1. Ye mɛ ndo gbɔ̃ bɛ azi gba mɛ ndo ga bombi tɛ e ti fãni ti uzu nɛ? (Ba limɔ.)

 E MU ya, kɔli kɔi ná ya lo aga bombi tɛ Atɛmwɛ tɛ Yehova ti fãni ti uzu ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la. Se mɛ ayata ayamba ala na dengɔ bɛ nga na songo mɛ ala hũ na popo tɛ ayata agbɔ̃ bɛ la nvɛ̃ni. Na ngoi mɛ ala ndo diri yada ko, wali tɛnɛ hɛ̃ kɔ lo ya, ‘Atɛmwɛ tɛ Yehova aɔngbi na azi mɛndɛ̃ na ya akpale gba​—bɛ mbi de fale gba ti dungɔ ndoni kɔi na la.’

2. Ye mɛ ndo gbanzi azi mɛndɛ̃ na vɔrɔngɔ Yehova nɛ?

² Songo mɛ ndo du na popo tɛ awa kwa tɛ Yehova adu songo mɛ aɔ asongo zu. Abɛse ngaso ko, ta ala du azi ti lengbingɔ ma. (1 Yn. 1:8) Na lo ni la, na ngoi mɛ e ndo hĩnga ayata ti ya bombi tɛ e nzɔ̃ni ko, e ndo hĩnga nga yungɔ ndo tɛ la. (Roma 3:23) Na vundu zu, azi mɛndɛ̃ ndo zia ya, zangangɔ lengbingɔ tɛ azi mɛndɛ̃ agbanzi ala na vɔrɔngɔ Yehova.

3. Ye mɛ na zangɔ azi mɛndɛ̃ ya, ala hĩnga abɛta ava Yezo nɛ? (Yoanɛ 13:34, 35)

³ Zia e diri e ba fãni mɛndɛ̃ vɛrse mɛ agbɔ̃ bɛli tɛnɛ tɛ e ti ndɛ. (Di Yoanɛ 13:34, 35.) Ngasia la azi mɛndɛ̃ alengbi ti hĩngangɔ abɛta ava Yezo nɛ? Adu songo, kanda ta adu ya, ala du azi ti lengbingɔ ma. Hĩnga ya, ta Yezo tɛnɛndó ya: ‘Se ĩ yengbi ko, ĩ na hĩngangɔ ya, ĩ du ava mbi ma,’ kanda lo tɛnɛndó ya: ‘Se ĩ yengbi ko, azi zu na hĩngangɔ ya, ĩ du ava mbi.’ Yezo yendó pangɔ ya, ta bo ava lo kɔi la na hĩngangɔ bɛta songo mɛ azanga gingɔ nzɔ̃ kpale tɛ lo nvɛ̃ni mɛ na dungɔ ka popo tɛ la ma, abɛse azi mɛ ta ala du ava Yezo ma ko, ala nga na hũngɔ ni.

4. Ye mɛ azi mɛndɛ̃ ndo du na gwɛ̃ ti hĩngangɔ na omɛ aba abɛta ava Yezo nɛ?

 ⁴ Azi mɛ ta ala du Atɛmwɛ tɛ Yehova ma alengbi ti pangɔ ya: ‘Ngasia la songo lengbi ti zangɔ zo ya, lo hĩnga abɛta ava Yezo nɛ? Ngasia la Yezo fandó songo na ava lo nɛ? Wa ngasia la azi alengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yezo ndɛ nɛ?’ Abɛse e azi mɛ e mu basimɔ mabere Atɛmwɛ tɛ Yehova ko, ayɔ ya, e gbɔ̃ nga li e na ndo ahũnda niko. Lingɔ ngaso na zangɔ e ya, e fa bɛta songo na ngoi mɛ ayata mɛndɛ̃ ali siɔ kpale tɛrɛ e.​—Ef. 5:2.

