1-2. (a) Ahũnda mɛ e na hɛ̃ngɔ gbinya ni nɛ? (b) Ye mɛ ndo fa ya, Yehova na gwɛ̃ kpengbani ti zangɔ e nɛ?

 YEHOVA lengbi ti zangɔ e ya, e gbe bɛ e na ya akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni, wa e du nga na dengɔ bɛ na ya kwa mɛ e ndo li hɛ̃ lo. Ye mɛ lo ndo li ti nɛngɔ ya, lo za e nɛ? Wa ngasia la, elengbi ti luangɔ nzɔ̃ kpale na se mɛ Yehova ndo za na e nɛ? E na luangɔ agbinya ti ahũnda niko na ya tɛnɛ mɛ. Kanda, uzu ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ gbinya ti ahũnda niko ko, zia e ba hũnda kɔi ti ngbondoni mɛ atɛnɛ ya: Yehova na gwɛ̃ kpengbani ti zangɔ e?

² Tenɛ mɛ Toma Polo tɛnɛ kaya mbeti mɛndó lo su to hɛ̃ azi ti Ebre alengbi ti zangɔ e ya, e lua gbinya ti hũnda ni. Polo sundó ya: “[Yehova la du wa zangɔ mbi.] Ta mbi na dungɔ na mbɛtɔ ma! Ta zo alengbi nga ti lingɔ mbi na ye ma.” (Aeb. 13:6) Ambeti mɛ ndo kambisa tɛnɛ ti Ngbangɔ atɛnɛ ya, tɛnɛ mɛ “wa zangɔ,” mɛ atɛnɛ tɛnɛ ni na ya vɛrse mɛ, ando fa zo mɛ ndo kpɛ kpɛ ti zangɔ zo mɛ ndo dɛ kɔngɔ ya, aza ni. Hũ kaya bingangɔ li tɛ mɔ se mɛ Yehova ndo ga iɔ ti nɛngɔ ya, lo za zo mɛ na pɛnɔ. Ta kitɛ da ma ya, mɔ na yengɔ na bɛ mɔ kɔi ya, se lɛlo mɛ ndo fa ya, Yehova na gwɛ̃ kpengbani ti zangɔ e. Ngoi mɛ Yehova ndo za e ko, e ndo gbe bɛ e na ya kpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni ngoi zu na dengɔ bɛ.

3. Akpale taa mɛ Yehova ndo li ti nɛngɔ ya, lo za e, e gbe bɛ e na ndo akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni na dengɔ bɛ zu nɛ?

³ Aye mɛndɛ̃ mɛ Yehova ndo li ti nɛngɔ ya, lo za e ya, e gbe bɛ e na ya akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni na dengɔ bɛ nɛ? Ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ gbinya ti hũnda olo ko, zia e ba mbeti ti Yisaya. Na lo nɛ? Ta sanga ma, aprɔfesi gba mɛndó Yisaya su na lége ti Nyingɔ vúru tɛ Nzapa ko, ni ba nga awa kwa tɛ Nzapa ndɛ. Hãngɔ ni zingɔ, Yisaya tɛnɛ tɛnɛ tɛ Yehova fãni gba  na ndenge mɛ elengbi ti gbɔ̃ngɔ ndani iɔ. Mbeti ti Yisaya shapitrɛ ti 30 ni na ambanga ndakisa ti atɛnɛ ni. Kaya shapitrɛ ni, Yisaya salela andakisa ti nzɔ̃ni ti fangɔ ndenge mɛ Yehova ndo za na awa kwa tɛ lo, lo su ya, Yehova ndo za ti (1) na ndenge mɛ lo ndo ma e na likebi, wa lo ndo hɛ̃ nga gbinya ti asambela tɛ e, ti (2) na ndenge mɛ lo ndo dɔ e na nɔ̃, wa ti (3) na ndenge mɛ lo ndo sulu e ndɛ, nga na bi mɛ na gangɔ. Zia e ba na olo na seni akpale taa mɛ Yehova ndo li ti nɛngɔ ya, lo za e.

