Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA 13

Laʼohe Farakarora Ira Sanuriaigö Föna Zanguhuku

Laʼohe Farakarora Ira Sanuriaigö Föna Zanguhuku

TUHO FAZA DAʼA

Simane nifaʼeleʼö Yesu, so wolohi si göna ono mbanuania börö halöwö fanuriaigö nifaluara

1, 2. (a) Hadia zi no aʼozu lafalua ira sondröniaʼö ba agama sanandrösa ba halöwö fanuriaigö, ba hewisa dödö ndra sinenge? (b) Hana wa lö laʼoʼö ira sinenge me lö latehegö khöra wanuriaigö?

 ALUA daʼa lö ara me no awai Wendrakose 33 M, hauga migu me no tefasindro mbanua niha Keriso ba Yeruzalema. Tatu manö, ba wamaigi Zatana, daʼa ginötö si sökhi ba wamakiko banua niha Keriso fatua lö aro wamatira. Iʼalui lala ba waʼalio Satana enaʼö lö latehegö halöwö fanuriaigö Mbanua Lowalangi ira sondröniaʼö ba agama. Hizaʼi, lö ataʼu ndra sinenge ba wanuriaigö, ba ato ndra matua hegöi ira alawe si tobali ”samati khö Zoʼaya”.​—Hal. 4:18, 33; 5:14.

Omuso dödö ndra sinenge ”me no tetehe khöra, laʼoʼaya ira, börö döi andrö”

2 Mofönu sibai nudu, lafuli lasuwö fefu zinenge—labeʼe ira ba gurunga. Hizaʼi, ibokai mbawandruhö gurunga malaʼika Yehowa ba zi bongi, ba mahemolu sihulö wonginia ifuli manuriaigö ira! Lafuli lataha ira zui ba laʼohe föna ndra samatörö, lafobahulu ira wa no lasawö gangetula enaʼö lö möi manuriaigö. Lö faʼataʼu khö ndra sinenge ba wangumaʼö, ”Niʼoʼö khö Lowalangi, moroi ba woloʼöda ba niha.” Aukhu dödö ndra samatörö ba mamagölö ira ba ”wamunu” ira sinenge. Hizaʼi, ba ginötö sataʼu ita andrö, mohede Gamalieli, samahaʼö ba Goroisa, nifosumange niha. Imane, ”Miʼangelama . . . Miböhöli niha andrö, ba böi mitegu ira.” Lö mudöna-döna, lafondro-ndrongo wehedenia ira samatörö ba laʼefasi ndra sinenge. Hadia nifalua ndra matua si lö faröi andre? Lö khöra faʼataʼu ba ”lö labato wamahaö ba fangombakha Yesu Keriso”.​—Hal. 5:17-21, 27-42; Gamd. 21:1, 30.

3, 4. (a) Hadia dandrawa niʼogunaʼö Zatana ba wanuwö ono mbanua Lowalangi? (b) Hadia nifatunöda ba faza daʼa hegöi si dombua faza ganetenia?

3 Me teʼohe ira föna zanguhuku 33 M, daʼö wolohi si oföna alua ba mbanua niha Keriso moroi khö ndra samatörö, ba lö tebato ndrege daʼö. (Hal. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Ba ginötö andre, lö iböhöli Satana wamarou tödö niha si fatuwu ba wamosumange satulö wangaukhuni tödö ndra samatörö, enaʼö lö latehegö halöwö fanuriaigö. Laböbögö zi lö duhu ba nono mbanua Lowalangi, lamane wa no tafawukaisi mbanua—tuka kaliru. Lafotöi ita göi samaweʼe; sogale—samawa gama-gama. Ba ginötö si tefaudu, möi ndra talifusöda khö ndra sanguhuku ba wamaduhuʼö wa fasala niböbögö khöra. Hadia mbuania? Hewisa lua-luania khöu iadaʼa gangetula ndra sanguhuku ba zi hauga wulu fakhe si lalö? Datafaigi ösa zi no irai alua niʼohe föna ndra sanguhuku, enaʼö taʼila hewisa ’wamaduhuʼö turia somuso dödö, ba ba wangaʼaroʼö yaʼia moloʼö huku’.​—Fil. 1:7.

4 Ba faza daʼa, tafaigi hewisa wamaduhuʼöda wa sinangea tetehegö khöda manuriaigö. Ba zi dombua faza aefa daʼa, tafareso hewisa wasuwötada ba huku enaʼö oroma wa tenga moroi ba gulidanö ita ba taʼoʼö goi-goi Mbanua Lowalangi ba waʼaurida.

