Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA 24

”Böi Ataʼufi!”

”Böi Ataʼufi!”

Teʼefaʼö Waulo moroi ba wamunu ba ifaʼema wamaduhuʼö föna Welisi

Teʼodane-dane ba Halöwö Zinenge 23:11–24:27

1, 2. Hana wa lö tokea Waulo ba wamakao nitaögönia ba Yeruzalema?

 ME NO teʼefaʼö Waulo moroi ba danga niha sato sofönu sibai ba Yeruzalema, lafuli zui labeʼe ia ba gurunga. Lö tokea zinenge sowölö-ölö andre ba wamakao salua khönia ba Yeruzalema. No mufatunö khönia ba zilalö wa no tobara-bara fönania ”wamakao hegöi kurunga” ba mbanua daʼa. (Hal. 20:22, 23) Hewaʼae lö iʼila sibai hadia dania zalua khönia, aboto ba dödönia wa lö tebato wamakao salua khönia börö döi Yesu.—Hal. 9:16.

2 No göi lafangelama ia ira samaʼeleʼö me götö daʼö wa larate dania ia ba ”latouʼö ia ba danga niha moroi ba soi böʼö”. (Hal. 21:4, 10, 11) Ba zilalö, laforege ira niha Yahudi sato ba wamunu yaʼia, ba lö ara aefa daʼö amaedola ”lakhökhö” ia ira Sangetuʼö Huku si faʼudu sanandrösa khönia. Iadaʼa, lataha ia ira saradadu Romawi, ba hasambalö asese laʼohe ia föna zangetuʼö huku ba oya niböbögö khönia. (Hal. 21:31; 23:10) Sindruhu-ndruhu moguna khö Waulo wamarou dödö!

3. Hezo tatema wamarou dödö enaʼö anau gölöda ba wanuriaigö?

3 Ba ngaluo safuria andre, aboto ba dödöda wa ”dozi sedöna moloʼö Keriso ba wamosumange Lowalangi soroi ba dödö, hasambalö göna ira folohi”. (2 Ti. 3:12) Iʼotarai mböröta, moguna khöda wamarou dödö enaʼö lö tebulö tafalua halöwö fanuriaigö. Taʼandrö sibai saohagölö ba wehede nifaʼema ba ginötö si tefaudu ba si möi famarou dödö nitemada moroi ba publikasi hegöi ba gangowuloa si no lafaʼanö ira ’sawuyu si lö faröi ba satua-tua’! (Mat. 24:45) No ifabuʼu Yehowa wa lö mofozu nifalua nudu sanaisi halöwö fanuriaigö. Tebai lahori ngawawa nono mbanua Yehowa mazui labatogö halöwö fanuriaigö. (Yes. 54:17; Yer. 1:19) Hizaʼi, hadia zalua khö Waulo? Hadia itema wamarou dödö enaʼö lö iböhöli wamaduhuʼö hewaʼae göna ia folohi? Na yaʼia, hadia wamarou dödö nitemania, ba hewisa wanemaʼönia daʼö?

Lö Aʼozu Niʼera-era ’Niha si No Mamagölö Weʼamöi ba Hölu’ (Hal. 23:11-34)

4, 5. Hadia wamarou dödö nitema Waulo, ba hana wa tefaudu ginötönia?

4 Itema wamarou dödö Faulo soguna khönia ba mbongi me no aefa teʼefaʼö ia moroi ba danga ndra Sangetuʼö Huku. Imane Sura Niʼamoniʼö, ”Tohare Zoʼaya imane khö Waulo, ’Böi ataʼufi! Böi böhöli wamaduhuʼö ba Roma, simane famaduhuʼöu yaʼo ba Yeruzalema.’” (Hal. 23:11) Moroi ba wehede Yesu sangaʼaroʼö tödö andrö, itema wamaduhuʼö Faulo wa teʼefaʼö ia. Iʼila wa lö mate ia ba hasambalö möi ia ba Roma, ba tebeʼe khönia döi sebua ba wamaduhuʼö sanandrösa khö Yesu ba daʼö.

