1-3. Ambanga kpengba kpale mɛ ando li ya, azi tɛ Yehova ato to nɛ?

NA YA abi mɛ aɔ, lá ti ndani mɛ mɔ to na to adu lá wa? Ngoi mɛndɛ̃ ngulɛ ndo si lɛ e na ngoi mɛ dengɔ bɛ aɔ ndo e. Kanda ngoi gba, e ndo to to na ngoi mɛ sɔngɔ bɛ aɔ ndo e. Na ndakisa, elengbi ti tongɔ to na ngoi mɛ zo mɛ e ndo ye lo akpi. Lorilei, nyita wali kɔi mɛ ndo du ka Etats-unis atɛnɛ ya: “Na ngoi kɔindó ko, pɛnɔ na lo ti kwá tɛ nyi mbi ti wali aɔndó ndo mbi, wa mbi ndo hũndó ya, ta ye kɔi mɛ alengbi ti wambangɔ bɛ mbi da ma. Na ya ngoi niko, mbi ndo hũndó ya, ta mbi lengbi ti gbengɔ bɛ mbi na lo ni ma.” *

² Elengbi ti tongɔ to na lo ti akpale mɛndɛ̃. Hiromi, nyita wali kɔi mɛ wa sungɔ lége mɛ ndo du ka Japon, atɛnɛ ya: “Na ya ngoi mɛndɛ̃ mbi ndo mandó nzɛ̃ngɔ na ndenge mɛ ta azi ndo ye mangɔ nzɔ̃ pa ma. Ngoi mɛndɛ̃ na ngulɛ na lɛ mbi, mbi ndo lindó sambela hɛ̃ Yehova ya, lo za mbi, mbi lua zo mɛ na sepalangɔ na nzɔ̃ pa.”

³ Ngoi mɛndɛ̃, mɔ ndo ma nga tɛrɛ mɔ mabere tɛ nyita wali olo? Ayata gba so popo tɛ e ndo ma tɛrɛ la ngaso. (1 Pet. 5:9) E na gwɛ̃ ti “lingɔ kwa hɛ̃ Yehova na dengɔ bɛ,” kanda ngoi mɛndɛ̃, elengbi ti lingɔ ni na ngulɛ na lo ti sɔngɔ bɛ, nzɛ̃ngɔ nga na akpale ti pɛnɔ mɛ ando kpã mbilimbili tɛ e na mbage tɛ lo na tara. (Nz. 6:6; 100:2) Aye mɛ elengbi ti lingɔ na ngoi mɛ e ndo ma tɛrɛ e ngaso nɛ?

4. Aye mɛ ndɛ e na mandangɔ nɛ?

⁴ Elengbi ti luangɔ awangɔ gba na ndo se lɛlo tɛ Yezo. Na ya ngoi kɔi, lo tengbindó na akpale mɛ ahɛ̃ lo sɔngɔ bɛ kpengbani,  wa alindó ya, ‘lo to nga to.’ (Yn. 11:35; Lk. 19:41; 22:44; Aeb. 5:7) Na ya tɛnɛ mɛ, e na bangɔ akpale taa mɛ na lo ni la, Yezo tondó to. E na luangɔ awangɔ gba na mbage tɛ Yezo ná To lo Yehova. E nga na bangɔ aye mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na ya akpale mɛ alengbi ti lingɔ ya, e to to.