Tuka Kaliru mazui Sangoʼawögö Banua Lowalangi si Lö Faröi?

5. Ba gangohorita ndröfi 1930-an, hana wa lataha ndra sanuriaigö Banua Lowalangi, ba hadia nifatimbaisi ndra talifusöda sondröniaʼö?

5 Ba gangohorita ndröfi 1930-an, kota hegöi negara bagian ba Amerika Serikat lafaso ndra Samaduhuʼö Yehowa enaʼö lafazökhi khöra sura izi wanuriaigö. Hizaʼi, lö laʼoʼö daʼö ira talifusöda. Tola manö labulöʼö izi daʼö, ba faduhu dödöra lö hadöi kuaso khö ndra samatörö ba wanaisi fareta Yesu ba niha Keriso ba wanuriaigö Banua Lowalangi. (Mrk. 13:10) Lua-luania, ngaotu zanuriaigö nitaha. Börö daʼö, laʼohe farakaro daʼa föna zanguhuku ira sondröniaʼö ba organisasi. Laforomaʼö wa lö tefaudu gangetula nihalö Soi daʼö khö ndra Samaduhuʼö, ba wamosumangera Lowalangi. Ba, me 1938, so zalua si tebai laʼaohasi ba dödö. Hadia daʼö?

6, 7. Hadia zalua ba nösi nomo Cantwell?

6 Me sihulö wongi Salasa, 26 mbaŵa si Öfa 1938, möi manuriaigö Newton Cantwell, döfinia 60 fakhe; foʼomonia, Esther; ba onora ono matua Henry, Russell, hegöi Jesse, yaʼira si dalima andre no tobali perintis istimewa ba maʼö-maʼökhö manuriaigö ira ba kota New Haven, Connecticut. Sindruhunia, no lafaʼanö enaʼö tenga ha sahari manuriaigö ira. Hadia mbörö? No hauga kali lataha ira, ba laʼila wa tola ifuli zui lataha ira. Hizaʼi, lö awuwu nösi nomo Cantwell ba wanuriaigö. Dua rozi laʼohe moto, ofeta ba New Haven. Iʼohe Newton moto si no mufoʼösi lektur Zura Niʼamoniʼö hegöi fonograf jinjing. Henry si 22 fakhe, iʼohe moto si so fangebua li. Simane si no latahö, ha ba zi hauga za itaha ira folisi.

7 Si oföna lataha Russell, 18 fakhe ndröfinia, awena Newton ba Esther. Jesse, 16 fakhe ndröfinia, iʼila ba zaröu me lataha ira folisi zatuania ba gaʼania. Hatö Jesse, börö me faböʼö nahia wanuriaigö Henry ba kota daʼö. Hewaʼae simanö, ihalö fonografnia ba lö ibato wanuriaigö. So darua ndra matua Katolik sanehegö khö Jesse wamuta rekaman huhuo dalifusöda Rutherford, tuhonia Enemies. Hizaʼi, mofönu ira me no larongo huhuo daʼö ba edöna labözi Jesse. Ihaogö-haogö wofanö Jesse ba daʼö, hizaʼi lö ara, lataha ia ira folisi. Foʼomo Cantwell lö lahuku, ha Cantwell faoma iraononia. Hewaʼae simanö, laʼefasi ira maʼökhö daʼö börö me labeʼe gefe si tobali fangaro dödö ndra folisi.

8. Hadia mbörö wa lawaʼö ira sanguhuku sala Jesse Cantwell ba tuka kaliru?

8 Hauga waŵa aefa daʼö, me baŵa si Siwa 1938, möi nösi nomo Cantwell ba gödo zanguhuku ba New Haven. Laʼetuʼö wa sala Newton, Russell, hegöi Jesse börö me laʼandrö-andrö gefe si lö nitehegö khöra. Hewaʼae naik banding ira ba Pengadilan Tinggi Connecticut, lasalaikö Jesse börö me ifawukaisi mbanua—tobali ia tuka kaliru. Hadia mbörö? Möi darua ndra matua Katolik ba gödo zanguhuku ba wameʼe famaduhuʼö, latutunö wa teʼailasi agamara ba rekaman huhuo nirongora irege aukhu dödöra. Ira talifusöda sangai halöwö ba organisasi, naik banding ba Mahkamah Agung AS—gödo zanguhuku samatörö sebua ba soi daʼö.

