Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA FELE’ÖFA

Ifaha’ö Ia Wamalua Fa’ahakhö Dödö

Ifaha’ö Ia Wamalua Fa’ahakhö Dödö

1. Hewisa waö-waö wofanö Yona, ba hewisa dödönia ba mbanua sedöna i’ondrasi andrö?

TATU oya ginötö ni’oguna’ö Yona ba wangera-ngera. Ba zi lö aratö itörö tanö töra 800 kilometer wa’aröu, kira-kira sara waŵa wa’ara ba lala mazui töra. Si oföna, ifili hadia itörö lala foto mazui lala saröu si lö ameta’uö ba itohugö wofanönia ba wanörö daso hegöi hili. Hasambalö itörö Danö si Mate Siria sebolo, i’ötö nungo nidanö simane Oiferati sebua, ba i’alui nahania wemörö ba mbanua sebua hegöi ba mbanua side-ide ba Siria, Mezofotamia, hegöi ba Asiria, si lö irai möi ia. Me no numalö ginötö, i’angeraigö mbanua sedöna i’ondrasi sata’u ia, banua si lö aratö irugi—Niniwe.

2. Hewisa Yehowa wamaha’ö Yona ena’ö itema halöwö andrö?

2 Sambua zi tatu ba dödö Yona: Tebai mangawuli ia furi ba moloi ia moroi ba halöwö andre. No irai itandraigö. Simane ba faza si no tatalu’i, ebolo dödö Yehowa ba wamaha’ö Yona, i’oguna’ö mbade hegöi fangorifi sahöli-höli dödö me itölö ia i’a sebua. Tölu ngaluo aefa da’ö i’utaini Yona ba gawu, ma’ifu lö sesokho. Da’a mbörö wa ahöli-höli dödö Yona ba molo’ö ia.​—Yo., fz. 1, 2. 

3. Hadia gamuata niforoma’ö Yehowa khö Yona ba hadia zinangea tasofu?

3 Me ifaretakö ia Yehowa we’amöi ba Niniwe si mendrua kali, i’o’ö ba mofanö ia ba gatumbukha wanörö tanö sebolo. (Baso Yona 3:1-3.) Hiza’i, hadia no ifalalini gera-erania me no ifotu ia Yehowa? Duma-dumania, no iforoma’ö wa’ahakhö dödö Yehowa, i’orifi ia ena’ö lö alömö, lö ihuku hewa’ae mamadaö ia, ba ifuli ibe’e khönia ginötö wamalua halöwö da’a ba zi mendrua kali. Me no itörö fefu da’ö Yona, hadia no ifaha’ö ia wangoroma’ö fa’ahakhö dödö ba niha? Tatu abua ba niha si lö mo’ahonoa wangoroma’ö fa’ahakhö dödö. Datafaigi hadia wamaha’ö nihalöda moroi ba zi no ifalua Yona.

Turia Fanguhuku ba Fanema’ö si Tokea Dödö

4, 5. Hana wa iwa’ö Yehowa Niniwe andrö ”banua sebua”, ba hadia wamaha’ö nihalöda sanandrösa khö Yehowa?

4 Famaigi Yona banua Niniwe tenga simane famaigi Yehowa. Tabaso, ”Ba no banua sebua sibai Niniwe andrö.” (Yo. 3:3) Tölu kali itötöi Yona wehede Yehowa sanguma’ö ”Niniwe, banua sebua andrö”. (Yo. 1:2; 3:2; 4:11) Ha wa’ebua mazui hawa’amoguna mbanua da’a khö Yehowa?

5 Niniwe andrö banua föna, sambua moroi ba gotalua mbanua si oföna ifasindro Nimerodi me no aefa Anönö Danö Idanö. Ebua mbanua andrö, banua si kayo si rami niha, farahu ösa mbanua bö’ö, irege mu’oguna’ö ginötö tölu ngaluo wa’ara ba wo’anöröi ya’ia i’otarai mbalö faföfö. (I Moz. 10:11; Yo. 3:3) Tatu manö toröi-röi ba dödö niha mbanua Niniwe andrö, oya nahia wamosumange segebua, aro gölinia, hegöi tomosa bö’ö. Hiza’i, tenga börö da’ö wa moguna khö Lowalangi Yehowa. Ni’ame’egönia tödö, niha si so ba da’ö. Me luo da’ö, ato niha ba Niniwe. Fa’azaha-zaha Niniwe, i’ame’egö tödö ira Yehowa. I’osinangegö noso niha gulidanö, i’ila zi tola lafalua ba wamalalini era-era hegöi ba wamaha’ö ya’ira ba zindruhu.