5. Kambisa nda tɛnɛ tɛ Yezo mɛ kaya Yoanɛ 15:12, 13.

⁵ Yezo tɛnɛndó yangondo ya, ava lo na fangɔ songo mɛ aɔngbi na tɛ azi mɛndɛ̃. (Di Yoanɛ 15:12, 13.) Hĩnga ya, lo hɛ̃ndó ava lo ndia mɛ: “Ĩ yengbi nga ma se mɛ mbi ye na ĩ.” Lo yendó tɛnɛngɔ ya nɛ? Nga ma se mɛndó Yezo kambisa na ni, adu songo mɛ ndo to zo ya, lo kɛ̃ tɛrɛ lo nvɛ̃ni​—songo ni lengbi ti tongɔ wakristo ya, lo ye kpingɔ kwá na lo tɛ ayata lo. b

6. Ngasia la tɛnɛ tɛ Nzapa akambisa yangondo nda mɛ dungɔ na songo adu ngbondoni nɛ?

⁶ Tɛnɛ tɛ Nzapa ndo pa hɛ̃ e ya, dungɔ na songo adu ngbondoni nvɛ̃ni. Azi gba ndo sepala na averse ti ya Ngbangɔ mɛ atɛnɛ ya: “Nzapa du songo.” (1 Yoanɛ 4:8, NWT) “Ale mɔ ye afɔ̃ mɔ nga ma se mɛ mɔ ndo ye na tɛrɛ mɔ nvɛ̃ni.” (Mat. 22:39) “Songo ndo vĩ ndo asiɔ lo gba.” (1 Pet. 4:8, NWT) “Ta songo na wɛngɔ ma.” (1 Kɔr. 13:8, NWT) Avɛrse niko nga na avɛrse mɛndɛ̃ ti ya Ngbangɔ alengbi ti zangɔ zo kɔi kɔi na popo tɛ e ya, lo hũ yangondo nda mɛ fangɔ seliye niko ti nzɔ̃ni adu ngbondoni.

7. Nda mɛ ta Satana lengbi ti lingɔ ya, azi adu na mangbi wa ala du nga na bɛta songo na popo tɛ la ma nɛ?

⁷ Azi gba ndo hũnda ya: ‘Ngasia la mbi  lengbi ti hĩngangɔ sambela ti mbilimbili nɛ? Asambala zu ndo tɛnɛ ya, ani ndo ha mbilimbili, kanda kɔi na kɔi ndo ha ye mɛ aɔngbi na ndo kpale mɛ aba Nzapa.’ Satana li ya, asambela ti nvɛ̃ni asi mawoma, wa adu pɛnɔ ti nɛngɔ ya, azi ahĩnga sambela ti mbilimbili. Kanda ta lo lengbi ti singɔ na dansewa tɛ azi kɔi mɛ ala ndo yengbi ka popo tɛ la ma. Bo Yehova kɔi la alengbi ti lingɔ ni. E na rɛzɔ̃ ti tɛnɛngɔ ngaso na lo mɛ ya, bɛta songo ndo lo bo ka tɛ Yehova. Bo azi ko la na Nyingɔ vurú tɛ lo, wa lo ndo sulu nga ala la, alengbi ti yengbingɔ biani ka popo tɛ la. (1 Yn. 4:7) Na lo ni la, ta adu ye ti kamwangɔ ma, se Yezo pandó ya, bo ava ni la na dungɔ na bɛta songo na popo tɛ la.

8-9. Ngasia la songo mɛndó azi gba ahũ ni ka popo tɛ awakwa tɛ Yehova agbɔndó bɛ la nɛ?