9, 10. (a) Hadia gangetula nihalö Mahkamah Agung AS ba nösi nomo Cantwell? (b) Hadia gunania khöda?

9 Iʼotarai 29 mbaŵa si Tölu 1940, Hakim Ketua Charles E. Hughes ba dawalu hakim anggota, lafondro-ndrongo wehede nifaʼema dalifusöda Hayden Covington, samösa pengacara Zamaduhuʼö Yehowa. a Me ifaʼema wehedenia jaksa negara bagian Connecticut ba wangoromaʼö wa tuka kaliru Zamaduhuʼö Yehowa, samösa hakim sanofu, ”Hadia tenga simane daʼö göi Yesu, ifaʼema duria si lö omasi niha me luo daʼö?” Itema linia jaksa, ”Atulö, ba na lö salado, no isura göi Sura Niʼamoniʼö hadia lua-lua nitaögö Yesu me iʼombakhaʼö duria simane daʼö.” Daʼa no sambua fehede si tokea ita! Ba zi lö mudöna-döna, jaksa andrö ifaomagö Zamaduhuʼö Yehowa simane Yesu, ba soi andrö simane niha sanandrawaisi Yesu. Me 20 mbaŵa si Lima 1940, ihalö gangetula Mahkamah wa möna ndra Samaduhuʼö.

Hayden Covington (tanö föna, ba dalu), Glen How (kabera), ba tanö böʼönia, kalua ira moroi ba gödo zanguhuku me no möna ira ba huku

10 Hana wa moguna gangetula Mahkamah andrö? Ebua geluahania na lö taha-tahada ba wamosumange Yehowa. Negara federal, negara bagian, mazui samatörö ba mbanuada lö si tola manaha yaʼita ba wofili agama. Iʼila göi Mahkamah daʼö wa nifalua Jesse ”lö . . . tobali ametaʼuö ba waʼatulö hegöi faʼahono dödö niha sato”. Börö daʼö, ifaduhuʼö wa tenga tuka kaliru ndra Samaduhuʼö Yehowa. Sindruhu-ndruhu wa no möna genoni Lowalangi! Hadia gunania khöda? Imane samösa Samaduhuʼö si no tobali pengacara, ”Me no latehegö khöda wamosumange Yehowa, lö faʼataʼuda, yaʼita si tobali Samaduhuʼö ba ginötö andre tola tafaʼema duria si sökhi ba niha böʼö ba mbanua si toroi yaʼita.”

Samaweʼe mazui Sanuriaigö Sindruhu?

Faʼafatuwu Quebec khö Lowalangi hegöi Keriso ba Falömanaisi No Fangaila ba zi Sagörö Kanada

11. Hadia kampanye nifalua ndra talifusöda ba Kanada, ba hadia mbörö?

11 Me 1940-an, göna folohi Zamaduhuʼö Yehowa ba Kanada. Andrö, me 1946, lafalua kampanye ira talifusöda 16 hari ba wameʼe risalah ”Quebecʼs Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada” (Faʼafatuwu Quebec khö Lowalangi hegöi Keriso ba Falömanaisi No Fangaila ba zi Sagörö Kanada) enaʼö laʼila wa no isaisi niha Soi andrö ba wamosumange Lowalangi. Risalah si öfa ngaʼörö zanutunö faʼakaliru nidöniaʼö klerus, folisi si lö faʼahakhö dödö, ba fasosota niha sato ba provinsi Quebec. Imane risalah daʼö, ”Lö aetu lataha Zamaduhuʼö Yehowa ba zomasi-masi dödöra. So mato 800 zi lö duhu niböbögö khöra ba Greater Montreal.”

12. (a) Hewisa dödö nudu ba kampanye risalah andrö? (b) Hadia niböbögö khö ndra talifusöda? (Faigi nisura ba gahe zura.)