Ba wamaigi Yona, Niniwe andrö kota sebua safönu fa’alösökhi

6. (a) Hana wa ata’u Yona ba niha Niniwe? (Faigi nisura ba gahe zura.) (b) Hadia wamaha’ö nihalöda moroi ba wanuriaigö nifalua Yona?

6 Me ofeta Yona ba Niniwe, te itugu ata’u ia börö me töra 120.000 wa’ato niha ba da’ö. * Itörö tanö ma’ö-ma’ökhö, i’anöröi mbanua sebua si fasösö andrö, te ba wangalui nahia si tefaudu ba dalu kota ba wangombakha turiania. Hewisa wa tola fahuhuo ia ba niha mbanua da’ö? Hadia tola fahuhuo ia ba li Asiria? Mazui ibe’e khönia wa’abölö Yehowa ba wamalua tandra sahöli-höli dödö? Lö aboto ba dödöda. Tola manö i’ombakha’ö duria andrö Yona ba linia samösa, li Heberai’o, ba so samösa zamo’eluaha ba niha Niniwe. Si no tatu, lö oya-oya duria nifa’emania ba tola manö fatuwu khönia niha. Imane, ”Hatö öfa wulu wongi, ba adudu Niniwe!” (Yo. 3:4) Lö ata’u ia fuhuhuo ba tenga ha sakali. Me no ifalua da’ö, iforoma’ö wa’abarani hegöi famati sahöli-höli dödö, da’a gamuata soguna ba niha Keriso iada’a.

Lö oya-oya duria nifa’ema Yona ba tola manö fatuwu khönia niha

7, 8. (a) Hadia nifalua niha Niniwe me no larongo duria nifa’ema Yona? (b) Hadia nifalua razo Niniwe ba duria nifa’ema Yona?

7 No a’ozu ihalö dödö niha Niniwe Yona. Tatu no ifa’anö ia wamalukhaisi niha sagamu’i ba safaito. Hiza’i, so zalua sahöli-höli dödöda. Lafondro-ndrongo niha duriania! Ha ba zi sabata no tehöngö wehedenia. Lö ara aefa da’ö, lafadunö-dunö wama’ele’ö fa’adudu ni’ombakha’ö Yona. (Baso Yona 3:5.) Omasi ira lafalalini gera-erara, he si kayo he si numana, he sabölö he si tebai, he satua hegöi sawuyu-wuyu. Fuasö ira. Turia sanandrösa ba wuasöra andre ha sabata no ofeta ba dalinga razo.

Moguna wa’abarani khö Yona hegöi famati ba wanuriaigö ba Niniwe

8 Omasi göi razo wamalalini era-erania me no irongo duria Yona. Börö me ata’u ia khö Lowalangi, iröi dadaomania ba wa’arazo, iheta mbarunia sebua, ifake nukha si lö baga simane nifake nono mbanuania ba ”mudadao ia bawu”. Fao ”nawönia salaŵa” mazui ira tuhenöri, ibe’e fareta ba wamalua fuasö, tenga sa’ae börö niwa’ö dödöra, hiza’i no sambua amakhoita razo da’a ba soi da’ö. Ifaretakö ena’ö lafake nukha goni, simanö göi gurifö. * Ifaduhu’ö si fao fangide-ngide’ö wa no fasala nono mbanuania börö me lafalua zi lö sökhi hegöi fa’afaito. Itötöna razo ena’ö alulu dödö Lowalangi me no lafalalini gera-erara. Imane, ”Ma’atö alulu dödö Lowalangi . . . ma alö wönunia, faböi tekiko ita.”​—Yo. 3:6-9.

9. Hadia zi lö faduhu dödö ndra kritikus sanandrösa ba niha Niniwe, hiza’i hana wa ta’ila fasala ira andrö?

9 So niha si fabu’a-bu’a si lö faduhu tödö me alio sibai tebulö dödö niha Niniwe. Hiza’i, lamane ira pakar Zura Ni’amoni’ö wa no sinangea lafalua da’ö, börö me no to’ölö lafati hadia zalua ba alio tebulö gera-erara. Wa fasala nasa gera-era niha si fabu’a-bu’a andrö börö me no irai itötöi Yesu Keriso sanandrösa ba niha Niniwe samalalini era-era. (Baso Matai’o 12:41.) Tatu tenga ha asala iwa’ö manö da’ö, börö me no irai auri ia ba zorugo ba no i’ila fefu zalua andrö. (Yoh. 8:57, 58) Si no tatu, böi tamane wanguma’ö tebai sa’ae lafalalini gera-erara hewa’ae lö sökhi ira ba wamaigida. Ha Yehowa zi tola manahö ösi dödö niha.