⁸ Nga ma se mɛndó Yezo tɛnɛ na ni, azi gba ndo hĩnga ava lo na lége ti bɛta songo mɛ ndo du na popo tɛ la. Na ndakisa, nyita Lan ndo da bɛ lo na kota bombi ti uzu mɛndó lo li, mɛndó ali ni ka stade mɛ azi ndo ta na ndembo mɛ dã na ala. Anzɛ yakere uzu ti kota bombi lingɔ tɛrɛ lo ko, lo gwendó ka stade niko so bangɔ dembo. Lo tɛnɛ ya: “Azi mɛ aga kota bombi niko aɔngbindó madãma na azi mɛ ndo ga so bangɔ ndembo. Atɛmwɛ tɛ Yehova ndo hɛ̃ngbindó ndima, ala yu ngandó abongo na ndenge ti nzɔ̃ni, wa ayati la adu ngandó ayangambi mɛ akã ala nzɔ̃ni nvɛ̃ni.” Lo di tɛnɛ ya: “Ɔngɔ aye mɛndɛ̃ zu, ala ndó na dengɔ bɛ nga na siriri​—se dungɔ lɛ ngɛ̃́ mɛndó mbi ndo gi la. Ta mbi ndo da bɛ mbi na diskur kɔi mɛndó ali ni na lá niko ma, kanda ta bɛ mbi na lingɔ gbanda na seliye nga na dɔngɔ nɔ tɛ Atɛmwɛ tɛ Yehova bɛ fãni kɔi ma.” c Ti biani, dɔngɔ nɔ ti ngaso adu nzɔ̃ le ti bɛta songo mɛ e ndo du na ni na popo tɛ e. Na lo mɛ ya, e ndo ye ayata e ti kɔli ná ti wali ko, e ndo li kpale tɛrɛ la na songo nga na ndima.

⁹ Nyita kɔli kɔi mɛ ili lo la John ama ngandó tɛrɛ lo ngaso na ngoi mɛndó lo banda gwengɔ bombi fãnani. Lo tɛnɛ ya: “Mbi kamwandó mawoma na hũngɔ songo . . . mɛ ka popo tɛ azi niko, mbi hũndó ala mabere asanto. Bɛta songo mɛndó ala na ni ka popo tɛ la, atondó mbi ya, mbi ye ya, mbi lua bɛta sambela.” d Ti fãni mɛndɛ̃, atɛnɛ ti ngaso ndo fa ya, awa kwa tɛ Yehova adu abɛta awakristo.

10. Na ya kpale ti ngasia la e na nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti fangɔ ya, e na bɛta songo tɛ awakristo nɛ? (Ba nga tɛnɛ ti gbɛnda pajɛ.)

¹⁰ Nga ma se mɛ fale e tɛnɛ na ni na ebandeli, ta nyita mɛ adu zo ti lengbingɔ da ma. Ngoi mɛndɛ̃ ayata alengbi ti lingɔ ye bere tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ na hɛ̃ngɔ e ngɔnzɔ. e (Zaki 3:2) Na ya akpale ti ngaso, e na fangɔ ya, e na bɛta songo tɛ awakristo na lége ti aye mɛ e na lingɔ nga na tɛnɛ mɛ e na tɛnɛngɔ. Ngasia la elengbi ti landangɔ se lɛlo ti nzɔ̃ni mɛndó Yezo zia hɛ̃ e na ya kpale niko nɛ?​—Yn. 13:15.

11. Seliye ti siɔni ti ngasia la Yakobo ná Yoanɛ afandó nɛ? (Ba limɔ.)

¹¹ Ta Yezo ndo kũndó ya, ava lo adu azi ti lengbingɔ ma. Kanda na songɔ zu, lo ndo zandó ala ya, ala nwɔ nzɛ̃ngɔ tɛ la, wa ala gbinyangbi seliye tɛ la ti nɛngɔ ya, Yehova ye la. Lá kɔi toma Yakobo ná Yoanɛ atondó mama tɛ la ya, lo hũnda Yezo ya, lo hɛ̃ ani ndo ti ndima kaya Lo-lengɔ Gbia tɛ lo. (Mat. 20:20, 21) Ye mɛndó  Yakobo ná Yoanɛ ali, afandó yangondo ya, ala du azi ti yakɛ, wa ala ndo gi nga ɔngɔ azi mɛndɛ̃.​—Mas. 16:18.

