1, 2. ¿Kenon techpaleuiya ijkuak tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua?

 IJKUAK tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua, miyek ken techpaleuiya. Ipan yejuin proverbios kijtoua seki ken techpaleuiya ijkuak tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua: “Maka kaman tikauas ika titetlajsojtlas [noso ika tikteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua] niman nochi on tlen melauak. [...] Tla ijkon tikchiuas, Dios niman on tlakamej kitaskej ika kuajli tlen tikchiua, niman sanoyej kuajli mitsteneuaskej”; “yejuan teikneliani [noso kiteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua] sano yejua kinochiuilia tlen kuajli”, niman “yejuan yolmelajki niman teiknelia [noso kiteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua], kinextis ueyi nemilistli” (Prov. 3:3, 4; 11:17; 21:21).

² Yejuin proverbios techititiaj tleka noneki tikteititiskej tlasojtlalistli tlen xtekaua. Kachtopa, pampa kichiua ika toTajtsin matechpatiojkaita. Ika ome, pampa san no tejuamej techpaleuiya. Kichiua kuajli matouikakan imiuan oksekimej. Niman ika yeyi, tla tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua, tikpiyaskej se nemilistli tlen xkeman tlamis niman okseki tlateochiualistin. Kuajli nesi ika melak noneki nochipa matikilnamiktokan  tlen Jehová technauatia ipan yejuin tlaxelojli: “Xmoititikan se iuan okse tlasojtlalistli tlen xtekaua niman teiknelilistli” (Zac. 7:9, TNM).

3. ¿Tlenon tiknankiliskej ipan yejuin tlamachtijli?

³ Ipan yejuin tlamachtijli tiknankiliskej yejuin: ¿akinomej noneki tikimititiskej tlasojtlalistli tlen xtekaua?, ¿tlenon techmachtia amoxtli Rut itech tlasojtlalistli tlen xtekaua?, ¿kenon uelis tikteititiskej yejuin tlasojtlalistli ipan yejuin tonaltin? niman ¿kenon techpaleuiya ijkuak ijkon tikchiuaj?

4. ¿Kenon tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua ijkon ken Jehová? (Marcos 10:29, 30).

⁴ Ijkon ken otikitakej ipan okse tlamachtijli, Jehová san kimititia tlasojtlalistli tlen xtekaua akin kitlasojtlaj niman kitekichiuiliaj (Dan. 9:4). Tejuamej tiknekij tikchiuaskej tlen kijtoua Efesios 5:1: “Xmouikakan itech ika Dios para nennemiskej ken yejua”. Ika yejon, tiknekij tikimititiskej tlasojtlalistli tlen xtekaua tokniuan akin nemij ipan tlanechikojli (xpoua Marcos 10:29, 30).

5, 6. Xkijto kenon miyekej kasikamatij tlajtojli xtitekauas.

⁵ Tla kuajli tikasikamatij tlenon kijtosneki tlasojtlalistli tlen xtekaua, uelis más tikimititiskej tokniuan. Aman, matikitakan tla san no ijki kijtosneki tlasojtlalistli tlen xtekaua niman xtitekauas.

 ⁶ Uelis tikijtoskej ika yakaj akin youejkauj ipan se tekitl tlen kipiya kijtosneki ika xtekaua. Maski yejua melak youejkauj kampa tekiti kanaj xkixmati nion se iteko. Kanaj kemantika nion xkuelita tlen nochiua kampa tekiti. Yejua ompa nemi pampa kineki kitlanis tomin tlen ika nopanoltis, xpampa kitlasojtla itekiyo. Yejua ompa tekitis hasta ijkuak iteko kijlis ika xok noneki ompa tekitis noso hasta ijkuak kinextis okse tekitl kampa más kitlaxtlauiliskej.

7, 8. a) ¿Kenon noteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua? b) ¿Tleka tomachtiskej itech amoxtli Rut?

⁷ Aman, matikitakan ika yakaj akin kiteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua xsan noijki kichiua ken on tlakatl akin otikteneujkej ipan  párrafo 6. ¿Tleka itekipanojkauan toTajtsin akin yeuejkaui onenkej okiteititijkej tlasojtlalistli tlen xtekaua? Yejuamej okichiujkej pampa okis ipan inyojlo, xsan pampa yakaj okinchiualti. Matikitakan tlenon okichiuj David. Yejua, ipan iyojlo okis kititis tlasojtlalistli tlen xtekaua iamigo Jonatán, ijkon okichiuj maski itaj Jonatán kinekiya kimiktis David. Sakin, maski Jonatán yomijka, David okititi tlasojtlalistli tlen xtekaua Mefibóset, ikoneuj Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).