12 Perdana Menteri Quebec Maurice Duplessis, si falulu fohalöwö khö Kardinal Katolik Roma Villeneuve, aukhu dödönia ba risalah daʼö irege ”lö khönia faʼahakhö dödö ba wanuwö” ira Samaduhuʼö. Izumaigö tedou wamobahulu niböbögöra, 800 tobali 1.600. Imane talifusöda ira alawe perintis, ”Asese latahaga ira folisi irege lö maʼila maʼerai no hauga kali saʼae.” Na laʼila so ndra Samaduhuʼö zameʼe risalah, lafobahulu ira wa no lafalua zi lö sökhi, mamaʼema ”fehede si tesura ba wamaweʼe niha”. b

13. Haniha zi oföna lafobahulu wa no lafaweʼe niha, ba hadia gangetula nihalö zanguhuku?

13 Me 1947, talifusöda Aimé Boucher hegöi ononia alawe Gisèle, si 18 fakhe, ba Lucille, 11 fakhe, yaʼira zi oföna lafobahulu tobali samaweʼe. Labeʼe risalah ”Faʼafatuwu Quebec” ahatö ba kabura ba hili tanö raya Quebec City. Abua khöda wokhalaigö wa yaʼira andrö tuka kaliru sanawö huku. Talifusöda Boucher tenga niha sofönu-fönu, so khönia wangide-ngideʼö. Mohalöwö ia ba kabura side-ide ba fasasakali möi ia ba kota, itörö gureta kudo. Hizaʼi, lö sökhi nifalua ba nösi nomonia simane nitutunö risalah andrö. Hakim ba gödo zanguhuku si fatuwu khö ndra Samaduhuʼö, lö faduhu dödönia wa lö fasala nösi nomo Boucher. Fao dödönia ba niwaʼö jaksa wa ato zi fatuwu ba risalah daʼö, andrö wa laʼetuʼö fasala nösi nomo Boucher. Moloʼö hakim: No sambua amuata si lö sökhi na mufaʼema zindruhu! Aimé ba Gisèle fasala ba wamaigira börö me lafaʼema wehede si tesura ba wamaweʼe niha, ba lakuru göi Lucille hewaʼae no ide-ide ndröfinia. Naik banding ndra talifusöda ba Mahkamah Agung Kanada sebua ba soi daʼö, ba fao dödönia wamareso farakaro daʼa.

14. Hewisa ndra talifusöda ba Quebec wanaögö famakao?

14 Gasa-gasa daʼö, laturiaigö Mbanua Lowalangi ira talifusöda si lö faʼataʼu ba Quebec hewaʼae göna ira folohi—asese ahöli-höli dödöda ba mbuania. Barö zi öfa fakhe me no mufalua kampanye risalah andrö me 1946, tedou waʼato ndra Samaduhuʼö ba Quebec, iʼotarai 300 tobali 1.000! c

15, 16. (a) Hadia gangetula nihalö Mahkamah Agung Kanada ba nösi nomo Boucher? (b) Hadia lua-luania khö ndra talifusöda hegöi ba danö böʼö me no möna ira?

15 Me baŵa si Önö 1950, dasiwa hakim si farahu ba Mahkamah Agung Kanada zamareso farakaro Aimé Boucher. Önö waŵa aefa daʼö, me 18 mbaŵa si Felendrua 1950, ihalö gangetula Mahkamah wa möna ita. Hadia mbörö? Itutunö talifusöda Glen How, samösa pengacara Samaduhuʼö, fao dödö Mahkamah ba mbua gera-era sangoʼawögö wa ”famaweʼe” eluahania mangaʼasogö faʼudusa mazui molawa samatörö. Risalah andrö ”lö ifaweʼe niha ba tola mufotöi ia lö aiwö ba wahuhuosa si lö manawö huku”. Imane nasa How, ”Uʼila samösa wa Yehowa zameʼe faʼamöna andre.” d

16 Sindruhu wa angetula Mahkamah Agung daʼö no sambua faʼamöna ba Mbanua Lowalangi. Aheta saʼae farakaro tanö böʼö si 122 samobahulu ira Samaduhuʼö wa lafaweʼe niha ba Quebec. Baero daʼö, mutehegö ba nono mbanua Kanada hegöi Persemakmuran ba wamaʼema abula dödöra ba lagu ndra samatörö. Lö hadöi göi saʼae lua-lua wolohi nidöniaʼö Gereja hegöi Soi ba Quebec börö me no möna ndra Samaduhuʼö Yehowa. e

Saniaga mazui Sanuriaigö Banua Lowalangi Sowölö-ölö?

17. Hewisa ösa ndra samatörö wangalui lala enaʼö latatugöi halöwö fanuriaigö?

17 Simane niha Keriso me föna, ono mbanua Yehowa ba ginötö andre tenga ’saniaga taromali Lowalangi’. (Baso II Korindro 2:17.) Hizaʼi, so ösa zamatörö sangehaogö undang-undang waniaga sanandrösa ba halöwö fanuriaigö nifaluada. Datafaigi farakaro nifadöni hadia saniaga ndra Samaduhuʼö Yehowa ma enoni.

