Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

TƐNƐ TI MANDANGƆ 22

Ngbã lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo”

Ngbã lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo”

“Kota lége na dungɔ kai, . . . lége mɛ santo.”​—YIS. 35:8.

BIA 31 Tambolá elongo na Nzambe!

NA NDUNU NI a

1-2. Ekateli ti ngbondoni mɛndó ayɔ ya, azi ti Yuda mɛ ka gbɛ ngba ti Babilɔnɛ amu nɛ? (Ezera 1:2-4)

 GBIA hɛ̃ndó nyɔ ya, azi ti yuda mɛ ali bulu 70 ka gbɛ ngba ti Babilɔnɛ ko, ala lengbi ti diringɔ ka kɔdɔrɔ tɛ la. (Di Ezera 1:2-4.) Bo Yehova kɔi la lengbi ti lingɔ ye ti ngaso. Nda mɛ e tɛnɛ ngaso nɛ? Ta azi ti Babilɔnɛ ndo yendó zingɔ ambɛ tɛ la ma. (Yis. 14:4, 17) Kanda agbɛ̃ndó Babilɔnɛ wa gbia ti fãnani abandó lengɔ gbia, lo hɛ̃ndó nyɔ ya, aya Izraɛlɛ adiri ka kɔdɔrɔ tɛ la. Azi zu ti Izraɛlɛ, gba ni agbia ti ndasewa ndó na ekateli ti kpenbani ti mungɔ: ziangɔ Babilɔnɛ, diringɔ ka kɔdɔrɔ tɛ la bere ngbãngɔ kai. Ta ni dundó ekateli ti woni ma. Na lo nɛ?

2 Tingɔ bange agbanzi ndó azi gba ya, ta ala lua lége ti lingɔ vuayajɛ niko ma. Adũndó azi ti Yuda gba ka gbɛ ngba ka Babilɔnɛ, ta ala dɛ dundó da ka kɔdɔrɔ mɛndɛ̃ ma. Ta ala ndo hũndó ya, Izraɛlɛ adu kɔdɔrɔ tɛ la ma, kanda kɔdɔrɔ tɛ akotara ala. Aya Izraɛlɛ mɛndɛ̃ atindó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti nzɔ̃ni ka Babilɔnɛ, ni la alengbindó ti dungɔ pɛnɔ ya, ala zia da tɛ la ti nzɔ̃ni nga na abuzɛ ti nzɔ̃ni mɛndó ala ndo li, wa la gwe ka kɔdɔrɔ mɛndɛ̃.

3. Nzɔ̃ sulu mɛ Yehova na hɛ̃ngɔ aya Izraɛlɛ mɛ na yengɔ diringɔ ka Yerusalɛmɛ nɛ?

3 Ka tɛ aya Izraɛlɛ ti mbilimbili mɛnndó aye diringɔ ka Yerusalɛmɛ ko, anzɔ̃ kpale mɛ ala na luangɔ na mungɔ ekateli ti diringɔ kai aɔ madãma aye zu mɛ ala na lingɔ. Anzɔ̃ kpale ni aba sambela. Abɛse du ya kɔdɔrɔ ti Babilɔnɛ ndó na atepelo ɔngɔ 50 ko, ta tepelo ti sambela tɛ Yehova ndó ka popo ni ma. Ta ndo ti zɔngɔ na mbeka ndo da ti gɛngɔ ya, ala ndo li ni nga ma se mɛndó ndia tɛ Moizɛ apa na ni ma, ta anganga nzapa ndo lindó kwa tɛ la ti nɛngɔ ya, ala li ni ma. Hãngɔ ni zingɔ azi mɛndó ta ndo tɔndɔ andia tɛ Yehova ma, akondó ndo azi tɛ Nzapa. Na lo ni la, aya Izraɛlɛ mɛndó ndo kpɛ Nzanpa ko, ala ndo na gwɛ̃ kpenbani ti diringɔ ka kɔdɔrɔ tɛ la wa ala lɛkɛ sambela ti vuruni.