”Töra 40 niha zi no mombaloi ba wamunu yaʼia.”—Halöwö Zinenge 23:21

5 Famarou dödö nitema Waulo tefaudu sibai ba ginötönia. Mahemolu sihulö wonginia, töra 40 ndra matua Yahudi ’mamagölö ba fahölu ira wa lö manga ba mamadu ira irege labunu Waulo’. Börö me no ’mamagölö ira weʼamöi ba hölu’, daʼö zangoromaʼö wa no aro gangetula ndra niha Yahudi ba wamunu Faulo. Na lö mofozu niʼera-erara, faduhu dödöra wa lua-luania göna ira fangelifi mazui abula dödö. (Hal. 23:12-15) Fao dödö ndra satua mbanua hegöi ira kafalo gere ba niʼera-erara, yaʼia daʼö ba wangandrö enaʼö laʼohe mangawuli Waulo khö Zangetuʼö Huku ba wosekhegö yaʼia, amaedola omasi ira laʼila hadia zindruhunia. Hizaʼi, no laʼera-era ba wanaha Faulo ba lala, ba labunu ia ba daʼö.

6. Hewisa wa tola oroma niʼera-erara ba wamunu Faulo, ba hadia wamahaʼö khö ndra si bohou ebua ba zalua andre?

6 Hizaʼi, so nono mbeneʼö Waulo samondrongo niʼera-erara, ba ifatunö daʼö khö Waulo. Aefa daʼö, iwaʼö khönia Faulo enaʼö ifatunö daʼö khö gumandru zaradadu Romawi sotöi Kalaudio Lisia. (Hal. 23:16-22) Iadaʼa göi, iʼomasiʼö sibai ndra si bohou ebua Yehowa simane ono mbeneʼö Waulo si lö mutötöi töi andrö, si lö faʼataʼu ba wangofönaiʼö faʼohahau dödö nono mbanua Yehowa moroi ba waʼohahau dödönia samösa, ba si lö faröi ba wangofönaiʼö Famatörö Lowalangi.

7, 8. Hadia gangetula nihalö Kalaudio Lisia enaʼö lö teʼala Waulo?

7 Lö ara me no irongo niʼera-era ndra niha Yahudi ba wamunu Faulo, ihalö gangetula Kalaudio Lisia, kumandru zaradadu si 1.000, enaʼö möi zi 470 niha yaʼia daʼö saradadu, solohe toho, hegöi si fakudo, ba wamasao Faulo iʼotarai Yeruzalema ofeta ba Kaisarea irege lö hadia ia khönia ba lala. Me no ofeta ia ba daʼö, latouʼö ia ba danga Gubernur Felisi. a Kaisarea andre ibu kota wamatörö Romawi ba Yudea. Hewaʼae ato niha Yahudi si toröi ba daʼö, hizaʼi sabölö ato yaʼia daʼö niha si tenga Yahudi. Faʼatoföfö ba faʼahono mbanua daʼö faböʼö sibai moroi ba Yeruzalema. Ba Yeruzalema ato niha sanahö-nahö tödö sanandrösa ba agama, ba ato niha si fao ba waʼudusa. Kaisarea andre göi zi tobali nahia sebua khö ndra saradadu Romawi ba Yudea.

8 Simane si toʼölö moloʼö huku Romawi, ifaʼoheʼö zurania Lisia khö Welisi ba wamatunö salua andrö. Iwaʼö Lisia me no iʼila wa niha Romawi Waulo, ihalö gangetula ba wolumöʼö Faulo me ”arakhagö labunu” ia ira niha Yahudi. Ifatunö Lisia wa lö hadöi sala nisöndrania khö Waulo ”si tobali famununia mazui enaʼö labeʼe ia ba gurunga”, hizaʼi börö me so zi lö sökhi niʼera-era niha Yahudi khö Waulo, andrö wa ifatenge ia khö Welisi enaʼö tola irongo gubernur hadia niböbögöra ba yaʼia zangai angetula.—Hal. 23:25-30.

9. (a) Hewisa wanawö Lisia huku börö me niha Romawi Waulo? (b) Hadia mbörö wa tola taʼogunaʼö huku ba soi si toröi yaʼita?

9 Hadia no itutunö zindruhunia Lisia? Lö fefu. Na tafaigi hulö iforege wanutunö wa si sökhi-sökhi manö nifaluania. Sindruhunia, iʼefaʼö Waulo tenga börö me iʼila wa niha Romawi ia. Baero daʼö, lö itutunö Lisia wa no ifarou ndra saradadu enaʼö ’laböbö Waulo faoma rate si dua rozi’, aefa daʼö ”lasekhegö ia ba laleasi”. (Hal. 21:30-34; 22:24-29) Ba daʼa taʼila wa no isawö huku Lisia börö me niha Romawi Waulo. Iadaʼa, iʼogunaʼö Satana fangoʼawögö agama nifalua ndra samadaö ba wangaʼasogö alitö famakao, ba tola manö lasawö huku ba mbanua si toröi yaʼita. Hizaʼi simane Faulo, asese laʼogunaʼö ono mbanua Lowalangi huku si so ba mbanua si toröi yaʼira ba wangalui folumöʼö.

