1-2. Ngoi mɛ e ndo kũ gigi ti fãnani ko, ye mɛ elengbi ti lingɔ nɛ?

 E NDO mu kapa mɛ Yehova ko na lo ti gigi ti fãnani nga ti mbilimbili ka lɛ e ya, adu ngbondoni, ni na mungɔ panda linɔ ti akpale ti gigi ti ngoi olo. (2 Pet. 3:13) Abɛse ta e hĩnga bi mɛ nvɛ̃ni ni na gangɔ na ni ma ko, kpale mɛ e ndo hũ so ya gigi olo ndo fa ya, ta e dɛ fãni mɛndɛ̃ na ngoi gba ti kũngɔ ni ma.​—Mat. 24:32-34, 36; Aw. 1:7.

² Abɛse e li bulu kɛ̃ so ya mbilimbili ko, e zu elengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani na ndo akapa mɛ Yehova ko na lo ti gigi ti fãnani. Na lo nɛ? Na lo mɛ ya, abɛse e du na loyengɔ mɛ kpengbani ko, ni lengbi ti nzɛ̃ngɔ. Ni la, Toma Polo ili zangangɔ loyengɔ ya, “asiɔ ye mɛ alakata bɛ e [zangangɔ pɛnɔ.]” (Aeb. 12:1) Ti nɛngɔ ya, ta loyengɔ tɛ e nzɛ̃ ma ko, ayɔ ya, e ndo ngoi zu aye mɛ ndo fa ya, angbã yakere gigi ti fãnani ga.​—Aeb. 11:1.

3. Aye mɛ e na mandangɔ so ya tɛnɛ mɛ nɛ?

³ Na ya tɛnɛ mɛ, e na kambisangɔ akpale taa mɛ alengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ e na ndo kapa tɛ Yehova mɛ aba gigi fãnani ati kpengbani: Ti (1) ngoi mɛ e ndo binga li e na ndo tɔ̃ngɔ, ti (2) ngoi mɛ e ndo binga li e na ndo ngunu tɛ Yehova, wa ti (3) ngoi mɛ e ndo hɛ̃ tɛrɛ e na ya kwa ti nyingɔ. Na gesi, e na bangɔ se mɛ tɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ hɛ̃ Habakuku, alengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani ndɛ. Ti uzu e tɛnɛ tɛnɛ ti ambanga kpale mɛ elengbi ti tengbingɔ na ni na olo, mɛ ndo yɔ ya, e du na loyengɔ mɛ kpengbani na lo ti kapa ti gigi ti fãnani mɛ na gangɔ.

 KPALE MƐ NDO YƆ YA, E DU NA LOYENGƆ MƐ KPENGBANI

4. Ekateli mɛ ndo yɔ ya e mu ti nɛngɔ ya, loyengɔ tɛ e adu kpengbani nɛ?

⁴ Bi kɔi kɔi e ndo mu ekateli mɛ ndo yɔ ya, e du na loyengɔ mɛ kpengbani. Na ndakisa e ndo mu ekateli mɛ aba akwa e, mungɔ mbó, lingɔ akelasi, lingɔ libala, ayangambi, nga na lingɔ akwa ti mi. Elengbi ti hũndangɔ tɛrɛ e na ndo mɛ, ‘akpale mɛ mbi ndo pɔna lingɔ ando fa ya, mbi hĩnga ya, alinɔ ti akpale ti gigi ti ngoi olo bo na ngoi yakere, wa gigi ti fãnani tɛ Nzapa na gangɔ mungɔ pandani? Bere mbi ndo mu ekatali na landangɔ bingangɔ li tɛ azi mɛ ndo tɛnɛ ya, kwá la, ndo kɔ nda akpale zu?’ (Mat. 6:19, 20; Luka 12:16-21) E na mungɔ ekateli ti nzɔ̃ni se e li ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani na ndo kapa ti gigi ti fãnani mɛ adɛ dã.

