Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA 21

”Lö Horögu ba Ndro Niha Fefu”

”Lö Horögu ba Ndro Niha Fefu”

Faʼaterou dödö Waulo ba wanuriaigö hegöi mene-menenia khö ndra satua sokubaloi

Teʼodane-dane ba Halöwö Zinenge 20:1-38

1-3. (a) Tutunö hadia mbörö wa mate Eutikho. (b) Hadia nifalua Waulo, ba hadia niʼilada sanandrösa khö Waulo moroi ba zalua andre?

 ME LUO daʼö ba Deroa so Waulo. No iʼiagö mbateʼe tanö yawa ba ato sibai niha ba daʼö. Ara sibai fahuo-huo ia khö ndra talifusö, börö me daʼö mbongi safuria wahuhuosania khöra. Iadaʼa no irugi talu mbongi. Oya sibai wandru ba mbateʼe daʼö ba fasösö niha irege aukhu. So samösa nono matua sotöi Eutikho si dadao ba zandrela, me fahuhuo Waulo abölö sibai wemörönia irege aekhu ia si tou moroi ba lote si tölu tika!

2 Tola manö Luka zi oföna mamaigi ono matua daʼö börö me samösa doto ia. No taʼila hadia zalua khö Eutikho. ”Me lafazawa ia [ba] no mate.” (Hal. 20:9) Hizaʼi, lö ara aefa daʼö alua dandra sahöli-höli dödö. Ifalögu ia Faulo ba dötöʼa nono matua andrö ba italagui, imane ba niha sato, ”Böi mibusi tödö, lö si mate ia.” No ifuli isusugi Eutikho andrö Faulo!—Hal. 20:10.

3 Salua andrö zangoromaʼö faʼabölö geheha Lowalangi. Tebai tatahigö Waulo ba tawaʼö börö ia wa mate Eutikho. Tatu manö lö omasi Waulo na abu dödö ndra talifusö börö waʼamate nono daʼö mazui tobali börö wangala ba niha böʼö. Börö me no ifuli tesusugi Eutikho, terara sibai dödö mbanua niha Keriso ba daʼö ba tefarou dödöra ba wanohugö halöwö fanuriaigö moroi furi Waulo. Ba daʼa taʼila wa iʼameʼegö tödö noso niha tanö böʼö Faulo. Te itörö tödöda wehedenia me imane, ”Lö horögu ba ndro niha fefu.” (Hal. 20:26) Datatutunö hewisa duma-duma Waulo tobali fanoloda ba wamalua daʼa.

”Mangona Ia Numalö ba Makedonia” (Hal. 20:1, 2)

4. Hadia gabula dödö si no alua khö Waulo?

4 Simane si no tatutunö ba faza silalö, bohou göna Waulo abula dödö. Halöwö fanuriaigö nifaluania ba Nefeso, no tobali börö wa alua waʼakaliru sabölö-bölö. Ira tuka wirö sangodaligö famosumange Aritemi ba wangalui soguna khöra, fao ira ba waʼakaliru andrö! Imane ba Halöwö Zinenge 20:1, ”Me no alö saʼae waʼakaliru andrö, ikaoni ndra nifahaʼö Faulo ba wamarou tödöra. Aefa daʼö mangona ia numalö ba Makedonia.”

5, 6. (a) Hawaʼara toröi Waulo ba Makedonia, ba hadia nifaluania khö ndra talifusö ba daʼö? (b) Hadia gamuata si lö tebulö iforomaʼö Faulo khö ndra talifusönia si sara lala wamati?

5 Ba wofanönia ba Makedonia, tebato Waulo ba labua göfa Deroa mato hauga hari. Ba daʼö itötöna wa falukha ia khö Dito, si no mufatenge ba Gorindro. (2 Ko. 2:12, 13) Hizaʼi me iʼila wa lö saʼae tohare Dito, mofanö Waulo ba Makedonia ba te toröi ia ba daʼö mato döfi waʼara ba ”wamarou tödö ndra nifahaʼö”. a (Hal. 20:2) Ba gafuriata, falukha Dito khö Waulo ba Makedonia ba iʼohe duria somuso dödö hewisa niha Gorindro wanemaʼöra sura Waulo siföföna. (2 Ko. 7:5-7) Daʼö mbörö wa ifuli zui ifaʼoheʼö zurania khöra Faulo yaʼia mbuku 2 Korindro niʼilada iadaʼa.

