1-2. Ye mɛndó si na ava Yezo sɛ na ngoi mɛndó ala ndo gwe ka Emausi nɛ?

 NA 16 Nisan 33 N.E. ava Yezo tindó na vundu, wa ala ngandó na mbɛtɔ. Sɛ ka popo tɛ la alo ka Yeruzalɛmɛ wa ala gwe ka Emausi, kɔdɔrɔ kɔi mɛ na kilomɛtrɛ 11 na Yeruzalɛmɛ. Ala ti na nzɛ̃ngɔ na lo mɛ ya Yezo mɛ ala ndo landa lo, alo ti hongɔ lo. Ta ala di dɛ na dangɔ bɛ ti hũngɔ se mɛ Masiya na lingɔ na ye tɛrɛ Ayuda ma, kanda akɔli niko hũndó kpale kɔi ti kamwangɔ li tɛrɛ lo.

² Kɔli kɔi dɔ dã na ala wa lo ndo nɔ nɔ ndoni kɔi na ala. Ava Yezo kambisa hɛ̃ lo kpale ti kpengbani mɛ si na Yezo. Wa kɔli niko banda tɛnɛngɔ tɛnɛ hɛ̃ la na ndo aye mɛ ta bɛ la lengbi ti lingɔ na ni ma. “Lo banda tɛnɛ tɛ lo na ndo Moizɛ nga na aprɔfeta mɛndɛ̃ zu,” lo kambisa nda mɛndó Masiya hũ pɛnɔ wa lo kpi. Na ngoi mɛ akɔli niko taa asi ka Emausi ko, kɔli niko pa hɛ̃ la ya, mbi du Yezo Kristo mɛ mbi lo ti songɔ! Da bɛ mɔ na dengɔ bɛ mɛndó ava Yezo ma na ngoi mɛ ala hĩnga ya, Yezo na dungɔ lɛ ngɛ̃́!​—Luka 24:13-35.

3-4. Ye mɛndó za ava Yezo nɛ, wa ye mɛ ndɛ e na mandangɔ nɛ? (Awa Pangɔ Kwa 1:3)

³ Yezo tengbindó na ava lo fãni gba na ya bi sui siɔ ti ndani mɛndó lo li ge lɛ sese. (Di Awa Pangɔ Kwa 1:3.) Na ya ngoi niko ko, sɔngɔ bɛ ná mbɛtɔ tɛ ava Yezo agbinyangbindó ati dengɔ  bɛ, wa ala bandandó pangɔ nzɔ̃ pa ti Lo-lengɔ Gbia na ge ge ge. a

⁴ Elengbi ti luangɔ nzɔ̃ kpale na mandangɔ aye mɛndó Yezo li na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo. Na ya tɛnɛ mɛ e na hũngɔ se mɛndó Yezo salela na ngoi tɛ lo. Ti (1) ti sangɔ ngunu na bɛ ava lo, ti (2) ti zangɔ ala ya, ala gbɔ̃ nda tɛnɛ ti ya Ngbangɔ, wa ti (3) ti hɛ̃ngɔ ala fɔrmasiɔ̃ ti nɛngɔ ya, ala lua akumba ti kotani. Na ya akpale niko kɔi kɔi, e na hũngɔ se mɛ elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo.

SANGƆ NGUNU BƐ AZI MƐNDƐ̃

5. Nda mɛndó ava Yezo na gwɛ̃ ti nɛngɔ ya, asa ngunu bɛ ala nɛ?

⁵ Ava Yezo ndó na gwɛ̃ ya, asa ngunu bɛ ala. Na lo nɛ? Na lo mɛ ya, ambanga ni ziandó da tɛ la, ndasewa tɛ la, buze tɛ la ti landangɔ Yezo bi zu. (Mat. 19:27) Alindó aye ti siɔni tɛrɛ ambangani na lo mɛ ya, ala ti ava Yezo. (Yn. 9:22) Ala yendó gbinyangbingɔ kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la nga na hũngɔ pɛnɔ. (Mat. 16:16) Ala hũndó ya, Yezo du Masiya mɛ ako kapa tɛ lo, ala tindó na sɔngɔ bɛ kpengbani na lo mɛ ya ta ala hĩnga ye mɛ na lingɔ tɛrɛ lo ma.