⁸ Miyek tlen uelis tikasikamatiskej itech tlasojtlalistli tlen xtekaua tla tomachtiaj amoxtli Rut. ¿Tlenon techmachtiaj itech tlasojtlalistli tlen xtekaua akin noteneuaj ipan amoxtli Rut? ¿Kenon uelis tikchiuaskej ipan totlanechikol tlen ompa tiueliskej? *

9. ¿Tleka Noemí okinemili ika Jehová kitlajyouiltijtoya?

⁹ Amoxtli Rut tlajtoua itech Noemí, Rut niman Boaz, se tlakatl akin noijki kitlasojtlaya toTajtsin niman ichanejkauj katka iueuentsin Noemí. Noemí, iueuentsin niman omemej inkoneuan oyajkej Moab pampa Israel xok onkatka tlen kikuaskej. Ompa, iueuentsin omik. On omemej inkoneuan ononamiktijkej, san ika, sakin noijki omijkej (Rut 1:3-5;  2:1). Yejon melak okiyolkoko Noemí. Pampa melak noyolkokotoya, hasta okinemili ika Jehová kitlajyouiltijtoya. Yejua okijto: “ToTEKO yonechmakak ueyi ajmantli. [...] ToTEKO yejuan nochi ueli kichiua onechmakak miyek ajmantli”. Noijki okijto: “Dios yejuan nochi ueli kichiua, yonechtlajyouiltij niman yonechajtitlanilij miyek ajmantli” (Rut 1:13, 20, 21).

10. ¿Tlenon okichiuj Jehová ipampa tlen okijto Noemí?

¹⁰ ¿Tlenon okichiuj Jehová ipampa tlen okijto Noemí? Yejua xokitlalkaui, yej okasikamat ijkuak okitak ika melak tlajyouijtoya. Jehová kimati ika “on tlauelmomojtilistli kitlamachilispoloua sen tlakatl tlamatki” (Ecl. 7:7). Maski ijkon, Noemí nonekiya kitas itlaj tlen makiteititi ika toTajtsin xkitlalkauiaya. ¿Kenon okipaleui Jehová? (1 Sam. 2:8). Okichiuj ika Rut makititi tlasojtlalistli tlen xtekaua. Yejua, ika tlasojtlalistli niman teiknelilistli okipaleui imonan oksejpa kuajli matlanemili niman makichikaua itlaneltok. ¿Tlenon techmachtia tlen okichiuj Rut?

11. ¿Tleka miyekej tokniuan kinpaleuiyaj akin noyolajmanaj?

¹¹ Tlasojtlalistli tlen xtekaua techpaleuiya matikinpaleuikan akin noyolajmanaj. Ijkon ken Rut xokitlalkaui Noemí, ipan yejuin tonaltin miyekej tokniuan ika nochi inyojlo kinpaleuiyaj akin noyolajmanaj. Kintlasojtlaj imikniuan niman kichiuaj nochi tlen noneki para kinpaleuiskej (Prov. 12:25; 24:10). Ijkon, yejuamej kichiuaj tlen okijto apóstol Pablo: “Xkinyoleuakan on yejuan notsinkixtiaj, xkimpaleuikan on yejuan xkojtikej ipan intlaneltok, niman xpiyakan ijyouilistli inuan nochimej” (1 Tes. 5:14).

12. ¿Kenon uelis tikpaleuiskej se tokniuj akin noyolajmana?

¹² ¿Kenon uelis tikpaleuiskej se tokniuj akin noyolajmana? Tla kuajli tijkakij ijkuak techijlia kenon nomachilia niman tla tikijliaj ika tiktlasojtlaj. Jehová kita ijkuak tejuamej tokojtiliaj tikpaleuiskej se itekipanojkauj (Sal. 41:1). Proverbios 19:17 kijtoua: “Tla tiktlanejtia itlaj sen mayanki, kijtosneki tiktlanejtia toTEKO, niman toTEKO yejua mitskuepilis”.

13. ¿Tlenon okichiuj Rut niman Orpá, niman kenon Rut okiteititi tlasojtlalistli tlen xtekaua? (Xkita tlaixkopinajli tlen onka ixpan yejuin revista).

