Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA 23

”Mifondrondrongo Wehedegu”

”Mifondrondrongo Wehedegu”

Ifaduhuʼö zindruhu Faulo föna niha sato sofönu sibai ba föna ndra Sangetuʼö Huku

Teʼodane-dane ba Halöwö Zinenge 21:18–23:10

1, 2. Hadia mbörö wa möi Waulo ba Yeruzalema, ba hadia gabula dödö salua khönia ba daʼö?

 IFULI itöröi Faulo lala sise-ise ba sato niha ba Yeruzalema! Lö hadöi banua tanö böʼö ba gulidanö andre sabölö moʼamakhaita ba waö-waö nono mbanua Yehowa baero Yeruzalema. Arakhagö fefu niha ba mbanua daʼö, lahöni-höni waʼamofozu mbanuara ba zilalö. Iʼila Faulo, wa ato niha Keriso ba daʼa abölö laʼodaligö lala wamosumange nifaluara ba zilalö ba abua khöra wanemaʼö fanuturu lala si bohou moroi khö Yehowa. Börö daʼö, iʼila Faulo wa numana ira ba wamati tenga ha faʼambö soguna bongi maʼökhö. Daʼö mbörö wa ihalö gangetula Faulo weʼamöi ba mbanua si tehöngö andre me so ia nasa ba Nefeso. (Hal. 19:21) Hewaʼae na so deʼala, hasambalö möi ia.

2 Iadaʼa, hadia zalua khö Waulo ba Yeruzalema? So ösa ndra talifusö si faduhu tödö me larongo wehede si lö atulö sanandrösa khö Waulo, ba so gabula dödö sabölö ebua nasa niʼasogö nudu Keriso. Laböbögö zi lö duhu khö Waulo, laböbözi ba lawaʼö wa hasambalö labunu ia. Salua andre mbörö wa tola tebeʼe ginötö khö Waulo ba wangoʼawögö famatinia. Tobali ia duma-duma khö ndra niha Keriso iadaʼa, börö me so khönia wangide-ngideʼö, faʼabarani, hegöi famati ba wanaögö ngawalö zalua. Datatutunö.

”Ibörögö Lafosumange Lowalangi” (Hal. 21:18-20a)

3-5. (a) Hadia rafe niʼondrasi Waulo ba Yeruzalema, ba hadia nitutunöra? (b) Hadia wamahaʼö si tola tahalö me falukha Waulo khö ndra satua sokubaloi ba Yeruzalema?

3 Sahari me no ofeta ira ba Yeruzalema, Faulo hegöi ira awönia laʼondrasi ndra satua sokubaloi si no labeʼe noro dödö ba wondrorogö ono mbanua Lowalangi. Samösa lö hadöi ira sinenge nitötöi ba waö-waö daʼa; te no ahori mofanö ira me luo daʼö ba wanuriaigö turia somuso dödö ba mbanua böʼö misa. Hewaʼae simanö, so nasa Yakobo talifusö Yesu ba daʼö. (Gal. 2:9) Tola manö Yakobo zondröniaʼö rafe me falukha ira Waulo, ba ahori so ”fefu ndra satua sokubaloi”.—Hal. 21:18.

4 Iʼowai ira Faulo ba ”ibörögö izara-zara wamatunö nifalua Lowalangi ba ngawalö soi ba halöwö nifaluania andrö”. (Hal. 21:19) Tola takhalaigö hawaʼomuso dödö ndra talifusö me larongo daʼö. Ba ginötö andre, tatu manö omuso göi dödöda na tarongo so waʼatedou halöwö fanuriaigö ba soi böʼö misa.—Amd. 25:25.

5 Ba dalu huhuonia, itötöi Faulo sanandrösa ba dolo-tolo niʼohenia moroi ba Eropa. Faʼomasi niforomaʼö ndra talifusö moroi ba nahia saröu, tatu möi fangomuso dödö ba niha samondrongo huhuo Waulo me luo daʼö. Me no larongo nitutunö Waulo imane ba ayati daʼö, ”Ibörögö lafosumange Lowalangi”! (Hal. 21:20a) Simanö göi iadaʼa, omuso sibai dödö ndra talifusöda si göna bencana mazui fökhö sabölö-bölö ba ginötö so ndra talifusö sameʼe tolo-tolo hegöi fehede fondrara dödö ba ginötö si tefaudu.

