¿TLEKA nopan opanok yejuin? Xnechkauilikan manimechtomili. Onitlakat ipan julio 29, xiuitl 1929, niman oniueyiyak ipan se kalpan tlen onka Bulacán, ipan Filipinas. Tejuamej xmiyek tikpiayaj pampa itech yejon tonaltin xtlaj onkatka tomin. Opeuj guerra ijkuak san nitelpochkonetl katka. Soldados Japoneses oajsikej niman okixnamijkej Filipinas. San ika, pampa tokalpan uejka nokauaya, tejuamej xtlaj otexchiuilijkej. Xtikpiayaj radio, televisión nion periódicos, kuakon san tikinkakiliayaj oksekimej tlen panotoya.

Tichikueyimej ikniujtin katkaj, niman nejua ni ika ome tekoneuj, niman noabuelos onechuikakej imiuan manichantiti ijkuak nikpiaya chikueyi xiuitl. Maski ticatólicos katkaj, noabuelo kuajli kinkakiya okseki tlaneltokiltin niman kinpiaya amoxtin tlen okimakakaj akin inuan nouikaya. Nikilnamiki ika onechimititijka amatlajkuiloltin Protección, Seguridad niman Descubierta ipan tlajtojli tagalo, * niman noijki se Biblia. Nikuelitaya nikpouas Biblia, niman melak nikuelitaya naui Evangelios. Yejon onechpaleui melak manikneki niktokas Cristo (Juan 10:27).

Ipan 1945, japoneses okikaujkej tokalpan. Kanaj ijkuakon, notajuan onechtlajtlanilijkej maninokuepa kampa tichantiyaj. Noabuelo onechijli maniuiya. Kuakon imiuan onichantito.

Sakin, ipan diciembre, xiuitl 1945, sekimej iteixpantijkauan Jehová akin ualeuayaj Angat otenojnotsakoj tokalpan. Se teixpantijketl akin iueyi katka ouajla tochan niman otechtomili tlenon kijtoua Biblia itech “itlajtlankan on tonajli” (2 Tim. 3:1-5). Yejua otechnots matomachtikan Biblia imiuan oksekimej akin nosentlaliayaj ipan se kalpan tlen nisiuj onkatka. Notajuan xoyajkej, san ika, nejua kema. Ompa nemiyaj kanaj 20 tlaltikpakchanejkej, niman sekimej tetlajtoltiayaj itech tlen temachtia Biblia.

Pampa xnikasikamatiya nochi tlen kijtouayaj, kuakon oniknemili nikisas. San ika, ijkuak inikistoya opeujkej nokuikatiaj. Tlakuikajli melak onechmojkatlachialti,  niman oninokauj. Ijkuak otlan tlakuikajli niman okichiujkej teoyotl, tinochimej otechnotskej matiakan ipan se tlanechikojli ipan kalpan Angat tlen nochiuaskia okse domingo.

Sekimej otinejnenkej kanaj chikueyi kilómetros niman ijkon tajsiskej kampa nochiuaskia tlanechikojli, ichan familia Cruz. Ompa nemiyaj kanaj 50 tlaltikpakchanejkej niman melak onechmojkatlachialti ika kokonej tlanankiliayaj tlen ouijtika katka itech Biblia. Sakin ika oniaj ipan seki tlanechikoltin, tokniuj Damian Santos, se precursor akin iueyi katka niman otlayekanka ipan kalpan, onechnots maninokaua niman manikochi ichan. Kanaj nochi yeuajli titlajtotoyaj itech Biblia.

Ipan yejon tonaltin, timiyekej nimantsin tikiskaltiayaj totlaneltokil ijkuak tiueliyaj achijtsin itech Biblia. Ok xtiuejkauiyaj ika tiayaj tlanechikoltin ijkuak otechtlajtoltijkej: “¿Nenkinekij nemoapolaktiskej?” Nejua onikijto: “Kema”. Kuajli nikmatstoya ika niknekiya niktekichiuilis Cristo (Col. 3:24). Otiajkej kampa se atentli tlen nisiuj onkatka, niman ompa tiomemej otechapolaktijkej ipan febrero 15, xiuitl 1946.