¹³ Más kuajli tikasikamatiskej tlenon kijtosneki tlasojtlalistli tlen xtekaua tla tikitaj tlenon ipan onochiuj Noemí sakin ika iueuentsin niman on omemej ikoneuan omijkej. Ijkuak Noemí okimat ika Jehová “okinmiknelij on israelitas [...] niman okichiu para oksejpa kuajli ma tlatlaki”, onokuep ipaís (Rut 1:6). On omemej isiuamonuan iuan oyajkej. San ika, ipan ojtli, Noemí yexpa okimijli manokuepakan Moab. ¿Tlenon opanok? Biblia kijtoua ika Orpá “okitenkuaj [noso okipipitso] imonan” niman onokuep ichan, san ika, “Rut onokau iuan imonan” (Rut 1: 7-14). Orpá okitlakamat Noemí, yejua ika, oyaj. San ika, Rut xijkon okichiuj. Pampa kinekiya kititis imonan tlasojtlalistli tlen xtekaua, okipaleui maski yejua noijki ueliskia nokuepaskia ichan (Rut 1:16, 17). Rut ijkon okichiuj pampa ipan iyojlo okis niman pampa kinekiya kititis tlasojtlalistli tlen xtekaua. ¿Tlenon techmachtia?

14. a) ¿Tlenon kichiuaj miyekej tokniuan ipan yejuin tonaltin? b) ¿Tlenon kijtoua Hebreos 13:16 ika kiyolpaktia Jehová?

¹⁴ Akin kiteititia tlasojtlalistli tlen xtekaua xsan kichiua tlen noneki. Ijkon ken yeuejkaui, ipan yejuin tonaltin miyekej tokniuan kimititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua okseki imikniuan maski nion xkimixmatij. Ijkuak kimatij ika ipan se kalpan tlaixpoliui, nimantsin tetlajtoltiaj kenon uelis tlapaleuiskej. Noso ijkuak kimatij ika se tokniuj akin nemi ipan intlanechikol kipoloua tomintsin, kitaj tlen kipoloua niman kipaleuiyaj. Yejuamej kichiuaj ken tokniuan de Macedonia akin onenkej ipan kachtopa siglo, akin “xsan okitemakakej ken ouelkej, yej hasta kech ouelkej niman más” (2 Cor. 8:3). Ipan yejuin tonaltin, tokniuan noijki ijkon kichiuaj. Yejuamej kichiuaj nochi tlen noneki para kinpaleuiskej imikniuan akin kixnamiktokej tlen ouijtika. Kuajli tikmatstokej ika Jehová melak yolpaki ijkuak kita ika itekipanojkauan noititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua (xpoua Hebreos 13:16).

15, 16. ¿Kenon okiteititi Rut ika xonosiaujkauj?

¹⁵ Miyek uelis tomachtiskej itech tlen okichiuj Rut niman Noemí. Matikitakan seki tlen tiuelij.

¹⁶ Maka matosiaujkauakan. Ijkuak Rut okijli imonan ika kinekiya kuikas Judá, Noemí xkinekiya. San ika, Rut xonosiaujkauj. ¿Niman tlenon opanok? “Ijkuak Noemí okitak ika Rut sanoyej kinekiya iuan yas, xok itlaj okijlij” (Rut 1:15-18).

17. ¿Tlenon techpaleuis maka nimantsin matosiaujkauakan?

¹⁷ Tlen techmachtia: Tla tiknekij tikpaleuiskej yakaj akin noyolajmana, xnoneki nimantsin tosiaujkauaskej. Kanaj se tokniuj siuatl xkineki makipaleuikan maski tikitaj ika noneki. * Maski ijkon, tlasojtlalistli tlen xtekaua techpaleuis maka matosiaujkauakan (Gál. 6:2). Kuajli matikmatstokan ika ajsis tonajli ijkuak kinekis matikpaleuikan niman matikyolseuikan.

18. ¿Kanaj tlenon okiyolkoko Rut?

¹⁸ Maka nimantsin matoyolkokokan. Ijkuak Noemí niman Rut oajsikej Belén, Noemí okinnamik sekimej akin kimixmatiya niman okimijli: “Nikan onikis hasta nimajmatentiu niman aman ninokuepa niuajmapijpilkatiu pampa ijki okinek toTEKO” (Rut 1:21). ¡San xkonnemili kenon onomachili Rut ijkuak okikak imonan! Yejua, yonokojtilijka kipaleuis Noemí: iuan yochokaka, yokiyolseuijka niman iuan yonejnenka miyek tonaltin. Maski ijkon, Noemí okijto: “Ninokuepa niuajmapijpilkatiu pampa ijki okinek toTEKO”. Maski Rut iuan nemiya, nesiya kentla Noemí xkipatiojkaitaya. Kanaj yejon melak okiyolkoko Rut. Maski ijkon, yejua xokitlalkaui Noemí.

19. ¿Tlenon techpaleuis maka matiktlalkauikan se tokniuj akin noyolajmana?

¹⁹ Tlen techmachtia: Kanaj kemantika ijkuak tiknekiskej tikpaleuiskej se tokniuj akin noyolajmana techijlis itlaj tlen  techyolkokos. Ijkuak ijkon panos, maka nimantsin matoyolkokokan. Maka matiktlalkauikan. Matiktlajtlanilikan Jehová matechpaleui matikitakan kenon uelis tikyolseuiskej (Prov. 17:17).

