1, 2. a) ¿Tlenon okichiuj Jehová yeuejkaui? b) ¿Tlenon notlajtoltiaj sekimej tlaltikpakchanejkej?

TINOCHIMEJ tiknekij maka matikualokan. Tla kemantika tejua yotikpix se ueyi kokolistli, kanaj otimotlajtolti tla ueliskia tipajtis. Noso kanaj noijki yejon timotlajtoltia tla se akin iuan timouika noso mochanejkauj melak kualo. Ipan Biblia tlajtoua itech miyekej tlaltikpakchanejkej akin notlajtoltiayaj tla pajtiskiaj. Ken tekiuaj Ocozías, tekoneuj katka itech Acab niman Jezabel. Yejua onotlajtolti tla pajtiskia ijkuak okualok. Sakin, tekiuaj Ben-hadad itech Siria noijki okinek kimatis tla pajtiskia (2 Reyes 1:2; 8:7, 8).

² Biblia kijtoua ika yeuejkaui Jehová okitekitilti ikojtilis ika okinpajti tlaltikpakchanejkej. Niman noijki okinmakak ikojtilis sekimej teotlajtokej mauelikan makinyolitikan akin yomijkaj (1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:17-20, 32-35). Ika yejon, ipan yejuin tonajli sekimej akin kualoj noijki notlajtoltiaj tla toTajtsin kitekitiltis ikojtilis tlen ika kinpajtis.

3-5. a) ¿Tlenon uelij kichiuaj Jehová niman Jesús? b) ¿Katlejua tlajtoltilistin tikinnankiliskej?

³ Jehová ueli kitekitiltia ikojtilis tlen ika kichiua ika sekimej makualokan. Xnemili, yejua okichiuj ika se tekiuaj itech Egipto  niman ikniuj Moisés makipiyakan kokolistli (Génesis 12:17; Números 12:9, 10; 2 Samuel 24:15). Niman ijkuak israelitas xok otetlakamatkej, toTajtsin okichiuj ika makipiyakan kokolistli (Deuteronomio 28:58-61). San ika, Jehová noijki ueli kitekitiltia ikojtilis tlen ika kinpaleuiya itekipanojkauan niman kichiua maka makualokan (Éxodo 23:25; Deuteronomio 7:15). Niman kemantika hasta okinpajti sekimej. Se neskayotl, okipajti Job ijkuak melak kualouaya niman kinekiya mikiskia (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Ijkon ken Jehová, Jesús ueli kinpajtia tlaltikpakchanejkej. Ijkuak onen ipan tlaltikpaktli, okinpajti akin kipiayaj lepra, akin sotlauiyaj, akin xtlachiayaj, akin sepojtoyaj niman akin kipiayaj okseki kokolistli (xpoua Mateo 4:23, 24; Juan 9:1-7). Yejuin milagros kichiua matitlanemilikan itech nochi tlen Jesús kichiuas ipan Xochitlalpan. Ijkuak ompa tinemiskej xakaj kijtos “nikualo” (Isaías 33:24).

⁵ Kuakon, tla melak tikualoj, ¿uelis titlamachiaskej ika Jehová niman Jesús matechpajtikan ika inkojtilis? ¿Tlenon noneki tikitaskej ijkuak tiktlapejpeniskej tlen ika topajtiskej?

6. ¿Tlenon kijtoua Biblia itech milagros tlen okichiujkej akin kachtopa kichiuayaj ken Cristo?

⁶ Jehová okinmakak iespíritu santo akin kachtopa okichiujkej ken Cristo, niman sekimej ouelkej okichiujkej milagros (Hechos 3:2-7; 9:36-42). Xnemili, sekimej okinpajtikej akin kualouayaj niman oksekimej otlajtokej okse tlajtojli tlen xkimatiyaj (1 Corintios 12:4-11). San ika, Biblia okijto ika yejon milagros xok nochiuaskiaj niman sakin ijkon opanok (1 Corintios 13:8). Ika yejon, ipan yejuin tonajli xtikchiaj ika toTajtsin makichiua se milagro niman ijkon matechpajti noso makinpajti tochanejkauan.

7. ¿Kenon teyolchikaua Salmo 41:3?

