1. Ye mɛ Yehova yɔ ya, e li nɛ?

SONGO ti mbilimbili adu ngbondoni ka tɛ Yehova. (Hos. 6:6) Lo sa ngunu bɛ e ya, e hũ nga seliye niko ya, adu ngbondoni. Na lége tɛ prɔfeta Mika, Nzapa tɛ e tɛnɛ hɛ̃ e ya, e “ye songo ti mbilimbili.” (Mik. 6:8) Kanda, uzu ti nɛngɔ ya e li ni ko, ayɔ ya e hĩnga nzɔ̃ni bere songo ti mbilimbili adu nɛ.

2. Songo ti mbilimbili adu nɛ?

² Songo ti mbilimbili adu nɛ? Kaya Ngbangɔ Libongoli ya Mokili ya sika, elengbi ti tãngɔ tɛnɛ mɛ “songo ti mbilimbili” ɔngɔ fãni 230. Ni du nɛ? “Ni du songo mɛ ta ndo wɛ ma. Se zo du na songo ti mbilimbili ko, lo ndo ye azi mɛndɛ̃ kpengbani, wa lo nga na yengɔ ala ngoi zu, lo na ngbãngɔ ndoni kɔi na ala bwai na bwai. Ando salela tɛnɛ niko gba na lo ti songo mɛ Yehova ndo ye na azi, kanda ngoi mɛndɛ̃, nga na lo ti songo mɛ azi ndo fa ka popo tɛrɛ la.” Yehova la du se lɛlo ti nzɔ̃ni nvɛ̃ni na omɛ aba fangɔ songo ti mbilimbili. Na ya tɛnɛ mɛ ndɛ e na mandangɔ, e na bangɔ se mɛ Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na azi. Na pɔsɔ ti gesi, e na bangɔ se mɛ e awa kwa tɛ lo, elengbi ti landangɔ se lɛlo tɛ lo na fangɔ songo ti mbilimbili ka popo tɛrɛ e.

3. Tɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ hɛ̃ Moizɛ na lo tɛ lo nvɛ̃ni nɛ?

³ Nyi ngoi yakere na pɛ singɔ tɛ aya Izraɛlɛ ka gbɛ ngba ti Ezipito ko, Yehova sindó gbɛlɛ Moizɛ, wa lo fandó ili lo ná aseliye tɛ lo na Moizɛ. Lo tɛnɛndó ya: “Yehova, Yehova, Nzapa ti nzɔ̃ bɛ nga ti vundu, ta lo ndo ma ngɔnzɔ iɔ ma, lo sĩ na songo  ti mbilimbili nga na mbilimbili, lo ndo fa nzɔ̃ bɛ na akoto tɛ azi, lo ndo ka lɛlo na ndo siɔ kpale, yungɔ ndo nga na kongɔ nyɔ ndia.” (Kob. 34:6, 7) Na lége ti atɛnɛ niko ti nzɔ̃ni nvɛ̃ni, Yehova fandó na Moizɛ ye ti ngbondoni na lo ti songo tɛ lo ti mbilimbili. Ye ni du nɛ?

4-5. (a) Tɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ na lo tɛ lo nvɛ̃ni nɛ? (b) Ahũnda mɛ ndɛ e na hɛ̃ngɔ gbinya ni nɛ?