6. Ye mɛndó Yezo li na pɛ songɔ kwá tɛ lo nɛ?

⁶ Ta kitɛ da ma ya, Yezo hĩngandó vundu tɛ ava lo, lo hĩngandó ya dungɔ na vundu ta adu nzɛ̃ngɔ na ya nyingɔ ma. Kanda ni du sɔngɔ bɛ mɛ zo ndo ma na ngoi mɛ ye tɛ lo ti ngbondoni gere. Ni la na bi mɛndó Yezo so ko, lo bandandó sangɔ ngunu na bɛ ava lo, na ndakisa lo sindó ka gbɛlɛ Maria Magadalene na ngoi mɛndó lo gwe ka ndo sɛndɛ. (Yn. 20:11, 16) Lo sindó ka gbɛlɛ ava lo sɛ mɛndó ndo gwe ka Emausi. Lo si ngandó gbɛlɛ Toma Petro. (Luka 24:34) Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo ndakisa tɛ Yezo nɛ? E ba ye mɛndó li tɛrɛ lo na ngoi mɛ lo si gbɛlɛ Maria Magadalene.

7. Na bangɔ Yoanɛ 20:11-16, ye mɛndó Yezo hũ na ndãtu ti 16 Nisan, ka tɛ Maria nɛ, wa ni tondó lo ya lo li nɛ? (Ba nga limɔ.)

⁷ Di Yoanɛ 20:11-16. Na ndãtu ti 16 Nisan ambanga awali mɛndɛ̃ ti mbilimbili agwendó ka ndo sɛndɛ tɛ Yezo. (Luka 24:1, 10) Zia e ba kpale mɛndó Maria Magadalene tengbi na ni.  Ngoi mɛndó Maria si ka ndo sɛndɛ ko, lo tãndó ya ni gɛgɛrɛ. Lo kpɛndó gwe tɛnɛ hɛ̃ Petro ná Yoanɛ, wa ala gwendó ndoni kɔi ná lo ti bangɔ sɛndɛ ni. Na ngoi mɛndó ala hũ nyɔ sɛndɛ ni gɛgɛrɛ ko, akɔli ni dirindó kaya da. Kanda Maria ngbãndó kai so to to. Ni la, lo sindó gbɛlɛ Maria wa lo tɛnɛ tɛnɛ kɔi mɛ woni, ti sangɔ ngunu bɛ lo. Lo tɛnɛ tɛnɛ ná lo wa lo hɛ̃ nga lo kumba kɔi ti gbondoni ya, lo gwe pa hɛ̃ ava ni ya, ni so.​—Yn. 20:17, 18.

8. Ngasia la elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ?

⁸ Ngasia la elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ? Elengbi ti lingɔ kpengbani ya, e sa ngunu bɛ ayata kɔli ná ayata wali ya, ala ngbã lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ Yehova, mabere tɛ Yezo e kpã lɛ e na ndo kpengba kpale mɛ ayata e ndo tengbi na ni. E mu se lɛ lo tɛ nyita wali Jocelyne, lo lindó aksidã kɔi ti kpengbani. Lo tɛnɛ ya: “Mbi mandó sɔngɔ bɛ gba na ya ngoi niko zu.” Kanda nyita kɔli kɔi ná ya lo ilindó lo kaya da tɛ la wa lo kambisa hɛ̃ la se mɛ lo ndo ma na tɛrɛ lo. Ala pandó hɛ̃ lo ya, mɔ du gbondoni ka lɛ Yehova. Jocelyne tɛnɛ ya: “Mbi hũndó ya Yehova salela ala ti nɛngɔ ya, ala si na mbi ka lɛ tɛ mɛ mbindã vĩ lɛ ni, wa ala ko na mbi kaya ngɔ. Ala zandó mbi ya, mbi ti na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni wa mbi ngbã lá kwɛ lengɔ kwa hɛ̃ Yehova.” Elengbi nga ti mangɔ ayata na likebi zu na ngoi mɛ ala ndo kambisa tɛnɛ tɛ la hɛ̃ e wa e tɛnɛ nga tɛnɛ hɛ̃ la na songo, na dangɔ bɛ ti zangɔ ala na ya kwa mɛ ala ndo li hɛ̃ Nzapa.​—Roma 12:15.