4. Ngasia la Yehova kondó kapa ya, ni na zangɔ aya Izraɛlɛ nɛ?

4 Vuayajɛ niko ti kpengbani ti longɔ ka Babilɔnɛ diringɔ ka Yerusalɛmɛ alengbindó ti lingɔ anzɛ siɔ, kanda Yehova kondó kapa ya, ni na hãngɔ aye zu mɛ na gbanzingɔ ala ya, ala diri ka kɔdɔrɔ tɛ la. Yisaya sundó ya: “Ĩ lɛkɛ lége tɛ Yehova! Ĩ lɛkɛ bɛta lége mɛ mbilimbili ka bɛ nyama na lo tɛ Nzapa tɛ e. . . . Wa ala li ya, ando mɛ na du ati pata pata.” (Yis. 40:3, 4) Binga li mɔ na ndo kpale mɛ: kota lége kɔi aɔ ka bɛ nyama, lége ni adu mbilimbli wa aɔ ti popo tɛ angomba. Lingɔ vuayajɛ na lége ti ngaso na hɛ̃ngɔ mɔ dengɔ bɛ gba nvɛ̃ni! Na dungɔ woni nvɛ̃ni na lo tɛ la ya, ala ɔ ti lége mɛ alɛkɛ ni nzɔ̃ni na se lɛ mangɔ ngomba zungɔ bere giningɔ adu na aye mɛndɛ̃. Na dungɔ nga woni ya, ala nɔ nɔ iɔ.

5. Ila mɛndó ahɛ̃ lége ti yika yika mɛndó alo ka Babilɔnɛ tee ka Izraɛlɛ nɛ?

5 Ndɛ lo mɛ ko, ando hĩnga alége gba ti kotani na ili nga na numɛro. Lége ti yika yika mɛndó Yisaya tɛnɛ tɛnɛ ni nga na ila. Lo sundó ya: “Kota lége na dungɔ kai, na ilingɔ lége ni ya, Lége mɛ Santo. Ta zo mɛ wa bí na ɔngɔ ti da ma.” (Yis. 35:8) Prɔfesi niko alengbindó na nɛ na lo tɛ aya Izraɛlɛ mɛndó ga diri ka kɔdɔrɔ tɛ la nɛ? Wa ni lengbi na nɛ lo tɛ e ndɛ nɛ?

“LÉGE MƐ SANTO” NA NGOI TI GÃ NGA NA NGOI TƐ E

6. Nda mɛndó aili lége ni ya, lége mɛ santo nɛ?

6 Ila ti “Lége mɛ santo”​—adu nzɔ̃ ila nvɛ̃ni na lo ti kota lége niko! Nda mɛ aili ni ngaso nɛ? Ka kɔdɔrɔ ti Izraɛlɛ mɛ alɛkɛ ni ko, ta azi mɛ awa lingɔ aye ti “bí” na dungɔ kai ma, afa ya, ta na zingɔ lége ya, zo mɛ wa lingɔ pite, wa vɔrɔngɔ ngbilondo bere aye mɛndɛ̃ ti bí adu kai ma. Aya Izraɛlɛ mɛndó adiri ko, ala na dungɔ “azi mɛ santo” na lo tɛ Nzapa tɛ la. (Mib. 7:6) Afa ya, ta na yɔngɔ ya, azi mɛ na diringɔ ka Yerusalɛmɛ agbinyangbi se du tɛ la ti nɛngɔ ya, ala hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ ma? Ta seni la ma.