Otikasikamatkej ika aman ika yotoapolaktijkaj, nonekiya titenojnotsaskej ijkon ken Cristo. Notaj xokuelitak tlen nikchiuasnekiya, niman okijto: “Melak titelpochtli, xkipiya titenojnotstinemis. Mitskalaktiskej ijtik atentli, xmitschiua se tenojnotsketl”. Nejua onikijli ika toTajtsin kineki matitenojnotsakan itech kualtsin tlajtoltin itech iTekiuajyo (Mat. 24:14, TNM). Sakin onikijli: “Kipiya nikchiuas tlen yonikijli toTajtsin”. Kuakon onechtsajtsili ken onikijto ijkuak onipeuj. Yemelak, yejua xkinekiya manitenojnotsa. Yejuin tlen kachtopa okichiuj manijkaua nochi niman ijkon ueliskia niktekichiuilis toTajtsin.

Familia Cruz onechijlikej imiuan manichantiti kalpan Angat. Otechyolchikaujkej nejua niman noijki imichpoch, Nora, akin xokoyotl katka, matochiuakan precursores. Tiomemej otipeujkej titekitij ken precursores ipan noviembre 1, xiuitl 1947. Nora otlapaleuito ipan okse kalpan, niman nejua oninokauj Angat kampa onitlapaleui ipan tenojnotsalistli.

Ijkuak inikuikaya yeyi xiuitl ken precursor, Earl Stewart, se tokniuj akin oualeuj itech sucursal, okitemakak se tlamachtijli imixpan 500 tlaltikpakchanejkej ipan Angat. Yejua otlamachti ika inglés, niman sakin nejua onikteijli achijtsin itech itlamachtil ipan tlajtojli tagalo. Nejua san chikome xiuitl oninomachti, san ika, akin techmachtiayaj miyekpa technojnotsayaj ika inglés. Okse tlen onechpaleui maniueli inglés yejua ika ninomachtiaya amatlajkuiloltin itech Biblia ipan yejon tlajtojli, ijkon nikchiuaya pampa xmiyek tikinpiayaj ika tagalo. Tlen oniuel onechpaleui maniktlatolkuepa ika inglés yejuin niman okseki tlamachtiltin.

Ipan yejon tonajli ijkuak oniktlajtolkuepili itlamachtil tokniuj Stewart, yejua okijto ika sucursal kitejtemojtinemiya ome precursores akin ontlapaleuiskiaj Betel. Kinekiyaj matlapaleuitij pampa misioneros yaskiaj ipan se ueyi tlanechikojli itoka “Aumento de la Teocracia”, tlen onochiuj Nueva York (Estados Unidos) ipan 1950. Onechtlapejpenijkej manitlapaleuiti. Oksejpa onijkauj nochi tlen nechyeualouaya, aman onikchiuj pampa nontlapaleuiskia Betel.

Opeuj nitekiti Betel ipan junio 19, xiuitl 1950. Betel onkatka ipan se ueyi niman sosoltik kajli tlen kiyeualouayaj uejueyimej kojtin, onkatka ipan se tlajli tlen se hectárea ika ueyi katka. Kanaj 12 tokniuan telpokamej ompa tekititoyaj. Kualkantsin, nitlapaleuiaya kampa tlakualchiuayaj. Sakin, kanaj las 9 ika kualkan, nitekitiya kampa lavandería, nikinpetsouaya tlakentin. Noijki ijkon nikchiuaya ika teotlak. Maski Ueyi Tlanechikojli iuan Miyekej Países yotlanka, niman misioneros youajnokuepkaj, nejua ok nitlapaleuijtoya Betel. Nikinyektlaliaya revistas niman ijkon tikintitlaniskej ipan correo, nikitaya akinomej kinekiyaj kiseliskej toamatlajkuiloluan, niman nikinseliaya akin kontlajpalouayaj Betel; nikchiuaya nochi tlen nechtlajtlaniliayaj.