6 Ba zi sambua famoʼeluaha Zura Niʼamoniʼö, ngawua wehede niʼogunaʼö Luka ba wangoromaʼö wa iʼameʼegö tödö ndra talifusönia Faulo me ifalukhaisi ira ba Nefeso hegöi Makedonia yaʼia daʼö ”mangaʼaroʼö tödö”. Hawaʼatefaudu ngawua wehede daʼö ba wangoromaʼö hewisa gamuata Waulo khö ndra talifusönia si sara lala wamati! Tenga simane ira Farizaiʼo sangosiwawöi niha böʼö, omasi sibai Waulo falulu fohalöwö khö ndra talifusö ba wamosumange Lowalangi. (Yoh. 7:47-49; 1 Ko. 3:9) Lö tebulö iʼokhögö gamuata daʼö Faulo mendrua manö na ibeʼe khöra mene-mene sabeʼe.—2 Ko. 2:4.

7. Hewisa ndra talifusö sondröniaʼö banua niha Keriso iadaʼa woloʼöra duma-duma Waulo?

7 Iadaʼa, laforege göi ira satua sokubaloi hegöi satua samasui ba woloʼö duma-duma Waulo. Na labeʼe mene-mene, ohitö dödöra yaʼia daʼö ba wameʼe famarou dödö ba niha sedöna manema fanolo. Ira talifusö sondröniaʼö laforege wameʼe famarou dödö ba latöfaigö ba dödöra zalua khö ndra talifusö, tenga ba wangalu-ngalui salara. Imane si samösa talifusöda satua samasui si no ara mangai halöwö, ”Sindruhunia ato ndra talifusöda sedöna mamalua sindruhu, hizaʼi asese lalawa waʼaombö dödö, faʼataʼu, faʼafatö dödö ba itaria lö laʼila hadia zinangea lafalua.” Ira talifusö sondröniaʼö, tola tobali ira umbu waʼabölö khö ndra talifusö si sara lala wamati simane daʼö.—Heb. 12:12, 13.

’Si Lö Sökhi Niʼera-era Niha Yahudi Khönia’ (Hal. 20:3, 4)

8, 9. (a) Hadia zi tobali taha-taha me moloyo Waulo ba Ziria? (b) Hadia mbörö wa fatuwu sibai niha Yahudi khö Waulo?

8 Moroi ba Makedonia, mofanö Waulo numalö ia ba Gorindro. b Me no tölu waŵa toröi ia ba daʼö, omasi ia itohugö wofanö ba Gengekirea, ba moroi ba daʼö iʼera-era wanörö köfa numalö ba Ziria. Tola iʼotarai ba daʼö weʼamöi ba Yeruzalema ba wamasao tolo-tolo khö ndra talifusö si tosasa. c (Hal. 24:17; Rom. 15:25, 26) Hizaʼi, so zalua si lö mudöna-döna irege tebulö niʼera-era Waulo. Ifatunö khöda ba Halöwö Zinenge 20:3 imane, ’So zi lö sökhi niʼera-era niha Yahudi khönia’!

9 Lö ahöli dödöda na fatuwu sibai ndra niha Yahudi khö Waulo, börö me lawaʼö tödöra wa no tefuyu ia. Ba zilalö, halöwö fanuriaigö nifaluania daʼö mbörö wa ifalalini gera-erania Kerifo, samösa sangai halöwö ba nahia waʼowulo ba Gorindro. (Hal. 18:7, 8; 1 Ko. 1:14) Baero daʼö, no irai oya niböbögö ndra niha Yahudi khönia me laʼohe ia khö Galio, gubernur ba mbanua Nakhaya me luo daʼö. Hizaʼi, lö faduhu dödö Galio börö me lö teʼodane-dane nifobahulura andrö, irege mofönu sibai ira. (Hal. 18:12-17) Te göi no larongo mazui laʼila ira niha Yahudi ba Gorindro wa lö ara tö moloyo Waulo moroi ba Gengekirea irege laʼalui lala ba wamaʼala yaʼia. Hadia nifalua Waulo?