”Omasido Ubuʼa ba Hulugu” (Hal. 23:35–24:21)

10. Hadia manö zi lö duhu niböbögö khö Waulo si tola möi famununia?

10 Ba Kaisarea, no ”lataha Waulo ba gödo Herode” gasa-gasa waʼatohare ndra samobahulu yaʼia moroi ba Yeruzalema. (Hal. 23:35) Lima hari aefa daʼö tohare ira, Ere Sebua Anania, Teretulo si tobali sangagö föna ba wahuhuosa ba so ösa ndra satua mbanua. Si oföna sibai, isuno-suno Welisi andrö Teretulo börö nifaluania ba niha Yahudi, tatu so geluaha wa ifalua daʼö. b Me no irugi inötö iadaʼa ba wanutunö salua, iwaʼö Teretulo wa Faulo andre ”tuka zamobörö fangala. Ifaweʼe fefu niha Yahudi ba zi sagörö ulidanö ba yaʼia zangagö föna ba agama niha Nazareta. Itandraigö göi itaʼunöisi gosali, andrö wa [laraʼu] ia”. Ira niha Yahudi tanö böʼö ”hasara dödöra fefu ba wamaduhuʼö niböbögöra andrö khönia”. (Hal. 24:5, 6, 9) Niböbögöra khö Waulo yaʼia daʼö ifaweʼe fefu niha, ifazaewe agama si tobali famaʼala, ba itaʼunöisi gosali. Na itörö niwaʼöra andre, tola muhuku mate Waulo.

11, 12. Hewisa Waulo wamuʼa ba hulunia fefu niböbögö khönia?

11 Aefa daʼö, mutehegö khö Waulo fahuhuo. Imane, ”Omasido ubuʼa ba hulugu.” Ihaogö ifaduhuʼö wa lö atulö niböbögö khönia. Lö nitaʼunöisinia gosali ba lö nifaweʼenia niha. Ifaduhuʼö wa no ”hauga fakhe” lö yaʼia ba Yeruzalema, ba ifuli tohare ia ba wolohe ”tolo-tolo” si tobali buala ba niha Keriso si tosasa börö lofo sabölö-bölö hegöi folohi. Ifaduhuʼö Faulo wa fatua lö möi ia ba gosali, no ifalua ”gowasa fangamoniʼö boto” ba no iforege ’enaʼö lö itegu ia tödönia side-ide föna Lowalangi ba föna niha’.—Hal. 24:10-13, 16-18.

12 Hizaʼi, ifaduhuʼö Faulo wa ifalua halöwö niʼamoniʼö khö Lowalangi ndra tuania ”tefaudu ba lala waʼauri nifotöira ’agamaʼ”. Hewaʼae simanö, itandrösaigö wangombakha wa faduhu göi dödönia ”fefu zi so ba Goroisa Moze hegöi Nisura Ndra Samaʼeleʼö”. Ba simane niha samobahulu yaʼia, faduhu dödönia wa ”so wanusugi niha si no mate, he satulö he si lö atulö”. Aefa daʼö, iwaʼö Faulo ba niha samobahulu yaʼia enaʼö lafaduhuʼö niböbögöra. Imane, ”Beʼe ginötö khö ndra niha daʼa ba wangombakha hadia zalagu me luo daʼö, me laʼohe ndraʼo föna Zangetuʼö Huku. Ha sambua zi tola lafobahulu yaʼo, yaʼia daʼö me mozizio ndraʼo fönara ba umane, ’Laʼetuʼö hukumagu maʼökhö andre börö wanötöna fanusugi niha si no mate!’”—Hal. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Hana wa tobali duma-duma si sökhi Waulo ba wamaʼema famaduhuʼö si fao faʼabarani föna ndra samatörö?

13 Ibeʼe khöda duma-duma si sökhi Faulo na laʼohe ita föna ndra samatörö börö wamosumange nifaluada mazui na laböbögö khöda zi lö duhu wa no taʼasogö waʼakaliru, talawa ndra samatörö mazui no farahu ita ba ”agama si möi famaʼala”. Lö iforege Faulo ba wangai tödö mazui ba wosuno-suno gubernur simane nifalua Teretulo. Ihaogö wahuhuosa Faulo ba ifosumange ira. Si fao faʼatua-tua, ihaogö wameʼe famaduhuʼö satulö. Iwaʼö Faulo wa so ”ösa niha Yahudi moroi ba Provinsi Asia” samobahulu yaʼia wa no itaʼunöisi gosali, lö yaʼira ba daʼö. Moloʼö huku, sindruhunia tola fatutu bawa ira ba ifondrondrongo hadia niböbögö khönia.—Hal. 24:18, 19.