5. Kambisa kpale mɛndó asi na Yezo na bangɔ Yoanɛ 11:32-36.

⁵ Na bulu ti 32 ti N.E., tɛrɛ Lazalo mɛ kwa Yezo ti kpɔ̃ bɛ lo asɔndó, wa lo kpi ngandó. (Yn. 11:3, 14) Lazalo ndó na ayata lo ti wali sɛ, Maria ná Marta, wa Yezo ndo yendó ndasewa tɛ ala mawoma. Vundu aɔndó ndo aya wali niko sɛ na lo ti kwá tɛ nyita ala. Na pɛ kwá tɛ Lazalo ko, Yezo gwendó ka Betania, kɔdɔrɔ mɛndó Maria ná Marta ndo du ka da. Ngoi mɛndó Marta ĩ ma ya, Yezo la ka talége ga ko, lo gwendó iɔ ti tengbingɔ na lo. Da bɛ mɔ na vundu mɛndó Marta na ni na ngoi mɛndó lo ndo tɛnɛ hɛ̃ Yezo ya: “Gbia, se mɔ du ndo ge ko, ale ta nyita mbi akpi ma.” (Yn. 11:21) Na ngoi mɛndó Yezo hũ Marta ná azi mɛndɛ̃ so to to ko, “lo to nga[ndó] to.”​—Di Yoanɛ 11:32-36.

6. Nda mɛndó Yezo to to na ngoi niko nɛ?

⁶ Nda mɛndó Yezo to to na ngoi niko nɛ? Buku Étude perspicace des Écritures atɛnɛ ya: “Kwá tɛ Lazalo mɛ kwa lo ti kpɔ̃ bɛ lo nga na vundu mɛndó ayata lo ti wali na ni alindó ya, Yezo ‘to to.’” * Ngoi mɛndɛ̃, Yezo dandó bɛ lo na pɛnɔ mɛ kwa lo ti kpɔ̃ bɛ lo ahũ na lo ti ngã nga na pɛnɔ mɛndó Lazalo hũ na ngoi mɛndó lo hĩnga ya, ni na kpingɔ. Yezo to ngandó to na ndenge mɛndó lo hũ pɛnɔ mɛndó Maria ná Marta ama na lo ti kwá tɛ nyita ala. Se du ya, kwa mɔ bere zo kɔi ti ndasewa tɛ mɔ akpi ko, ta kitɛ da ma, mɔ ka mɔ ma nga tɛrɛ mɔ nga ma se tɛ ala. Zia e ba awangɔ taa mɛ elengbi ti luangɔ na ndo kpale mɛ.

7. Aye mɛ e manda na lo tɛ Yehova na lo ti to mɛndó Yezo to nɛ?

⁷Yehova hĩnga nzɔ̃ni se mɛ mɔ ndo ma na tɛrɛ  mɔ. Yezo du “yika yika, NWT” tɛ To lo. (Aeb. 1:3) Na ngoi mɛndó Yezo to to ko, lo fandó yangondo se mɛ Yehova ndo ma na tɛrɛ lo na ngoi mɛ zo ndo kpi ti e. (Yn. 14:9) Se zo kɔi mɛ mɔ ndo ye lo gba akpi ko, hĩnga ya, ta Yehova ndo ngbã bo na hũngɔ pɛnɔ mɛ mɔ ndo ma ma, kanda lo ndo ma nga pɛnɔ mabere tɛ mɔ. Lo na gwɛ̃ ti onzingɔ apɛnɔ zu mɛ ka bɛ mɔ.​—Nz. 34:18; 147:3.

8. Nda mɛ elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, Yezo na songɔ na azi tɛ e mɛ akpili nɛ?

⁸Yezo na gwɛ̃ ti songɔ na azi tɛ mɔ mɛ akpili. Uzu ti nɛngɔ ya, Yezo to to ko, lo pandó hɛ̃ Marta ya: “Nyita mɔ na songɔ.” Marta yendó lo ni. (Yn. 11:23-27) Na lo mɛ ya, Marta dundó wa kwa tɛ Yehova ti mbilimbili ko, lo hĩngandó ya, Prɔfeta Eliya ná Elisha asondó na azi mɛ akpili na ngoi ti gã. (1 Ba. 17:17-24; 2 Ba. 4:32-37) Wa lo ma ngandó pa ti songɔ na azi mɛ akpili mɛndó Yezo li ni. (Lk. 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) Mɔ lengbi nga ti yengɔ na bɛ mɔ kɔi ya, mɔ na hũngɔ fãni mɛndɛ̃ azi tɛ mɔ mɛ akpili. To mɛndó Yezo to na ngoi mɛndó lo gwe ti sangɔ ngunu bɛ akwa lo afa yangondo ya, lo na gwɛ̃ kpengbani ti diringɔ na azi mɛ akpili lɛ la ngɛ̃́!

