGA MBILIMBILI

5. Ngasia la kpɛngɔ Yehova lengbi ti zangɔ e ya, e hĩnga mbilimbili nɛ?

⁵ Kpɛngɔ Yehova. Se e du na seliye ti kpɛngɔ Yehova ko, e na yengɔ lo gba, wa ta e na lingɔ ye kɔi mɛ bɛ lo ndo kɛ̃ ma. E ye mandangɔ hĩngangɔ ɔngbi mɛ ka popo tɛ nzɔ̃ni ná siɔni, mbilimbili ná nvɛ̃nɛ ti nɛngɔ ya, Yehova ye e. (Mas. 2:3-6; Aeb. 5:14) Ta elengbi ti ziangɔ ya, mbɛtɔ tɛ azi aɔ songo mɛ e na ni na lo tɛ Yehova ma, ngoi gba ye mɛ ndo dɛ̃ na bɛ azi ko, ta bɛ Yehova ndo ye ni ma.

6. Ngasia la mbɛtɔ tɛ azi tondó aya Izraɛlɛ sui kɔi mɛndó ato la ya, ala ba kɔdɔrɔ ti Kanana azanga tɛnɛngɔ mbilimbili nɛ?

⁶ Se e kpɛ azi ɔngɔ Nzapa ko, elengbi ti bandangɔ lingɔ aye mɛ aɔngbi na mbilimbili mɛ ndo lo ka tɛ Yehova. E ba se lɛlo tɛ agbia ti ndasewa 12 mɛndó ala gwe ti bangɔ kɔdɔrɔ mɛndó Yehova ko kapa ti hɛ̃ngɔ aya Izraɛlɛ. Sui kɔi ka popo tɛ la ndó na mbɛtɔ tɛ azi ti Kanana ɔngɔ songo mɛndó ala na ni na ndo Yehova. Ala tɛnɛndó hɛ̃ aya Izraɛlɛ ya: “Ta e na ngunu ti tiringɔ to na azi niko ma, na lo mɛ ya, ngunu tɛ la ɔ tɛ e madãma.” (Mit. 13:27-31) Na bangɔ dangɔ bɛ tɛ azi ko, adu biani ya, azi ti Kanana ndó na ngunu ɔngɔ azi ti Izraɛlɛ. Kanda tɛnɛngɔ ya, ta aya Izraɛlɛ lengbi ti longangɔ awa kula tɛ Yehova ma ko, ni ɔngbi na dangɔ bɛ tɛ Nzapa. Akɔli niko sui kɔi lengbindó ti kpãngɔ bɛ la na ndo ye mɛ Yehova lo ti lingɔ tɛrɛ aya Izraɛlɛ. Ala lengbi ngandó ti gbɔ̃ngɔ li la na ndo anzɔ̃ kpale mɛ Yehova lo ti lingɔ tɛrɛ ala na ya bi mɛ lo ti ɔngɔ. Ale ala  hĩngandó ya, ta ala lengbi ti hakangɔ ngunu tɛ azi ti Kanana na Nvɛ̃ ngunu zu mɛ Yehova ma. Ɔngbingɔ na agbia ti ndasewa sui kɔi mɛndó ta ala ngbã mbilimbili ma ko, Yosua ná Kalebe yendó ya, Yehova sepala na ala. Ala tɛnɛndó hɛ̃ azi ya : “Se du ya Yehova ye ko, e na lingɔ kaya kɔdɔrɔ niko wa e nga na mungɔ ni.”​—Mit. 14:6-9.

7. Ngasia la elengbi ti lingɔ ya, seliye tɛ e ti kpɛngɔ Yehova mai nɛ? (Ba nga limɔ.)

⁷ Ti nɛngɔ ya mbɛtɔ tɛ e ti kpɛngɔ Yehova mai ko, ayɔ ya, e du na ekateli ti hɛ̃ngɔ lo dengɔ bɛ na ya aye zu mɛ e ndo li. (Nz. 16:8) Na ngoi mɛ mɔ ndo di Ngbangɔ ko, hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ: ‘Se dundó ya, mbi la kpale ti ngaso si na mbi, ekateli mɛndó mbi lengbi ti mungɔ nɛ?’ Na ndakisa, da bɛ mɔ ya mɔ ndó so ndo ko, wa mɔ ndo ma agbia ti ndasewa niko sui kɔi ndo tɛnɛ ya, ta aya Izraɛlɛ lengbi ti longangɔ azi ti Kanana ma. Mɔ lengbindó ti yengɔ tɛnɛ tɛ la wa mɔ ti na mbɛtɔ tɛ azi, bere songo tɛ mɔ na mbage tɛ Yehova nga na gwɛ̃ mɛ mɔ na ni ti hɛ̃ngɔ lo dengɔ bɛ alengbindó ti gbɛ̃ngɔ? Aya Izraɛlɛ zu lengbindó ti kɛ̃ngɔ hĩngangɔ mbilimbili mɛndó Yosua ná Kalebe tɛnɛ. Ye mɛndó lengbi ti singɔ na pɛni adu ya, ale ta ala luandó nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti lingɔ ka kɔdɔrɔ mɛndó Yehova ko kapa ti hɛ̃ngɔ la ma.​—Mit. 14:10, 22, 23.