ZA AZI MƐNDƐ̃ YA ALA HĨNGA TƐNƐ TƐ NZAPA

9. Kpengba kpale mɛndó ava Yezo tengbi na ni nɛ, wa ngasiandó la Yezo za ala nɛ?

⁹ Ava Yezo yendó tɛnɛ tɛ Nzapa wa ala li ngandó kpengbani ti kpãngɔ ni na kwa na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la. (Yn. 17:6) Kanda ta ala hĩnga nda mɛndó aho Yezo ngama siɔ zo ma. Yezo hĩngandó ya, ava lo na loyengɔ, ala ye ngandó lo tɛ Yehova, wa ayɔ ngandó ya, ala gbɔ̃ nda tɛnɛ ti ya Ngbangɔ na seni. (Luka 9:​44, 45; Yn. 20:9) Lo zandó ala ya, ala li kpengbani gbɔ̃ nda aye mɛ ala ndo di kaya Ngbangɔ. E ba se mɛndó lo tɛnɛ na ni na ngoi mɛ lo si ka gbɛlɛ ava lo sɛ ka lége ti Emausi.

10. Ngasiandó la Yezo li ya, ava lo hĩnga ya lo du Masiya nɛ? (Luka 24:18-27)

¹⁰ Di Luka 24:18-27. Hĩnga ya, ta Yezo tɛnɛ bondó tɛnɛ mbala kɔi hɛ̃ akɔli niko sɛ ma. Kanda lo hũndandó ala na ndo. Na lo nɛ? Ngoi mɛndɛ̃ lo yendó hĩngangɔ tɛnɛ mɛ ka bɛ la nga na bingangɔ li tɛ la. Ala pa hɛ̃ lo ya, ala ndo kũndó ya, Yezo si na azi ti Izraɛlɛ ka gbɛ ti asoda ti Roma. Na pɛ ngoi mɛ ala kambisa sɔngɔ bɛ tɛ la yangondo hɛ̃ lo ko, Yezo salela Ngbangɔ ti kambisangɔ hɛ̃ la kpale mɛ alo ti ɔngɔ. b Na ndɔ niko, Yezo mu ngoi ti kambisangɔ hɛ̃ ava lo se mɛ prɔfesi niko na lingɔ na tɛrɛ lo. (Luka 24:33-48) Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo kpale mɛ nɛ?

11-12. (a) Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na se mɛndó Yezo ha na mbilimbili ti ya Ngbangɔ nɛ? (Ba nga limɔ.) (b) Ngasia la wa hangɔ Nortey na Ngbangɔ zandó lo nɛ?

¹¹ Ngasia la elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ ? Ti uzu ngoi mɛ e ndo manda azi na Ngbangɔ ko, ayɔ ya e hũnda ala na ndo mɛ na zangɔ ala ya, ala kambisa tɛnɛ mɛ kaya bingangɔ li tɛ la nga ka bɛ la. (Mas. 20:5) Na ngoi mɛ mɔ hĩnga dangɔ bɛ tɛ la ko, fa na la se mɛ ala lengbi ti luangɔ avɛrse mɛ na zangɔ ala na ndo akpale mɛ ala tengbi na ni, ta mɔ tɛnɛ hɛ̃ la ye mɛ ala lengbi ti lingɔ ma. Kanda za ala na lége ti Ngbangɔ ya, ala gbɔ̃ li la wa ala kpã nga na kwa andia ti ya Ngbangɔ na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la. E ba se lɛlo tɛ nyita kɔli kɔi mɛ ili lo la Nortey mɛ ndo du ka Ghana.