⁴ Ta Yehova tɛnɛ bondó hɛ̃ Moizɛ ya, ni na songo ti mbilimbili ma, kanda lo tɛnɛndó ya, ni “sĩ na songo ti mbilimbili.” Elengbi ti tãngɔ tɛnɛ niko kaya Ngbangɔ fãni gba nvɛ̃ni. (Mit. 14:18; Ne. 9:17; Nz. 86:15; 103:8; Yoe. 2:13; Yon. 4:2) Ngbangɔ ndo tɛnɛ tɛnɛ niko ngoi zu, bo na lo tɛ Yehova, kanda ta na lo tɛ azi ma. Ta adu ye ti kamwangɔ ndenge mɛ Yehova kambisa na seliye tɛ lo na ndenge ti ngaso ma? Ta kitɛ da ma, songo ti mbilimbili adu ngbondoni ka tɛ Yehova. * Na lo ni la, Gbia Davidi tɛnɛndó ya: “Oo Yehova, songo tɛ mɔ ti mbilimbili ni tee ka ndozu . . . Songo tɛ mɔ ti mbilimbili adu kotani, Oo Nzapa tɛ mbi! Aya azi ndo gwe so batangɔ tɛrɛ la ka gbɛ de ti akpangi ti mɔ.” (Nz. 36:5, 7) E ndo hũ nga songo ti mbilimbili tɛ Yehova ka tɛ e ngbondoni nga ma se tɛ Davidi?

⁵ Ti nɛngɔ ya, e hĩnga songo ti mbilimbili nzɔ̃ni ko, zia e ba ahũnda mɛ sɛ: Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na ana? Wa anzɔ̃ kpale mɛ songo tɛ lo ti mbilimbili ndo hɛ̃ e nɛ?

6. Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na ana?

⁶ Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na ana? Ngbangɔ tɛnɛ ya, elengbi ti yengɔ aye gba, mabere “lungɔ yaka,” “vinyɔ ná kpɔ̃,” “disipline,” “hĩngangɔ ndo” nga na “ndara.” (2 Nt. 26:10; Mas. 12:1; 21:17; 29:3) Kanda ta ando fa songo ti mbilimbili na aye ma; ando fa bo ni na azi. Ni fa ya, ta Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na azi zu ma. Lo ndo fa ni bo na azi ko la na mangbi ti nzɔ̃ni na lo. Nzapa tɛ e ndo du mbilimbili na mbage tɛ akwa lo. Lo na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni na lo tɛ ala wa ta lo na ziangɔ gbanda yengɔ ala ma.

7. Ngasia la Yehova ndo fa songo na azi zu nɛ?

⁷ Yehova ndo fa songo na azi zu. Yezo tɛnɛndó hɛ̃ Nikodɛmɛ ya: “Bɛ Nzapa aye ndo azi ti lɛ sese ma wo ma, la lo to ndo ngbongi Nyi lo hɛ̃ la ya, se zo aye lo tɛ lo ko, ta lo kpi ma, ko lo lua du ti kaka.”​—Yn. 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

8-9. (a) Nda mɛ Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na awa kwa tɛ lo nɛ? (b) Aye mɛ e na mandangɔ ni na olo nɛ?

⁸ Nga ma se mɛ e lo ti hũngɔ na ni, Yehova ndo fa songo ti mbilimbili bo na awa kwa tɛ lo  mɛ na mangbi ti nzɔ̃ni na lo. Tɛnɛ mɛndó gbia Davidi ná prɔfeta Daniele atɛnɛ afa ni yangondo. Na ndakisa, Davidi tɛnɛndó hɛ̃ Yehova ya: “Ngbã lá kwɛ fangɔ songo ti mbilimbili na azi mɛ ahĩnga mɔ.” Lo diri tɛnɛ ya: “Songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo ngbã bwai na bwai na lo tɛ azi mɛ ndo kpɛ lo.” Wa Daniele tɛnɛndó ya: “Oo Yehova bɛta Nzapa, [zo] mɛ ndo fa songo ti mbilimbili na azi mɛ aye lo, ala ndo tɔndɔ nga andia tɛ lo.” (Nz. 36:10; 103:17; Da. 9:4) Atɛnɛ niko mɛndó ala su ni na lége ti Nyingɔ vurú tɛ Yehova, ando fa ya, Yehova ndo fa songo ti mbilimbili bo na awa kwa tɛ lo na lo mɛ ya, ala hĩnga lo, ala ndo ye lo, ala ndo kpɛ lo, wa ala ndo tɔndɔ nga andia tɛ lo. Biani, Yehova ndo fa songo tɛ lo ti mbilimbili bo na awa kwa tɛ lo, azi mɛ ndo vɔrɔ lo na ndenge mɛ bɛ lo ndo ye.

