1-2. Na bangɔ Nzembo 25:14, aye mɛ ayɔ ya, e li se e ye dungɔ na mangbi ti kpengbani na Nzapa nɛ?

 NA BANGƆ mɔ, aseliye mɛ mɔ hũ ya, zo lengbi ti dungɔ na ni ti nɛngɔ ya, lo du na mangbi ti kpengbani nga ti nzɔ̃ni na kwa lo nɛ? Mɔ lengbi ti tɛnɛngɔ ya, ale akwa ndo yengbi, wa ala ndo zangbi nga ka popo tɛ la. Ngoi mɛndɛ̃ ta mɔ ka da bɛ mɔ ya, ale ala ndo kpɛngbi ka popo tɛ ma. Kanda nga ma se mɛ bɛli tɛnɛ mɛ afa na ni, azi ko la aye dungɔ na mangbi ti kpengbani nga ti nzɔ̃ni na Yehova ko, ayɔ ya, ala kpɛ lo.”​—Di Nzembo 25:14.

² Abɛse du ya, e ndo vɔrɔ Yehova ali ndɛ abulu kɛ̃ ko, ayɔ ya, e du na tɔndɔngɔ ti kpengbani na lo tɛ lo. Kanda kpɛngɔ Nzapa alengbi na nɛ? Ngasia la elengbi ti mandangɔ kpɛngɔ Yehova nɛ? Awangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na omɛ aba kpɛngɔ Nzapa na ndo se lɛlo tɛ Obadia, Kota nganga nzapa Yehohada, nga na gbia Yosiya nɛ?

3. Kambisa aye mɛ alengbi ti hɛ̃ngɔ e mbɛtɔ.

³ Elengbi ti kpɛngɔ ye kɔi se du ya, e hĩnga ya, ni na hɛ̃ngɔ e pɛnɔ. Ta adu siɔni dungɔ na mbɛtɔ ti ngaso ma, na lo mɛ ya, ni lengbi ti zangɔ e ya, e mu ekateli ti nzɔ̃ni. Dungɔ na mbɛtɔ alengbi ti tongɔ e ya, ta e ma kɛkɛ mɛ ni du ndozu gba ma, na lo mɛ ya elengbi ti tingɔ. Mbɛtɔ lengbi ti tongɔ e ya, e kpɛ aye mɛ alengbi ti hɛ̃ngɔ e kã bere kpãngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e na ya kaka. Dungɔ na mbɛtɔ alengbi ti gbanzingɔ e ya, e kɛ̃ tɛnɛngɔ tɛnɛ  bere lingɔ aye mɛ alengbi ti hɛ̃ngɔ azi mɛndɛ̃ pɛnɔ.

4. Satana ye ya, e kpɛ Yehova na ndenge ti ngasia?

⁴ Gwɛ̃ tɛ Satana adu ya, azi akpɛ Yehova na ndenge ti siɔni. Satana ndo to azi ya, ala ye dangɔ bɛ kwɛ kɔi na omɛndó Elifazɛ atɛnɛ ya, Yehova du zo mɛ ndo gɛ̃ kula, wa ngɔnzɔ, wa ta azi alengbi ti hɛ̃ngɔ lo dengɔ bɛ ma. (Yobo 4:18, 19) Satana ye ya, e kpɛ Yehova na ndenge ti siɔni, wa e zia vɔrɔngɔ lo. Ti nɛngɔ ya, ta ni si na e ma ko, ayɔ ya, e manda kpɛngɔ Yehova na ndenge ti nzɔ̃ni, afa ya, e tɔndɔ lo, wa e kɛ̃ lingɔ aye mɛ na hɛ̃ngɔ lo ngɔnzɔ.