Amaehuta Wa’ahakhö Dödö Lowalangi ba Wa’afatandro Niha

10, 11. (a) Hewisa dödö Yehowa me lafalalini gera-erara niha Niniwe? (b) Hana wa faduhu dödöda wa lö fasala wamaigi Yehowa?

10 Hewisa dödö Yehowa me lafalalini gera-erara niha Niniwe? Ba gafuriata isura Yona, ”Me i’ila wolaura Lowalangi, wa laböhöli mbua-buara si lö sökhi andrö, ba aröu-röu ba dödö Lowalangi wamakiko andrö niwa’önia, fameta’u ya’ira, ba lö ifalua.”​—Yo. 3:10.

11 Hadia da’a geluahania fasala wamaigi Yehowa Niniwe andrö ba mböröta? Lö’ö. Iwa’ö Sura Ni’amoni’ö wa mo’ahonoa wa’atulö Yehowa andrö. (Baso V Moze 32:4.) Alö wönu satulö moroi khö Yehowa ba niha Niniwe, börö me no inehegö wa’afabö’ö gamuatara. I’ila göi wa lö tefaudu sa’ae hukuma sedöna ibe’e khöra. Iada’a ginötönia ba wangoroma’ö fa’ahakhö dödö.

12, 13. (a) Hewisa wangoroma’ö Yehowa wa fatema ba dödöda niwa’önia, lö itandro ba khönia, ba so khönia wa’ahakhö dödö? (b) Hana wa tenga faya-faya wama’ele’ö Yona andrö?

12 Tenga Lowalangi sabe’e tandro Yehowa, okafu, mazui lö sökhi simane nikhalaigö ndra sondrönia’ö ba agama. Sindruhunia fatema ba dödöda niwa’önia, lö itandro ba khönia, ba so khönia wa’ahakhö dödö. Na ihalö gangetula ba wanguhuku niha si lö sökhi, si oföna ifalua ya’ia da’ö i’oguna’ö zalahinia ba gulidanö ba wame’e famangelama, börö me omasi sibai ia na lafalua zimane nifalua niha Niniwe—lafalalini gera-erara ba labulö’ö lala wa’aurira. (Hez. 33:11) Ifatunö khö zama’ele’ö sotöi Yeremia, ”Ba ufeta’u soi niha, öri heza, uhori, ududugö ba ufakiko. Ba na laröi zi lö sökhi niha andrö, nifeta’ugu, ba mangesa dödögu, ba wamakao andrö, niwa’ögu, nifatörö khöra.​—Yer. 18:7, 8.

Omasi sibai Lowalangi na lafalalini gera-erara ba labulö’ö lala wa’aurira ira niha si lö sökhi simane nifalua niha Niniwe

13 Hadia faya-faya wama’ele’ö Yona andrö? Lö’ö; si no ifa’ele’ö andrö a’ozu gohitö dödönia, ya’ia da’ö si tobali famangelama. Mube’e wamangelama andrö börö wa’alösökhi niha Niniwe, samalalini era-era ba gafuriata. Na lö laböhöli gamuatara si lö sökhi, simane da’ö nifalua Lowalangi ba wanguhuku ya’ira. Da’ö zalua ba gafuriata.​—Zef. 2:13-15.

14. Hewisa Yona me ahakhö dödö Yehowa niha Niniwe?

14 Hewisa dödö Yona me lö alua wanguhuku andrö ba ginötö si no idöna-döna? Tabaso, ”Ba abao sibai dödö Yona, mofönu ia.” (Yo. 4:1) Ifa’ema wangandrö hulö ba wotahigö Lowalangi Sebua Kuaso! Iwa’ö Yona wa sökhi na ba nomo manö toröi ia, ba mbanuania samösa. No itahö ba wamobörö wa lö a’ozu ifalua wönunia Yehowa ba niha Niniwe, mendrua manö ibali’ö da’ö tahinia woloi ba Darisi me mböröta. Da’ö mbörö wa i’andrö wa’amate imane, abölö sökhi na mate ia moroi na auri.​—Baso Yona 4:2, 3.