7. Gbinyangbi mɛndó ayɔ ya, azi mɛndɛ̃ ti Izraɛlɛ ali nɛ? Hɛ̃ se lɛlo kɔi.

7 Nga ma se mɛ fale e tɛnɛ na ni uzu, adũndó aya Izraɛlɛ gba ka gbɛ ngba ti Babilɔnɛ, wa gba ka popo tɛ la amɛsɛndó na bingangɔ li nga na dangɔ bɛ tɛ azi ti Babilɔnɛ. Abulu gba na pɛ diringɔ tɛ azi ti uzu ka Izraɛlɛ ko, Ezera mandó ya, aya Izraɛlɛ gba abandandó dungɔ na awali mɛ ala du azi ti kɔdɔrɔ mɛndɛ̃. (Kob. 34:15, 16; Ezr. 9:1, 2) Abulu gba na gesi, Guvɛrnɛrɛ Nehemia hũndó ya, ta ayangambi ti Izraɛlɛ gba mɛndó adũ ala ndo tɛnɛndó yanga tɛ azi ti Izraɛlɛ ma. (Mib. 6:6, 7; Ne. 13:23, 24) Ngasia la, ayangambi niko na mandangɔ hĩnganɔ nga na yengɔ Yehova se du ya, ta la ndo ma yanga ti Ebre, yanga ti uzu mɛndó asu na tɛnɛ tɛ Nzapa ma nɛ? (Ezr. 10:3, 44) Na lo ni la, ala ndó na aye gba mɛ ayɔ ya, ala gbinyangbi ni na ya du tɛ la, na dungɔ woni ya, ala gbinyangbi aseliye niko ka kɔdɔrɔ ti Izraɛlɛ ndo mɛ adiri lɛkɛ sambela ti vuruni tɛ Yehova.​—Ne. 8:8, 9.

Bandangɔ na 1919 ti N.E., amiliɔ tɛ akɔli ná awali nga na ayangambi azia babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ, wa ala ndo nɔnɔ na ya “lége mɛ santo” (Ba paragrafɛ ti 8)

8. Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ ya, kpale mɛndó ali tɛrɛ lo ka Izralɛ na ngoi ti gã aba nga e ndɛ nɛ? (Ba limɔ ti koko mbeti.)

8 ‘Adu aye mɛ nzɔ̃ni nvɛ̃ni,’ kanda azi mɛndɛ̃ alengbi ti tɛnɛngɔ ya, ‘kpale mɛndó asi na aya Izraɛlɛ na ngoi ti gã aba e ndɛ na nɛ?’ Ni ba e na lo mɛ ya, elengbi ti hakangɔ aye mɛ ndɛ e do li na nɔngɔ nɔ ka “lége mɛ santo.” Abɛse e du azi mɛ ahĩni la na kpɔ̃ bere e du “angasã gbanga mɛndɛ̃” ko, ayɔ ya, e ngbã lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo,” lingɔ ngaso na zangɔ e ya, e ngbã lá kwɛ vɔrɔngɔ Yehova ndɛ nga na ngoi mɛ gbanda gigi na tingɔ paradizo. b (Yn. 10:16) Bandangɔ na 1919 ti N.E., amiliɔ tɛ akɔli, awali nga na ayangambi alo kaya babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ mɛ adu linɔ tɛ asambela ti nvɛ̃nɛ ti ndo lɛ gigi zu asi, wa ala ndo nɔ nɔ na ya lége ti yika yika. Mɔ nga ka popo tɛ azi niko. Abɛse du ya, ali ndɛ abulu ɔngɔ 100 mɛ azi ndo nɔ nɔ ka lége niko ko, kwa ti lɛkɛngɔ ni abandandó gã nvɛ̃ni.