5. Kpɛngɔ Nzapa alengbi na nɛ?

⁵ Zo mɛ ndo ye Nzapa na bɛ lo kɔi ko, lo ndo tɔndɔ lo, wa lo ndo kɛ̃ lingɔ aye zu mɛ na gbɛ̃ngɔ mangbi tɛ lo na Nzapa. Yezo ndo “kpɛndó Nzapa” na ndenge ngaso. (Aeb. 5:7) Ta lo ndo kpɛndó Nzapa na ndenge ti siɔni ma. (Yis. 11:2, 3) Kanda lo ndo yendó Nzapa na bɛ lo kɔi, wa lo ndó na gwɛ̃ ti tɔndɔngɔ lo. (Yn. 14:21, 31) Nga ma Yezo, e ndo du na tɔndɔngɔ ti kpengbani wa e ndo ye nga Yehova na lo mɛ ya, lo ndo ye e, lo du wa ndara, lo du mbilimbi nga nvɛ̃ ngunu. E hĩnga nga ya, Yehova ndo ye e gba na lo ni la, lo lengbi ti mangɔ dengɔ bɛ bere vundu na lo ti aye mɛ e ndo li na ngoi mɛ lo hɛ̃ e wangɔ. Na ngoi mɛ e ndo ko nyɔ andia tɛ lo ko, ni ndo hɛ̃ lo pɛnɔ, na ngoi mɛ e ndo tɔndɔ lo ko, lo ndo ma dengɔ bɛ.​—Nz. 78:41; Mas. 27:11.

6. Lége kɔi mɛ elengbi ti mandangɔ kpɛngɔ Yehova nɛ? (Nzembo 34:11)

⁶ Ta ando dũ e na seliye ti kpɛngɔ Nzapa ma, ayɔ ya, e manda ni. (Di Nzembo 34:11.) Lége kɔi mɛ elengbi ti lingɔ ni adu na mandangɔ aye mɛ lo li. Na ngoi mɛ e ndo hũ ndara, ngunu, nga na kota songo mɛ lo na ni na lo tɛ e na “lége ti aye mɛ lo li” ko, e na tingɔ na tɔndɔngɔ mɛ kpengbani na mbage tɛ lo. (Roma 1:20) Nyita wali kɔi mɛ ili lo la Adrienne atɛnɛ ya, “Na ngoi mɛ mbi ndo hũ ndara tɛ Yehova na lége ti aye mɛ lo li ko, ni ndo kamwisa mbi gba nvɛ̃ni, ando za mbi ya, mbi gbɔ̃ nda ni ya, lo hĩnga aye mɛ adu nzɔ̃ni na lo tɛ mbi.” Na lo mɛ ya, lo ndo gbɔ̃ li lo ngoi zu na ndo ni ko, lo tɛnɛ ya, “Nda mɛ mbi na lingɔ aye mɛ na kpãngɔ maka na popo tɛ mbi ná wa hɛ̃ngɔ mbi dungɔ lɛ ngɛ̃́ nɛ?” Mɔ lengbi ti mungɔ ngoi na ya pɔsɔ mɛ so gbɔ̃ngɔ li mɔ na ndo aye mɛ Yehova li? Lingɔ ngaso na zangɔ mɔ ya, mɔ ti na tɔndɔngɔ nga na songo gba na lo tɛ Yehova.​—Nz. 111:2, 3.

7. Ngasia la lingɔ sambela alengbi ti lingɔ ya, e kpɛ Yehova gba nɛ?

⁷ Ndenge mɛndɛ̃ mɛ elengbi ti lingɔ ya, e kpɛ Yehova gba adu na lingɔ sambela hɛ̃ lo ngoi zu. Se e ndo li sambela ngoi zu, e na hĩngangɔ Yehova nzɔ̃ni. Ngoi zu ko la e ndo yɔ ka ti Yehova ya, lo hɛ̃ e ngunu e gbe bɛ e na ya tara ko, ni ndo li ya, ta bɛ e li na ngunu tɛ lo ma. Na ngoi mɛ e ndo hɛ̃ lo sia kɔli na lo ti kwá tɛ Nyi lo ko, ando li ya, e da bɛ e ya lo ndo ye e gba. Wa na ngoi mɛ e ndo vɔrɔ tɛrɛ e hɛ̃ lo ya, lo za e na ya kpengba kpale ko, ta bɛ e ndo li na ni ma ya, lo du wa ndara. Asambela ti ngaso, ndo li ya e tɔndɔ Yehova gba nvɛ̃ni. Wa ni ndo li ya, e du na ekateli ti kpengbani ti kɛ̃ngɔ lingɔ aye zu mɛ na gbɛ̃ngɔ mangbi tɛ e na lo.