4. (a) Tɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ na lo tɛ Ayuda mɛndó na ngoi tɛ Yisaya nɛ, wa ye mɛndó lo zi lége ya, asi na ala nɛ? (b) Na bangɔ Yisaya 30:18, 19 nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ wa la, Yehova hɛ̃ azi ti mbilimbili nɛ?

⁴ Bandangɔ tɛnɛ ti Mbeti ti Yisaya shapitrɛ ti 30 ko, Yehova tɛnɛndó tɛnɛ tɛ Ayuda mabere “ayangambi ti kpengba li,” azi mɛ “ndo li siɔ kpale ndoni ndoni.” Lo di tɛnɛ fãni mɛndɛ̃ ya: “Ala du abatɔmbɔki, . . . Mɛndó ala kɛ̃ mangɔ ndia tɛ Yehova.” (Yis. 30:1, 9) Na lo mɛ ya, azi kɛ̃ndó mangɔ lo ko, Yisaya tɛnɛndó ya, Yehova na ziangɔ ya, ala tengbi na kpengba kpale ti siɔni nvɛ̃ni. (Yis. 30:5, 17; Yir. 25:8-11) Ni lindó tɛrɛ lo na ngoi mɛndó azi ti Babilɔnɛ agbɔ̃nɔ ala agwɛ̃ na ala ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ. Abɛse du ngaso ko, Ayuda mɛndɛ̃ mɛndó mbilimbili ngandó ka popo tɛrɛ la, wa Yisaya kambisa ngandó tɛnɛ ti nzɔ̃ dangɔ bɛ hɛ̃ la. Lo tɛnɛndó hɛ̃ la ya, lá kɔi gbanda ko, Yehova na lingɔ ya, ala diri ka kɔdɔrɔ tɛ ala ka Yerusalɛmɛ. (Di Yisaya 30:18, 19.) Wa nindó la, ali tɛrɛ lo nvɛ̃ni. Yehova sindó na ala ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ. Kanda aɔndó abulu gba uzu ti nɛngɔ ya, Yehova si na ala ka gbɛ mbɛ niko. Tɛnɛ mɛ, “Yehova ndo kũ na yɔngɔrɔ bɛ ti nɛngɔ ya, lo fa nzɔ̃ bɛ na azi tɛ lo” ni fa ya, ngoi mɛndɛ̃ ando yɔ ya ngoi ɔ uzu ti nɛngɔ ya, lo so na azi tɛ lo ti mbilimbili. Ni la, aya Izraɛlɛ alindó ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɔ bulu 70 uzu ti nɛngɔ ya, ala diri ka Yeruzalɛmɛ. (Yis. 10:21; Yir. 29:10) Na pɛ diringɔ ka kɔdɔrɔ tɛ la ko, to ti vundu mɛndó ala ndo to na ngoi mɛndó ala ka gbɛ mbɛ ko, ni gbinyangbindó ati to ti dengɔ bɛ.

5. Nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ mbeti ti Yisaya 30:19 ahɛ̃ e nɛ?

⁵ Ndɛ lo mɛ ko, tɛnɛ mɛ ndo wamba bɛ e lo mɛ: “Ta lo na ziangɔ fangɔ mɔ na bɛ ti vundu tɛ lo na ngoi mɛ mɔ to to ka tɛ lo ya, lo za mɔ ma.” (Yis. 30:19) Yisaya sa ngunu bɛ e ya, Yehova na mangɔ sambela tɛ e na likebi zu na ngoi mɛ e ndo to to ka tɛ lo, wa lo nga na hɛ̃ngɔ gbinya iɔ na ndo sambela tɛ e. Yisaya di tɛnɛ ya: “Ngoi mɛ lo na mangɔ ĩ ko, lo na hɛ̃ngɔ gbinya ni.” Tɛnɛ ti zungɔ na bɛ niko ando to e, e hĩnga ya, To e na gwɛ̃ kpengbani nga dã ti zangɔ azi mɛ ndo gi ya, lo za ala. Hĩngangɔ ni ndo li ya, e gbe bɛ e na dengɔ bɛ zu na ya kpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni.