8. Seliye mɛ elengbi ti lingɔ kpengbani ya, e du na ni nɛ, wa na lo nɛ?

⁸ Zungɔ na tɛrɛ. Yehova ndo fa mbilimbili tɛ lo ka tɛ azi mɛ na zungɔ na tɛrɛ. (Mat. 11:25) Azi ti zungɔ na tɛrɛ ndo ye ya, aza ala ti nɛngɔ ya, ala manda mbilimbili ti ya Ngbangɔ. (Aw. 8:30, 31) Ni la, e na dungɔ na kpengba lɛ ya, ta e ti awa yakɛ ma, se e du na yakɛ ko, e na bandangɔ hũngɔ ya, dangɔ bɛ tɛ e aɔ ndara mɛ ndo lo kaya ndia ti ya Ngbangɔ nga na litambwisi ti linɔ tɛ Yehova.

9. Ngasia la elengbi ti batangɔ zungɔ na tɛrɛ tɛ e nɛ?

⁹ Ti nɛngɔ ya, e bata seliye tɛ e ti zungɔ na tɛrɛ ko, ta bɛ e li na ni ma ya, e du gɛgɛrɛ se e haka tɛrɛ e na Yehova. (Nz. 8:3, 4) Elengbi nga ti sambelangɔ Yehova ya, lo za e ti nɛngɔ ya, seliye tɛ e ti zungɔ na tɛrɛ mai wa e du nga dã ti nɛngɔ ya, aha e na akpale. Yehova na zangɔ e ya, e kpã dangɔ bɛ tɛ lo mɛ e ndo lua na lége ti Ngbangɔ nga na linɔ tɛ lo na ndo ti uzu. Na ngoi ko mɔ ndo di Ngbangɔ ko, gi hĩngangɔ aye mɛ ndo fa ya, Yehova ndo ye zungɔ na tɛrɛ wa lo ndo kɛ̃ yakɛ bere go nvɛ̃nɛ. Wa li kpengbani ya, mɔ du na zungɔ na tɛrɛ na ngoi mɛ mɔ lua kumba kɔi mɛ ngbondoni.

SE MƐ ELENGBI TI NGBÃNGƆ BWAI NA YA MBILIMBILI

10. Zo mɛndó Yehova salela lo ti nɛngɔ ya, lo tambwisa azi tɛ lo na?

¹⁰ Kpã bɛ mɔ lá kwɛ na ndo ebongiseli ti teokrasi. Na ngoi tɛ aya Izraɛlɛ ti gã, Yehova salelandó Moizɛ ná Yosua ti nɛngɔ ya, ala hɛ̃ andia hɛ̃ azi tɛ lo. (Yos. 1:16, 17) Aya Izraɛlɛ luandó nzɔ̃ sulu na ngoi mɛ ala ndo hũ akɔli niko ngama azi mɛ Yehova Nzapa to la. Asiɛklɛ gba na gesi, ngoi mɛndó bombi tɛ awa Kristo ti uzu si ko, atoma 12 ndó la ndo tambwisa kpale. (Aw. 8:14, 15) Na pɛni grupɛ niko tindó kotani tee ka tɛ Abiazi ti Yeruzalɛmɛ. Na landangɔ awangɔ mɛndó ndo lo ka tɛ akɔli niko ti mbilimbili ko, “bombi ndo ngbãndó lá kwɛ tingɔ kpengbani na ya loyengɔ wa azi ndo tindó gba bi na lá.” (Aw. 16:4, 5) Ndɛ lo mɛ ko, e ndo lua nga nzɔ̃ sulu na ngoi mɛ e ndo landa litambwisi ti teokrasi mɛ linɔ tɛ Yehova ndo hɛ̃ e. Kanda, Yehova ndo ma tɛrɛ lo ngasia se du ya, e kɛ̃ yengɔ litambwisi tɛ azi mɛ lo hɛ̃ la kumba ti tambwisangɔ e nɛ? Elengbi ti hɛ̃ngɔ gbinya ti hũnda niko se e ba  kpale mɛndó ɔ na ngoi mɛ aya Izraɛlɛ ndo gwe ti lingɔ kaya kɔdɔrɔ ti kapa.