8. Aye mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, ta e gbɛ̃ seliye tɛ e ti kpɛngɔ Yehova ma nɛ?

⁸ Elengbi ti batangɔ seliye ti kpɛngɔ Nzapa se du ya, e ndo manda ase lɛlo ti nzɔ̃ni ná ti siɔni mɛ kaya Ngbangɔ. Zia e ba se lɛlo tɛ awa kwa tɛ Yehova ti mbilimbili sɛ, Obadia mɛndó ndo li kwa kaya da tɛ Gbia Ahaba nga na kota nganga nzapa Yehoyada. Na gesi e bangɔ awangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo se lɛlo tɛ gbia  Yehoyashe gbia ti Yuda mɛndó azia vɔrɔngɔ Yehova na gesi.

9. Ngasia la kpɛngɔ Nzapa azandó Obadia nɛ? (1 Ba. 18:3, 12)

⁹ Mbala ti uzu mɛ Ngbangɔ tɛnɛ tɛnɛ tɛ Obadia b ko, ni banda na tɛnɛ mɛ: “Obadia ndo kpɛndó Nzapa mawoma.” (Di 1 Bakonzi 18:3, 12.) Ngasia la dungɔ na mbɛtɔ ti nzɔ̃ni ti ngaso azandó Obadia nɛ? Na ndakisa ni lindó ya, lo du zo mɛ ando kpã bɛ na ndo lo, zo ti mbilimbili; na lo ni la gbia hɛ̃ndó lo kumba kaya da tɛ lo. (Ba nga Nehemia 7:2.) Kpɛngɔ Yehova alindó ya, Obadia du na ge ge ge, seliye mɛndó adu ngbondoni nvɛ̃ni na lo tɛ lo. Lo ndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na ya ngoi ti lo-lengɔ gbia tɛ siɔ gbia Ahaba mɛndó lo li “asiɔ ye gba ka lɛ Yehova ɔngɔ [agbia zu] mɛndó ali kwa uzu tɛ lo.” (1 Ba. 16:30) Hãngɔ ni zingɔ, ya lo Yezabele mɛndó ndo vɔrɔ nzapa ti Bala akɛ̃ndó tɛrɛ Yehova, wa lo ndo lindó zu so gbanzingɔ azi ti Yuda ya, ta ala avɔrɔ Yehova ma. Lo kpɔndó aprɔfata tɛ Yehova gba. (1 Ba. 18:4) Ta kitɛ da ma ya, Obadia lindó kwa hɛ̃ Yehova na ya ngoi kɔi ti siɔni nvɛ̃ni.

10. Ngasia la Obadia fandó ge ge ge ti kpengbani nɛ?

¹⁰ Ngasia la Obadia fandó ge ge ge nɛ? Na ngoi mɛndó Yezabele ndo gi aprɔfeta tɛ Yehova ti nɛngɔ ya, ni kpɔ ala ko, Obadia mundó aprɔfeta 100, wa lo ɔndɛndó ala na “linɔ tɛ 50 kaya do ti tɛnɛ, wa lo ndo hɛ̃ndó ala tɛ ti tɛngɔ.” (1 Ba. 18:13, 14) Se agbɔ̃ndó Obadia na lingɔ aye ti ngaso ko, ta kitɛ da ma, ale ahondó kɔli niko ti ge ge ge. Obadiah dundó zo, wa lo ngandó na mbɛtɔ ti kwá. Kanda lo ndo yendó Yehova nga na azi mɛ ndo vɔrɔ lo gba ɔngɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo nvɛ̃ni.