6. Ngasia la, tɛnɛ tɛ Yisaya ndo fa ya, Yehova ndo ma sambela tɛ wa kwa tɛ lo kɔi na kɔi nɛ?

⁶ Kpale mɛndɛ̃ mɛ vɛrse niko ha na e na ndo sambela mɛ e ndo li nɛ? Yehova ndo ma nvɛ̃ni na likebi sambela tɛ zo kɔi kɔi so popo tɛrɛ e. Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ ngaso nɛ? Yisaya shapitrɛ 30 na eteni ti uzu, asalela tɛnɛ mɛ, “ĩ” mɛ ndo fa azi gba na lo mɛ ya, Yehova ndo tɛnɛ tɛnɛ na azi tɛ lo mɛ nga ma linɔ̃. Kanda vɛrse ti 19 asalela tɛnɛ mɛ, “mɔ” mɛ ni ndo fa zo kɔi. Yisaya su ya: “Ta mɔ na tongɔ to bɛ fãni kɔi ma”; “lo na fangɔ nzɔ̃ bɛ na mɔ”; “lo na hɛ̃ngɔ mɔ gbinya.” Na lo mɛ ya, lo du To ti songo ko, ta Yehova tɛnɛ hɛ̃ nyi lo ti kɔli ná ti wali mɛ anzɛ̃ ya, “Ayɔ ya, mɔ du na ngunu mabere tɛ nyita mɔ ti kɔli bere ti wali ma.” Kanda, lo ndo kpã likebi tɛ lo na ndo zo kɔi na kɔi, wa lo ndo ma nga sambela tɛ e na li kebi zu.​—Nz. 116:1; Yis. 57:15.

7. Ngasia la, Yisaya ná Yezo afandó ya, lingɔ sambela ngoi zu adu ngbondoni nɛ?

⁷ Ngoi mɛ e ndo li sambela hɛ̃ Yehova Nzapa,  wa e ndo pa nga hɛ̃ lo akpale mɛ ndo sɔ bɛ e ko, lo lengbi ti hɛ̃ngɔ e ngunu mɛ e na gwɛ̃ ni mbala kɔi ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na ya akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni. Wa se ta pɛnɔ tɛ e awɛ mbala kɔi na ndenge mɛ e kanisa na ni ma ko, elengbi ti yɔngɔ ka ti Yehova ngoi zu ya, lo hɛ̃ e ngunu ti nɛngɔ ya e gbe bɛ e na ya kpale ni. Lo yɔ ya, e li ngaso. Ni mangbi na tɛnɛ tɛ Yisaya mɛ: “Ta ĩ zia [Yehova] du so kpɔ ma.” (Yis. 62:7) Ni lengbi na nɛ? Ayɔ ya, e ndo li sambela hɛ̃ Yehova ngoi zu, wa ali mabere ya, ta e ndo hɛ̃ lo lége ti lo dungɔ so kpɔ ma. Tɛnɛ tɛ Yisaya ali ya, e da bɛ e na tɛnɛ tɛ Yezo mɛ kaya Luka 11:8-10, 13 na omɛ aba lingɔ sambela. Na ya vɛrse niko ko, Yezo sa ngunu bɛ e ya, ‘e baba lingɔ sambela’, wa “e ngbã lá kwɛ hũndangɔ” nyingɔ vúru tɛ lo. Elengbi nga ti hũndangɔ Yehova ya, lo tambwisa e ti nɛngɔ ya, e mu ekateli mɛ nzɔ̃ni.