5-6. Nda mɛ ayɔ ya, e du na loyengɔ ti kpengbani na ngoi mɛ e ndo tengbi na kpengba kpale nɛ? Hɛ̃ se lɛlo kɔi.

⁵ E ndo tengbi nga akpengba kpale mɛ ando yɔ ya, loyengɔ tɛ e adu kpengbani. Ngoi mɛndɛ̃, elengbi ti tengbingɔ na pɛnɔ, kpengba ngã, bere akpale mɛndɛ̃ mɛ alengbi ti lingɔ ya e ti na nzɛ̃ngɔ. Na ebandeli elengbi ti hũngɔ ya, e na gbengɔ bɛ e na ya kpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni. Kanda se du ya, ta ni wɛ iɔ ma ko, ayɔ ya e du na loyengɔ ti kpengbani ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e na ndo kpengba kpale niko, wa e ngbã lá kwɛ vɔrɔngɔ Yehova na dengɔ bɛ.​—Roma 12:12; 1 Pet. 1:6, 7.

⁶ Ngoi mɛ kpengba kpale aɔ ndo e ko, elengbi ti dangɔ bɛ e ngoi mɛndɛ̃ ya, ta gigi ti fãnani tɛ Nzapa na gangɔ ma. Ni fa ya, loyengɔ tɛ e anzɛ̃? Ta bɛ yakere ma. E mu se lɛlo kɔi, na ngoi ti kpengba dé ko, elengbi ti hũngɔ ya, ta ngoi ti gbingɔ na gangɔ ma, abɛse ngaso ko, ngoi ti gbingɔ ndo ga bo. Kwɛ kɔi ngoi mɛ e ti nvɛ̃ni na nzɛ̃ngɔ ko, elengbi ti mangɔ tɛrɛ e ya, ta gigi ti fãnani na gangɔ bɛ gbɔ ma. Abɛse du ngaso ko, na lo mɛ ya, e na loyengɔ ti kpengbani ko, e hĩnga ya, akapa tɛ Nzapa zu na tingɔ na seni. (Nz. 94:3, 14, 15; Aeb. 6:17-19) Na lo mɛ ya, e ndo ye tɛnɛ niko ko, e ndo ngbã lá kwɛ kpãngɔ sambela tɛ Yehova na ndo ti uzu na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e.

7. Dangɔ bɛ ti ngasia la elengbi ti dungɔ na kpengba lɛ na lo ni nɛ?

⁷ Kpale mɛndɛ̃ mɛ ndo yɔ nga ya, e du na loyengɔ ti kpengbani adu​—kwa ti fangɔ tɛnɛ. Azi gba mɛ e ndo pa nzɔ̃ pa hɛ̃ la ko, ala ndo da bɛ la ya, ta “nzɔ̃ pa” mɛ aba gigi ti fãnani tɛ Nzapa mɛ na tingɔ na seni ma. (Mat. 24:14; Ezk. 33:32) Elengbi ti dungɔ na kpengba lɛ ti nɛngɔ ya, ta bingangɔ li tɛ la amu ndo ka bɛ e ma. Ti nɛngɔ ya, ta bingangɔ li tɛ la alua ndo ka bɛ e ma ko, elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ lingɔ ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani. Zia e ba aye taa mɛ elengbi ti lingɔ ni.

BINGA LI MƆ NA NDO TƆ̃NGƆ

8-9. Ngasia la, bingangɔ li na ndo tɔ̃ngɔ, alengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ e ti kpengbani nɛ?

⁸ Kpale ti uzu mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani adu bingangɔ li e na ndo tɔ̃ngɔ. Tɔ̃ngɔ adu kpale mɛ ndo fa ya, kapa tɛ Nzapa na tingɔ na seni. Ngoi mɛ e ndo binga li e nzɔ̃ni na ndo nda mɛ atɔ̃ e nga na ye mɛ Yehova li ti nɛngɔ ya, lo tɔ̃ e ko, loyengɔ tɛ e ndo ti kpengbani ya, kapa tɛ Nzapa na lo ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka ka gigi ti nzɔ̃ni na tingɔ na seni. Nda mɛ e tɛnɛ ngaso nɛ?