11. Ngasia la awa kwa tɛ Yehova ti ngoi tɛ e, ndo li aye kwɛ kɔi na Obadia nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹¹ Ndɛ lo mɛ ko, awa kwa tɛ Yehova gba ndo du kaya kɔdɔrɔ mɛ agbanzi kwa tɛ e. Ala ndo tɔndɔ agbia ti kɔdɔrɔ mɛ ala ka da, abɛse ngaso ko, ala ndo ngbã lá kwɛ vɔrɔngɔ Yehova abɛse agbanzi la na lingɔ ni! (Mat. 22:21) Ala ndo fa ya, ani ndo kpɛ Nzapa na ndenge mɛ ala ndo tɔndɔ lo na se lɛ tɔndɔngɔ azi. (Aw. 5:29) Ala ndo li ni na ndenge mɛ ala ndo ngbã lá  kwɛ fangɔ tɛnɛ nga lingɔ bombi na kɔdɛ nga na hɔndɛngɔ tɛrɛ la. (Mat. 10:16, 28) Ala ndo li kpengbani ti nɛngɔ ya, ayata la awakristo adu na aye gba mɛ na zangɔ ala ya, ala ndo vɔrɔ Yehova. E mu se lɛlo tɛ nyita Henri mɛ ndo du kaya kɔdɔrɔ kɔi ti Afrika mɛ agbanzi kwa tɛ e. Na ya ngoi mɛ agbanzi kwa tɛ e ko, Henri yendó lingɔ kwa ti kangbingɔ ambeti na ayata. Lo pa ya: “Mbi du wa kamɛ̃nɛ. Mbi da bɛ mbi ya, tɔndɔngɔ ti kpengbani mɛ mbi na ni na lo tɛ Yehova la ahɛ̃ mbi ge ge ge ti ngaso.” Mɔ da bɛ mɔ ya, mɔ lengbi nga ti dungɔ na ge ge ge nga ma tɛ Henri? Mɔ lengbi ti dungɔ na ni se du ya, mɔ manda kpɛngɔ Nzapa na bɛ mɔ kɔi.

12. Ngasia la kota nganga nzapa Yehoyada ná ya lo afandó mbilimbili na mbage tɛ Yehova nɛ?

¹² Kota nganga nzapa Yehoyada ndo kpɛndó Yehova gba, ni lindó ya, lo du mbilimbili na mbage tɛ lo, wa lo kpã nga sambela ti mbilimbili na ndo ti uzu. Elengbi ti hũngɔ ni yangondo na bangɔ ye mɛndó lo li na ngoi mɛndó Atalia mɛ nyi Yezabele amu lo-lengɔ gbia ti yuda na ndo ngunu. Azi ndo kpɛndó Atalia, na lo mɛ ya, lo dundó siɔ gbia, ta lo ndo mandó vundu tɛ azi ma, lo ndo na gwɛ̃ ti lo-lengɔ gbia gba, ni lindó ya, lo kpɔ ayata lo mɛndɛ̃ zu ti nɛngɔ ya, lo kɔi lo ngbã gbia. (2 Nt. 22:10, 11) Kanda Yehoyashe nyingambi kɔi ti ndasewa niko angbandó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ na lo mɛ ya, Yehoshabate ya kota nganga nzapa Yehoyada abatandó lo. Lo na kɔ lo ahɔndɛndó nyingambi niko, wa ala kãndó lo. Na lingɔ ngaso Yehoyada ná ya lo azandó ya, zo kɔi ti ndasewa tɛ Davidi angbã lɛ lo ngɛ̃́ ti nɛngɔ ya, lo le gbia. Yehoyada ndó mbilimbili na mbage tɛ Yehova, wa ta lo kpɛndó mbɛtɔ tɛ Atalia ma.​—Mas. 29:25.

13. Na ngoi mɛndó Yehoyashe ti na bulu 16, ngasia la Yehoyada fandó mbilimbili tɛ lo fãni mɛndɛ̃ nɛ?

¹³ Na ngoi mɛndó Yehoyashe ti na bulu 16 ko, kota nganga nzapa Yehoyada fandó fãni mɛndɛ̃ ya, lo du mbilimbili na mbage tɛ Yehova. Lo lindó ye kɔi na kɔdɛ. Se kpale niko aɔ nzɔ̃ni ko, Yehoyashe mɛ adu bɛta tara Davidi na tingɔ gbia, se ta ni longa ma ko, ta kitɛ da ma ya, Yehoyada na kpingɔ. Na lége ti lisalisi tɛ Yehova ko, ni longandó. Yehoyada ná agbia tɛ Alevi akpãndó Yehoyashe gbia, wa ahondó Atalia. (2 Nt. 23:1-5, 11, 12, 15; 24:1) Na gesi Yehoyada “lindó ya, gbia nga na azi ti Izraɛlɛ atɛngbi mbeli ná Yehova so ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ kwa nga ma azi tɛ Yehova.” (2 Ba. 11:17) Yehoyada “kpã ngandó asinzili na nyɔ da tɛ Yehova, ti nɛngɔ ya, ta zo mɛ wa bí mɛ akɛ̃ tɔndɔngɔ lo ali kai ma.”​—2 Nt. 23:19.