LƐKƐNGƆ LÉGE

9. Na bangɔ Yisaya 57:14, ngasia la alɛkɛndó lége mɛ santo na ngoi tɛ e nɛ?

9 Yehova pandó ya, na hãnangɔ akpengba kpale zu, ka lége mɛ azi ti Izraɛlɛ na ɔngɔ ti da. (Di Yisaya 57:14.) Wa ni nga ngaso na lo ti “lége mɛ santo” ndɛ na ngoi tɛ e? Abulu gba uzu ti 1919, Yehova salelandó azi mɛ ndo tɔndɔ lo ya, ala lɛkɛ lége ti nɛngɔ ya, ala si ka Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ. (Ba nga Yisaya 40:3.) Ala lindó akwa kpengbani so lɛkɛngɔ lége ti nyingɔ, ti nɛngɔ ya, azi mɛndɛ̃ mɛ na seliye ti nzɔ̃ni aɔ ti da, wa ala zia Babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ ala li ge ya paradizo ti nyingɔ mɛ Yehova lɛkɛ. Kwa mɛndó ayɔ ya, ala li nɛ? Zia e ba ambanga aye mɛndó ala li.

Na ya abulu gba, azi mɛ ndo kpɛ Nzapa ahɛ̃ndó ti la ti lɛkɛngɔ lége mɛ alo ka Babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ (Ba paragrafɛ ti 10-11)

10-11. Ngasia la singɔ na Ngbangɔ na lége ti masini nga na gbinyangɔ Ngbangɔ ali ya, mbilimbili ti ya ngbangɔ amu ndo zu nɛ? (Ba nga limɔ.)

10 Singɔ na Ngbangɔ. Tee na ya siɛklɛ ti 15 ko, ando sundó akopi ti Ngbangɔ na ti. Kwa ni mundó ngoi gba, ta Ngbangɔ ngandó da gba ma, wa ni ndo tindó ngenza gba. Na ngoi mɛndó abanda singɔ na Ngbangɔ na lége ti amasini ko, Ngbangɔ tindó gba wa alengbindó ti kangbingɔ ni na azi gba.

11 Gbinyangbngɔ Ngbangɔ. Na ya abulu gba ko, Ngbangɔ bondó na yanga ti Latin, bo azi mɛndó ali kalasi la alengbi ti dingɔ ni. Na ngoi mɛndó abanda singɔ na Ngbangɔ na lége ti masini ko, azi mɛndó ndo kpɛ Nzapa ahɛ̃ndó tɛrɛ la gba na ya kwa ti ngbinyangbingɔ Ngbangɔ na ayanga mɛ azi gba ahĩnga. Azi mɛ ndo di Ngbangɔ alengbi ti hakangɔ aye mɛ agbia ti sambela ndo ha na ala, na aye mɛ ala ndo di kaya Ngbangɔ.

Azi mɛndó ndo kpɛ Nzapa ahɛ̃ndó ti la ti lɛkɛngɔ lége mɛ alo ka Babilɔnɛ kota kɔdɔrɔ (Ba paragrafɛ ti 12-14) c

12-13. Hɛ̃ se lɛlo kɔi mɛ ndo fa se mɛ awa mandangɔ Ngbangɔ abandandó singɔ na hangɔ lo ti nvɛ̃nɛ tɛ agbia ti sambela na ya siɛklɛ ti 19.

12 Aye ti mandangɔ na Ngbangɔ. Awa mandangɔ Ngbangɔ aluandó awangɔ gba na ndo aye mɛndó ala manda. Kanda agbia ti sambela amandó ngɔnzɔ na ngoi mɛ awa mandangɔ Ngbangɔ abanda pangɔ aye mɛ ala ndo manda hɛ̃ azi mɛndɛ̃. Na ndakisa, na ya siɛklɛ ti 19 ambanga azi ti mbilimbili abandandó singɔ nga na kangbingɔ traktɛ mɛ ndo kambisa yangondo hangɔ lo ti nvɛ̃nɛ tɛ agbia ti sambela.