11. Ye mɛndó si na aya Izraɛlɛ na ngoi mɛndó ala kɛ̃ landangɔ litambwisi tɛ Moizɛ ngama zo mɛ Yehova pɔna lo nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹¹ Ngoi mɛndó aya Izraɛlɛ ndo li vuayajɛ ti gwengɔ ka kɔdɔrɔ ti kapa ko, ngoi mɛndɛ̃ ambanga aya Izraɛlɛ ndo dɛndó tembe na Moizɛ nga na kumba mɛndó Yehova hɛ̃ lo. Ala ndo tɛnɛndó ya: “Ndasewa zu du santo [ta bo Moizɛ kɔi ma], ala zu, wa Yehova ka popo tɛ la.” (Mit. 16:1-3) Biani, Nzapa ndo hũndó ya, “ndasewa niko zu” du santo, kanda Yehova pɔnandó Moizɛ ya, lo tambwisa azi tɛ lo. (Mit. 16:28) Tɛnɛngɔ siɔni na ili Moizɛ, ndo fandó yangondo ya, azi niko ndo tɔmbɔgɔ na tɛnɛngɔ siɔni na ili Yehova nvɛ̃ni. Ta ala ndo kpãndó lɛ la na ndo ye mɛ Yehova ndo ye ma kanda ala ndo kpãndó lɛ la na ndo ye mɛ ala nvɛ̃ni ndo ye, gwɛ̃ tɛ la dundó ya, ale ani le nga gbia bere ani du ngbondoni. Nzapa kpɔndó agbia tɛ azi kondó tɔmbɔgɔ nga na azi gba mɛndó hɛ̃ ti la hɛ̃ la. (Mit. 16:30-35, 41, 49) Ndɛ lo mɛ ko, elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, Yehova ndo kɛ̃ azi zu ko la ndo kɛ̃ tɔndɔngɔ litambwisi ti linɔ tɛ lo.

12. Ngasia la elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ kpãngɔ bɛ e na ndo linɔ tɛ Yehova nɛ?

¹² Elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ kpãngɔ bɛ e na ndo linɔ tɛ Yehova. Na ngoi ko la e hũ ya, akpale mɛndɛ̃ ti mbilimbili ti ya Ngbangɔ gbinyangbi bere se tɛ e ti lingɔ kwa ti Lo-lengɔ Gbia agbinyangbi ko, azi ko la ndo landa litambwisi tɛ Yehova ndo li iɔ ti tɔndɔngɔ gbinyangbi ti akpale niko. (Mas. 4:18) Ala ndo li ngaso na lo mɛ ya, ala ndo ye uzu lingɔ ye mɛ na dengɔ na bɛ Yehova. Ala ndo li kpengbani ti nɛngɔ ya, ani mu ekateli tɛ ani na bangɔ tɛnɛ tɛ Nzapa, ndia mɛ ayɔ ya, azi tɛ Yehova zu alanda ni.

13. “Ndia mɛ aba tɛnɛ mɛ santo” alengbi na nɛ, wa ye mɛ elengbi ti lingɔ na lo ni nɛ?

¹³ “Ngbã lá kwɛ tɔndɔngɔ tɛnɛ mɛ santo.” (2 Tim. 1:13) “Ndia mɛ aba tɛnɛ mɛ santo”  alengbi nga ti fangɔ hangɔ lo tɛ awakristo mɛ ndo lo kaya Ngbangɔ. (Yn. 17:17) Hangɔ lo niko lo na ndo akpale zu mɛ e ndo ye lo ni. Linɔ tɛ Yehova ha na e ya, e ngbã lá kwɛ tɔndɔngɔ andia niko. Ngoi zu ko la e ndo li ni ko, Nzapa na sulungɔ e.