⁹ Uzu ti nɛngɔ ya, e ti awa kwa tɛ Yehova ko, lo ndo yendó e na songo mɛ lo ndo ye na azi zu. (Nz. 104:14) Kanda na olo mɛ e ti awa kwa tɛ lo ko, lo ndo fa e na songo tɛ lo ti mbilimbili. Lo ko kapa hɛ̃ e ya: “Ta mbi na hãngɔ songo tɛ mbi ti mbilimbili na mbage tɛ mɔ ma.” (Yis. 54:10) Nga ma se mɛndó Davidi nvɛ̃ni hũ na ni, “Yehova na lingɔ kpale tɛrɛ awa kwa tɛ lo ti mbilimbili na ndenge mɛndɛ̃.” (Nz. 4:3) Se mɛ Yehova ndo li na kpale tɛrɛ e, alengbi ti tongɔ e ya, e li nɛ? Wa sungɔ bia kɔi tɛnɛ ya: “Zo zu ko la na ndara, lo na bangɔ aye mɛ, wa lo nga na gbɔ̃ngɔ li lo na ndo akwa ti songo ti mbilimbili tɛ Yehova.” (Nz. 107:43) Dangɔ bɛ niko ti nzɔ̃ni nvɛ̃ni alo ka tɛ Yehova. Ni la, zia e ba ndenge taa mɛ lo ndo fa na songo ti mbilimbili nga na anzɔ̃ kpale mɛ ni ndo hɛ̃ awa kwa tɛ lo.

10. Na bangɔ Nzembo 31:7, hĩngangɔ ya, ta songo ti mbilimbili tɛ Yehova na mbange tɛ e ndo wɛngɔ ma, ando hɛ̃ e nɛ?

¹⁰ Ta songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo wɛ ma. Nzembo 136 atɛnɛ tɛnɛ ti songo tɛ Yehova mɛ ta ndo wɛ ma fãni 26. Na ebandeli ti vɛrse ni, atɛnɛ ya: “Ĩ hɛ̃ Yehova sia kɔli, na lo mɛ ya, lo du nzɔ̃ zo; na lo mɛ ya, songo tɛ lo ti mbilimbili ndo ngbã bwai na bwai.” (Nz. 136:1) Kaya vɛrse ti 2 tee 26, elengbi ti tãngɔ tɛnɛ mɛ: “na lo mɛ ya, songo tɛ lo ti mbilimbili  ndo ngbã bwai na bwai.” Se e di shapitrɛ niko ko, e na kamwangɔ na ndenge mɛ Yehova ndo fa na songo ti mbilimbili​—zangangɔ ya ni wɛ. Se mɛ avɛrse ni adiri ndo tɛnɛ mɛ fãni gba “na lo mɛ ya, songo tɛ lo ti mbilimbili ndo ngbã bwai na bwai” ando to e, e ye ya, ta songo ti mbilimbili tɛ Nzapa na lo tɛ awa kwa tɛ lo ndo gbinyangbi ma. Adu ye ti sangɔ ngunu bɛ nvɛ̃ni hĩngangɔ ya, ta Yehova ndo zia awa kwa tɛ lo ma! Lo ndo ngbã ndoni kɔi na azi mɛ ndo ye lo, wa ta lo ndo zia la na ngoi mɛ ala tengbi na kpengba kpale ma. Nzɔ̃ kpale mɛ ni ndo hɛ̃ e: Hĩngangɔ ya, ta Yehova na ziangɔ e bɛ fãni kɔi ma ko, ando hɛ̃ e dengɔ bɛ, nga na ngunu mɛ e na gwɛ̃ ni, ti nɛngɔ ya, e nwɔ akpengba kpale, wa e ngbã lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ lo.​—Di Nzembo 31:7.