10. Hadia ataʼu Waulo wa lö itörö Gengekirea? Tutunö.

10 Enaʼö lö teʼala waʼaurinia ba enaʼö lö larabu gefe si no lafaduhusi tödö khönia, ihalö gangetula Faulo wa lö itörö Gengekirea, hizaʼi mangawuli ia itörö Makedonia. Hewaʼae simanö, lö tebulö so wamaʼala na itörö tanö. Ba götö föna, asese sibai larabu niha ba lala. Simanö göi na mörö ia ba nahia wolombase. Hewaʼae simanö, ihalö gangetula Faulo ba wanörö tanö moroi na falukha ia ba niha si no mombalo-mbaloi yaʼia ba Gengekirea. Taʼandrö saohagölö börö me tenga ha yaʼia zofanö. Möi awönia Arisaro, Gayo, Sekundro, Sofatero, Tikhiko, Timoteo ba Terofimo.—Hal. 20:3, 4.

11. Hadia nifalua niha Keriso iadaʼa ba wolumöʼö faʼaurira, ba hadia duma-duma nibeʼe Yesu?

11 Simane Faulo, laforege göi ira niha Keriso iadaʼa ba wolumöʼö faʼaurira na möi ira manuriaigö. So mbanua si möi ira ba lö lafabali-bali ira, mazui abölö sökhi na möi ira ba daʼö daru-darua moroi na ha samösa. Hewisa na so zamakao yaʼira? Aboto ba dödö ndra niha Keriso wa tebai latimbagö daʼö. (Yoh. 15:20; 2 Ti. 3:12) Hizaʼi, lö laʼalui lala ba wamaʼala faʼaurira. Nehegö atö duma-duma nibeʼe Yesu. Samuza inötö me edöna latebu ia kara ba Yeruzalema, ”ibiniʼö ia ba iröi gosali”. (Yoh. 8:59) Ba gafuriata, me no hasara dödö ndra niha Yahudi ba wamunu yaʼia, ”lö saʼae itörö föna niha sato Yesu ba gotalua niha Yahudi. Mofanö ia moroi ba daʼö numalö ba mbanua sahatö ba danö si mate”. (Yoh. 11:54) Ihalö gangetula Yesu si fao faʼatua-tua ba wolumöʼö faʼaurinia sagötö lö fasala gangetulania andrö ba gohitö dödö Lowalangi. Simane daʼö göi nifalua ndra niha Keriso iadaʼa.—Mat. 10:16.

”Terara Sibai Dödöra” (Hal. 20:5-12)

12, 13. (a) Hadia lua-luania ba mbanua niha Keriso me no tesusugi Eutikho? (b) Hadia dötönafö moroi ba Zura Niʼamoniʼö si möi fondrara dödö niha iadaʼa na mate niha niʼomasiʼöra?

12 Me no aefa fao ira latörö Makedonia, te fabali Waulo khö ndra awönia, hizaʼi ifuli zui owulo ira ba Deroa. d Imane Sura Niʼamoniʼö, ”Me no aefa lima hari, maʼondrasi ira ba Deroa.” e (Hal. 20:6) Ba daʼa tesusugi nono matua sotöi Eutikho, simane nitutunö ba wamobörö faza daʼa. Khalaigö hawaʼomuso dödö ndra talifusö me laʼila no ifuli tesusugi Eutikho! Simane niwaʼö ayati daʼö, ”terara sibai dödöra”.—Hal. 20:12.