⁹ Ti nɛngɔ ya, atɔ̃ e ko, ayɔndó nɛ? Yehova tondó ngbongi Nyi lo mɛ lo ndo ye lo mawoma, kwa lo mɛ ndo du dã na lo ka ndozu ti nɛngɔ ya, adũ lo mabere zo ti lengbingɔ. Ngoi mɛndó lo ge lɛ sese ko, Yezo gbendó bɛ lo na ya apɛnɔ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃. Na gesi ahɛ̃ndó lo pɛnɔ wa lo kpi ngandó kwá kɔi ti pɛnɔ nvɛ̃ni. Yehova ndó la, aye ya lo kpi kwá niko na lo tɛ e! Ta To e ti songo alengbindó ti yengɔ ya, Nyi lo  ahũ pɛnɔ wa na gesi lo kpi ti nɛngɔ ya, e lua dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti nzɔ̃ni, kanda ni bo ti pɛ ndunu ngoi ma. (Yn. 3:16; 1 Pet. 1:18, 19) Na lo mɛ ya, Yehova hɛ̃ndó Nyi lo mɛ lo ndo ye lo mawoma ko, lo na lingɔ ya, e du na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka kaya gigi ti fãnani.

BINGA LI MƆ NA NDO NGUNU TƐ YEHOVA

10. Na bangɔ Efɛzɛ 3:20 Ye mɛ Yehova na ngunu ti lingɔ ni nɛ?

¹⁰ Kpale ti sɛ mɛ alengbi ti zangɔ e ya, loyengɔ tɛ e a ti kpengbani adu bingangɔ li e na ndo ngunu tɛ Yehova. Lo na ngunu ti lingɔ ye zu mɛ lo ko kapa ti lingɔ. Azi gba ndo hũ ya, dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka kaya gigi ti fãnani ko, ta ni na lingɔ tɛrɛ ma. Kanda ngoi gba, Yehova ndo kokapa ti aye mɛ ta azi alengbi ti lingɔ ni ma. Lo ndo li ye niko zu na lo mɛ ya, lo du Nzapa mɛ Nvɛ̃ ngunu zu. (Yobo 42:2; Mar. 10:27) Na lo ni la, ta elengbi ti kamwangɔ ma, na ngoi mɛ lo ndo ko akapa ti aye ti kpɛ̃nɛ mɛ lo na lingɔ ni.—Di Efɛzɛ 3:20.

11. Hɛ̃ se lɛlo kɔi ti kapa ti kpɛ̃nɛ mɛndó Yehova ko. (Ba Ãkadre mɛ bɛli tɛnɛ ni tɛnɛ ya: “ Ambanga akapa ti kpɛnɛ mɛndó ati na seni.”)

¹¹ Binga li mɔ na ndo ambanga kapa mɛndó Yehova ko hɛ̃ awa kwa tɛ lo ti gã, wa ala hũndó ya, ta alengbi ti lingɔ terɛ lo ma. Lo kondó kapa hɛ̃ Abrahama ná Sara ya, ala na dũngɔ nyingambi na ngoi mɛ ala ti bange. (Eb. 17:15-17) Lo ko ngandó kapa hɛ̃ Abrahama ya, atara lo na mungɔ Kanana. Na ya abulu gba mɛndó atara Abrahama mɛ aya Izraɛlɛ ali ka gbɛ mbɛ ti Ezipito ko, alindó mabere ta kapa niko na tingɔ na seni ma. Kanda ni tindó na seni. Na siɛklɛ ti uzu ti N.E. ko, Yehova tɛnɛ hɛ̃ bange Elizabete ya, lo na dũngɔ nyingambi. Lo tɛnɛ ngandó hɛ̃ Maria mɛ ta dɛ hĩnga kɔli ma ya, lo na dũngɔ Nyingambi. Ni lindó ya, kapa mɛndɛ̃ mɛndó Yehova ko ati na seni, kapa mɛndó lo ko ka yaka ti Edɛnɛ mɛ aɔ ndɛ abulu gba ya, na dũngɔ Nyi lo ge lɛ sese! (Eb. 3:15) Na ya akpale niko zu ko, Yehova kokisa akapa tɛ lo.