Ipan 1952, nejua niman chikuasen tokniuan akin chantiyaj Filipinas, otechijlikej itlaj tlen melak otechyolpakti, otechnotskej matikselitij itlamachtil Galaad número 20. Miyek tlen otikitakej ipan Estados Unidos xtikixmatiyaj niman xtikasikamatiyaj. Yemelak, nochi sejneka katka itech tlen onikixmat ipan nokalpan.

 Se neskayotl, ononek tiueliskej tikintekitiltiskej aparatos niman okseki tlemach tlen nion xtikixmatiyaj. Niman kema, ompa seua katka. Se tonajli onikis kiyauak niman nochi istak katka. Ijkuakon onikixmat nieve. Kuakon onikmat ika sesek katka, melak sesek.

San ika, pampa melak nikuelitaya itlamachtil Galaad, tlen topan opanok nion xtlaj okijtosnek. Akin techmachtiayaj kitekitiltiayaj tlen techpaleuiaya miyek matiuelikan. Otechmachtijkej kenon topaleuiskej itech tlen tiktejtemouayaj niman tomachtiayaj. Tlen onechmachtijkej Galaad melak onechpaleui maueyiya notlaneltokil.

Sakin ika otlan tlamachtijli, onechtitlankej seki tonaltin manitlapaleuiti ipan Bronx, itech kalpan Nueva York, ken precursor especial. Kuakon ipan julio, xiuitl 1953, ouel oniaj ipan ueyi tlanechikojli “Sociedad del Nuevo Mundo”, tlen onochiujka ipan yejon ueyikalpan. Ijkuak otlan ueyi tlanechikojli, oninokuep Filipinas pampa aman ompa nitlapaleuiskia.

Tokniuan itech sucursal onechijlikej: “Aman tikontlajpalos tlanechikoltin ipan circuito”. Yejon nechkauiliskia manikchiua tekitl tlen okichiuj Cristo, yejua oyaj ipan kalpamej pitentsintin niman uejueyimej tlen uejka onkatkaj niman ijkon kinyekanas iborreguitos Jehová (1 Ped. 2:21). Onechtitlankej ipan se circuito tlen onkatka itlajkotian Luzón, se ueyi atlajkotian itech Filipinas. Noijki niaskia ipan kalpamej tlen onkatkaj Bulacán, Nueva Écija, Tarlac niman Zambales. Nonekiya nikpanauis ueuejkapamej tepemej itech Sierra Madre niman ijkon najsiskia ipan seki kalpamej. Xnemiyaj carros tlen hasta ompa teuikayaj, kuakon kipiaya nikintlajtoltis akin kitkiyaj kojtin ipan uejueyimej camiones tla nechkauiliskiaj maninotlalijtiuj ipan yejon kojtin. Miyekpa nechkauiliayaj, san ika, xsajnoye kualtsin tias ijkon.

Miyekej tlanechikoltin pitentsitsintin niman yenkuikej katkaj. Kuakon tokniuan kitlasojkamatiyaj ijkuak nikinpaleuiaya kuajli makiyekanakan tlanechikoltin niman tenojnotsalistli.

Sakin onechtitlankej ipan okse circuito tlen onkatka ipan tlen noixmati ken Bicol tlen kipiaya grupos tlen uejka onkatkaj. Ompa nemiyaj precursores especiales akin tenojnotsayaj ipan yenkuikej kalpamej. Ipan se kajli kampa ninemiya, otlakoyonijkej ipan tlajli niman yejon intlatenko katka, kipiaya ome tabla kampa tikintlalis mokxiuan. Ijkuak inpan onicholo, ouetsitoj niman nejua noijki. Oniuejkauj ninochipauas niman ijkon nontlakuas.

