Ocuphela mwaha

Ocuphela sampuwa

2

Nsina na Muluku mu Soorepa sa Ekiriki

Nsina na Muluku mu Soorepa sa Ekiriki

Alipa oomutholathola Piipiliya anneemererya wi nsina na Muluku, nenlo nnarempwa ni Tetrakrama (יהוה), ninnaphwanyenya opwaha ikwaha sawaakhwana 7.000, mu soorepa sa Eheepri. Nyenya akina anoona wi nsina nla hinnaphwanyeya mu Soorepa sa Ekiriki. Nthowa na yeela, a Alipa ootaphulela ancipale hanapharihela nsina Yehova xaxaxa mu Nlakano Nahiihano. Naamwi etaphulelaka makupa a Soorepa sa Eheepri yaawo yaaphwanyeyamo Tetrakrama, alipa ootaphulela ancipale anapharihela masu awi “Apwiya” ohiya nsina na Muluku.

Anamoona a Yehova heenreno meerelo yaala awunlaana mu Apiipiliya aya ataphuleliwe mu ilocelo soohiyanahiyana. Awo annapharihela nsina na Muluku Yehova ikwaha sawaakhwana 237 mu Soorepa sa Ekiriki naari Nlakano Nahiihano. Ehaakumve weerano yeela, alipa ootaphulela yaathokororya ichu iha piili soochuneya: (1) Soorepa sa Ekiriki irivovo hiihaano tahi soopacerya. Apiipiliya ancipale arivovo olelo, apakiwe ivinrevo iyaakha masana meeli simanle okwaaxiwa Soorepa Soopacerya. (2) Mu elukuluku yeeyo, achu yaawo yakopiyaara Soorempwa ni mata yaanamuraceeliha Tetrakrama ni masu ala Ky’rios anataphuelela “Apwiya” naari wi yaakopiyaanre mu Soorepa seiho aaviihiwemo Tetrakrama.

Nikhuuru na Omutaphulela Piipiliya Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada, naahoona wi sookhalavo sawooniherya seeparipari wi Tetrakrama aanaphwanyeya mu Soorepa soopacerya sa Ekiriki. Soolakelela saya inathipeleya mu sawooniherya inacharela:

  • Soorepa sa Eheepri saaphariheliwa mmahiku a Yesu ni elukuluku ya arummwa aakhalamo Tetrakrama mu soorepa sincipale. Mmahiku a khalai achu ancipale hiyaarino minikwa mwa yeela. Nyenya hiihaanoru iphwanyiwaaya Soorepa sa Eheepri sa nsana noopacerya waacamela Qumran, hiyaavo mathowa a okhwa minikwa.

  • Mmahiku a Yesu ni a arummwa, Tetrakrama tho aanaphwanyeya mu Soorepa saataphuleliwa mu elocelo ya Ekiriki orweela mu Eheepri. Ivinrevo iyaakha masana mancipale, alipa oomutholathola Piipiliya yuupuwela wi Tetrakrama hanaphwanyeya mu Septuagint a elocelo ya Ekiriki aataphuleliwe orweela mu soorepa sa Eheepri. Ohoolo waya, variyari va nsana na makhumi meeli, ikaarata sakhalai sa Septuagint a Ekiriki yoowo aakhanlevo elukuluku ya Yesu, saahooniwa. Mu ikaarata seiho sakhalai naanaphwanyeyamo nsina na Muluku, nrempwe ni elocelo ya Eheepri. Mwawiihiiha, Soorepa saataphuleliwa mu elocelo ya Ekiriki mmahiku a Yesu, naanaphwanyeyamo nsina na Muluku. Nyenya, mu nsana naneexexe E.K., Soorepa soochuneya sa Septuagint a Ekiriki, ntoko Códice Vaticano ni Códice Sinaítico hinaaphwanyeyamo nsina na Muluku ovinyerya liivuru a Maphatxuwelo ophiyerya Malakiya (mummo nsina na Muluku naphwanyeyaayamo mu soorepa soopacerya). Ti nthowa nene Soorepa sincipale nihinaphwanyeyaayamo nsina na Muluku xaxaxa mu Soorepa sa Ekiriki naari Nlakano Nahiihano.