14 Sabölö tohudenia, lö itaha dödönia Faulo ba wamaduhuʼö hadia nifaduhusinia tödö. Si fao faʼabarani, ifuli ifatunö nifaduhusinia tödö sanandrösa ba wanusugi, si tobali börö waʼakaliru sebua me so ia föna ndra Sangetuʼö Huku. (Hal. 23:6-10) Ba huhuonia, itandrösaigö Faulo dötönafö fanusugi. Hadia mbörö? Börö me nituriaigö Waulo yaʼia daʼö sanandrösa khö Yesu hegöi fanusuginia moroi ba gotalua zi mate, si lö fatema ba dödö niha si faʼudu khönia. (Hal. 26:6-8, 22, 23) Tuho nifadönira manandrösa ia ba wanusugi, mazui faʼafaduhu dödö khö Yesu hegöi fanusuginia.

15 Simane Faulo, tola tafaʼema wamaduhuʼö si fao faʼabarani ba tefarou dödöda ba wehede Yesu khö ndra nifahaʼönia me imane, ”Fatiu dödö niha khömi börö döigu andrö. Hizaʼi, sanau ölö irugi gamozua daʼö niʼorifi.” Hadia moguna taʼaombösi tödö zinangea tawaʼö? Löʼö, börö me no ifabuʼu khöda Yesu, ”Ba ginötö laʼohe ami föna zanguhuku, böi mibusi tödö hadia zinangea miwaʼö ba hadia wehedemi. Miwaʼö manö hadia niʼilami ba luo daʼö börö me tenga yaʼami zi fahuhuo, hizaʼi eheha niʼamoniʼö.”—Mrk. 13:9-13.

”Ifuli Ataʼu Welisi” (Hal. 24:22-27)

16, 17. (a) Hadia nifalua Welisi me manofu-nofu ia khö Waulo? (b) Hana wa ifuli ataʼu Welisi, ba hadia mbörö wa asese ikaoni Waulo?

16 Tenga awena irongo Gubernur Felisi sanandrösa ba nifaduhusi tödö niha Keriso. Imane ba waö-waönia, ”Me no aboto ba dödö Welisi Lala Zoʼaya [daʼö döi ndra niha Keriso me abad siföföna], ifawuʼa ginötö wanguhuku ba imane, ’Na no tohare gumandru Lisia, ba daʼö uhalö gangetula ba warakaromi andre.’ Aefa daʼö, ibeʼe fareta khö ndra saradadu enaʼö lataha Waulo, hizaʼi latehegö khönia maʼifu na so nifaluania ba tola göi lafasao zoguna khönia ira awönia.”—Hal. 24:22, 23.

17 Hauga hari aefa daʼö, Felisi hegöi foʼomonia Derusila niha Yahudi, lakaoni Waulo ba ’lafondrondrongo niwaʼönia sanandrösa ba waʼafaduhu dödönia khö Keriso Yesu’. (Hal. 24:24) Hizaʼi, me ifatunö Faulo sanandrösa ba ”gamuata satulö, fanaha tödö, [ba] fanguhuku ba zi so miföna, ifuli ataʼu Welisi”, te börö me itegu-tegu ia tödönia side-ide ba waʼalösökhi si no ifalua. Börö daʼö, ifofanö Waulo ba imane, ”Ofanö ua sabata. Ufuli ukaoni ndraʼugö na so ginötö.” Sindruhu sa wa asese ikaoni-kaoni Waulo Felisi me no aefa daʼö, tenga börö me omasi ifahaʼö ia ba zindruhu, hizaʼi börö me itötöna wa ibeʼe khönia gefe Faulo.—Hal. 24:25, 26.

18. Hana wa itutunö Faulo khö Welisi hegöi foʼomonia sanandrösa ba ”gamuata satulö, fanaha tödö, [ba] fanguhuku ba zi so miföna”?