Ipan yejon tonaltin opeuj nitlanemilia itech Nora, akin opeujka tekiti ken precursora ipan Bulacán, niman aman, katka precursora especial ipan ueyikalpan Dumaguete. Oniaj oniktlajpaloto, niman sakin, opeuj totlajkuilouiliaj. Otonamiktijkej ipan 1956. Ipan kachtopa semana ika yotonamiktijkaj otiktlajpalotoj se tlanechikojli tlen onka atlajkotian Rapu Rapu. Ompa ononek titlejkoskej ipan tepemej niman uejka tinejnemiskej, san ika, melak onechyolpakti  nitekitis iuan nosiuatsin ijkuak otikinpaleuijkej tokniuan akin melak uejka chantij.

Ijkuak itikuikayaj naui xiuitl ika tikintlajpalojtinemiyaj tlanechikoltin, otechnotskej matitlapaleuitij ipan sucursal. Otejkokej Betel ipan enero, xiuitl 1960, niman ok nikan tinemij. Miyek yoniuel pampa yonitekit iuan tokniuan akin kipiyaj ueyi tekitl, niman Nora tlatlamantik tekitl yokichiuj ipan Betel.

Nitekitis Betel yonechpaleui manikita kenon youeyiyak tekitl itech tenojnotsalistli ipan Filipinas. Ijkuak kachtopa oniuajlajka Betel niman san nitelpochtli katka, nemiyaj kanaj 10,000 tenojnotskej ipan nochi país. Aman nemij ipantsin 200,000 tenojnotskej ipan Filipinas, niman ipantsin 400 betelitas akin tekitij ipampa tenojnotsalistli.

Pampa omiyekiyak tekitl, otikitakej ika xok tlaueyi katka Betel. Kuakon Grupo akin Tlayekana ipan nochi tlanechikoltin otechtlajtlanili matikintejtemokan tlaltin kampa ueliskia nochijchiuas se yenkuik niman ueyi sucursal. Akin tlayekanaya ipan imprenta niman nejua otiajkej inchajchan akin nisiuj chantiyaj niman otikintlajtoltijkej tla yakaj kinekiya kinemakas itlal. Xakaj kinekiya, niman se tlakatl otechijli: “Akin tiualeuaj China xtitlanemakaj. Tejuamej titlakouaj”.

San ika, se tonajli se tlakatl otechtlajtolti tla tiknekiskiaj tijkouiliskej itlal pampa yejua onchantiskia Estados Unidos. Yejuin okichiuj mapano seki tlen xtikneltokas. Okse tlakatl akin nisiuj chantiya noijki okinemili technemakiltilis itlal, niman okinyolchikauj oksekimej noijki matechtlanemakiltikan. Niman hasta ouel otijkouilijkej itlal yejon tlakatl akin otechijlika “akin tiualeuaj China xtitlanemakaj”. Nion xouejkauj ika totlal yexpa youeyiyaka. Kuajli nikmatstika ika Jehová kinekiya yejon mapano.

Ipan 1950, itech nochi Betel nejua akin melak nitelpochtli katka. Aman tejuamej, nosiuauj niman nejua, akin melak itiuejueyimej. Xninoyolkuepa ika oniktokak Cristo maski san kanon nonekiya nias. Melauak, notajuan onechkixtijkej itech inchan, san ika, Jehová yonechmakak se ueyi familia akin tlaneltokaj ken nejua. Kuajli nikmatstika ika Jehová techmaka nochi tlen techpoloua maski san kanon matitlapaleuijtokan. Nora niman nejua melak tiktlasojkamachiliaj Jehová ipampa nochi tlen kuajli yotechmakak, niman tikinyolchikauaj oksekimej makitakan kenon teteochiua Jehová (Mal. 3:10).

Se tonajli, Jesús okiyolchikauj makitoka se akin kinechikouaya tomin itoka katka Mateo Leví, okijli: “Xuajla nouan”. ¿Kenon otlanankili? Biblia kijtoua ika “ouajnotelkets, okajteu nochi, niman oyaj iuan Jesús” (Luc. 5:27, 28). Nejua noijki ijkon miyekpa yononek nochi nijkauas niman ijkon niktekichiuilis Jesús, niman ika nochi noyojlo nikinyolchikaua oksekimej ijkon makichiuakan niman makiselikan miyek tlateochiualistin.