13 Na ya bulu ti 1835 zo kɔi mɛ ndo kpɛ Nzapa mɛ ili lo la Henry Grew asindó na traktɛ kɔi mɛ ando kambisa ye mɛ ndo si na zo na pɛ kwá tɛ lo. Kaya taktɛ ni, lo kambisandó na lége ti Ngbangɔ ya, dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka adu tisa mɛ ndo lo ka tɛ Nzapa, kanda ta adu ye kɔi kaya tɛrɛ zo mɛ ta ni ndo kpi ma, nga ma se mɛ agbia ti sambela ndo ha na ni. Na 1837 pastɛrɛ kɔi mɛ ili lo la George Storrs aluandó kopi ti taktɛ niko kaya trĩn. Lo dindó traktɛ ni, wa lo yendó ya lo lua mbilimbili. Lo mundó ekateli ti pangɔ aye mɛ lo manda hɛ̃ azi mɛndɛ̃. Na 1842 lo lindó fãni gba diskur kɔi mɛ bɛli tɛnɛ ni pa ya, “Ta asiɔ azi ndo kpili ma?” Ambeti mɛndó George Storrs asu agbɔ̃ndó bɛ palanga kɔi mɛ ili lo la Charles Taze Russell.

14. Ngasia la nyita Russell nga na afɔ̃ lo aluandó nzɔ̃ kpale na ndo kwa ti lɛkɛngɔ lége ti nyingɔ mɛndó azi mɛndɛ̃ ali uzu ti la bandangɔ kwa nɛ? (Ba nga limɔ.)

14 Ngasia la nyita Russell ná afɔ̃ lo aluandó anzɔ̃ kpale na lo ti kwa ti lɛkɛngɔ lége ti nyingɔ mɛndó ali tɛrɛ lo uzu ti ngoi tɛ la nɛ? Na ngoi mɛndó ala ndo manda Ngbangɔ ko, ala dindó atɛnɛ ti gbɛnda pajɛ, anɔti, angbangɔ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃, mɛndó azi mɛndɛ̃ ali ni uzu ti la bandangɔ kwa tɛ la. Ala lua ngandó anzɔ̃ kpale na ndo bolukiluki mɛndó azi mabere Henry Grew, George Storrs, nga na azi mɛndɛ̃ ali. Nyita Russell nga na afɔ̃ lo ahɛ̃ ngandó ti la na ya kwa ti lɛkɛngɔ lége na ndenge mɛndó ala si na ambeti nga na atraktɛ gba mɛ ndo kambisa nda mbilimbili ti ya Ngbangɔ.

15. Kpale ti ngbondoni mɛndó ali tɛrɛ lo bandangɔ na 1919 nɛ? (Ba nga limɔ.)

15 Bandangɔ na bulu ti 1919 ko, ta Babilɔnɛ Kota kɔdɔrɔ di dɛndó na ngunu na ndo azi tɛ Nzapa ma. Na ya bulu niko, ‘Mbɛ ti mbilimbili nga ti kɔdɛ’ abandandó lingɔ kwa ti nɛngɔ ya, azi ti mbilimbili abanda nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo.” (Mat. 24:45-47) Kwa mɛndó azi mɛndɛ̃ ali kpengbani na ngoi ti gã ti lɛkɛngɔ lége mɛ santo ali ya, azi gba mɛ ndo ɔ ti da amanda akpale gba na ndo Yehova. (Mas. 4:18) Ala lengbi nga ti lingɔ ya, dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ ala amangbi na dangɔ bɛ tɛ Yehova. Ta gwɛ̃ tɛ Yehova dundó ya, azi tɛ lo agbinyangbi akpale ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ la zu na mbala kɔi ma. Kanda lo zandó ala yɛkɛ yɛkɛ ya, ala gbinyanbi ni. (Ba  akãdre “Yehova lɛkɛ azi tɛ lo yɛkɛ yɛkɛ.”) E na dungɔ gbanda na dengɔ bɛ gba na ngoi mɛ e na tingɔ na makoki ti hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ na ya aye zu mɛ e ndo li!​—Kɔl. 1:10.