12. Wangɔ mɛ elengbi ti luangɔ kaya Yosua 23:14 ná Yisaya 55:10, 11 na omɛ aba ngunu tɛ Yehova nɛ?

¹² Na ngoi mɛ e ndo binga li e na ndo akapa tɛ Yehova, nga na se mɛndó lo li ya, ni ti na seni ko, e ndo ye ya, lo na ngunu gba, wa loyengɔ tɛ e na ndo akapa mɛ lo ko ti lɛkɛngɔ gigi ti fãnani ndo ti kpengbani. (Di Yosua 23:14; Yisaya 55:10, 11.) Ni ndo za e ya, e lɛkɛ tɛrɛ e nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya, e za azi mɛndɛ̃ agbɔ̃ ndani ya, ta kapa ti gigi ti fãnani adu suma gɛgɛrɛ, bere nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ azanga tina ma. Na omɛ aba kapa tɛ lo ti lingɔ ndozu na sese ti fãnani ko, Yehova ye ya: “Tɛnɛ ni adu bɛta tɛnɛ, adu nga tɛnɛ mɛ zo alengbi ti kpãngɔ bɛ lo ndo ni.”​—Suma 21:1, 5.

HƐ̃ TƐRƐ MƆ NA YA AKPALE TI NYINGƆ

13. Ngasia la, bombi ndo li ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani nɛ? Kambisa.

¹³ Kpale ti taa mɛ alengbi ti zangɔ e ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani adu hɛ̃ngɔ tɛrɛ e gba na ya kwa ti nyingɔ. Na ndakisa, gbɔ̃ li mɔ na ndo anzɔ̃ kpale mɛ e ndo lua na ngoi mɛ e ndo gwe abombi. Anna, b mɛ ali abulu gba na ya kwa ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ ti ngoi zu ko, lo tɛnɛ ya: “Bombi ndo za mbi ya, mbi bata loyengɔ tɛ mbi kpengbani. Abɛse du ya, ta wa lingɔ diskur adu zo mɛ na makoki gba ti lingɔ adikur na seni ma bere ta lo ndo kambisa akpale ti fãnani kaya diskur tɛ lo ma ko, ngoi gba lo ndo tɛnɛ tɛnɛ ti ye kɔi bere sɛ mɛ ndo za mbi ya, mbi gbɔ̃ nda mbilimbili ti ya Ngbangɔ, wa ni ndo li ya, loyengɔ tɛ mbi ati kpengbani.” Ta kitɛ da ma ya, loyengɔ tɛ e ndo ti nga kpengbani na ngoi mɛ e ndo ma agbinya ti sangɔ ngunu bɛ mɛ ayata ndo hɛ̃ ka bombi.​—Roma 1:11, 12; 10:17.

14. Ngasia la kwa ti fangɔ tɛnɛ ndo li ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani nɛ?

 ¹⁴ Loyengɔ tɛ e ndo ti kpengbani na ngoi mɛ e ndo hɛ̃ ti e na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ. (Aeb. 10:23) Barbara, mɛ ali kwa tɛ Yehova na ya bulu ɔngɔ 70 atɛnɛ ya: “Mbi ndo hũ ya, kwa ti fangɔ tɛnɛ ndo li ya, loyengɔ tɛ mbi ati kpengbani. Ngoi mɛ mbi ndo kambisa hɛ̃ azi mɛndɛ̃ akapa ti nzɔ̃ni tɛ Yehova ko, loyengɔ tɛ mbi ndo di ti kpengba fãni mɛndɛ̃.”