12. Bo Yakobo ná Yoanɛ ndó la afa seliye ti siɔni? Kambisa.

¹² Ta bo Yakobo ná Yoanɛ la afandó seliye ti siɔni ti ngaso na ngoi niko ma. Ba ye mɛndó Atoma mɛndɛ̃ ali na ngoi mɛndó ala hĩnga ni, Ngbangɔ tɛnɛ ya: ‘Ngɔnzɔ agbɔndó ala na lo tɛ afɔ̃ la niko sɛ.’ (Mat. 20:24) Elengbi ti dangɔ bɛ e ya, siɔ tɛnɛ asindó na popo tɛ toma Yakobo, Yoanɛ nga na atoma mɛndɛ̃. Ngoi mɛndɛ̃ atoma ka tɛnɛndó hɛ̃ la ya: ‘Ĩ ndo mu tɛrɛ ĩ mabere ana? Ĩ ndo hũ ya, ĩ ɔ e ti nɛngɔ ya, ĩ hũnda ya, ahɛ̃ ĩ ndo ti ndima kaya Lo-lengɔ Gbia? Ta bo ĩ kɔi la ĩ le kwa ndoni kɔi na Yezo ma. E nga e du azi mɛ alengbi ti luangɔ ndo ti ndima nga ma tɛ ĩ!’ Abɛse du ya tɛnɛ mɛndó ala tɛnɛ adu nɛ, bere ye mɛndó ala li adu ti ngasia ko, atoma azindó lége ya, kpale niko agbɛ̃ bɛta songo mɛndó ala na ni ka popo tɛ la.

13. Ye mɛndó Yezo li na lo ti yungɔ ndo tɛ atoma tɛ lo nɛ? (Matie 20:25-28)

¹³ Ye mɛndó Yezo li nɛ? Ta lo mandó ngɔzɔ ma. Ta lo tɛnɛndó hɛ̃ la ya, mbi na gwɛ̃ tɛ abɛta atoma, azi mɛ na zungɔ na tɛrɛ kpengbani nga azi mɛ na fangbingɔ songo na popo tɛ la ngoi zu ma. Na se lɛ pangɔ hɛ̃ la ngaso ko, na yɔngɔrɔ bɛ zu, Yezo zandó ala ya, ala binga li la na ndo kpale ni, na lo mɛ ya, lo hĩngandó ya, ala na gwɛ̃ ti lingɔ nzɔ̃ ye. (Di Matie 20:25-28.) Lo ngbãndó lá kwɛ lingɔ  kpale tɛrɛ ava lo na songo, abɛse ta adundó fãni ti uzu bere ti ndani ti nɛngɔ ya, atoma agi hĩngangɔ zo mɛ aɔ afɔ̃ lo ma.​—Mar. 9:34; Luka 22:24.