18, 19. Hewisa ndra samatörö ba Denmark wangalui lala enaʼö lö latehegö halöwö fanuriaigö?

18 Denmark. Me 1 mbaŵa si Fulu 1932, lafazökhi undang-undang si lö manehegö fogale buku na lö sura izi. Hizaʼi, lö lafazökhi zura daʼö ira talifusöda. Mahemolunia, dalima zanuriaigö ba maʼö-maʼökhö manuriaigö ira ba Roskilde mato 30 kilometer tanö ba gaekhula kota Kopenhagen. Ba zi tanö owinia, lö tohare-hare samösa zanuriaigö sotöi August Lehmann. No lataha ia börö me lö khönia sura izi wamawa.

19 Me 19 mbaŵa si Felendrua 1932, lasidang August Lehmann. Ifaduhuʼö wa möi ia mamalukhaisi niha ba wameʼe lektur Zura Niʼamoniʼö, tenga ba waniaga. Fao dödö zanguhuku khönia ba imane, ”Nifobahulu . . . tola ibalazoi samösa ia, lö mangai hare [ia] ba lö göi tödönia wamalua daʼö, sindruhunia ahori gefenia wamalua halöwönia andrö.” Faʼawö gödo zanguhuku khö Zamaduhuʼö ba imane wa halöwö nifalua Lehmann tebai ”lafaomagö ba wogale”. Hizaʼi, lahalö gangetula udu nono mbanua Lowalangi ba wanaisi halöwö fanuriaigö ba zi sagörö ulidanö. (Zin. 94:20) Iʼanemai naik banding jaksa penuntut umum ba Mahkamah Agung ba soi daʼö. Hewisa dödö ndra talifusöda?

20. Hadia gangetula nihalö Mahkamah Agung Denmark, ba hewisa dödö ndra talifusöda?

20 Samigu fatua lö ifareso farakaro daʼö Mahkamah Agung, ladouʼö halöwö fanuriaigö ira Samaduhuʼö ba zi sagörö Denmark. Me Salasa 3 mbaŵa si Fulu 1933, iʼombakhaʼö gangetulania Mahkamah Agung. Fao dödö Mahkamah ba pengadilan tingkat rendah wa lö nisawö August Lehmann undang-undang. Angetula andre eluahania lö taha-taha ndra Samaduhuʼö saʼae ba wanuriaigö. Si tobali tandra wangandrö saohagölö khö Yehowa ba waʼamöna andre, ladouʼö wanuriaigö ira talifusöda. Iʼotarai me ihalö gangetula daʼö Mahkamah, tola manuriaigö ndra talifusöda ba Denmark ba lö moguna itolo ira famareta.

Ira Samaduhuʼö si lö faʼataʼu ba Denmark me 1930-an

21, 22. Hadia gangetula nihalö Mahkamah Agung AS sanandrösa khö dalifusöda Murdock?

21 Amerika Serikat. Me Migu 25 mbaŵa si Dua 1940, lataha perintis sotöi Robert Murdock, Jr., ba dafitu Zamaduhuʼö tanö böʼö me manuriaigö ira ba Jeannette, kota sahatö ba Pittsburgh, negara bagian Pennsylvania. Lahuku ira börö me lö laʼöli zura izi wameʼe lektur. Me naik banding ira, fao dödö Mahkamah Agung AS wamareso farakaro daʼa.

22 Me 3 mbaŵa si Lima 1943, iʼombakhaʼö gangetulania Mahkamah Agung, sangoʼawögö ira Samaduhuʼö. Lö fao dödö Mahkamah na lafaso niha ba wangokhögö sura izi, hulö na ”latandrawaisi hak nibeʼe Undang-Undang Federal”. Lö itehe Mahkamah andrö na so goi-goi simane daʼö börö me tobali ”taha-taha kemerdekaan pers ba fanaisi ba agama”. Me ifaʼema Hakim William O. Douglas wehede Mahkamah sabölö ato, imane wa halöwö ndra Samaduhuʼö Yehowa ”tenga ha fanuriaigö manö; tenga ha fameʼe lektur agama. Faoma lafalua zi dombua ngawalö andre”. Imane nasa, ”Halöwö agama simane daʼö no iʼiagö wetaro solakhömi . . . fagölö simane na möi ba gosali ba mamaʼema huhuo moroi ba mimbar.”