    Yesu aaloca: “Kòrwa mwa nsina na Atithi.” Nave tho owo aaloca ariki kinnaphara miteko seiha “mu nsina na Atithi aka”

  • Soorepa sa Ekiriki elukuluku ya Kristu sinnooniherya wi Yesu ikwaha sincipale aanaloca nsina na Muluku nave aanaasuweliha akina. (Yohani 17:6, 11, 12, 26) Yesu aanaloca: “Kòrwa mwa nsina na Atithi.” Nave tho owo aanaloca ariki kinnaphara miteko seiha “mu nsina na Atithi aka.”—Yohani 5:43; 10:25.

  • Woona wi Soorepa Seekristu mu Ekiriki yawaaceererya ya Soorepa saweela sa Eheepri, orimeela wuuwu wawaakuveya wa nsina na Yehova ti woohiphwanelela. Variyari va nsana noopacerya E.K., murummwa Yakopo aaloca wa asitokweene o Yerusalemu: “Simau Pedro ònupuserya wi ovinya wopatxeryani Muluku àpwatxha othanla nloko nawe mwa amalapo, wi nivuwihe nsina nawe.” (Saweriwa T’arummwa 15:14) Hokaaweryen’yevo murummwa Yakopo oloca masu yaala waakhanle wi haavo mu nsana noopacerya aasuwenle naari opharihela nsina na Muluku.

  • Nsina na Muluku ninnarempwa mookwasa mu Soorepa Seekristu mu Ekiriki naari Nlakano Nahihano. Masu awi “Aleluya” mu liivuru a Wupulula 19:1, 3, 4, 6, anarweela mu elocelo ya Eheepri yaawo mu ekunya anataphulela “Louvem a Jah.” “Jah” marepeliwo ookhuveya a nsina Yehova. Masina mancipale anaphwanyeya mu soorepa Seekristu sa Ekiriki anarweela mu nsina na Muluku. Ntoko yootakiherya, liivuru mmoha onnaloca wi nsina na Yesu nnataphulela “Yehova Mvuluxa.”

  • Soorepa sakhalai sa Ayuta sinnooniherya wi Ayuta yaawo yaari Akristu yaanapharihela nsina na Muluku. Tosefta, yoowo aari liivuru aloca malamulo aweemulociwa yoowo aakwaaxiwe variyari va eyaakha ya 300 E.K., onnathariha masu ala vooloca sa aliivuru a Akristu yaawo yeeyeliwa nihiku nawoorowa: “Aliivuru a ahooleli ni a minim [anaahiwa Ayuta yaawo yaari Akiristu], awo [amwiicani] yaanaaweeyela vamooroni. Nave yaaheemereryiwa oweeyela nipuro nri noothene, aliivuru awo ni soothoonyerya saya sa nsina na Muluku sinaphwanyeya mummo.” Mwawiiwanana ni yooleeliherya yeela, Rapino Yosé, Galileu, yoowo aakhanlevo woopaceryani wa nsana nanaawiili E.K., ahaala oloca wi, mu mahiku makina a isumana, “makupa a aliivuru awo anaphwanela okwatiwa [enniiwexexeya wi enaahiwa soorepa sa Akristu] makupa anathoonyerya nsina na Muluku ni okhapelela, nave weeyela makupa oohalela.”

  • Alipa ootholathola akina a Piipiliya anneemererya wi nsina na Muluku naanaphwanyeya mu makupa a Soorepa sa Eheepri yaawo anaphwanyeya mu Soorepa sa Ekiriki. Vathi va muru mukhaani wa “Tetrakrama mu Nlakano Nahiihano,” The Anchor Bible Dictionary states (Tisiyonaario a Piipiliya a Anchor) onnaloca masu ala: “Sookhalavo sawooniherya wi Tetrakrama, onooniherya nsina na Muluku, Yahweh, mu N[lakano] N[akhalai] naanapwanyeya tho mu N[lakano] N[ahiihano] vaavaa aarempwaleiye woopaceryani Piipiliya Nlakano Nahiihano.” Mulipa otholathola a Ekiriki onnaloca: “Woona wi Tetrakrama aanarempwa mu Soorepa sa Piipiliya a Ekiriki, [Septuagint] yoowo aari Piipiliya aaphariheliwa mu ikerexa, ti yoophwanelela weemererya wi alipa oomutaphulela Piipiliya N[lakano] N[ahiihano] yaahelamo nsina nenla, emukhapelelaka Tetrakrama a Soorepa soopacerya.”