14. Ava Yezo amanyindó na ya kɔdɔrɔ mɛ azi na seliye ti ngasia?

¹⁴ Ta kitɛ da ma, Yezo hĩngandó ya, ndo mɛndó adũ na atoma tɛ lo nga se mɛndó akã na ala ko, ni ndó na ngunu na ndo seliye tɛ la. (Yn. 2:24, 25) Ala manyindó kaya kɔdɔrɔ mɛ agbia ti sambela tɛ ayuda nga awa sungɔ ndia ndo tɛnɛndó ngoi zu ya, zo bo na ndima se du ya, lo du na ndo kɔi ti kotani. (Mat. 23:6.) Agbia ti sambela tɛ ayuda ndo gundó li bɛ la ya, ani ɔ azi mɛndɛ̃. f (Luka 18:9-12) Yezo hĩngandó ya, bingangɔ li ti ngaso alengbi ti gbɛ̃ngɔ se mɛ atoma ndo ba na tɛrɛ la nvɛ̃ni nga na se mɛ ala lengbi ti bangɔ na azi mɛndɛ̃. (Mas. 19:11) Ta Yezo ndo kũndó ya, ava lo adu azi ti lengbingɔ ma, wa lo ndó na yɔngɔrɔ bɛ na mbage tɛ la na ngoi mɛndó ala ndo li siɔ kpale. Lo hĩngandó ya, ala na gwɛ̃ ti lingɔ nzɔ̃ ye, na lo ni la, na yɔngɔrɔ bɛ zu, lo zandó ala ya, ala du na seliye ti zungɔ na tɛrɛ, wa ala yengbi ka popo tɛ la na se lɛ gingɔ ɔngɔ afɔ̃ la.

15. Wangɔ mɛ alengbi ti luangɔ na ndo kpale mɛndó asi na Yakobo, Yoanɛ nga na atoma mɛndɛ̃ nɛ?

¹⁵ Elengbi ti luangɔ awangɔ gba na ndo kpale mɛndó asi na Yakobo, Yoanɛ nga na atoma mɛndɛ̃. Ala lindó siɔni na ngoi mɛndó ala hũnda Yezo ya, lo hɛ̃ ani ndo ti ndima kaya Lo-lengɔ Gbia tɛ lo. Kanda atoma mɛndɛ̃ ali ngandó siɔni na ndenge mɛndó ala zia ya, kpale niko agbɛ̃ mangbi tɛ la. Abɛse ngaso ko, Yezo lindó kpale tɛrɛ atoma zu 12 na nzɔ̃ bɛ nga na songo. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ nɛ? Ye mɛ adu ngbondoni, ta adu bo ye mɛ azi mɛndɛ̃ ali tɛrɛ e ma, kanda adu nga se mɛ e ndo li na kpale na ngoi mɛ ali ye ti siɔni tɛrɛ e. Ye mɛ lengbi ti zangɔ e nɛ? Se nyita kɔi ali mɔ siɔni ko, hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ: ‘Na lo nɛ la, ye mɛ lo li ando hɛ̃ mbi ngɔnzɔ ngaso nɛ? Ni fa ya, mbi na seliye kɔi ti siɔni mɛ ayɔ ya, mbi zia ni? Alengbi ti dungɔ ya, zo mɛ ahɛ̃ mbi ngɔnzɔ atengbi na akpengba lo? Abɛse du ya, mbi na rɛzɔ̃ ti mangɔ ngɔnzɔ, ta mbi lengbi ti fangɔ bɛta songo na kangɔ lɛ mbi na ndo siɔ kpale tɛ lo ma?’ Se e ndo li kpale tɛrɛ ayata na songo ko, e na fangɔ ya, e du abɛta ava Yezo.

16. Wangɔ mɛndɛ̃ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo se lɛlo tɛ Yezo nɛ?

¹⁶ Se lɛlo tɛ Yezo ahɛ̃ nga e wangɔ ya, e li kpengbani ti kpãngɔ tɛrɛ e na ndo tɛ ayata e awakristo. (Mas. 20:5) Ti bɛta tɛnɛ ko, Yezo lengbi ti hũngɔ aye mɛ ka bɛ zo, kanda ta elengbi ti hũngɔ aye mɛ ka bɛ zo ma. Abɛse ngaso ko, elengbi ti dungɔ na yɔngɔrɔ bɛ na mbage tɛ ayata e na ngoi mɛ ala li siɔ kpale tɛrɛ e. (Ef. 4:1, 2; 1 Pet. 3:8) Na dungɔ woni ya, e li ngaso se du ya, e hĩnga ala nzɔ̃ni. E mu se lɛlo kɔi.