 ¹² Ngoi mɛndó Nortey ti na bulu 16 ko, lo banda mandangɔ Ngbangɔ, kanda azi zu ti ndasewa tɛ lo atemela lo. Ye mɛndó za lo ya lo ngbã kpengbani nɛ? Wa mandangɔ lo na Ngbangɔ salelandó mbeti ti Matie shapitrɛ 10 wa lo pa hɛ̃ lo ya, awakristo zu ti mbilimbili ndo tengbi na botemeli. “Na ngoi mɛndó botemeli banda ko,” Nortey tɛnɛ ya: “Mbi ye na bɛ mbi kɔi ya, mbi ge ya mbilimbili.” Kanda wa hangɔ lo na Ngbangɔ za ngandó lo ya, lo gbɔ̃ li lo na ndo Matie 10:16 ti nɛngɔ ya, lo du na kpengba lɛ nga na tɔndɔngɔ na ngoi mɛ lo ndo tɛnɛ tɛnɛ ti sambela na azi ti ndasewa tɛ lo. Na pɛ mungɔ batisimɔ tɛ lo, Nortey yendó lingɔ kwa ti ngoi zu kanda to lo yendó ya lo gwe université. Na se lɛ tɛnɛngɔ hɛ̃ Nortey ekateli mɛ lo lengbi ti mungɔ ko, wa hangɔ lo na Ngbangɔ hũndandó lo na ando mɛ lengbi ti zangɔ lo ya, lo gbɔ̃ li lo na ndo andia ti ya Ngbangɔ. Ye mɛndó si na gesi nɛ? Nortey mundó ekateli ti bandangɔ kwa ti ngoi zu. Wa to lo tomandó lo kaya da. Dangɔ bɛ mɛndó Nortey ti na ni nɛ? Lo tɛnɛ ya: “Mbi ye na bɛ mbi kɔi ya, mbi mu ekateli ti nzɔ̃ni.” Na ngoi mɛ e ndo mu ngoi gba ti zangɔ azi ya, ala gbɔ̃ li la na ndo Ngbangɔ ko, elengbi ti zangɔ ala ya, ala ti awakristo mɛ kpengbani.​—Ef. 3:16-19.

ZA AYATA YA ALA MAI NA YA NYINGƆ WA ALA DU “LIKABO MƐ DU AZI”

13. Ye mɛndó Yezo li mɛ ndo fa ya, kwa ti fangɔ tɛnɛ na ngbãngɔ bo lá kwɛ gwengɔ uzu nɛ? (Efɛzɛ 4:8)

¹³ Na ngoi mɛndó Yezo ge lɛ sese ko lo lindó kwa tɛ To lo na ndenge ti lengbingɔ tee ka ndani. (Yn. 17:4) Kanda ta Yezo ndó na dangɔ bɛ mɛ ma, ‘Se mɔ ye ya, kpale tɛ mɔ aɔ nzɔ̃ni ko, mɔ nvɛ̃ni la mɔ lengbi ti lingɔ ni.’ Na ya bulu 3 na ndambu ti kwa tɛ lo ti fangɔ tɛnɛ ge lɛ sese ko, lo mundó ngoi ti hɛ̃ngɔ fɔrmasiɔ̃ hɛ̃ azi mɛndɛ̃ ti nɛngɔ ya ala li nga kwa niko. Yezo kpãndó bɛ lo ka ndo ava lo, wa lo hɛ̃ ngandó ala kumba ti pangɔ nzɔ̃ pa nga hangɔ tɛnɛ hɛ̃ azi mɛ Nzapa ndo hũ la ngbondoni, ambanga ava lo mɛndó lo hɛ̃ la kumba ti tambwisangɔ kpale ndó na bulu ɔngɔ 20. (Di Efɛzɛ 4:8.) Ngasia la Yezo salela bi 40 ti ndani mɛndó lo ngbã na ni ge lɛ sese ti zangɔ azi ya, ala du azi mɛ lengbi ti tingɔ “likabo mɛ du azi” nɛ?

