Mɔ hĩngandó ni uzu?
Ngasia la, abriki mɛ alua ni kaya popo tɛrɛ akpina ye ti Babilɔnɛ ti gã, nga na se ti sɔ̃ngɔ na abriki ni, afa ya, Ngbangɔ ndo tɛnɛ mbilimbili nɛ?
Azi ti siãsɛ (archéologues) aluandó amiliɔ̃ ti abriki mɛ azɔ zɔngɔ mɛndó asalela ti kĩngɔ na kɔdɔrɔ ti Babilɔnɛ ti gã. Robert Koldewey mɛ kɔi tɛ azi ti arkeoloji ko, lo tɛnɛ ya, azɔndó briki niko zɔngɔ ka pɛ gba gba ti kɔdɔrɔ niko, sese nindó nzɔ̃ni, “akɛkɛ wá . . . ti zɔngɔ na ni ngandó gba”
Ambeti ti gã ndo fa ya, azi ti ndima mɛndó ka Babilɔnɛ ndo salela ngandó fur ti zɔngɔ na briki niko ti nɛngɔ ya, ala li aye ti ngbondoni. Paul-Alain Beaulieu, prɔfɛsɛrɛ ti Histwarɛ na ti langue mɛ ka Univɛrsité ti Toronto atɛnɛ ya: “Ambeti ti Babilɔnɛ gba ndo tɛnɛ ya . . . agbia ti Babilɔnɔ hɛ̃ndó nyɔ ya, azi mɛ ta ndo tɔndɔ ala ma, bere ta ala ndo tɔndɔ aye mɛ sãto ma ko, alengbi ti zɔngɔ ala kaya fur ti wá niko.” Mbeti kɔi mɛndó gbia Nebukadanezare su atɛnɛ ya: “Ĩ gbɛ̃ la, ĩ zɔ la, ĩ li ya, ala ti . . . mbi kaya wá ti tɔngɔ na ye . . . ĩ li ya gulu tɛ la gundu, ĩ kpɔ la na wá mɛ ndo za kpengbani.”
Ni da na bɛ awa dingɔ Ngbangɔ akpale mɛ akambisa ni kaya mbeti ti Daniel shapitrɛ ti 3. Na bangɔ mbeti mɛ ndo kambisa apandɛ tɛ gbia Nebukadanezare ko, apa ya, lo lindó ngbilondo tɛ lo na wolo wa lo kpãndó ni ka lɛ kɔdɔrɔ ti Dura, ta ka pɛ gbata ti Babilɔnɛ ma. Ngoi mɛndó ayakɔli taa ti Ebre, Shadrake, Meshake ná Abedenego akɛndó vɔrɔngɔ ngbilondo niko ko, “Nebukadanezare tindó na ngɔnzɔ̃ kpengbani, wa lo hɛ̃ndó nyɔ ya, adi ti nga wá ni, aza kpengbani aza aɔ ti uzu fãni mbalambala,” wa “abi la kaya wá ni.” Kanda angelo kɔi mɛ na ngunu gba agandó so na ala kaya wá ni.—Da. 3:1-6, 19-28.
Abriki ti Babilɔnɛ mɛ alua afa ya, tɛnɛ ti ya Ngbangɔ adu biani. Asu akashɛ ti ndima ti lo-lengɔ gbia ka ndo abriki mɛndɛ̃ ka popo ti abriki niko. Asu ya: “Nebukadanezare, gbia ti Babilɔnɛ . . . Mbi kĩ ada ti dungɔ na ni ka ndo ti gbia tɛ mbi . . . Wa lo-lengɔ gbia tɛ mbi ali kwa ngoi yɔrɔngɔrɔni.” Mbeti niko na mangbi nvɛ̃ni na tɛnɛ mɛ e lua kaya mbeti ti Daniel 4:30, mɛ Nebukadanezare tɛnɛ ya: “Ma Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ mɛ mbi nvɛ̃ni mbi kĩ ni, mabere da ti lo-lengɔ gbia na lo ti ngunu mɛ mbi na ni, nga na lo ti ndima mɛ mbi na ni la ma?”