23. Hana wa moguna khöda ba ginötö andre waʼamönada ba huku me 1943?

23 Angetula Mahkamah Agung daʼa no faʼamöna nono mbanua Lowalangi ba huku. Ifaduhuʼö haniha ita zindruhunia—niha Keriso si tobali enoni, tenga sogale. Ba ngaluo si tebai muʼolifugö andrö me 1943, so 12 farakaro nifemöna ndra Samaduhuʼö Yehowa moroi ba zi 13 farakaro ba Mahkamah Agung, simanö göi farakaro Murdock. Angetula daʼa dane-dane saro ba warakaro tanö böʼö, ba wanaisi nifalua nudu ba halöwö fanuriaigöda ba wamaʼema turia Mbanua Lowalangi ba nahia sato niha hegöi ba nomo-omo misa.

”Niʼoʼö khö Lowalangi, moroi ba Woloʼöda ba Niha”

24. Hadia nifaluada na lö latehe ira samatörö tafalua halöwö fanuriaigö?

24 Yaʼita enoni Yehowa, taʼandrö sibai saohagölö me no latehegö khöda ira samatörö wanuriaigö Banua Lowalangi, moloʼö huku. Hizaʼi, na lö latehe manuriaigö ita, taʼalui lala tanö böʼö, ba lö tabato wamalua yaʼia, gofu hewisa lalania. Simane ira sinenge, ”niʼoʼö khö Lowalangi, moroi ba woloʼöda ba niha”. (Hal. 5:29; Mat. 28:19, 20) Möi ita göi ba gödo zanguhuku enaʼö lö lasaisi halöwöda. Datafaigi dombua duma-dumania.

25, 26. Hewisa wa tola mufaʼema gangandröwa khö Mahkamah Agung Nikaragua, ba hadia mbuania?

25 Nikaragua. Me 19 mbaŵa si Felezara 1952, möi utusan injil hegöi enoni ndraha Donovan Munsterman ba Kantor Imigrasi ba ibu kota Managua. Laʼoʼou ia wamalukhaisi Kafite Arnoldo García, kafalo ba gödo andrö. Ifatunö khönia kafite andrö wa fefu Zamaduhuʼö Yehowa ”tebai laturiaigö wamahaʼöra hegöi famalua halöwö ba agamara”. Me isofu Donovon hadia mbörö, itutunö Kafite García wa lö nitehe menteri negara halöwö fanuriaigöra ba lafobahulu ira tobali komunis. Haniha zamobahulu yaʼita? Ira klerus Katolik Roma.

Ira talifusöda ba Nikaragua me göto wolohi

26 Iʼanemai naik banding Munsterman ba Kementerian Negara dan Agama hegöi khö Presiden Anastasio Somoza García, hizaʼi lö mofozu. Andrö, laʼalui lala böʼö ira talifusöda. Lö laʼogunaʼö Balai Mbanua Lowalangi, lö ato ira na owulo, ba lö labeʼe wamaduhuʼö ba lala, hizaʼi lö labato wanuriaigö. Lafaʼoheʼö zura khö Mahkamah Agung Nikaragua, laʼandrö enaʼö iheta wanaisi andrö. Fanaisi halöwöda andrö hegöi ösi zura daʼö tefaʼanö ba koran-koran, ba fao dödö Mahkamah Agung wamareso farakaro daʼa. Hadia mbuania? Me 19 mbaŵa si Önö 1953, iʼombakhaʼö Mahkamah Agung wa möna ndra Samaduhuʼö. Iʼila Mahkamah andrö, na musaisi halöwö ndra Samaduhuʼö, eluahania no musawö undang-undang sanehegö ba wamaʼema bua gera-era, ba wangokhögö tödö side-ide, hegöi ba wamalua si faduhu dödö niha zamösana. Iwaʼö Mahkamah enaʼö ifuli sökhi gotalua zamatörö Nikaragua khö ndra Samaduhuʼö simane me mböröta.

27. Hana wa tokea nono mbanua Nikaragua me larongo gangetula Mahkamah, ba hewisa dödö ndra talifusöda ba waʼamöna andrö?

27 Tokea nono mbanua Nikaragua me faʼawö Mahkamah Agung khö ndra Samaduhuʼö. Si toʼölönia, ebua lakhömi zondröniaʼö ba agama irege lö omasi fatötöi Mahkamah khöra. Baero daʼö, ebua kuaso ndra samatörö irege asese fao dödö Mahkamah ba gangetula nihalöra. Faduhu dödö ndra talifusöda, wa tola möna ira börö wolumöʼö moroi khö Razora ba börö me lö labato wanuriaigö.​—Hal. 1:8.