18 Hana wa itutunö Faulo khö Welisi hegöi foʼomonia sanandrösa ba ”gamuata satulö, fanaha tödö, [ba] fanguhuku ba zi so miföna”? Törö tödöu wa omasi ira laʼila sanandrösa ba ’waʼafaduhu dödö khö Keriso Yesu’. Börö me iʼila Faulo lala waʼaurira ba zilalö safönu faʼalösökhi, amuata wohorö hegöi falöʼatulö, andrö wa itutunö hadia niʼandrö ba niha soloʼö khö Yesu. Nitutunö Waulo zangoromaʼö wa no faböʼö sibai goi-goi satulö khö Lowalangi moroi ba lala waʼauri Welisi ba foʼomonia. Sindruhunia, daʼa zanolo yaʼira ba wangokhögö faʼaboto ba dödö wa fefu niha yaʼira samösa zameʼe fanema li khö Lowalangi ba ngawalö niʼera-erara, nifaluara hegöi fehedera, ba sabölö tohude moroi ba wanguhuku niʼetuʼö khö Waulo yaʼia daʼö fanguhuku nitöröra dania föna Lowalangi. Andrö wa lö tokea ita na ”ifuli ataʼu” Welisi!

19, 20. (a) Ba wanuriaigö, hewisa na falukha ita ba niha somasi mamahaʼö yaʼira ba zindruhu, hizaʼi lö omasi ira labulöʼö waʼaurira? (b) Hezo taʼila wa Felisi andrö tenga si fahuwu khö Waulo?

19 Ba wanuriaigö, tola manö falukha ita ba niha simane Felisi. Ba wamobörö, te adöni dödöra ba zindruhu, hizaʼi lö omasi ira lafaudugö waʼaurira ba zindruhu. Moguna atua-tua ita na tatolo niha simane daʼö. Simane Faulo, si fao faʼatua-tua tafatunö khöra goi-goi Lowalangi satulö. Maʼatö fatema ba dödöra zindruhu andrö. Hizaʼi, na sindruhu-ndruhu lö omasi ira laröi lala waʼaurira si lö sökhi, taböhöli wamahaʼö yaʼira ba taʼalui niha böʼö somasi mangila sindruhu.

20 Sanandrösa khö Welisi, tola taʼila nösi dödönia moroi ba wehede andre, ”Me no irugi dua fakhe, so wogati Felisi yaʼia daʼö Forokio Feso. Börö me omasi Welisi na laʼomasiʼö ia ira niha Yahudi, andrö wa itehegö lataha manö Waulo.” (Hal. 24:27) Ba daʼa taʼila wa Felisi tenga si fahuwu khö Waulo. Iʼila Felisi wa niha soloʼö ”Lala Zoʼaya” tenga niha samadaö mazui samorege ba wombulöʼö angetula ndra samatörö. (Hal. 19:23) Iʼila göi wa lö irai isawö huku Romawi Faulo. Hizaʼi, itehegö lataha manö Waulo enaʼö ”laʼomasiʼö ia ira niha Yahudi”.

21. Hadia zalua khö Waulo me mamatörö Forokio Feso tobali gubernur, ba hadia zangaʼaroʼö Faulo?

21 Simane nitutunö ba ayati safuria ba Halöwö Zinenge faza 24, ba gurunga nasa so Waulo me tobali gubernur Worokio Feso fangali Welisi. Börö daʼö, ibörögö mufalua wamareso föna ndra sangetuʼö huku ba latoʼuö Waulo ba danga ndra samatörö si faböʼö-böʼö. Sinenge si lö faʼataʼu andre ’laʼohe ia föna ndra gubernur hegöi razo’. (Luk. 21:12) Simane niʼilada dania, ifaʼema wamaduhuʼö föna zamatörö fondrege zalawa ba götönia. Sagötö alua daʼö fefu, lö irai mangiwa wamati Waulo. Faduhu dödöda wa lö tebulö teʼaroʼö ia ba wehede Yesu me imane, ”Böi ataʼufi!”

a Faigi kotak ” Felisi—Gubernur Yudea.”

b Iʼandrö saohagölö Teretulo khö Welisi ba ”waʼohahau dödö sebua” niʼasogönia ba soira. Hizaʼi sindruhunia, alö waʼohahau dödö ba Yudea sagötö me no mamatörö Welisi moroi khö ndra gubernur samatörö ba zilalö irege alua wamadaö ba wolawa Roma. Si lö atulö nasa yaʼia daʼö me iwaʼö ”maʼandrö sibai saohagölö khöu” yaʼaga niha Yahudi börö wombulöʼö nifalua Welisi. Sindruhunia sa ato sibai niha Yahudi si fatuwu khö Welisi börö me itugu tosasa waʼaurira ibeʼe ba börö waʼalösökhinia ba wombatogö famadaö nifaluara.—Hal. 24:2, 3.