20. ¿Tlenon okipaleui Rut maka manosiaujkaua?

²⁰ Matiteyolchikauakan. Rut yokititijka Noemí tlasojtlalistli tlen xtekaua, san ika, aman yejua nonekiya makiyolchikauakan. Yejua ika, Jehová okichiuj ika Boaz makiyolchikaua ika yejuin tlajtoltin: “¡Ma toTEKO mitstlaxtlauili! ¡Ma toTEKO iminDios on israelitas yejuan itech otiktejtemoj temanauilistli ma mitstiochiua ipampa nochi on tlen yotikchiu!”. Yejuin oajsik ipan iyojlo Rut. Niman okinankili: “Tejua sanoyej kuajli tikpiya moyojlo nouan, niman motlajtol nechyolchikaua pampa yotinechnojnots ikan tetlajsojtlalistli maski xnimosiuatekitkau” (Rut 2:12, 13). Tlen okijli Boaz okipaleui maka manosiaujkaua.

21. Ken kijtoua Isaías 32:1, 2, ¿tlenon kichiuaj tlayekankej?

²¹ Tlen techmachtia: Akin kiteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua, kemantika noijki noneki makinyolchikauakan. Boaz okijli Rut ika melak kuajli ken kipaleuijtoya Noemí. Noijki ijkon, ipan yejuin tonaltin, tlayekankej kimijliaj tokniuan akin nemij ipan intlanechikol ika melak kuajli ken tepaleuijtokej niman ken tetlasojtlaj. Tlen kimijliaj tokniuan kinpaleuiya maka manosiaujkauakan (xpoua Isaías 32:1, 2).

22, 23. ¿Kenon onopatlak Noemí, niman tleka? (Salmo 136:23, 26).

²² Sakin, Boaz okipaleui Rut niman Noemí para maka itlaj makinpolo (Rut 2:14-18). ¿Tlenon okijto Noemí ijkuak okitak ika Boaz kinpaleuijtoya? Yejua okijto: “¡Ma Dios  kitiochiua! ¡Ma tikueyilikan toTEKO pampa kuajli kichiua topampa no ijki ken achtoj okichiu inuan toueuentsitsiuan yejuan yomikkej!” (Rut 2:20a). ¡Melak yonopatlaka Noemí! Achto okijtoka: “ToTEKO yonechmakak ueyi ajmantli”. San ika, aman ika iyojlo okijto: “¡Ma tikueyilikan toTEKO pampa kuajli kichiua topampa!”. ¿Tleka okipatlak ken tlanemilia?

²³ Noemí opeuj kita kenon Jehová kipaleuijtoya. Jehová okitekitilti Rut para makipaleui Noemí manokuepa ikalpan (Rut 1:16). Noemí noijki okitak kenon okipaleui Jehová ijkuak Boaz, akin ken kitaya, okinpaleui niman okimititi ika kintlasojtlaya (Rut 2:19, 20b). * Kanaj Noemí okinemili: “Aman nikasikamati, Jehová xkeman onechtlalkaui. Jehová nochipa yonechuajpaleuijtia” (xpoua Salmo 136:23, 26). Kuajli tikmatstokej ika Noemí melak okitlasojkamat pampa Rut niman Boaz xonosiaujkaujkej niman nochipa okipaleuijkej. Nochimej melak oyolpakej ijkuak okitakej ika Noemí oksejpa ika iyojlo nomachiliaya.

24. ¿Tleka tiknekij tikimititiskej tokniuan tlasojtlalistli tlen xtekaua?

²⁴ ¿Tlenon yotechmachti amoxtli Rut itech tlasojtlalistli tlen xtekaua? Tlasojtlalistli tlen xtekaua techpaleuiya matikinpaleuikan tokniuan akin noyolajmanaj niman maka nimantsin matosiaujkauakan. Noijki, techpaleuiya matikchiuakan nochi tlen noneki para tikinpaleuiskej. Tlayekankej noneki kinyolchikauaskej tokniuan akin kiteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua. Melak tiyolpakij ijkuak tikitaj ika tokniuan oksejpa ika inyojlo kitekichiuiliaj Jehová (Hech. 20:35). San ika, maka matikilkauakan ika tejuamej tikteititiaj tlasojtlalistli tlen xtekaua pampa tiknekij tikyolpaktiskej niman tikchiuaskej ijkon ken Jehová, akin “kipiya ueyi tlasojtlalistli tlen xtekaua” (Éx. 34:6, TNM; Sal. 33:22).