11. Na bangɔ Nzembo 86:5, ye mɛ ndo to Yehova ya, lo ka lɛlo na ndo siɔ kpale nɛ?

¹¹ Songo ti mbilimbili tɛ Nzapa ndo to lo ya, lo ka lɛ lo na ndo siɔ kpale. Na ngoi mɛ Yehova hũ zo mɛ ali siɔ kpale agbinya bɛ lo, wa lo zia nga siɔ kpale tɛ lo ko, songo ti mbilimbili ndo to lo ya, lo ka lɛlo na ndo siɔ kpale tɛ zo niko. Davidi mɛ wa sungɔ bia atɛnɛndó ngaso na lo tɛ Yehova: “Ta lo ndo li kpale tɛrɛ e na bangɔ siɔ kpale tɛ e bere yungɔ ndo tɛ e ma.” (Nz. 103:8-11) Davidi nvɛ̃ni hĩngandó nzɔ̃ni se mɛ alengbi ti dungɔ pɛnɔ se du ya, bingangɔ li tɛ zo ndo gia lo na lo ti siɔ kpale tɛ lo. Kanda lo manda ngandó ya, Yehova ndo “du dã ti kangɔ lɛ lo na ndo siɔ kpale.” Ye mɛ ndo to Yehova ya, lo ka lɛlo na ndo siɔ kpale nɛ? Nzembo 86:5, ahɛ̃ gbinya ni (Di.) Nga ma se mɛ Davidi tɛnɛndó na ni kaya sambela tɛ lo, Yehova ndo ka lɛlo na ndo siɔ kpale na lo mɛ ya, lo sĩ na songo ti mbilimbili na mbage tɛ azi zu ko la ndo dɛ kɔngɔ hɛ̃ lo.

12-13. Se du ya, e ndo ma bo vundu na lo ti siɔ kpale mɛndó e li gã, ye mɛ alengbi ti zangɔ e nɛ?

¹² Ta adu siɔni mangɔ vundu, bere sɔngɔ bɛ na ngoi mɛ e li siɔ kpale ma. Ni lengbi ti lingɔ ya, e gbinya bɛ e, wa e zia nga siɔ kpale tɛ e. kanda na vundu zu, ambanga awa kwa tɛ Yehova mɛndɛ̃ ndo ngbã lá kwɛ dungɔ na vundu na lo ti siɔ kpale mɛndó ala li gã. Ala ndo ngbã bo lá kwɛ hũngɔ ya, ta Yehova lengbi ti kangɔ lɛ lo na ndo siɔ kpale tɛ ani ma​—abɛse ani gbinya bɛ ani ngasia. Se du ya mɔ ndo ma nga tɛrɛ mɔ ngaso ko, hĩngangɔ ya, Yehova na  gwɛ̃ kpengbani ti fangɔ songo ti mbilimbili na awa kwa tɛ lo, alengbi ti zangɔ mɔ.

¹³ Nzɔ̃ kpale mɛ ni ndo hɛ̃ e: Abɛse du ya, e du azi ti zangangɔ lengbingɔ, elengbi ti lingɔ kwa hɛ̃ Yehova na dengɔ bɛ nga na bingangɔ li ti vuruni. Ni lengbi ti lingɔ tɛrɛ lo na lo mɛ ya, “mɛnɛ tɛrɛ Nyi lo Yezo akpo siɔ ye zu.” (1 Yn. 1:7) Se du ya mɔ nzɛ̃ na lo ti siɔ kpale tɛ mɔ ko, ta bɛ mɔ li na ni ma ya, Yehova na gwɛ̃ kpengbani ti kangɔ lɛ lo ndo siɔ kpale tɛ mɔ, se mɔ gbinya bɛ mɔ. Ba mangbi mɛndó Davidi fa na popo ti songo ti mbilimbili na kangɔ lɛ na ndo siɔ kpale. Lo sundó ya: “Nga ma se mɛ lɛ ndozu ka yɔngɔrɔ ni na lɛ sese ko, se mɛ songo tɛ lo ti mbilimbili na mbage tɛ azi mɛ ndo kpɛ lo nga kotani gba la. Nga ma se mɛ ndo mɛ lá ndo si na ni adu yɔngɔrɔ ni na ndo mɛ ni ndo ti na ni ko, se mɛ lo ndo bi nga na siɔ kpale tɛ e ka madãma na e la.” (Nz. 103:11, 12) Biani, Yehova na gwɛ̃ ti “kangɔ lɛ lo na ndo siɔ kpale tɛ e bwai na bwai.”​—Yis. 55:7.