  • Alipa ootaphulela a Piipiliya oocicimiheya yaanapharihela nsina na Muluku mu Soorepa Seekristu mu Ekiriki naari Nlakano Nahiihano. Alipa ootaphulela akina aaheerano yeela ahaakumve opakiwa Tradução do Novo Mundo. Mwaasuwele alipa ootaphulela ni sootaphulela saya: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, otaphuleliwe ni Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, otaphuleliwe ni Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, otaphuleliwe ni George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, otaphuleliwe ni W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, otaphuleliwe ni J.W.C. Wand, Pispo a elapo ya Lontre (1946). Ohiya pahiru sootaphuleliwa seiha, Piipiliya a Espanyola aapakiwe mu eyaakha ya 1919, mulipa oomutaphulela Pablo Besson aapharihela nsina “Yehova” mu yoorepa ya Luka 2:15 ni Yuda 14, ni masu a vathi awaakhwana 100 yaawo anathoonyerya nsina na Muluku ntoko mukhalelo mukina wa otaphulela. Ahaakumve okhalavo Piipiliya yoola, Piipiliya a elocelo ya Ekiriki a nsana na 16, aanampharihela Tetrakrama mu makupa mancipale. Pahiru mu elocelo ya wa Alemanya, nsina “Yehova” (akhweya mu marepeliwo a Eheepri “Yahweh”) naanaphwanyeya mu Apiipiliya oohiyana hiyana awaakhwana 11, nave alipa otaphulela akina yaanahelavo nsina na Yehova ohoolo wa wiichana wa ncicimiho “Apwiya” mpuwa mwa iparente. Opwaha Apiipiliya 70 oohiyanahiyana a elocelo ya Alemanya annapharihela nsina na Muluku naari va masu a vathi.

    Nsina na Muluku mu Saweriwa T’arummwa 2:34 mu Emphatic Diaglott, opakiwe ni Benjamin Wilson (1864)

  • Piipiliya otaphuleliwe opwaha ilocelo nsana ookhalano nsina na Muluku mu Soorepa Seekristu mu Ekiriki. Mu ilocelo sincipale sa Afrika, elocelo yoopacerya ya wa Amerika, Asiya, Europa, ni ivilivili sa Pasifiku aakhalano Apiipiliya arino nsina na Muluku. (Moone elista va ipaaxina 1742 ni 1743 sa Piipiliya Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada.) Alipa oomutaphulela Piipiliya yoola yaalakelela tho opharihela nsina na Muluku ni mathowa oolikana ni yaawo aromoliwe woopaceryani. Akina a Apiipiliya yaawo a Nlakano Nahiihano apakiwe hiihaanoru, ntoko Piipiliya mu elocelo ya Rotuman (1999), yoowo onapharihela nsina “Jihova” ikwaha 51 mu iciciri sawaakhwana 48, ni Piipiliya mu elocelo ya Patak (Toba) opakiwe eyaakha ya (1989) elapo ya Intoneesiya, yoowo onapharihela masu awi “Jahowa” ikwaha sawaakhwana 110.

    Nsina na Muluku mu Marko 12:29, 30 mu Piipiliya a elocelo ya Hawaiian

Moohikhwa minikwa, aakhalavo mathowa aphaama a opharihela nsina na Muluku, Yehova, mu Soorepa sa Ekiriki naari Nlakano Nahiihano. Ti yeeyo Anamoona a Yehova yeenraaya. Awo aakhalano ncicimiho ntokweene wa nsina na Muluku nave aakhalano woova wa ncicimiho wa oxipiha echu vyakala yeeyo yaaphwanyeya mu Soorepa soopacerya.—Wupulula 22:18, 19.