“LÉGE MƐ SANTO” YANGONDO

16. Bandangɔ na 1919, kwa ti lɛkɛngɔ nga na batangɔ “lége mɛ santo” mɛ ali tɛrɛ lo nɛ? (Yisaya 48:17; 60:17)

16 Ando yɔ ya, ando lɛkɛ lége ti nɛngɔ ya, ni du nzɔ̃ni. Bandangɔ na 1919, kwa ti lɛkɛngɔ “lége mɛ santo” ndo li tɛrɛ lo ti nɛngɔ ya, azi gba alua lége ti singɔ kaya Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ. Mbɛ ti mbilimbili nga ti kɔdɛ mɛ akpã lo abandandó lingɔ kwa, wa na 1921 ko, ala sindó na Ngbangɔ ti Mandangɔ ti nɛngɔ ya, aza azi mɛ abanda mandangɔ Ngbangɔ fãnani. Ala sindó na buku Harpe de Dieu ɔngɔ milliɔ̃ mana nga na ayanga bere 36, wa azi gba amandó mbilimbili na lége ti buku niko. Na ya abi mɛ alo ti ɔngɔ, asi mbalasi na buku kɔi ti fãnani ti mandangɔ na azi Ngbangɔ, ili ni la, Du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ bwai na bwai! Na ya ndangba bi mɛ e na ni, Yehova ndo za linɔ tɛ lo ya, ala si na ambeti mɛ ndo hɛ̃ e atɛ ti nyingɔ mɛ ndo za e ya, e ngbã lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo.”​—Di Yisaya 48:17; 60:17.

17-18. “Lége mɛ santo” ndo gwe na azi ka wa?

17 Elengbi ti tɛnɛgɔ ya, ngoi zu ko la zo kɔi aye mandangɔ Ngbangɔ ko, lo ndo lua lége ti bandangɔ nɔngɔ nɔ na ya lége mɛ santo. Azi mɛndɛ̃ ndo nɔ bo nɔ yakere ka kota lége niko, na gesi ala zia nɔngɔ nɔ ka da. Azi mɛndó amu ekateli ti kpengbani ti ngbãngɔ lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya lége niko nga na gwengɔ na ni ngbĩi ka ndani. Ndo mɛ e ga gwe da wa?

18 Azi mɛ na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti gwengɔ ndozu ko, “lége mɛ santo” na lingɔ ya, ala li kaya “paradizo tɛ Nzapa” mɛ ka ndozu. (Suma 2:7) Wa na lo tɛ azi mɛ na nzɔ̃ dangɔ bɛ ti luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ge lɛ sese ko, lége niko na lingɔ ya, ala lua dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka nga na tɛrɛ ti lengbingɔ na pɛ Lo-lengɔ Gbia ti bulu 1 000. Se du ya mɔ ndo nɔ nɔ na ya lége niko ndɛ ko, ta mɔ ba gesi ma. Wa ta mɔ yu nga lége ni ma, ngbĩi ka mɔ li kaya gigi ti fãnani! E pa hɛ̃ ĩ zu ya, ĩ li vuayajɛ ti nzɔ̃ni.

BIA 24 Bóya na ngomba ya Yehova

a Yehova ilindó kota lége ti yika yika mɛ alo ka Babilɔnɛ tee ka Izraɛlɛ ya, lége mɛ Santo. Ndɛ na ngoi tɛ e, Yehova zi nga lége ti ngaso hɛ̃ ava lo? Ĩi! Bandangɔ na 1919 ti N.E. ko, amiliɔ̃ tɛ azi azia Babilɔnɛ mɛ kota kɔdɔrɔ abanda nɔngɔ nɔ na ya “lége mɛ santo.” Ayɔ ya, e zu e ngbã lá kwɛ nɔngɔ nɔ na ya lége niko ngbĩi e si ka ndo mɛ e ga e gwe da.

c KAMBISANGƆ NDA LIMƆ: Nyita kɔli Russell na afɔ̃ lo ndo salela ambeti ti mandangɔ na azi Ngbangɔ mɛndó azi mɛndɛ̃ asi na ni gã.