9. Nga ma tɛ Yezo, ngasia la elengbi ti zangɔ azi mɛ zo tɛ la kpi nɛ? Hɛ̃ lɛlo kɔi.

⁹Mɔ lengbi ti zangɔ azi mɛ zo tɛ la kpi. Ta Yezo to bondó to ndoni kɔi na Marta ná Maria ma, kanda lo ma ngandó ala na likebi zu, wa lo wamba ngandó bɛ la. Elengbi nga ti lingɔ ngaso na lo tɛ azi mɛ zo tɛ la kpi. Dan, biazo kɔi mɛ ndo du ka Australie atɛnɛ ya; “Na pɛ kwá tɛ ya mbi ko, ndó mbi na gwɛ̃ ya, aza mbi. Ayata kɔli gba ná awoti ala, amundó ngoi ti mangɔ mbi. Ala ndo hɛ̃ mbi ndó ngoi ti nɛngɔ ya, mbi kambisa sɔngɔ bɛ tɛ mbi, wa ta ala ndo mandó tɛrɛ la siɔni na ngoi mɛndó mbi ndo to to ma. Ala za ngandó mbi na akpale mɛndɛ̃, mabere kpongɔ kamiɔ̃ tɛ mbi, vɔ̃ngɔ aye ti tɛngɔ ka ngele hɛ̃ngɔ mbi, nga na tɔngɔ aye ti tɛngɔ hɛ̃ mbi na ngoi mɛndó ta mbi ndo koka lingɔ aye niko ma. Wa ala ndo li ngandó sambela ndoni kɔi na mbi fãni gba. Ala fandó yangondo ya, ala du akwa ná ayata mɛ ‘adũ ala na lo ti ngoi ti pɛnɔ.’”​—Mas. 17:17.

10. Kambisa kpale mɛndó asi na Yezo na bangɔ Luka 19:36-40.

¹⁰ Na bi nzɛ ti 9 Nizana bulu ti 33 ti N.E. ko, Yezo sindó ka Yeruzalɛmɛ. Na ngoi mɛndó lo si so dã na Yeruzalɛmɛ ko, butu butu tɛ azi abombindó tɛrɛ la, wa ala kpãndó abɔngɔ tɛ ala ka talége so fangɔ ya, ani ye Yezo mabere Gbia tɛ ani. Adundó ngoi ti dengɔ bɛ nvɛ̃ni. (Di Luka 19:36-40.) Kanda ta ava Yezo adandó bɛ la ya, kpale mɛndó ali tɛrɛ lo na gesi na lingɔ tɛrɛ lo ma. “Ngoi mɛ Yezo ĩ doli ti singɔ Yeruzalɛmɛ ko, lo ĩ bi lɛ lo da ko, lo to so awa kɔdɔrɔ ni.” Na ngulɛ so lɛlo, Yezo kambisandó kpale ti siɔni mɛ na singɔ na Yerusalɛmɛ.​—Luka 19:41-44.

11. Nda mɛndó Yezo to to na lo tɛ azi ti kɔdɔrɔ ti Yerusalɛmɛ nɛ?

¹¹ Yezo mandó pɛnɔ ka bɛ lo na lo mɛ ya, abɛse azi ti Yerusalɛmɛ ayambandó lo na dengɔ bɛ zu ko, lo hĩngandó ya, ta Ayuda gba na yengɔ nzɔ̃ pa ti Lo-lengɔ Gbia ma. Ni na lingɔ ya, agbɛ̃ Yeruzalɛmɛ wa azi ti Yuda zu mɛ na songɔ, na gbɔ̃ngɔ ala, wa ala na tingɔ ambɛ. (Lk. 21:20-24) Na vundu zu, nga ma se mɛndó Yezo tɛnɛ na ni ko, azi gba akɛ̃ndó tɛrɛ lo. Ngasia la azi ti kɔdɔrɔ mɛ mɔ ka da ndo ba na nzɔ̃ pa mɛ mɔ ndo pa hɛ̃ ala nɛ? Se du ya bo azi yakere la ndo ye mangɔ mɔ, wangɔ mɛ mɔ lengbi ti luangɔ na ndo to mɛndó Yezo to nɛ? Zia e ba awangɔ taa mɛ.