8. Na ngoi ti gã, ngasia la, tɛnɛ ti Yisaya 30:20, 21 atindó na seni nɛ?

⁸ Di Yisaya 30:20, 21. Ngoi mɛndó linɔ̃ tɛ asoda ti Babilɔnɛ azingandó Yerusalɛmɛ na ya bulu kɔi na ndambu ko, azi tengbindó na pɛnɔ gba ti luangɔ tɛ ná ngu ti nyɔngɔ. Kanda na bangɔ vɛrse ti 20 ná 21 ko, Yehova kokapa hɛ̃ ayuda ya, se ala gbinyangbi nvɛ̃ni bɛ la, wa ala gbinyangbi nga seliye tɛ la ko, lo na songɔ la na kwá. Yisaya ili Yehova ya, “Kota wa hangɔ lo,” wa lo kondó kapa hɛ̃ azi ya, Yehova na hangɔ ala na ndenge ti vɔrɔngɔ lo na se mɛ lo ndo ye na ni. Kpale niko atindó na se ni na ngoi mɛndó ayuda asi ka gbɛ mbɛ ti Bailɔnɛ. Yehova fandó ya, lo du Kota wa hangɔ ala na ye, wa na lége ti litambwisi tɛ lo ko, awa kwa tɛ lo alongandó diringɔ na sambela ti vuruni. E na dengɔ bɛ nvɛ̃ni na lo mɛ ya, ndɛ mɛ ko, Yehova du kota wa hangɔ e na ye.

9. Ndenge kɔi mɛ e ndo lua na litambwisi tɛ Yehova ndɛ adu nɛ?

⁹ Na ya tɛnɛ ti vɛrse niko ko, Yisaya tɛnɛ ya, e du mabere ayangambi ti kalasi mɛ Yehova ndo ha e na ye na ndenge sɛ. Ti uzu Yisaya tɛnɛ ya: “Mɔ na hũngɔ Kota wa hangɔ mɔ na ye, na lɛ mɔ nvɛ̃ni.” Na ya tɛnɛ niko ko, ali mabere ya, Kota wa hangɔ ye niko alo so gbɛlɛ ayangambi ti kelasi. E na nzɔ̃ tangɔ ligɛrɛ na Ndenge mɛ Nzapa ndo ha e na ye ndɛ. Ngasia la, Yehova ndo ha e na ye nɛ? Lo ndo ha e na ye na lége ti linɔ̃ tɛ lo. E ndo hɛ̃ nvɛ̃ni sia kɔli na lo ti malako ti yangondo mɛ e ndo lua na lége ti linɔ̃ tɛ lo! Ando hɛ̃ e malako niko na lége ti bombi, ti akota bombi, ti ambeti, ti TV JW nga na akpale mɛndɛ̃ gba mɛ ndo za e ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na ya akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni na dengɔ bɛ zu.

10. Na ya lége mɛ wa la, “e ndo ma tɛnɛ ka pɛ ko e nɛ”?

 ¹⁰ Yisaya tɛnɛ ndenge ti sɛ mɛ Yehova ndo ha e na ye na ngoi mɛ lo tɛnɛ ya: “Ma mɔ na mangɔ ndo ka pɛko mɔ.” Na ya vɛrse niko ko, Yisaya ye tɛnɛngɔ ya, Yehova du Wa hangɔ ye mɛ na kpengba lɛ, mɛ lo ndo nɔ̃ nɔ̃ ka pɛ ko ayangambi ti kalasi, wa lo ndo fa na ala lége mɛ ala lengbi ti nɔ̃ngɔ na nɔ. Ndɛ lo mɛ ko, e ndo ma legɔ̃ Nzapa ka pɛko e. Ngasia? Na lége ti Ngbangɔ tɛnɛ tɛ Nzapa mɛ asu ni na nyingɔ vúru tɛ lo, mɛ ni ɔndɛ abulu gba ka gbɛlɛ e. Ni la, ngoi mɛ e ndo di Ngbangɔ ko, ando li mabere e ndo ma legɔ̃ Nzapa ndo ga so pɛ ko e.​—Yis. 51:4.

11. Ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na dengɔ bɛ zu, ye mɛ ayɔ ya e li nɛ, wa na lo nɛ?

¹¹ Ngasia la, e ndo lua nzɔ̃ sulu gba na ndenge mɛ Yehova ndo tambwisa e na lége ti linɔ̃ tɛ lo, nga na Tɛnɛ tɛ lo nɛ? Hĩnga ya, Yisaya tɛnɛndó tɛnɛ ti aye sɛ. Ti uzu lo tɛnɛ ya, “lége ni lo.” Ti sɛ lo tɛnɛ ya, “ĩ nɔ̃ ti da.” (Yis. 30:21) Ta elengbi ti ngbãngɔ bo na ndo hĩngangɔ “lége ni ma.” Elengbi nga ti “nɔ̃ngɔ ti da.” Tɛnɛ tɛ Yehova nga na kambisangɔ nda akpale mɛ e ndo lua na lége ti linɔ̃ tɛ lo, ando ha na e kpale mɛ Yehova ndo yɔ ka ti e. E ndo manda nga ndenge mɛ elengbi ti kpãngɔ ye mɛ e ndo manda na kwa. Ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na dengɔ bɛ zu na ya kwa mɛ e ndo li hɛ̃ Yehova ko, ayɔ ya, e li akpale niko sɛ. Se e manda wa e kpã nga aye mɛ e manda na kwa ko, elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, lo na sulungɔ e.

12. Na bangɔ Yisaya 30:23-26, ngasia la, Yehova sulundó azi tɛ lo nɛ?

¹² Di Yisaya 30:23-26. Ngasia la prɔfesi mɛ atindó na seni na lo tɛ ayuda mɛndó alo ka gbɛ ngba ka Babilɔnɛ adiri ka kɔdɔrɔ tɛ la nɛ? Ala luandó anzɔ̃ sulu gba, na ya mi nga na ya nyingɔ. Yehova hɛ̃ndó awa kwa tɛ lo aye ti tɛngɔ gba nvɛ̃ni. Kanda omɛ ngbondoni gba, lo hɛ̃ndó ala aye zu mɛndó ala na gwɛ̃ ni ti nɛngɔ ya, ala dɔ dã na lo, wa ala di banda vɔrɔngɔ lo na ndenge ti nzɔ̃ni. Na ngoi nikondó ko, ta awa kwa tɛ Nzapa dɛndó lua nzɔ̃ sulu ti ngaso gba uzu ma. Vɛrse ti 26 afandó ya, Yehova hɛ̃ ala lá tɛ lo gba nvɛ̃ni, afa ya, lo zandó ala ya, ala gbɔ̃ nda tɛnɛ tɛ lo. (Yis. 60:2) Ndenge mɛ Yehova sulu na awa kwa tɛ lo azandó la ya, ala ngbã bo lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ lo na dengɔ bɛ nga na ge ge ge zu, “na lo mɛ ya, ala mandó dengɔ bɛ ka bɛ la.”​—Yis. 65:14.

13. Ngasia la, prɔfesi mɛ aba diringɔ na sambela ti vuruni ando li tɛrɛ lo na olo nɛ?

¹³ Prɔfesi mɛ aba diringɔ na sambela ti vuruni aba nga e ndɛ? Ĩĩ! Na ndenge mɛ ngasia? Bandangɔ na bulu ti 1919 N.E., amiliɔ̃ tɛ azi ndo si ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ mɛ adu  bombi tɛ asambela zu ti nvɛ̃nɛ ti lɛ gigi mɛ. Agwe na la ka ndo mɛ nzɔ̃ni gba mɛ aɔ kɔdɔrɔ ti kapa ti Yizraɛlɛ. Agwe na ala ka Paradizo ti nyingɔ. (Yis. 51:3; 66:8) Paradizo ti nyingɔ ni adu nɛ?