15. (a) Hana wa ifatangi-tangi ia Yona? (b) Hadia nifalua Yehowa khö zama’ele’ö sabu tödö andre?

15 Hadia zabao dödö Yona? Lö ta’ila hadia zi so ba wangera-ngerania, hiza’i ta’ila wa no i’ombakha’ö Yona föna niha sato wa adudu mbanua Niniwe. No lafaduhusi tödö niwa’önia. Iada’a lö tohare-hare wa’adudu andrö. Hadia ata’u ia na la’o’aya mazui lafotöi ia sama’ele’ö sofaya? Gofu hadia ia, lö omuso dödönia me lafalalini gera-erara mazui me ahakhö dödö Yehowa. Itugu ifatangi-tangi ia ba ihakhösi tödö ia samösa, iwalinga no obou döinia sa’ae. Hiza’i, Lowalanginia sahakhö tödö, i’ila nasa zi sökhi ba dödö zama’ele’ö khönia sabu tödö andre. Moroi na ihuku ia Yehowa börö me lö khönia famosumange, ihaogö wanofu ba wosekhegö ya’ia, ”Hadia, sindruhu, so mbörö wönumö andrö?” (Yo. 4:4) Hadia ibeʼe fanema li Yona? Lö itutunö khöda Sura Ni’amoni’ö.

16. Hadia manö mbörö wa lö fao dödö niha khö Lowalangi, ba hadia wamaha’ö nihalöda moroi ba duma-duma Yona?

16 Aoha khöda wanguhuku Yona börö gamuatania, hiza’i böi olifu ita ba böi ahöli-höli dödöda na lö fao dödö niha si lö mo’ahonoa khö Lowalangi. Te so zanguma’ö wa sindruhunia tola itimbagö zi lö sökhi Yehowa mazui i’anemai ihuku niha samalua sala ba tola ihori gulidanö si lö sökhi andre i’otarai me föna. Duma-duma Yona andre zamasugi ba dödöda, na lö tefaudu ba wangera-ngerada niwa’ö Lowalangi Yehowa, fangera-ngerada zinange ta’atulö’ö, tenga fangera-ngerania.

Lala Yehowa ba Wamaha’ö Yona

17, 18. (a) Hadia nifalua Yona me iröi Niniwe? (b) Hadia lua-lua dandra sahöli-höli dödö sanandrösa ba labu idanö khö Yona?

17 Sama’ele’ö safatö tödö andre iröi Niniwe numalö ia ba gatumbukha sohili, tenga ba mbanuania samösa. Ifazökhi khönia nose-ose side-ide ba ilau mudadao ba wombase’ö hegöi ba wamaigi-maigi Niniwe. Te idöna-döna ena’ö i’ila wa adudu mbanua andrö. Hewisa wamaha’ö Yehowa ndra matua sabe’e tödö andre ba wamalua fa’ahakhö dödö?

18 Ba zi bongi, ifatumbu’ö Yehowa labu idanö. Me maoso Yona, i’ila zinanö satabö andre, ebolo mbulu irege telumö ia tenga simane ose-osenia andrö. Terara dödönia. ”Omuso sibai dödö Yona” ba zinanö andrö iwalinga da’a dandra sahöli-höli dödö, tandra howu-howu hegöi fa’omasi Lowalangi. Hiza’i, ifalua zi töra moroi andrö Yehowa, tenga asala iheta Yona moroi ba wa’aukhu zino mazui fönunia si lö karua. Omasi ia wamarou tödö Yona, andrö ifalua dandra sahöli-höli dödö Lowalangi. I’oguna’ö gukuö ba wamakiko hegöi ba wamunu sinanö andrö. Aefa da’ö, i’asogö ’nangi timu, angi lökhö’ irege ”atata sibai dölania” ba wa’aukhu zino. Ifuli zui afatö dödö Yona, i’andrö wa’amate khö Lowalangi.​—Yo. 4:6-8.

19, 20. Hewisa Yehowa wondrönisi tödö Yona ba wangera-ngera sanandrösa ba labu idanö?

19 Sakalitö, manofu Yehowa khö Yona, hadia sinangea mofönu ia ba wa’amate labu idanö andrö. Lö ifalalini gera-erania Yona, iwa’ö wa atulö nifaluania. Imane, ”Tenga si lö börö, na mofönu ndra’odo, irugi wa’amategu!” Iada’a inötö si tefaudu khö Yehowa ba wangombakha famaha’ö si tola ihalö Yona.​—Yo. 4:9.