12. Aye mɛ elengbi ti mandangɔ na lo tɛ Yehova na lége ti to mɛndó Yezo to na lo tɛ azi ti Yeruzalɛmɛ nɛ?

 ¹²Yehova ndo kpã lɛ lo na ndo azi. To mɛndó Yezo to aza e ti nɛngɔ ya, e hĩnga ya, Yehova ndo kpã lɛ lo na ndo azi. “Ta lo ye ya, zo kɔi [akpi] ma. Kanda lo ye tɛ lo ya, azi zu agbinya bɛ la.” (2 Pet. 3:9) Ndɛ lo mɛ ko, e ndo fa ya, e ndo ye afɔ̃ e na ndenge e ndo li kpengbani ya, ala hĩnga nzɔ̃ pa mɛ aba Lo-lengɔ Gbia.—Mat. 22:39. *

13-14. Ngasia la Yezo fandó ya, lo ndo ma vundu tɛ azi nɛ, wa ngasia la elengbi nga ti fangɔ seliye niko nɛ?

¹³Yezo lindó kwa kpengbani ti fangɔ tɛnɛ. Lo fandó ya, lo ndo ye azi, na ndenge mɛndó lo ndo salela libaku zu mɛndó lo na ni ti hangɔ na ala tɛnɛ tɛ Nzapa. (Lk. 19:47, 48) Ye mɛndó ndo to lo ya, lo li ni nɛ? Yezo ndo mandó vundu tɛ azi. Bi kɔindó ko, na lo mɛ ya, butu butu tɛ azi agandó ti mangɔ Yezo ko, ta kɔdɛ ti nɛngɔ ya, lo ná ava lo “alua bɛ nyi ngoi yakere atɛ na ye da ma.” (Mar. 3:20) Na ngoi mɛndó kɔli kɔi pa hɛ̃ lo ya, lo ga ka tɛ ni na bi ko, Yezo yendó gwengɔ ka tɛ lo na ngoi niko. (Yn. 3:1, 2) Ta azi gba mɛndó ama tɛnɛ tɛ Yezo atindó ava lo. Kanda azi zu amandó tɛnɛ tɛ Yezo na seni nvɛ̃ni. Ndɛ lo mɛ ko, e na gwɛ̃ ti hɛ̃ngɔ azi zu nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti mangɔ nzɔ̃ pa. (Aw. 10:42) Ti nɛngɔ ya, e li ni ko, ayɔ ya, e gbinyangbi se tɛ e ti fangɔ tɛnɛ.

¹⁴Gbinyangbi ngoi tɛ mɔ ti fangɔ tɛnɛ. Se du ya, ta e ndo gbinyangbi ngoi tɛ e ti fangɔ tɛnɛ ma ko, alengbi ti dungɔ pɛnɔ ya, e tengbi na azi mɛ aye mangɔ nzɔ̃ pa. Nyita wali Matilda mɛ wa sungɔ lége ti ngoi zu atɛnɛ ya: “Mbi ná kɔ mbi e ndo e li zu ti nɛngɔ ya, e diri e ba azi mɛ ta e tã ala ma. Na ndapelele, e ndo fa tɛnɛ ka teritoirɛ mɛ azi ndo ka na aye nga na abiro. Na midi, na ngoi mɛ azi gba ndo nɔ nɔ ka talége ko, e ndo salela ashario. Na ndɔ, e ndo gwe nyɔ da na nyɔ da na lo mɛ ya, na ngoi niko la, elengbi ti tãngɔ azi gba kaya da tɛ la.” Ta ayɔ bo ya, e si kwa ti fangɔ tɛnɛ na ngoi mɛ e hũ ni nzɔ̃ni ma, ayɔ ya, e gbinyangbi ngoi tɛ e ti nɛngɔ ya, e si kwa ti fangɔ tɛnɛ na ngoi mɛ e na tãngɔ azi gba kaya da tɛ ala. Se e li ngaso ko, elengbi ti yengɔ ya, Yehova na dungɔ na dengɔ bɛ.