14. Paradizo ti nyingɔ adu nɛ, wa azi mɛ na olo ka da na? (Ba nda tɛnɛ mɛ.)

¹⁴ Bandangɔ na bulu ti 1919 N.E., awakristo mɛ ahĩni la na kpɔ̃ ala kaya paradizo ti nyingɔ. b Yɛkɛ yɛkɛ azi mɛ na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ge lɛ sese afa ya, “angasã ngbaga mɛndɛ̃,” ala ndo li nga kaya paradizo niko ti nyingɔ, wa ala ndo sépala nga na anzɔ̃ sulu niko mɛ Yehova ndo hɛ̃.​—Yn. 10:16; Yis. 25:6; 65:13.

15. Paradizo ti nyingɔ ando du ka wa?

¹⁵ Kɔdɔrɔ ti nyingɔ ni ka wa, wa e tã paradizo ni dɛ ka wa? Elengbi ti tãngɔ awa vɔrɔngɔ Yehova na ndo lɛ sese zu. Ni la, paradizo ti nyingɔ ni mu lɛ gigi zu. Ndɛ lo mɛ ko, abɛse e du ka wa ge lɛ sese ko, elengbi ti dungɔ kaya paradizo ti nyingɔ na ngoi mɛ e ndo hɛ̃ ti na ya akwa mɛ agbɔ̃ sambela ti mbilimbili na bɛ e kɔi.

16. Ngasia la, elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ hũngɔ nzɔ̃ paradizo ti nyingɔ nɛ?

¹⁶ Ti nɛngɔ ya e ngbã kaya paradizo ti nyingɔ ko, ayɔ ya e ngbã lá kwɛ hɛ̃ngɔ sia kɔli hɛ̃ awakristo ti ya bombi ti lɛ gigi zu. Elengbi ti lingɔ ni ngasia? Se du ya, e ndo ba seliye ti nzɔ̃ni tɛ ayata kɔli ná ayata wali, kanda ta yungɔ ndo tɛ la ma. (Yn. 17:20, 21) Nda mɛ ni du ngbondoni nɛ? E ba se lɛlo mɛ. E ndo du na gwɛ̃ ti hũngɔ akɛkɛ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ kaya parkɛ, bere ka yaka kɔi mɛ nzɔ̃ni. Kwɛ kɔi, paradizo ti nyingɔ mɛ kaya abombi ndɛ ko, asĩ na azi ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛ elengbi ti hakangɔ ala na akɛkɛ. (Yis. 44:4; 61:3) Elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ bangɔ “gbɛndo” mɛ nzɔ̃ni, kanda ta e ba zangangɔ lengbingɔ mɛ ka tɛrɛ “akɛkɛ” ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛ so gunda e ma. Ta elengbi ti ziangɔ ya, siɔ kpale tɛ e bere tɛ ayata mɛndɛ̃ ti ya bombi agbanzi e na hũngɔ nzɔ̃ kpale ti mangbi mɛ e na ni ge ya bombi tɛ awakristo mɛ na ya gigi zu ma.

17. Ye mɛ zo kɔi kɔi so popo tɛrɛ e alengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, mangbi du kaya bombi nɛ?

 ¹⁷ Ye mɛ zo kɔi kɔi so popo tɛrɛ e alengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, lo bata mangbi kaya bombi nɛ? Elengbi ti dungɔ azi mɛ ndo kpã siriri. (Mat. 5:9; Roma 12:18) Ngoi zu ko la, e ndo du na bingangɔ li ti batangɔ mangbi ti siriri ná ayata mɛndɛ̃ ti ya bombi ko, e ndo li ya, paradizo tɛ e ti nyingɔ ati fãni mɛndɛ̃ nzɔ̃ni gba. Ta bɛ e li na ni ma ya, Yehova ndó la benda zo kɔi kɔi mɛ kaya paradizo ti nyingɔ ya, lo ga li ge ya sambela ti mbilimbili. (Yn. 6:44) Da bɛ mɔ na dengɔ bɛ mɛ Yehova ndo ma na ngoi mɛ lo ndo hũ ge ge ge mɛ e ndo li ti nɛngɔ ya, siriri ná mangbi adu ka popo tɛrɛ awa kwa tɛ lo mɛ lo ndo hũ la ngbondoni ka lɛ lo.​—Yis. 26:3; Hag. 2:7.