13 Tatu manö, lö alua dandra sahöli-höli dödö simane daʼö iadaʼa. Hizaʼi, na so niha sanaögö abula dödö börö me no mate niha niʼomasiʼöra, ”terara sibai dödöra” ba dötönafö fanusugi si teʼodane-dane ba Zura Niʼamoniʼö. (Yoh. 5:28, 29) Nehegö atö: Ifuli zui mate Eutikho börö me lö moʼahonoa ia. (Rom. 6:23) Hizaʼi, niha nisusugi dania ba gulidanö si bohou khö Lowalangi, laʼokhögö dötönafö faʼauri si lö aetu sagötö faʼara! Baero daʼö, niha nisusugi si fao khö Yesu ba zorugo, tebeʼe khöra mboto si tebai mate. (1 Ko. 15:51-53) Tobali, ira niha Keriso iadaʼa, he niha nibayoini hegöi ’biri-biri tanö böʼö’, tola laʼokhögö dane-dane saro irege ”terara sibai dödöra”.—Yoh. 10:16.

”Föna Niha Sato hegöi ba Nomo-omo Misa” (Hal. 20:13-24)

14. Hadia niwaʼö Waulo khö ndra satua sokubaloi ba Nefeso me falukha ira ba Miletusi?

14 Mofanö Waulo moroi ba Deroa hegöi ira awönia numalö ba Gaso, aefa daʼö ba Mitilene, Khio, Zamo ba Miletusi. Ohitö dödö Waulo enaʼö ofeta ia ba Yeruzalema ba ginötö Gowasa Fendrakose. Daʼö mbörö wa lö omasi ia wanörö köfa solombase ba Nefeso ba wangawulinia. Hizaʼi, börö me omasi ia fahuhuo khö ndra satua sokubaloi ba Nefeso, iʼandrö khöra enaʼö lafalukhaisi ia ba Miletusi. (Hal. 20:13-17) Me ofeta ira, imane khöra, ”No aboto ba dödömi hewisa waʼaurigu me awena sibai mofanödo ba Provinsi Asia. Mohalöwö ndraʼo tobali sawuyu Lowalangi si fao fangide-ngideʼö, feʼe hegöi famakao si göna yaʼo börö zi lö sökhi niʼera-era niha Yahudi. Lö utaha wangombakha fefu hadia ia zi sökhi khömi, mazui ba wamahaʼö yaʼami föna niha sato hegöi ba nomo-omo misa. Uhaogö ufaduhuʼö ba niha Yahudi hegöi ba niha Yunani sanandrösa ba wamalalini era-era khö Lowalangi ba famati khö Zoʼaya yaʼita Yesu.”—Hal. 20:18-21.

15. Hadia manö hare na möi ita manuriaigö ba nomo-omo misa?

15 Oya sibai lala iadaʼa ba wanuriaigö. Simane Faulo, taforege wamalukhaisi yaʼira gofu hezo so manö, ba naha parkir, terminal, ba lala sasese latörö niha mazui ba harimbale. Hewaʼae simanö, fanuriaigö ba nomo-omo misa, daʼö lala si oföna nifalua ndra Samaduhuʼö Yehowa ba halöwö fanuriaigö. Hadia mbörö? Fanuriaigö ba nomo-omo misa daʼö zameʼe inötö ba niha fefu enaʼö lö aetu larongo duria Wamatörö Lowalangi. Na mufalua daʼö, aboto ba dödöra wa lö ifaböʼö-böʼöni niha Yehowa. Daʼö göi ginötö si sökhi ba niha sangokhögö tödö satulö ba wanemaʼö fanolo si tefaudu moloʼö soguna khöra. Baero daʼö, fanuriaigö ba nomo-omo misa daʼö göi zanolo niha samalua yaʼia ba wangotomosi famati hegöi faʼanau gölö. Tandra niha Keriso sindruhu yaʼia daʼö faʼowölö-ölöra ba wamalua halöwö fanuriaigö ”föna niha sato hegöi ba nomo-omo misa”.