17. Nzɔ̃ kpale mɛndó wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ kɔi lua na lingɔ kpengbani ti hĩngangɔ ayata nzɔ̃ni nɛ?

¹⁷ Wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ kɔi ndo da bɛ lo na nyita kɔli kɔi mɛndó lo tengbi na lo kaya bombi kɔi mɛ ka Est Afrika. Na ebandeli, wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ ndo hũndó ya, nyita niko na seliye ti siɔni. Ye mɛndó wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ li nɛ? Lo pa ya: “Na selɛ kɛ̃ngɔ dungɔ ndoni na lo ko, mbi mundó ekateli ti mandangɔ  hĩngangɔ lo nzɔ̃ni.” Na lingɔ ngaso, wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ ahĩngandó ya, se mɛndó akã na nyita niko la ali ya, lo du na seliye ti ngaso. Wa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ di tɛnɛ: “Na olo, mbi hĩnga se mɛ adu pɛnɔ na lo tɛ nyita nga na ge ge ge mɛndó lo li ná omɛ lo ndo li ndɛ ti nɛngɔ ya, lo nwɔ seliye niko. Bandangɔ so ndoko mbi ndo ye lo mawoma. E tindó abɛta akwa.” Nga ma se mɛ se lɛlo mɛ afa na ni, se e ndo li kpangbani ti kpãngɔ tɛrɛ e na ndo tɛ ayata e ko, na dungɔ woni ya, e fa songo na ala.

18. Ahũnda mɛ elengbi ti hũndangɔ na tɛrɛ e se nyita kɔi ali e siɔni nɛ? (Masese 26:20)

¹⁸ Ngoi mɛndɛ̃ elengbi ti hũngɔ ya, ayɔ ya e gwe ka tɛ nyita mɛ ali siɔ kpale tɛrɛ e, wa e pa ni hɛ̃ lo. Uzu ti e lingɔ ngaso ko, ayɔ ya, e hũnda tɛrɛ e na ndo mɛ: ‘Mbi hĩnga nzɔ̃ni akpale zu mɛ ali tɛrɛ lo?’ (Mas. 18:13) ‘Alengbi ti dungɔ ya, ta lo li ni na sãna ma?’ (Mos. 7:20) ‘Ta mbi dɛndó mbi li aye ti ngaso ma?’ (Mos. 7:21, 22) ‘Se mbi gwe ka tɛ lo ti nɛngɔ ya, e tɛnɛ tɛnɛ na lo ni, ta ni na gbɛ̃ngɔ kpale fãni mɛndɛ̃ gba ɔngɔ omɛ mbi ye lɛkɛngɔ ma?’ (Di Masese 26:20.) Se e mu ngoi ti gbɔ̃ngɔ li e na ndo ahũnda niko ko, e na hũngɔ ya, songo na lo tɛ nyita kɔli bere nyita wali Alengbi ti tongɔ e ya, e ka bo lɛ e na ndo kpale niko.

19. Ye mɛ mɔ na ekateli ti ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ nɛ?

¹⁹ Atɛmwɛ tɛ Yehova ndo fa ya, ala du abɛta ava Yezo na ndenge mɛ ala ndo yengbi ka popo tɛ la. Zo kɔi kɔi na popo tɛ e ndo fa ya, lo du bɛta va Yezo na ngoi mɛ lo ndo fa songo mɛ azanga gingɔ nzɔ̃ kpale tɛ lo nvɛ̃ni na ayata kɔli ná ayata wali abɛse ala du azi ti zangangɔ lengbingɔ. Na lingɔ ngaso, seliye ná dɔngɔ nɔ tɛ e ndo za azi mɛndɛ̃ ya, ala hĩnga sambela ti mbilimbili, wa ala ga e vɔrɔ Yehova Nzapa ti songo ndoni kɔi. Zia ya, e ngbã lá kwɛ fangɔ songo mɛ ndo fa ya, e du awakristo ti mbilimbili.