14. Ngasiandó la Yezo za ava lo ya, ala mai na ya nyingɔ na ya bi 40 ti ndani mɛndó lo ngbã na ni ge lɛ sese nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹⁴ Yezo hɛ̃ndó ava lo wangɔ ti yangondo nga na songo. Na ndakisa, lo hɛ̃ndó wangɔ hɛ̃ ambangani mɛndó na dangɔ bɛ ti dɛngɔ kitɛ. (Luka 24:25-27; Yn. 20:27) Wa lo tɛnɛndó hɛ̃  la ya, ala mu kwa tɛ la ti batangɔ angasã gbaga ngbondoni ɔngɔ kwa tɛ la ti mi. (Yn. 21:15) Wa lo da ngandó na bɛ la ya, ta ala lengbi ti hakangɔ kumba tɛ la na tɛ afɔ̃ la na ya kwa tɛ Yehova ma. (Yn. 21:20-22) Lo lɛkɛndó ambanga siɔ dangɔ bɛ tɛ la na ndo Lo-lengɔ Gbia, wa lo za ngandó ala ya, ala kpã lɛ la na ndo kwa ti pangɔ nzɔ̃ pa. (Aw. 1:6-8) Wangɔ mɛ abiazi lengbi ti luangɔ na ndo se lɛlo tɛ Yezo nɛ?

15-16. (a) Ye mɛndɛ̃ mɛ lengbi ti zangɔ abiazi ya, ala landa se lɛlo tɛ Yezo nɛ? Kambisa. (b) Ngasia la Patrick lua nzɔ̃ kpale na ndo wangɔ nɛ?

¹⁵ Ngasia la abiazi lengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ? Ala lengbi ti hɛ̃ngɔ fɔrmasiɔ̃ nga na zangɔ ayata, gba ni ayata kɔli ti nɛngɔ ya, ala ti azi mɛ lengbi ti luangɔ kumba ti ngbondoni kaya bombi. c Ta abiazi lengbi ti kũngɔ bo ya, ayata niko kokisa kumba tɛ la na ndenge ti lengbingɔ ma. Ale ala hɛ̃ apalanga kɔli wangɔ ni na songo ti nɛngɔ ya, ala ti na makoki wa ala gbɔ̃ ndani ya ni du ngbondoni dungɔ na zungɔ na tɛrɛ wa ala ti nga na gwɛ̃ ti lingɔ kwa hɛ̃ azi mɛndɛ̃.​—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Pet. 5:5.

¹⁶ E ba se mɛ nyita kɔli Patrick lua nzɔ̃ kpale na ndo wangɔ. Na ngoi mɛndó lo dɛ palanga ko, lo ndó na dangɔ bɛ ti tɛnɛngɔ kakulu tɛnɛ, wa lo ndo li ngandó ye ti siɔni ka tɛrɛ azi mɛndɛ̃ abɛse du ayata wali ti ya bombi. Biazo kɔi mɛ kpengbani na ya nyingɔ hũndó nzɛ̃ngɔ tɛ nyita Patrick wa lo hɛ̃ndó lo wangɔ ti songo nga ti yangondo. Patrick tɛnɛ ya: “Mbi tindó na dengɔ bɛ na ngoi mɛ biazo niko fa na mbi ye mɛ mbi lengbi ti lingɔ, mbi tindó na nzɛ̃ngɔ na ngoi mɛ mbi ndo hũ ayata mɛndɛ̃ ndo lua kumba mɛ mbindó na gwɛ̃ ni. Kanda wangɔ tɛ biazo niko za mbi ya, mbi kpã lɛ mbi na ndo kwa ti zungɔ na tɛrɛ tɛ ayata kɔli ná ayata wali na se lɛ kpãngɔ lɛ mbi na ndo kumba mɛ mbi lengbi ti luangɔ kaya bombi.” Na ngoi mɛndó Patrick landa wangɔ niko ko, lo tindó biazo na ngoi mɛndó lo na bulu 23.​—Mas. 27:9.