18. Na ndo akpale mɛ wa la elengbi ti gbɔ̃ngɔ li e ndoni kpengbani wa, wa na lo nɛ?

¹⁸ Ngasia la, elengbi ti luangɔ nzɔ̃ sulu mɛ Nzapa ndo hɛ̃ awa kwa tɛ lo gba nɛ? Ayɔ ya, e binga li e yɔngɔrɔni na ndo kpale mɛ e ndo manda kaya Ngbangɔ nga na ambeti mɛ ndo kambisa tɛnɛ ti ya Ngbangɔ. Mandangɔ nga na gbɔ̃ngɔ li na ndo aye mɛ e ndo manda na zangɔ e ya, e du na seliye tɛ awakristo mɛ na tongɔ e, e fa ya, e ndo “yengbi nga ma se tɛ zo na nyita lo” wa ‘e yengbi na bɛ e kɔi’ kaya bombi. (Roma 12:10) Ngoi mɛ e ndo gbɔ̃ li e na ndo nzɔ̃ sulu mɛ e ndo lua ndɛ ko, ando li ya, mangbi tɛ e ná Yehova ati kpengbani. Wa ngoi mɛ e ndo gbɔ̃ nga li e yɔngɔrɔni na ndo nzɔ̃ sulu mɛ Yehova ko kapa ti hɛ̃ngɔ e na bi mɛ na gangɔ ko, ando za e ya, e hũ nvɛ̃ni na lɛ e nzɔ̃ dangɔ bɛ ti ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ lo bwai na bwai. Akpale mɛ zu na zangɔ e ya, e du na dengɔ bɛ ti vɔrɔngɔ Yehova ndɛ.

19. (a) Na bangɔ Yisaya 30:18, elengbi ti yengɔ kpale mɛ wa? (b) Ye mɛ alengbi ti zangɔ e ya, e gbe bɛ e na dengɔ bɛ zu nɛ?

¹⁹ Yehova “na longɔ ndozu” na lo ti nzɔ̃ kpale tɛ e, na ngoi mɛ lo na gbɛ̃ngɔ gigi mɛ ti siɔ ni. (Yis. 30:18) E ye nvɛ̃ni na bɛ e kɔi ya, Yehova du “Nzapa kɔi mɛ lo ndo fa ngbanga na mbilimbili”​—ta lo na ziangɔ ya, Satana ná gigi tɛ lo angbã ngoi yɔngɔrɔni, na bangɔ ngoi mɛndó lo kpã ti nɛngɔ ya, lo ho ni ma. (Yis. 25:9) E ndo kũ na bɛ e ndozu, bi mɛ Yehova na gangɔ ti nɛngɔ ya, lo hã e ka gbɛ mbɛ mɛ e na ni. Na ya ngoi yakere mɛ e ngbã na ni ko, e mu ekateli ti ngbãngɔ lá kwɛ hũngɔ nzɔ̃ tangɔ ligɛrɛ mɛ e na ni ti lingɔ sambela, mandangɔ Ngbangɔ nga na kpãngɔ tɛnɛ ni na kwa, gbɔ̃ngɔ nga li e yɔngɔrɔni na ndo nzɔ̃ kpale mɛ e na luangɔ ya, adu ngbondoni. Se e li ngaso ko, Yehova na zangɔ e ya, e gbe bɛ e na dengɔ bɛ zu na ndo akpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni na ngoi mɛ e ndo vɔrɔ lo.