14. Ngasia la Yehova hɛ̃ndó Yehoyada ndima na lo mɛ ya, lo hɛ̃ndó Yehova ndima nɛ?

¹⁴ Yehova tɛnɛndó ya: “Azi ko la ndo hɛ̃ mbi ndima ko, mbi na hɛ̃ngɔ nga ala ndima.” Wa lo hɛ̃ndó Yehoyada mbana gɛrɛ biani. (1 Sam. 2:30) Na ndakisa Yehova lindó ya, asu anzɔ̃ kpale tɛ kota nganga nzapa kaya Ngbangɔ ti nɛngɔ ya, aha e na lo. (Roma 15:4) Wa na ngoi mɛndó Yehoyada kpi ko, ahɔndó lo kaya “sité tɛ Davidi ndoni kɔi na agbia mɛndɛ̃ na lo mɛ ya, lo lindó anzɔ̃ ye ka Izraɛlɛ na lo tɛ bɛta Nzapa nga na tepelo tɛ lo.”​—2 Nt. 24:15, 16.

15. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo pandɛ ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ Yehoyada nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹⁵ Pandɛ ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ Yehoyada alengbi ti zangɔ e ya, e ti na seliye ti kpɛngɔ Nzapa. Abiazi alengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yehoyada se ala du na kpengba lɛ wa ala ndo li kpale iɔ so batangɔ bombi. (Aw. 20:28) Ayata mɛ ati akangba alengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yehoyada na na ngoi mɛ ala ndo kpɛ Yehova wa ala ndo ngbã nga mbilimbili na mbage tɛ lo, lo lengbi ti salelangɔ ala ti nɛngɔ lo kokisa mɔkanɔ  tɛ lo. Ta Yehova ndo hũ ayata mɛ ati akangba ya, ala zanga tina ma. Apalanga alengbi ti luangɔ wangɔ na ndo se mɛndó Yehova li na kpale tɛrɛ Yehoyada. Ala lengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ Yehova se ala ndo li kpale tɛrɛ ayata mɛ ati abange na tɔndɔngɔ nga na ndima, gba ni ayata mɛ ali kwa hɛ̃ Yehova na mbilimbili zu na ya abulu gba. (Mas. 16:31) Wa e zu elengbi ti luangɔ wangɔ ka tɛ agbia tɛ Alevi mɛndó ahɛ̃ ti la hɛ̃ Yehoyada. E ngbã lá kwɛ “mangɔ nyɔ azi mɛ awa batangɔ” e na tɔndɔngɔ ala.​—Aeb. 13:17.

16. Ye mɛ fa ya, gbia Yehoyashe du siɔ zo nɛ?

¹⁶ Kota nganga nzapa Yehoyada azandó gbia Yehoyashe ti nɛngɔ ya, lo ti nzɔ̃ gbia. (2 Ba. 12:2) Na lo ni la, na ngoi mɛndó lo dɛ palanga ko, lo yendó lingɔ se bɛ Yehova. Kanda na pɛ kwá tɛ Yehoyada ko, Yehohashe bandandó mangɔ azi mɛ ta ala ndo vɔrɔ Yehova ma. Ye mɛndó ni si na ni nɛ? Lo ná azi mɛndó lo ndo le gbia na nndo ala “abandandó vɔrɔngɔ ngbilondo.” (2 Nt. 24:4, 17, 18) Abɛse du ya, ni hɛ̃ndó Yehova pɛnɔ ko, Yehova ngbãndó “tongɔ aprɔfeta hɛ̃ la ya, ala diri ka tɛ lo . . . , kanda ala kɛ̃ndó mangɔ lo.” Ta ala ma ngandó prɔfeta Zekaria nyi Yehoyada ma, ta lo bondó prɔfata nga nganga nzapa tɛ Yehova ma, kanda lo ngandó kuya Yehoyashe. Kutu na se lɛ hɛ̃ngɔ ndasewa tɛ Yehoyada sia kɔli na lo mɛ ya, ala sondó lo na kwá ko, Gbia Yehoyashe hondó Zekaria mɛ nyi Yehoyada.​—2 Nt. 22:11; 24:19-22.