⁷ Tla tikualoj, uelis tikneltokaskej ika Jehová techyolseuis niman techpaleuis, ijkon ken okichiuj yeuejkaui iuan itekipanojkauan. Tekiuaj David okijkuilo: “Paki se akin kiteititia ika kasikamati akin xtlaj kipiya tlen ika nopaltis; Jehová kimakixtis ipan tonajli ijkuak panos tekokojkayotl. Jehová kitlajpiyas niman kichiuas mayolto” (Salmo 41:1, 2). David xokijtosnek ika ipan yejon tonajli tla se tlaltikpakchane kasikamati akin yolyemanki kualo xkeman mikiskia. David kijtoua: “Jehová kipaleuis ipan itlapech ijkuak kualos; ijkuak kipiyas kokolistli tejua kuajli tikpatlas itlapech” (Salmo 41:3). Techyolchikaua ika Jehová kimatstika tlen topan nochiujtok niman xtechilkaua. Yejua techmaka chikaualistli niman tlamachilistli niman ijkon uelis tikixnamikiskej tlen topan nochiua. Niman noijki, yokichiuj ika totlalnakayo san yejua manopajti itech seki kokolistli.

8. Ipan Salmo 41:4, ¿tlenon David okijli Jehová ijkuak kualouaya?

⁸ Ipan Salmo 41 tlajtoua ijkuak tekiuaj David melak kualouaya. Nesi ika melak najmanaya pampa ikoneuj Absalón kinekiya yejua tekiuajtis. San ika, David melak kualouaya niman xueliya kiteltiaya tlen kinekiya ikoneuj. Yejua kimatstoya ika nochi yejuin tlauejli onkatka pampa otlajtlako iuan Bat-seba (2 Samuel 12:7-14). ¿Kuakon tlenon okichiuj? Okijli Jehová: “Jehová, xnechikneli. Xnechpajti, pampa yonitlajtlako motech” (Salmo 41:4). David kimatiya ika Jehová yokitlapopoluijka niman okijli makipaleui ijkuak kualouaya. ¿Kinekiya ika Jehová makichiua se milagro niman ijkon makipajti?

9. a) ¿Kenon Jehová okipaleui tekiuaj Ezequías? b) ¿Kenon kichiaya David makipaleui Jehová?

⁹ Yeuejkaui, Jehová okitekitilti ikojtilis ika kinpajtis sekimej tlaltikpakchanejkej. Se neskayotl, ijkuak tekiuaj Ezequías imikiskia,  Jehová okichiuj ika mapajti niman manemi okseki 15 xiuitl (2 Reyes 20:1-6). Kuakon, ¿kichiaya David ika Jehová makichiua se milagro ipampa? Ka. Yejua kichiaya ika toTajtsin makipaleui ijkon ken kipaleuiskia se akin kichiua tlen kuajli ipampa “akin xtlaj kipiya tlen ika nopanoltis”. David kuajli iuan nouikaya Jehová, kuakon ueliskia kitlajtlanilis makiyolseui niman makitlajpiya ijkuak kualotoya. Noijki okitlajtlanili makipaleui mapajti. Tejuamej noijki uelis tiktlajtlaniliskej ken David (Salmo 103:3).

10. ¿Tlenon tomachtiaj itech tlen opanok itech Trófimo niman Epafrodito?

¹⁰ Pablo, itlatitlankauj Cristo, niman oksekimej ueliyaj kinpajtiayaj kokoxkej (xpoua Hechos 14:8-10). Se neskayotl, se tonajli Pablo okitato se tlakatl akin chikauak totoniaya. Hechos 28:8 kijtoua ika okichiuj “oración, ipan okintlalij imauan niman okipajtij”. San ika, Pablo xokinpajti nochimej akin kualouayaj akin okimixmat. Yejua kipiaya se akin iuan nouikaya itoka Trófimo, akin okuikak ijkuak otenojnotsato (Hechos 20:3-5, 22; 21:29). Ijkuak yayaj, Trófimo okualok. San ika, Pablo xokipajti, kuakon Trófimo xok ouel iuan oyaj (2 Timoteo 4:20). Pablo kipiaya se akin noijki iuan nouikaya itoka Epafrodito. Biblia kijtoua ika okualok niman hasta imikiya, san ika, xtlaj kijtoua tla Pablo okipajti (Filipenses 2:25-27, 30). Ken tikitaj, Pablo niman oksekimej akin kichiuayaj ken Cristo xnochimej okinpajtikej ipan yejon tonajli.