14. Ngasia la Davidi tɛnɛndó ya, songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo bata e nɛ?

¹⁴ Songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo bata e. Davidi tɛnɛndó hɛ̃ Yehova kaya sambela ya: “Mɔ du ndo ti batangɔ na tɛrɛ mbi; mɔ na batangɔ mbi ti nɛngɔ ya, ta pɛnɔ asi na mbi ma. Mɔ na giningɔ mbi na dengɔ bɛ ti songɔ kwa. . . . Zo ko la ndo kpã bɛ lo ka tɛ Yehova ko, Lo na giningɔ lo na songo ti mbilimbili.” (Nz. 32:7, 10) Nga ma se mɛndó gbágbá mɛ akpɔ agini na kɔdɔrɔ na ngoi ti gã ando bata azi ti kɔdɔrɔ ni ko, songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo bata e na ya nyingɔ, ti nɛngɔ ya, ta ye kɔi agbɛ̃ mangbi tɛ e na lo ma. Hãngɔ ni zingɔ, songo ti mbilimbili tɛ Yehova ndo to lo ya, lo benda e ka tɛ lo.​—Yir. 31:3.

15. Nda mɛ elengbi ti hakangɔ songo ti mbilimbili tɛ Yehova na ndo ti batangɔ na tɛrɛ nɛ?

¹⁵ Davidi salelandó ndakisa mɛndɛ̃ so fangɔ se mɛ Yehova ndo bata na azi tɛ lo. Lo pandó ya: “Nzapa la du ndo ti nzɔ̃ni mɛ mbi bata na tɛrɛ mbi, Nzapa mɛ ndo fa songo ti mbilimbili na mbi.” Lo tɛnɛ ngandó na lo tɛ Yehova ya: “Lo du songo tɛ mbi ti mbilimbili nga ndo ti batangɔ na tɛrɛ mbi, kpengba ndo ti berengɔ da nga wa songɔ mbi na kwá, vara tɛ mbi nga Zo mɛ mbi lengbi ti berengɔ ka tɛ lo.” (Nz. 59:17; 144:2) Nda mɛndó Davidi haka songo ti mbilimbili tɛ Yehova na ndo ti batangɔ na tɛrɛ nga na kpengba ndo ti berengɔ da nɛ? Abɛse e ndo du ka wa, bi zu ko la e na dungɔ awa kwa tɛ Yehova ko, Yehova na ngbãngɔ bo lá kwɛ batangɔ e na ya nyingɔ ti nɛngɔ ya, e bata mangbi tɛ e na lo. Nzembo 91 atɛnɛ nga tɛnɛ ti ngaso. Wa sungɔ bia ni atɛnɛndó ya: “Mbi na pangɔ hɛ̃ Yehova ya: ‘mɔ du ndo ti batangɔ na tɛrɛ mbi, nga kpengba ndo mɛ mbi bere ka da.’” (Nz. 91:1-3, 9, 14) Moizɛ haka ngandó Yehova na ndo ti batangɔ na tɛrɛ. (Nz. 90:1.) Nyi ngoi yakere uzu ti nɛngɔ ya lo kpi ko, Moizɛ tɛnɛndó tɛnɛ kɔi mɛ ngbondoni. Lo pandó ya: “Bandandó gã, Nzapa du ndo ti batangɔ na tɛrɛ, ti lo la gbɛnda mɔ ngoi zu.” (Mib. 33:27) Tɛnɛ mɛ “ti lo la gbɛnda mɔ ngoi zu” afa nɛ na lo tɛ Yehova nɛ?