14. Ngasia la ambanga awakristo alengbi ti kɛ̃ngɔ landangɔ “andia ti tɛnɛ mɛ santo” nɛ?

¹⁴ Se du ya, e ti yɔngɔrɔni na “andia ti tɛnɛ mɛ santo,” ye mɛ na singɔ na e nɛ? E ba ndakisa mɛ. Na siɛklɛ ti uzu, pandɛ kɔi ti nvɛ̃nɛ ndo hɔndó ka popo tɛ ambanga awakristo ya, bi tɛ Yehova aga wɛ. Ngoi mɛndɛ̃ ala luandó mbeti kɔi mɛ ye tɛnɛ niko mɛndó ala ndo hũ ya, Toma Polo la su. Zangangɔ ya, ala gi hĩngangɔ nda tɛnɛ ni ko, ambanga awakristo ti Tɛsalonikɛ yendó tɛnɛ ni, wa ala banda ngandó kambisangɔ ni hɛ̃ azi mɛndɛ̃. (2 Tɛs. 2:1-5) Ta alengbindó ti handangɔ ala ma se du ya, ala ndo dandó bɛ la na akpale mɛndó Polo ha na ala na ngoi mɛndó lo ndoni kɔi ná ala, Polo hɛ̃ndó wangɔ hɛ̃ ayata lo ya, ta ala ye bo atɛnɛ zu ko la ala ndo ma ma. Ti zangɔ ala na ndo kpale mɛ na gangɔ ko, Polo kɔndó nda mbeti tɛ lo ti sɛ mɛndó lo su to hɛ̃ ayata ti Tɛsalonikɛ na tɛnɛ mɛ: ‘Mbi bala ĩ, mbi Polo la mbi su tɛnɛ mɛ na ti mbi nvɛni, ĩ ba se mɛ mbi ndo su na ili mbi na gbɛ mbeti tɛ mbi zu la, ĩ ba nga se mɛ mbi ndo mbi su na ni la.’​—2 Tɛs. 3:17.

15. Ngasia la elengbi ti batangɔ mbilimbili tɛ e na ndo akpale mɛ e ndo hũ ya, alengbi nga bo ti dungɔ mbilimbili nɛ? Hɛ̃ se lɛlo kɔi. (Ba nga alimɔ.)

¹⁵ Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo tɛnɛ mɛndó Polo su hɛ̃ azi ti Tɛsalonikɛ nɛ? Ngoi mɛ e ma tɛnɛ kɔi mɛ ta amangbi na kpale mɛ e manda kaya Ngbangɔ ma bere e ma nungu nungu na ndo tɛnɛ kɔi ko, ayɔ ya, e du na ndara. Ka Union Soviétique ti gã ko, awa kula tɛ e apanzandó tɛnɛ ti mbeti kɔi mɛndó ala ndo da na bɛ la ya, mbeti niko lo ka Bombi tɛ Andonzi. Mbeti niko lindó ya, ayata mɛndɛ̃ si na linɔ mɛndɛ̃ mɛ akɛsɛnɛ na linɔ tɛ Nzapa. Mbeti niko ndo kambisandó ya, tɛnɛ niko du mbilimbili. Kanda, ta ayata kɔli mɛ mbilimbili zi mandó lége ya, mbeti niko handa ala ma, ala gbɔ̃ndó ndani ya, ta tɛnɛ mɛ kaya mbeti  niko amangbi na tɛnɛ mɛndó aha na ala ma. Ndɛ lo mɛ ko, awa kula tɛ e ndo salela internet ti nɛngɔ ya, ani handa na e wa ani kangbi nga popo tɛ e. Na se lɛ ziangɔ ya, “akpale niko gbɛ̃ loyengɔ tɛ e iɔ ko,” elengbi ti batangɔ tɛrɛ e na bangɔ bere kpale mɛ e ma bere e di ni, amangbi na mbilimbili mɛndó e manda uzu.​—2 Tɛs. 2:2; 1 Yn. 4:1.

16. Na bangɔ Roma 16:17, 18, ye mɛ elengbi ti lingɔ se du ya ambanga akwa e azia mbilimbili nɛ?

¹⁶ Ĩ ngbã lá kwɛ na mangbi ná azi mɛ mbilimbili ka tɛ Yehova. Nzapa ndo ye ya, e vɔrɔ lo na mangbi, e na ngbãngɔ ngoi zu na mangbi se du ya, e ngbã lá kwɛ mbilimbili. Azi ko la ndo zi lége ya, ani ti yɔngɔrɔ ni na mbimbili ko, ala ndo si na kangbi kaya bombi. Na lo ni la, Nzapa hɛ̃ e wangɔ ya, “e kpɛ ala.” Se ta e li ngaso ma ko, e nvɛ̃ni nga na tingɔ yɔngɔrɔ ni na mbilimbili.​—Di Roma 16:17, 18.

17. Anzɔ̃ sulu mɛ e na luangɔ se du ya e hĩnga mbilimbili wa e gbɔ̃ nga ni kpengbani nɛ ?

¹⁷ Na ngoi ko la e hĩnga mbilimbili wa e gbɔ̃ nga ni kpengbani ko, e na dungɔ na siriri nga na sãte ti nzɔ̃ni na ya nyingɔ. (Ef. 4:15, 16) Ni na batangɔ e na ndo ahangɔ lo ná kapanyɛ ti nvɛ̃nɛ tɛ Satana, wa e nga na ngbãngɔ na siriri ka gbɛ libateli tɛ Yehova na ngoi ti kota pɛnɔ. Ĩ gbɔ̃ aye zu mɛ mbilimbili kpengbani, “wa dila Nzapa mɛ ndo li ya bɛ adu pii adu ndoni kɔi na ĩ.”​—Fil. 4:8, 9.