28, 29. Ba dalu ndröfi 1980-an, hadia zalua si faböʼö ba Zaire?

28 Zaire. Me talu ndröfi 1980-an, so mato 35.000 ndra Samaduhuʼö ba Zaire, iadaʼa töinia Republik Demokratik Kongo. Enaʼö tola muʼoʼö waʼatedou halöwö Mbanua Lowalangi, ifazökhi nahia si bohou gödo ndraha. Me baŵa si Felendrua 1985, mufalua kebaktian internasional ba ibu kota Kinshasa, ba so 32.000 zalahi si möi moroi ba soi böʼö, afönu stadion kota. Hizaʼi, lö ara aefa daʼö tebulö zalua ba nono mbanua Yehowa. Hadia zalua?

29 Ba Zaire me luo daʼö mangai halöwö dalifusöda Marcel Filteau, utusan injil moroi ba Quebec, Kanada, si no irai tefakao me götö wamatörö Duplessis. Itutunö hadia zalua, ”Me 12 mbaŵa si Tölu 1986, latema zura ira talifusöda sangai halöwö wa moloʼö huku, lö nitehe tefasindro gangowuloa ndra Samaduhuʼö Yehowa ba Zaire.” Iteka zura daʼa presiden ba soi daʼö, Mobutu Sese Seko.

30. Hadia gangetula sabua nihalö Panitia Ndraha, ba hadia gangetula nihalöra?

30 Mahemolunia, ibeʼe gangombakhata radio nasional, ”Lö saʼae tarongo ndra Samaduhuʼö Yehowa ba [Zaire].” Lö ara, so wamakao. Lafakiko Balai-Balai Mbanua Lowalangi, larabu ndra talifusöda, laraʼu, labeʼe ba gurunga, ba laböbözi ira. Labeʼe göi ba gurunga nono ndra Samaduhuʼö. Me 12 mbaŵa si Fulu 1988, lahalö gokhöta organisasida, ba so Garda Sipil, laʼokhögö ira saradadu properti gödo ndraha. Naik banding ndra talifusöda khö Presiden Mobutu, hizaʼi lö fanema li. Me luo daʼö, ihalö gangetula sabua Panitia Ndraha, ”Naik banding khö Mahkamah Agung, mazui tabaloi?” Itörö tödö Timothy Holmes, utusan injil ba koordinator Panitia Ndraha me luo daʼö, ”Maʼandrö waʼatua-tua ba fanuturu lala khö Yehowa.” Me no mangandröga, imane panitia wa tenga inötönia wangalui femöna ba huku. Sabölö sökhi, larorogö ndra talifusöda ba laʼalui lala enaʼö böi faröi ba wanuriaigö.

”Sagötö lasidang ndraʼaga, maʼila hewisa Yehowa wamulöʼö fefu hadia ia”

31, 32. Hadia gangetula sahölö-höli dödöda nihalö Mahkamah Agung Zaire, ba hadia lua-luania khö ndra talifusöda?

31 Me no hauga fakhe, alö wolohi ndra Samaduhuʼö, ba itugu laʼosinangegö hak asasi manusia ba soi daʼö. Ihalö gangetula Panitia Ndraha wa inötönia naik banding ba Mahkamah Agung Zaire. Ahöli-höli dödöda, fao dödö Mahkamah Agung wamareso farakaro daʼa. Me 8 mbaŵa si Sara 1993, arakhagö fitu fakhe me isaisi halöwöda presiden, ihalö gangetula Mahkamah wa sala nifalua ndra samatörö khö ndra Samaduhuʼö moloʼö huku. Börö daʼö, iheta saʼae wanaisi. Khalaigö lua-luania! Hewaʼae tola teʼala waʼauri ndra hakim, labulöʼö gangetula presiden! Imane talifusöda Holmes, ”Sagötö lasidang ndraʼaga, maʼila hewisa Yehowa wamulöʼö fefu hadia ia.” (Dan. 2:21) Faʼamöna andre möi fangaro wamati ndra talifusöda. Larasoi wa ibeʼe wanuturu lala Razoda, Yesu, ba nono mbanuania ba laʼila hawaʼara ba hewisa na lafalua hadia ia.