16. Ngasia la Yehova ndo za e nɛ? (Nz. 136:23)

¹⁶ Na lo mɛ ya, Yehova du ndo tɛ e ti batangɔ na tɛrɛ e ko, ta e na ye ti kpɛngɔ ma. Kanda ngoi mɛndɛ̃ alengbi ti singɔ ya, e nzɛ̃ bere ta e du na ngunu ti gwengɔ uzu ma. Na ya angoi niko ti ngaso, ye mɛ Yehova ndo li na lo tɛ e nɛ? (Di Nzembo 136:23.) Lo ndo kpã ti lo na gbɛnda e, lo ndo za e na songo zu ya, e diri e lo ndozu. (Nz. 28:9; 94:18) Nzɔ̃ kpale mɛ ni ndo hɛ̃ e: Hĩngangɔ ya elengbi ti kpãngɔ bɛ e ngoi zu ka tɛ Yehova, ando sa ngunu bɛ e. Lo ndo za e na ndenge sɛ: Ti uzu, lo ndo bata e abɛse e ndo du ka wa. Ti sɛ, na songo zu, To e ti ndozu ndo hɛ̃ e aye mɛ e na gwɛ̃ ni.

17. Na bangɔ Nzembo 33:18-22, na lo ti songo ti mbilimbili tɛ Yehova, ye mɛ elengbi ti yengɔ lo ni nɛ?

¹⁷ Nga ma se mɛ e lo ti mandangɔ na ni, elengbi ti yengɔ ya, Yehova na zangɔ e na ngoi mɛ e tengbi na kpengba kpale. Lo na lingɔ zu ti nɛngɔ ya, e ngbã mbilimbili ka tɛ lo. (2 Kɔr. 4:7-9) Prɔfeta Yirimia tɛnɛndó ya: “Na lo ti songo ti mbilimbili tɛ Yehova la, ta nda e kɔ ma, na lo mɛ ya, ta bɛ ti vundu tɛ lo ndo wɛ ma.” (Bil. 3:22) Elengbi ti yengɔ ya, Yehova na ngbãngɔ bo lá kwɛ fangɔ songo ti mbilimbili na e na lo mɛ ya, wa sungɔ bia kɔi tɛnɛndó ya: “lɛ Yehova ndo ba azi zu ko la ndo kpɛ lo, azi zu ko la ndo kũ songo tɛ lo ti mbilimbili.”​—Di Nzembo 33:18-22.

18-19. (a) Aye mɛ ta bɛ e alengbi ti lingɔ na ni ma nɛ? (b) Ye mɛ e na mandangɔ na pɔsɔ ti gesi nɛ?

¹⁸ Aye mɛ ta bɛ e alengbi ti lingɔ na ni ma nɛ? Uzu ti nɛngɔ ya, e ti awa kwa tɛ Yehova ko, lo ndo fandó na e songo mɛ lo ndo fa na azi zu. Kanda na olo mɛ e ti awa kwa tɛ lo ko, lo ndo fa e na songo tɛ lo ti mbilimbili. Na lo ti songo niko, Yehova ndo bɔmbɔ e ka gbɛ ti lo so batangɔ e. Lo na batangɔ e ngoi zu so gunda lo, lo nga na kokisangɔ kapa zu mɛ lo ko hɛ̃ e. Lo ndo li zu na lo ti nzɔ̃ kpale tɛ e! (Nz. 46:1, 2, 7) Abɛse e ndo tengbi na kpengba kpale mɛ ngasia, Yehova na hɛ̃ngɔ e ngunu mɛ alengbi ti nɛngɔ ya, e ngbã mbilimbili ka tɛ lo.

¹⁹ E lo ti hũngɔ se mɛ Yehova ndo fa songo ti mbilimbili na awa kwa tɛ lo. Kanda lo yɔ nga ya, e fa songo ti mbilimbili na popo tɛrɛ e. Ngasia la elengbi ti lingɔ ni nɛ? Na pɔsɔ ti gesi, e na hɛ̃ngɔ gbinya na ndo hũnda niko ti ngbondoni.