16, 17. Hewisa Waulo wangoromaʼö faʼabarani, ba hewisa göi niha Keriso iadaʼa woloʼö duma-dumania?

16 Itutunö Faulo khö ndra satua sokubaloi si so ba Nefeso andrö wa lö iʼila hadia dania zalua khönia ba Yeruzalema. Imane khöra, ”Hewaʼae simanö, lö ba dödögu nosogu. Sabölö moguna yaʼia daʼö fagohi ndraʼo enaʼö tola ukhamö gamozua ba uʼasiwai halöwö nibeʼe Zoʼaya Yesu khögu, famaduhuʼö turia somuso dödö sanandrösa ba waʼasökhi dödö sebua moroi khö Lowalangi.” (Hal. 20:24) Lö ataʼu Waulo ba lö itehegö gofu hadia ia zalua tobali fanaisinia ba wamalua halöwö fanuriaigö hewaʼae na mofökhö ia mazui alua wolohi sabölö-bölö.

17 Oya manö göi ngawalö gabula dödö nitaögö niha Keriso iadaʼa. So zi göna folohi mazui fanaisi moroi khö ndra samatörö. So zamorege ba wanaögö fökhö sabölö-bölö mazui fökhö wangera-ngera. Iraono si bohou ebua, göna ira folohi ba zekola. Simane Faulo, gofu hadia zalua khöra, lö awuwu ndra Samaduhuʼö Yehowa ba wamati. Lahalö gangetula ba ’lahaogö wamaduhuʼö turia somuso dödö’.

”Mifaigi-faigi Dödömi ba Fefu Nikubaloi” (Hal. 20:25-38)

18. Hewisa wa tola lö horö Waulo ba ndro niha fefu, ba hewisa ndra satua sokubaloi ba Nefeso wamalua simane daʼö?

18 Aefa daʼö, lö itaha-taha Faulo ba wameʼe mene-mene khö ndra satua sokubaloi ba Nefeso, yaʼia me ibeʼe ia duma-duma. Si oföna, ifatunö khöra wa te daʼa zafuria waʼafalukhatara. Aefa daʼö imane, ”Lö horögu ba ndro niha fefu, börö me lö nitahagu wangombakha khömi fefu gohitö dödö Lowalangi.” Hewisa ndra satua sokubaloi ba Nefeso woloʼöra duma-duma Waulo irege lö hadöi horöra ba ndro niha fefu? Imane khöra, ”Mifaigi-faigi dödömi ba fefu nikubaloi, börö me nifataro geheha niʼamoniʼö ami tobali sondröniaʼö ba wokubaloi banua niha Keriso khö Lowalangi, niʼölinia ba ndro Nononia samösa.” (Hal. 20:26-28) Ifangelama ira Faulo wa ”so moroi baero nasu gatua sagamuʼi” si möi ba gotalua ngawawa mbiri-biri, ’lafaʼema wamahaʼö selungu enaʼö fao khöra ndra nifahaʼö’. Hadia zi lö tola löʼö lafalua ira satua sokubaloi? Ifangelama ira Faulo imane, ”Andrö böi miförö, mitörö-törö tödömi, bongi maʼökhö sagötö ba zi tölu fakhe lö uböhöli wameʼe khömi mene-mene si fao tawa hörö.”—Hal. 20:29-31.