15. Na bangɔ Luka 22:39-44, ye mɛndó asi na Yezo na bi ti ndani mɛndó a ngbã dã lo kpi nɛ?

¹⁵ Na bi ti 14 Nizana bulu ti 33 ti N.E. ko, Yezo gwendó ka yaka ti Gɛtɛsɛmani. Kai ko, lo kambisandó tɛnɛ mɛ ka bɛ lo hɛ̃ Yehova na ya sambela. (Di Luka 22:39-44.) Na ngoi ti pɛnɔ ni kondó la, Yezo vɔrɔ tɛrɛ lo hɛ̃ Nzapa na “kɔngɔ nga na tongɔ to.” (Aeb. 5:7) Ye mɛndó Yezo li sambela na lo ni na bi ti ndani mɛndó angbã dã lo kpi nɛ? Lo lindó sambela ti nɛngɔ ya, Yehova hɛ̃ lo ngunu, lo ngbã mbilimbili ka tɛ lo, wa lo li nga se bɛ lo. Yehova mandó sambela niko mɛndó alo ka bɛ Nyi lo, wa lo tondó angelo ti nɛngɔ ya, lo ga sa ngunu bɛ lo.

16. Nda mɛndó Yezo na vundu kpengbani na ngoi mɛndó lo ndo li sambela ka yaka ti Gɛtɛsɛmani nɛ?

¹⁶ Ta kitɛ da ma, Yezo tondó to na ngoi mɛndó lo ndo li sambela ka yaka ti Gɛtɛsɛmani na lo mɛ ya, azi na hũngɔ lo mabere zo mɛ ta lo ndo kpɛ Nzapa ma. Lo hĩnga ngandó ya, lo na kumba ti ngbãngɔ mbilimbili ti nɛngɔ ya, lo longisa ili To lo. Se du ya, mɔ tengbi nga na kpale mɛ alengbi ti kpãngɔ mbilimbili tɛ mɔ na mbage tɛ Yehova na ya tara ko, wangɔ mɛ mɔ lengbi ti luangɔ na ndo to mɛndó Yezo to nɛ? Zia e ba awangɔ mɛndɛ̃ taa.

17. Awangɔ mɛ elengbi ti luangɔ ka tɛ Yehova, na ndenge mɛndó lo hɛ̃ gbinya na ndo sambela tɛ Yezo nɛ?

¹⁷Yehova ndo ma asambela tɛ mɔ. Yehova mandó sambela tɛ Yezo mɛ alo ka bɛ lo. Na lo nɛ? Na lo mɛ ya, Yezo ndó na gwɛ̃ ti ngbãngɔ mbilimbili nga na hɛ̃ngɔ ili To lo ndima. Se du ya, e du na gwɛ̃ ti ngbãngɔ mbilimbili ka tɛ Yehova ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ ili lo ndima ko, lo na hɛ̃ngɔ gbinya ti asambela mɛ e ndo li hɛ̃ lo ya, lo za e.—Nz. 145:18, 19.