11, 12. a) Kanaj, ¿kenon Lucas okipaleui Pablo? b) ¿Tlenon tikmatij itech Lucas?

¹¹ Lucas tlapajtiketl katka niman iuan oyaj Pablo ijkuak otenojnotsato (Hechos 16:10-12; 20:5, 6; Colosenses 4:14). Ipan yejon tonaltin, kanaj yejua okipaleui Pablo niman oksekimej ijkuak okualokej (Gálatas 4:6). Ken Jesús okijto, akin kualoj noneki makinpaleui se tlapajtiketl (Lucas 5:31).

¹² Lucas xsan kuelitaya kiteijlis tlen ika kuajli manemikan. Yejua yemelak tlapajtiketl katka. Ika yejon ijkuak okijkuilo amoxtli Lucas niman Hechos, okitekitilti seki tlajtojli tlen kitekitiltiaj tlapajtikej niman okijkuilo seki itech ken Jesús otepajti. ¿Kanon niman kemanon onochiuj tlapajtiketl? Biblia xkijtoua. San ika, kanaj oyaj ipan kaltlamachtijli tlen onkatka Laodicea, nisiuj ueyikalpan Colosas. Kanaj ika yejon Pablo ijkuak okomintitlanili amatlajkuilojli colosenses, noijki kijtoua ika Lucas komintlajpalouaya.

13. ¿Tlenon noneki tikilnamikiskej ijkuak techijliskej kenon topajtiskej?

¹³ Ipan yejuin tonajli, nion se tokniuj xuelis kichiuas se milagro tlen ika techpajtis. San ika, sekimej kinekij techpaleuiskej kuajli matomachilikan niman kanaj uelis techijliskej tlen techpaleuis, maski xtikintlajtlaniliaj matechpaleuikan. Seki kanaj uelis techpaleuis tlen techijliskej. Se neskayotl, Pablo kimatiya ika Timoteo kikokouaya ijtik, kanaj pampa koniya atl tlen xchipauak. Kuakon okijli makoni achijtsin vino * (xpoua 1 Timoteo 5:23). San ika, noneki totlajpiyaskej itech tlen techijliskej. Se tokniuj kanaj kinekis techtlaneltokiltis matiktolokan seki medicina noso matikonikan itlaj noso noneki tijkuaskej noso xnoneki tijkuaskej seki tlakuajli. Kanaj uelis kijtos ika yejon okipaleui se ichanejkauj akin ijkon kualouaya. San ika, yejon xkijtosneki tla noijki techpaleuis tejuamej. Medicina noso itech ken timopajtis uelis kinpaleuis miyekej, san ika, oksekimej uelis kimitlajkos (xpoua Proverbios 27:12). *

14, 15. a) ¿Tleka noneki matitlamachilisejkej? b) ¿Tlenon techmachtia Proverbios 14:15?

¹⁴ Tinochimej tiknekij kuajli tinemiskej niman ijkon tiyolpakiskej niman chikauak tiktekichiuiliskej Jehová. San ika, pampa titlajtlakolejkej tinochimej tikualoj. Kanaj uelis tiktlapejpeniskej itech miyek ken topajtiskej, niman tejuamej uelis tikijtoskej katlejua tikchiuaskej. San ika, noneki matitlamachilisejkej. Uelis tijkakiskej noso sekimej uelis techijliskej ika kimatij ken uelis topajtiskej. San ika, kanaj yejuamej uelis techijliskej san pampa kinekij kitlaniskej miyek tomin. Kanaj uelis kijtoskej ika miyekej kitekitiltijtokej niman kinpaleuijtok tlen techtekiuiltijtokej. San ika, tla tikualoj, tiknekiskej tikyejyekoskej maski san katlejua pampa tinochimej tiknekij kuajli tomachiliskej. San ika, maka matikilkauakan ika iTlajtol toTajtsin kijtoua: “Akin xtlamachilise kineltoka nochi tlajtojli, san ika, akin tlamachilise tlanemilia itech kanon nejnemis” (Proverbios 14:15).