17. Ngasiandó la Yezo kpã bɛ lo na ndo ava lo nɛ?

¹⁷ Ta Yezo hɛ̃ bondó ava lo kumba ti pangɔ nzɔ̃ pa ma, kanda lo hɛ̃ ngandó ala kumba ti  “hangɔ tɛnɛ.” (Mat. 28:20) Ava lo hundó ya, ta ani na likoki ti kokisangɔ kumba niko ma. Kanda ta Yezo ndó na kitɛ na ndo kwa mɛndó lo hɛ̃ la ma, wa lo hɛ̃ bondó ni hɛ̃ la. Lo kpãndó bɛ lo nvɛ̃ni na ndo ala, Yezo di pa hɛ̃ la ya: “Se ko la to mbi ato na mbi ge lɛ sese ko, se mɛ nga mbi to na ĩ ya, ĩ nɔ ĩ li kwa tɛ mbi la.”​—Yn. 20:21.

18. Ngasia la abiazi lengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ?

¹⁸ Ngasia la abiazi lengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo nɛ? Abiazi mɛ hĩnga kwa nzɔ̃ni ndo hɛ̃ kumba hɛ̃ azi mɛndɛ̃. (Fil. 2:19-22) Na ndakisa abiazi lengbi ti hangɔ na apalanga kwa ti lɛkɛngɔ nga na mbongɔ ya da ti Lo-lengɔ Gbia. Na pɛ hɛ̃ngɔ ala kwa kɔi ko, abiazi lengbi ti kpãngɔ bɛ la na ndo azi mɛ ala pɔna la ya, ala lua afɔrmasiɔ̃ ti nɛngɔ ya, ala le kwa ni na seni. Matie mɛ lo ti tingɔ biazo fãnani tɛnɛ ya, mbi ndo hɛ̃ abiazi mɛ hĩnga kwa na seni sia kɔli na lo ti fɔrmasiɔ̃ mɛndó ala hɛ̃ mbi na ndo kwa kɔi ngaso, wa ala ndo kpã nga bɛ la ndo mbi ya, mbi na lingɔ ni na seni. Lo tɛnɛ ya: “Ngoi mɛndó ala ndo hũ yungɔ ndo tɛ mbi ko, ala ndo zandó mbi ya mbi hũ se mɛ mbi lengbi ti luangɔ wangɔ na ndo yungɔ ndo tɛ mbi wa na gesi mbi li ni na seni.” d

19. Ye mɛ e mu ekateli ti lingɔ ni nɛ?

¹⁹ Yezo salelandó bi 40 ti ndani mɛndó lo ngbã na ni ge lɛ sese ti sangɔ ngunu, hangɔ tɛnɛ nga na hɛ̃ngɔ fɔrmasiɔ̃ hɛ̃ azi mɛndɛ̃. Elengbi nga ti dungɔ na ekateli ti landangɔ se lɛlo tɛ lo. (1 Pet. 2:21) Lo ye zangɔ e ya, e li nga ngaso. Lo kokapa ya: “Mbi na dungɔ ndoni kɔi na ĩ ngoi zu nga ka sese awɛ na ni.”​—Mat. 28:20.