I’oguna’ö labu idanö Lowalangi ba wamaha’ö Yona sanandrösa ba wa’ahakhö dödö

20 I’andrö Lowalangi khö Yona ena’ö mangera-ngera ia, imane wa abu dödö zama’ele’ö andrö ha börö zinanö si tumbu ba zi sara wongi aefa da’ö mate hewa’ae tenga Yona zananö mazui samatumbu’ö. Aefa da’ö ihalö rahu-rahu Lowalangi, ”Ba ya’odo, ba hadia, ba lö uhakhösi tödö Niniwe andrö, banua sebua, si no töra 120.000 nono niha, si lö mangila hezo gambölö, ba hezo gabera, awö gurifö niha, soya sibai?”​—Yo. 4:10, 11. *

21. (a) Hadia wamaha’ö nibe’e Yehowa khö Yona? (b) Hewisa waö-waö Yona möi fanolo ena’ö böi talimo ita ba wamareso tödöda?

21 Hadia ö’ila ha wa’abakha wamaha’ö nibe’e Yehowa andre? Lö serege dödö Yona ba wananö sinanö andrö. Hiza’i, Yehowa Gumbu wa’auri ba niha Niniwe ba no irorogö ira simane fondrorogö omböila dangania ba gulidanö. Hewisa wa i’osinangegö wa’auri zi sageu tanömö zinanö Yona moroi ba noso niha si 120.000 fa’ato hegöi uriföra? Hadia tenga ha tana khönia ni’era-era Yona? Wa ahakhö dödönia ba zinanö andrö börö me no mohare ia. Hadia tenga göi da’ö mbörö me ha tana khönia ni’era-erania andrö wa mofönu ia ba niha Niniwe, so khönia wayawasa ena’ö lö la’o’aya ia ba i’oroma’ö wa satulö niwa’önia? Waö-waö Yona andre zi möi fanolo ena’ö böi talimo ita ba wamareso tödöda. Haniha ba gotaluada zi lö irai mo’angeraigö tana khönia samösa? Ta’andrö saohagölö me no ifaha’ö ita Yehowa ba wa’ebolo dödö, ta’angeraigö niha bö’ö, tatöfaigö ba dödöda zalua khöra, ba taforoma’ö wa’ahakhö dödö, simane ya’ia!

22. (a) Hewisa dödö Yona ba wamaha’ö Yehowa sanandrösa ba wa’ahakhö dödö? (b) Hadia göi zi tobali famaha’ö khöda?

22 Fanofunia: Hadia itöngöni Yona wamaha’ö andrö? Buku si so töi Yona laduhö faoma fanofu si no ifazawa-zawa Yehowa—hulö terongo irugi iada’a. Te lö fao dödö niha si fabu’a-bu’a börö me lö irai ibe’e wanema li Yona. Sindruhunia, so wanema linia. Fanema linia buku da’ö samösa. So dandra wa Yona zanura buku si so töinia andrö. Khalaigö atö, no mangawuli zama’ele’ö andre ba mbanuania me isura waö-waö da’a. Iada’a no alawa ndröfinia, monönö wa’atua-tua hegöi fangide-ngide’önia, ba ifalikhö-likhö ia tandra waniasa me isura zalania samösa, famadaönia hegöi fa’abe’e högönia me itimbagö wangoroma’ö fa’ahakhö dödö. Sindruhu no ifaha’ö ia Yona moroi khö Yehowa satua-tua ba wangoroma’ö fa’ahakhö dödö. Hadia simane da’ö göi ita?​—Baso Matai’o 5:7.

^ par. 6 Molo’ö si no la’erai, fa’ato ndrawa Zamaria, ibu kota Gizara’eli me götö Yona, kira-kira 20.000 irugi 30.000 niha—ambö sambua ni’o’öfa niha Niniwe. Me hino wa’atehöngönia, te Niniwe andre kota sabölö ebua ba zi sagörö ulidanö.

^ par. 8 Te ambö faduhu dödöda ba nitutunö andre, hiza’i no irai alua da’a me mböröta. No isura sejarawan Yunani Herodotus wa abu dödö ndrawa Weresia me mate samösa jenderal ni’omasi’ö niha mbanua irege lafaogö guriföra ba wa’abu dödö.

^ par. 20 Fehede Lowalangi me iwa’ö lö la’ila lafabö’öni hezo gambölö hezo gabera ira niha andrö, eluahania simane iraono side-ide, lö la’ila goi-goi Lowalangi.