17. Kpale tɛ Yehohashe asukandó ngasia?

 ¹⁷ Ta Yehohashe batandó seliye ti kpɛngɔ Yehova ma, wa kpale gbinyangbindó siɔni nvɛ̃ni na lo tɛ lo. Yehova tɛnɛndó ya: “Azi kola ndo li kpale ti siɔni tɛrɛ mbi ko, mbi nga na lingɔ kpale ti siɔni na lo tɛ la.” (1 Sam. 2:30) Linɔ tɛ asoda yakere ti Siri amwɔndó gbia Yehohashe mɛ na “asoda gba” wa lo “hɔ̃ndó kã ti kpengbani.” Na ngoi mɛndó asoda ti Siri adiri ko, awa kwa tɛ Yehohashe ahondó lo na lo mɛ ya, lo hondó Zekaria. Lo dundó siɔ gbia nvɛ̃ni, na lo ni la, azi akɛ̃ndó hɔngɔ lo ka ndo mɛ ando “hɔ na agbia.”​—2 Nt. 24:23-25; Mat. 23:35.

18. Na bangɔ Yirimia 17:7, 8, ngasia la elengbi ti kɛ̃ngɔ tingɔ nga ma Yehohashe nɛ?

¹⁸ Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ na ndo se lɛlo tɛ Yehohashe nɛ? Yehohashe ndó nga ma kɛkɛ mɛ ta sisa ni ali na ya sese na seni ma, wa ni lo ndozu na lo mɛ ya ato kɛkɛ mɛndɛ̃ na gbenda lo. Na ngoi mɛndó ahã Yehoyada mɛ nga ma kɛkɛ mɛ ato na gbɛnda lo azi ko, Yehohashe bandó mangɔ azi mɛ akɛ̃ tɛrɛ Yehova, wa lo bandandó lingɔ asiɔ ye. Se lɛlo niko afa ya, ta elengbi ti kpɛngɔ Yehova bo na lo ti se lɛlo ti nzɔ̃ni tɛ awa kwa tɛ Yehova mɛndɛ̃ ti mbilimbili bere bo na lo ti mbilimbili tɛ azi ti ndasewa tɛ e ma. Ti nɛngɔ ya, e ngbã kpengbani na ya nyingɔ ko, ayɔ ya, e li kpengbani ti nɛngɔ ya, songo tɛ e na mbage tɛ Yehova angbã kpengbani, wa e kpɛ nga lo. E na lingɔ ni se du ya, e ndo di Ngbangɔ, e ndo gbɔ̃ li e na ndo aye mɛ e di, wa e ndo li nga sambela ngoi zu.​—Di Yirimia 17:7, 8; Kɔl. 2:6, 7.

19. Ye mɛ Yehova yɔ ka ti e nɛ?

¹⁹ Ta Yehova ndo yɔ ya, e li aye mɛ aɔ ngunu tɛ e ma. Mbeti ti Mosakoli 12:13, akambisa ye mɛ lo yɔ ka ti e, ni pa ya: “Kpɛ bɛta Nzapa wa tɔndɔ nga andia tɛ lo, na lo mɛ ya ni la adu kumba tɛ azi zu.” Se e ndo kpɛ Nzapa ko, e na dungɔ na ngunu ti gbengɔ bɛ e na ya akpengba kpale mɛ e na tengbingɔ na ni, wa e ngbã mbilimbili nga ma Obadia ná Yehohada. Ta ye kɔi na gbɛ̃ngɔ mangbi tɛ e na Yehova ma.