Omuso dödö ndra Samaduhuʼö ba Republik Demokratik Kongo me lö lasaisi ira ba wamosumange Yehowa

32 Me lö saʼae lasaisi halöwöda, latehegö ba gödo ndraha wogaoni ira utusan injil, lafazökhi gödo si bohou, ba laʼimpor lektur Zura Niʼamoniʼö. f Omuso sibai dödö nono mbanua Yehowa ba zi sagörö ulidanö me laʼila ilumöʼö wamatira Yehowa!​—Yes. 52:10.

’Yehowa Zanolo Yaʼo’

33. Hadia wamahaʼö nihalöda ba waö-waö sadogo-dogo sanandrösa ba farakaro niʼohe föna gödo zanguhuku?

33 Si hauga ngawalö wasuwötada ba huku, daʼö zangoromaʼö wa alua nifabuʼu Yesu, ”Yaʼo sa zameʼe dania khömi fehede ba faʼatua-tua, si tebai lalaŵa ba si tebai lafadaö dozi si faʼudu khömi.” (Baso Luka 21:12-15.) Itaria, iʼogunaʼö niha simane Gamalieli Yehowa ba wolumöʼö ono mbanuania mazui ba wamarou tödö hakim hegöi pengacara enaʼö lahalö gangetula satulö. Iʼafuruʼö wöda niha solawa yaʼita Yehowa. (Baso Yesaya 54:17.) Fanandraigö tebai isaisi halöwö Lowalangi.

34. Hana wa ahöli-höli dödöda waʼamöna ba huku, ba hadia zoroma ba waʼamöna andrö? (Faigi kotak ” Faʼamöna ba Gödo Zanguhuku Sonönö Fanuriaigö Banua Lowalangi”.)

34 Hadia mbörö wa no sahöli-höli dödö waʼamönada ba huku? Angeraigö daʼa: Ha niha si toʼölö manö ndra Samaduhuʼö Yehowa. Lö fao ita ba pemilu, kampanye politik, ba lö tahalö dödö ndra politikus. Ba wamaigi niha, ira talifusöda si möi ba gödo zanguhuku, ”niha si lö mufahaö ira, ono mbanua”. (Hal. 4:13) Na ba waʼaniha, lö omasi gödo zanguhuku wolawa niha sanaisi halöwöda, sebua kuaso ba agama hegöi ba politik, irege lafemöna ita. Hizaʼi, no hauga kali ifemöna ita gödo zanguhuku! Faʼamönada ba huku zangoromaʼö wa tatörö lala ”föna Lowalangi, ba khö Keriso”. (II Kor. 2:17) Börö daʼö, fao dödöda ba niwaʼö Waulo, ’Yehowa zanolo yaʼo, lö ataʼu ndraʼo.’​—Heb. 13:6.

a Farakaro daʼa, Cantwell v. State of Connecticut, zi oföna moroi ba zi 43 farakaro ba Mahkamah Agung AS niʼoʼawögö dalifusöda Hayden Covington. Mate ia me 1978. Lö faröi woʼomonia, Dorothy, ofeta mate ia me 2015, me 92 fakhe ndröfinia.

b Famobahulu andrö teʼodane-dane ba undang-undang 1606. Tola iwaʼö juri wa fasala zi samösa niha na moloʼö yaʼira no iʼasogö waʼudusa hewaʼae atulö niwaʼö niha daʼö.

c Me 1950, möi ba Quebec 164 zohalöwö safönu inötö—simanö göi 63 zi no mangawuli ba Gilead, omasi ira wanemaʼö halöwö nibeʼe khöra hewaʼae no idaro-darogö ira folohi.

d Talifusöda W. Glen How samösa penasihat hukum si lö faʼataʼu. Iʼotarai 1943 irugi 2003, onekhe sibai ia wolohi enaʼö möna ngaotu wasuwöta ndra Samaduhuʼö Yehowa ba huku, he ba Kanada hegöi ba soi böʼö.

e Enaʼö öʼila danö böʼö sanandrösa ba warakaro daʼa, faigi artikel ”Ini Bukan Pertempuran Kamu, tetapi Pertempuran Allah” ba Sedarlah! 22 mbaŵa si Öfa 2000, ngaʼörö 18-24.

f Hewaʼae no iröi properti ndraha Garda Sipil, lafazökhi fasilitas gödo si bohou ba nahia tanö böʼö.