¹⁵ Tla titlamachilisejkej totlajpiyaskej itech tlen techijliskej, niman melak noneki ijkon tikchiuaskej tla yakaj akin xonomachti itech tlen techijlia. Noneki totlajtoltiskej: “¿Kuajli nikmatstika ika yejon vitamina, tlen konij itlaj noso kikuaj noso seki tlakuajli xnoneki makikuakan yokinpaleui tlaltikpakchanejkej? Niman tla sekimej yokinpaleui, ¿noijki nechpaleuis? ¿Noneki niktejtemos niman noneki nitlajtos iuan akin kimatstika itech yejuin?” (Deuteronomio 17:6).

16. Ijkuak tiktlapejpeniskej ken topajtiskej, ¿itech tlenon noneki titlanemiliskej?

¹⁶ Noijki noneki matitlamachilisejkej ijkuak tiktlapejpeniskej tlenon tochiuiliskej  kampa tlapajtikej noso kenon topajtiskej (Tito 2:12, TNM). Melak noneki matotlajpiyakan ken topajtiskej noso tlen texchiuiliskej tla nesi itlaj onka tlen xkuajli. ¿Uelij techijliaj kenon notekitiltia? ¿Itlaj onka tlen ouijtika tikneltokas itech tlen techijliaj? ¿Ijkon kijtouaj tlapajtikej manochiua? (Proverbios 22:29.) Kanaj uelis yakaj techijlis ika melak uejka yononexti yenkuik pajtli niman tlapajtikej ok xkixmatij. San ika ¿tleka uelis tikneltokaskej ika yemelak onka? Noso hasta uelis techtekiuiltiskej itlaj tlen kipiya tlen xnoixmati noso itlaj tlen xmomati kanon ualeua. Yejuin uelis melak techijtlakos. Jehová xkineki matiktekitiltikan magia noso tlen ualeua itech naualyotl (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13).

17. ¿Tlenon tiknekij tinochimej?

¹⁷ Ijkuak onenkej kachtopa inomachtijkauan Cristo, tokniuan akin kiyekanayaj tlanojnotsalistli okomintitlanilijkej se amatlajkuilojli akin kichiuaj ken Cristo kampa okimijlikej maka makichiuakan seki tlemach. Yejon amatlajkuilojli ijkin ontlamiya: “Xyolsejtiakan nemejuamej” (Hechos 15:29). Ipan seki tlajtoltin, yejuin yonotlajtolkuep ken “kuajli xnemikan” niman noijki kijtosneki “xpiyakan chikaualistli”. Yejuin techtlalnamiktia ika tinochimej tiknekij kuajli tinemiskej.

18, 19. ¿Tlenon techmakas Jehová ipan Xochitlalpan?

¹⁸ Pampa titlajtlakolejkej nochipa tikualoskej. Yotikitakej ika ipan yejuin tonajli xuelis tikchiaskej ika Jehová makichiua se milagro tlen ika matechpajti. San ika, tikmatstokej ika tlayekapan toTajtsin kichiuas maka san matikualokan. Juan, itlatitlankauj Cristo, otlajto itech “on atl” niman itech “kojtlakijlyotl yejuan kitemaka nemilistli” tlen kinpajtis nochimej tlaltikpakchanejkej (Apocalipsis [Revelación] 22:1, 2). ¿Kijtosnekiya ika onias se remedio tlen uelis tikoniskej aman noso ipan Xochitlalpan? Ka. Kijtosneki nochi tlen Jehová niman Jesús kichiuaskej niman ijkon matinemikan nochipa (Isaías 35:5, 6).

¹⁹ Melak tiknekij tinemiskej ipan Xochitlalpan. San ika, ipan yejuin tonajli techyolseuiya tikmatiskej ika Jehová techtlasojtla niman kimati tlen tikijyouiyaj ijkuak tikualoj. Ken David, tikneltokaj ika Jehová xkeman xtechkauas. Tla tiyolmelaujkanemij nochipa techtlajpiyas (Salmo 41:12).