15. Ngasia la mandangɔ Ngbangɔ tɛ e nvɛ̃ni ndo li ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani nɛ? (Ba nga limɔ.)

¹⁵ E ba kpale ti nyingɔ mɛndɛ̃ mɛ ndo li ya, loyengɔ tɛ e ati kpengbani: Mandangɔ Ngbangɔ tɛ zo nvɛ̃ni. Susan tɛnɛ ya, dungɔ na programɛ ti nyingɔ ndo za lo nvɛ̃ni mawoma. Lo kambisa ya: “Mbi ndo bongisa Linɔngi ti Sinzili mɛ e na mandangɔ na pɔsɔ mɛ na gangɔ na lá yenga. Bi kwa kɔi ná bi kwa sɛ, mbi ndo bongisa bombi ti ya pɔsɔ. Wa atãnga bi mɛ ngbã ko, mbi ndo manda aye mɛndɛ̃ mɛ bɛ mbi ye.” Na lo mɛ ya, lo ndo ngbã bo lá kwɛ tɔndɔngɔ programɛ tɛ lo ko, loyengɔ tɛ Susan ndo ti bo lá kwɛ kpengbani. Irene, mɛ ali kwa hɛ̃ Yehova na ya abulu gba ka biro ti Kotani tɛ Atɛmwɛ tɛ Yehova ko, lo tɛnɛ ya, mandangɔ aprɔfɛsi ti Ngbangɔ ndo kpengba na loyengɔ tɛ mbi. Lo kambisa ya, “Ye mɛ ndo kamwisa mbi gba, adu se mɛ aprɔfɛsi tɛ Yehova zu ndo ti na seni abɛse na ya akpale ti yakere yakere.” c

“ABƐSE NGASIA, NI NA TINGƆ NA SENI”

16. Nda mɛ elengbi ti tɛnɛngɔ ya, tɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ hɛ̃ Habakuku aba nga e nɛ? (Aebreo 10:36, 37)

¹⁶ Ambanga Tɛmwɛ̃ tɛ Yehova ndo kũ kɔngɔ ti nda gigi olo na ya abulu gba nvɛ̃ni. Azi mɛndɛ̃ ndo hũ ya, kapa tɛ Yehova ndo mu ngoi ti tingɔ na seni. Yehova hĩnga nzɔ̃ni se mɛ awa kwa tɛ lo ndo ma na tɛrɛ la, ni la, lo tɛnɛndó hɛ̃ profeta Habakuku ya: “Suma niko ndo landa ngoi mɛ akpã na lo ni, ni ndo ga na kpɛ nvɛ̃ni ti lingɔ tɛrɛ lo, ta ni nga na tingɔ nvɛ̃nɛ  ma. Abɛse ni ndo nĩnga ko, ndo kũ bo ni, na lo mɛ ya, ni na lingɔ tɛrɛ lo biani, ta ni na gangɔ na pɛ ngoi ma!” (Hab. 2:3) Nzapa tɛnɛ bondó tɛnɛ niko na lo ti nzɔ̃ kpale tɛ Habakuku? Bere tɛnɛ tɛ lo nga na tina na lo tɛ e ndɛ̃? Na lége ti Nyingɔ vurú tɛ Nzapa ko, toma Polo salelandó tɛnɛ niko na lo tɛ awakristo mɛ ndo kũ gigi ti fãnani. (Di Aebreo 10:36, 37.) Elengbi ti yengɔ ya, abɛse ando li mabere kapa mɛ Yehova ko hɛ̃ e ti songo e na kwa ndo nĩnga ko, “ni na tingɔ na seni biani. Ta ni na lingɔ tɛrɛ lo na pɛ ngoi ma!”