18. Na ndenge mɛ ngasia la, Yezo mabere kwa kɔi mɛ ndo kpã tɛrɛ lo na ndo tɛ e nɛ?

¹⁸Yezo hĩnga se mɛ mɔ ndo ma na tɛrɛ mɔ. Na ngoi mɛ sɔngɔ bɛ ndo ɔ ndo e ko, e ndo du na dengɔ bɛ na ngoi mɛ kwa e kɔi mɛndó atengbi na kpale ti ngaso akpã tɛrɛ lo na ndo tɛ e. Yezo la adu kwa ti ngaso. Lo hĩnga nzɔ̃ni se mɛ zo mɛ anzɛ̃ nga na zo mɛ ndo gi ya, aza ni ndo ma na tɛrɛ lo. Lo hĩnga nzɔ̃ni nzɛ̃ngɔ mɛ e na ni, wa lo na lingɔ zu ya e lua lisalisi na “ngoi mɛ e na gwɛ̃ ni.” (Aeb. 4:15, 16) Nga ma se mɛndó  Yezo ye ya, angelo kɔi aza lo ka yaka ti Gɛtɛsɛmani ko, ayɔ nga ya, e ye nga ndenge mɛ Yehova ndo za na e, na lége ti ambeti, a video, adiskur, bere na lége ti lisalisi tɛ abiazi ti ya bombi bere zo kɔi mɛ lo kpengbani na ya nyingɔ mɛ aga ti sangɔ ngunu bɛ e.

19. Ngasia la mɔ lengbi ti luangɔ ngunu na ngoi mɛ mɔ tengbi na kpale mɛ akpã mbilimbili tɛ mɔ na mbage tɛ Nzapa na tara nɛ? Hɛ̃ lɛlo kɔi.

¹⁹Yehova na hɛ̃ngɔ mɔ siriri ti bɛ. Ngasia la Yehova ndo sa ngunu bɛ e nɛ? Na ngoi mɛ e ndo li sambela hɛ̃ lo, lo lengbi ti lingɔ ya, “bɛ e adu pii, ko bɛ pii ni aɔ kɔdɛ tɛ azi.” (Fil. 4:6, 7) Siriri tɛ Yehova ndo li ya, bɛ e adu pii wa e du nga na bingangɔ li ti nzɔ̃ni. Ye mɛndó asi na nyita wali Luz la. Lo tɛnɛ ya: “Mbi ndo ma tɛrɛ mbi ngoi zu ya, mbi ngbã mbi kɔi na bɛ mbi. Ngoi mɛndɛ̃ mbi ndo hũ ya, ta Yehova ndo ye tɛrɛ mbi ma. Kanda na ngoi mɛ mbi ndo ma tɛrɛ mbi ngaso ko, mbi ndo li sambela hɛ̃ Yehova mbala kɔi, mbi ndo kambisa hɛ̃ lo se mɛ mbi ndo ma na tɛrɛ mbi. Sambela ndo za mbi ya, mbi du na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni.” Nga ma se mɛ se lɛlo tɛ lo afa na ni ko, elengbi ti luangɔ siriri na lége ti sambela.

20. Awangɔ mɛ e lua na ndo to mɛndó Yezo to nɛ?

²⁰ E lua awangɔ ti nzɔ̃ni nga na atɛnɛ ti sangɔ ngunu bɛ nvɛ̃ni na lége ti to mɛndó Yezo to! Ayɔ ya, e za ayata mɛ atengbi na kpengba kpale ti kwá, wa elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, Yehova ná Yezo na zangɔ e na ngoi mɛ zo kɔi mɛ e ndo ye lo akpi. Na ngoi mɛ e ndo fa tɛnɛ wa e ndo ha nga tɛnɛ ko, ayɔ ya, e ma vundu tɛ azi mɛndɛ̃ nga ma se mɛ Yehova ná Yezo ndo li na ni. Hĩngangɔ ya, Yehova ná Nyi lo Yezo ndo hĩnga se mɛ e ndo ma na tɛrɛ e, ala ndo kpã nga tɛrɛ la na ndo tɛ e, wa ala ye zangɔ e ya, e gbe bɛ e ko, adu ye mɛ ando sa ngunu bɛ. Zia ya, e ngbã lá kwɛ kpãngɔ aye mɛ e lo ti mandangɔ na kwa na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e, tee ka bi mɛ gbanda kapa tɛ Yehova ti “mbo[ngɔ] . . . ngulɛ zu ka lɛ” e zingɔ ati na seni!​—Sum. 21:4.