19. Hadia wondröi sindruhu si tedou me angohorita abad siföföna, ba hadia lua-luania me abad aefa daʼö?

19 Tohare ”nasu gatua sagamuʼi” me angohorita abad siföföna. Kira-kira me döfi 98 M, imane sinenge sotöi Yohane, ”Iadaʼa manö, ato zi faʼudu khö Keriso. . . . Fao ira khöda mege, ba laheta ira börö me faböʼö ira moroi khöda. Na fao ira khöda, tatu so ira ba gotaluada.” (1 Yo. 2:18, 19) Me abad si tölu, no ato saʼae zondröi sindruhu irege so golongan klerus Agama-Agama Niha Keriso, ba me abad si öfa, ifaduhuʼö Kaisar Konstantin ”Waʼaniha Keriso” sondröi sindruhu andrö. Ira sondröniaʼö ba agama, sindruhu wa no ’lafaʼema wamahaʼö selungu’ yaʼia me lafaogö ngawalö nifaduhusi tödö hegöi si toʼölö lafalua ira niha baero ba lahaogö wamaʼanö enaʼö oroma wa daʼö ia zindruhu ”niha Keriso”. Irugi maʼökhö, oroma nasa lua-luania ba ngawalö wamahaʼö hegöi si toʼölö lafalua ba gereja.

20, 21. Hadia nifalua Waulo sangoromaʼö wa so khönia waʼaoha gölö, ba hewisa göi ndra satua sokubaloi iadaʼa wamalua simane daʼö?

20 Faböʼö sibai Waulo moroi khö ndra niha si manga töla högö mbiri-biri. Mohalöwö ia ba wangalui soguna khönia enaʼö lö tobali ia noro dödö mbanua niha Keriso. Tenga ba wangalui sohare ia wa iforege wohalöwö ba gotalua ndra talifusönia si sara lala wamati. Ifarou göi ndra satua sokubaloi ba Nefeso enaʼö laforomaʼö waʼoböwö ba faʼoha gölö. Imane khöra, ”Hasambalö mitolo zambö faʼabölö, ba böi olifu ami wehede Zoʼaya Yesu me iwaʼö, ’Ohahau dödö ba wameʼe moroi ba wanema.’”—Hal. 20:35.

21 Simane Faulo, latehegö göi waʼaurira ira satua sokubaloi iadaʼa. Tenga simane ira sondröniaʼö ba agama sangotöigö niha Keriso sangakali kefe nono mbanuara, niha si no mufataro ba si no mufaduhusi tödö ba ”wokubaloi banua niha Keriso khö Lowalangi”, lafalua halöwöra tenga ba wangalui hare mazui tana khöra. Lö hadöi naha niha safönu fayawasa hegöi fakhögusa bakha ba mbanua niha Keriso, börö me lö mofozu niha ’somasi nizuno-zuno’. (Amd. 25:27) Na so wayawasa, itete ia fangoʼaya.—Amd. 11:2.

”Adöʼu-döʼu ira wege-ege.”—Halöwö Zinenge 20:37

22. Hadia mbörö wa laʼomasiʼö sibai Waulo ira satua sokubaloi ba Nefeso?

22 Iʼomasiʼö ndra talifusönia Faulo soroi ba dödö, daʼö göi mbörö wa laʼomasiʼö ia ira talifusönia. Me mofanö ia, ”adöʼu-döʼu ira wege-ege, latalagui mbagi Waulo ba laʼuma ia”. (Hal. 20:37, 38) Ira talifusö ba mbanua niha Keriso, sindruhu-ndruhu wa lafosumange ba laʼomasiʼö sibai na so niha simane Faulo, sanehegö faʼabölö, inötö, hegöi okhötania ba si lö mangalui hare si lö atulö ba niha nikubaloi. Me no tatutunö duma-duma si sökhi nifalua Waulo, hadia fao dödöu wa lö khönia faʼasiliyawa ba tenga ihöni-höni me iwaʼö, ”Lö horögu ba ndro niha fefu”?—Hal. 20:26.

b Me so nasa Waulo ba Gorindro, tola manö ba daʼö isura zura nifaʼoheʼönia ba niha Roma.

d Iʼogunaʼö Luka ngawua wehede ”ndraʼaga” ba Halöwö Zinenge 20:5, 6 te börö me ifuli falukha ira Waulo ba Wilifi me no toröi ia ba daʼö sabata.—Hal. 16:10-17, 40.

e Lima hari ginötö niʼogunaʼö na mofanö moroi ba Wilifi numalö ba Deroa. Te börö me ambö baga nangi me luo daʼö, ba zilalö no irai ha dua hari ia ba lala.—Hal. 16:11.