17. Ngasia la, nyita wali kɔi akpandó wangɔ mɛ Yehova hɛ̃ Habakuku na kwa nɛ?

¹⁷ Awa kwa tɛ Yehova gba ndo kpã wangɔ tɛ lo ti ‘kũngɔ bo ni,’ abɛse abulu gba. E mu se lɛlo tɛ nyita wali Louise. Lo bandandó lengɔ kwa hɛ̃ Yehova na bulu ti 1939. Lo tɛnɛ ya: “Na ngoi niko ndó ko, mbi ndo dandó bɛ mbi ya, to ti Armagedona na gangɔ uzu ti nɛngɔ ya, mbi onzi kalasi ti segɔ̃ndɛrɛ. Kanda ta ni lindó tɛrɛ lo ngaso ma. Na ya abulu gba, dingɔ tɛnɛ tɛ azi mɛ Ngbangɔ tɛnɛ tɛnɛ tɛ la mɛndó akũ Yehova ya, lo kokisa akapa tɛ lo, azandó mbi ya, mbi kũ Yehova. Mbi dindó pandɛ ti dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ azi mabere Noa, Abrahama nga na Yɔzɛfɛ, azi mɛndó akũ Yehova abulu gba uzu ti nɛngɔ ya, lo hɛ̃ la bana gɛrɛ mɛndó lo ko kapa ni hɛ̃ ala. Kũngɔ ngoi zu ya, akapa tɛ Nzapa na tingɔ na seni ando za mbi ná azi mɛndɛ̃ ya, e ye ya, gigi ti fãnani angbã dã.” Awa kwa tɛ Yehova gba mɛndó ali kwa hɛ̃ lo abulu gba ko, ala ye nga tɛnɛ tɛ nyita wali Louise!

18. Ngasia la, bangɔ aye mɛ Nzapa li alengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ e ati kpenbani ni nɛ?

¹⁸ Ti biani ko, ta gigi ti fãnani dɛ ga ma. Kanda ndo gbɔ̃ li mɔ na ndo aye mɛ ge lɛ sese, na ndakisa atongolo, akɛkɛ, asa, nga na azi mɛ nga ma mɔ, aye niko adu aye mɛ e ndo hũ ni biani, abɛse du ya, ndó gã ko, ta aye niko da ma. Aye niko da na lo mɛ ya, Yehova la, alɛkɛ ni. (Eb. 1:1, 26, 27) Nzapa tɛ e nga na dangɔ bɛ ti lingɔ gigi ti fãnani. Lo na kokisangɔ kapa tɛ lo. Kaya gigi ti fãnani azi na dungɔ na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka wa ala nga na dungɔ na tɛrɛ ti lengbingɔ. Na lo ni la, se lá mɛ gbanda Nzapa akpã alengbi ko, gigi ti fãnani na tingɔ biani nga ma sese mɛ e ndo hũ ni ndɛ.​—Yis. 65:17; Suma 21:3, 4.

19. Ngasi la, mɔ lengbi ti lingɔ ya, loyengɔ tɛ mɔ ati kpengbani nɛ?

¹⁹ Ni la, uzu ti nɛngɔ ya gigi ti fãnani aga ko, li zu ti nɛngɔ ya, loyengɔ tɛ mɔ ati kpengbani. Ndo hɛ̃ Yehova sia kɔli ngoi zu na lo ti tɔ̃ngɔ. Ndo gbɔ̃ li mɔ na ndo ngunu tɛ Yehova, wa ndo hɛ̃ tɛrɛ mɔ gba na ya kwa ti nyingɔ. Se mɔ li ngaso ko, mɔ na dungɔ ka popo “tɛrɛ azi mɛ aye lo tɛ Nzapa, ala ndogbe bɛ la, [wa] Nzapa [na hɛ̃ngɔ] la ye mɛ lo ko kapa ni.”​—Aeb. 6:11, 12; Roma 5:5.