Ato Nasa ’Zowölö-ölö Woloʼö Oroisa Moze’ (Hal. 21:20b, 21)

6. Hadia gabula dödö nifatunöra khö Waulo?

6 Lafatunö khö Waulo ira satua sokubaloi wa so gabula dödö salua ba Yudea börö ia. Lamane khönia, ”He talifusö, faigi atö, ngahönö niha Yahudi si no faduhu tödö, ba owölö-ölö ira woloʼö Oroisa Moze. Hizaʼi, larongo duria wa no öfahaʼö fefu niha Yahudi ba gotalua soi böʼö enaʼö laböhöli wamalua Oroisa Moze, ba ötenawa ira enaʼö lö lasuna ndraonora mazui lö laʼoʼö zi toʼölö lafalua.” aHal. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Hadia wangera-ngera si fasala niʼokhögö ndra niha Keriso ba Yudea? (b) Börö me laʼokhögö wangera-ngera si fasala ira niha Yahudi, hadia daʼö geluahania faröi ira ba zindruhu?

7 Hana wa ato nasa niha Keriso zowölö-ölö ba wamalua Oroisa Moze hewaʼae no töra 20 fakhe me no muheta Goroisa daʼö? (Kol. 2:14) Me döfi 49 M, ira sinenge hegöi satua sokubaloi samalua rafe ba Yeruzalema lafaʼoheʼö zura ba mbanua niha Keriso sanutunö wa lö saʼae moguna lasuna ndra niha Keriso moroi ba soi böʼö hegöi ba wamalua Oroisa Moze. (Hal. 15:23-29) Hewaʼae simanö, lö mutötöi zanandrösa khö ndra niha Keriso Yahudi ba zura daʼö, ba ato ba gotaluara zi lö mangila wa lö saʼae moguna mufalua Goroisa Moze.

8 Börö me laʼokhögö lala wangera-ngera si fasala andrö ira niha Yahudi, hadia tenga saʼae sinangea ira tobali niha Keriso? Löʼö. Tenga niha samosumange adu ira ba zilalö samalua nasa zi toʼölö daʼö irugi iadaʼa. Yehowa zameʼe Oroisa Moze andrö ba moguna sibai ia khö ndra niha Yahudi. Tobali, lö hadöi zi fasala ba Goroisa daʼö mazui ifarou niha ba zi lö sökhi. Hewaʼae simanö, Oroisa daʼö moʼamakhaita ia ba gamabuʼula li siföföna, hizaʼi niha Keriso iadaʼa so ira barö gamabuʼula li si bohou. Börö daʼö, lö hadöi saʼae gunania na mufalua gamabuʼula li Goroisa andrö ba wamosumange satulö iadaʼa. Niha Keriso Heberaiʼo sowölö-ölö ba wamalua Oroisa Moze, ambö khöra faʼaboto ba dödö ba lö lafaduhusi tödö gamakhoita si bohou moroi khö Yehowa. Moguna lafaudugö lala wangera-ngerara ba waʼaboto ba dödö si bohou sanandrösa ba zindruhu. bYer. 31:31-34; Luk. 22:20.

”Faya Duria Nirongora” (Hal. 21:22-26)

9. Hadia nifahaʼö Waulo sanandrösa ba Goroisa Moze?

9 Hewisa duria si no tehöngö sanandrösa khö Waulo wa no ifahaʼö fefu niha Yahudi ba gotalua soi böʼö ”enaʼö lö lasuna ndraonora mazui lö laʼoʼö zi toʼölö lafalua”? Faulo andrö sinenge ba niha si tenga Yahudi, ba khöra abölö ifanandrösa gangetula wa lö saʼae moguna laʼoʼö Goroisa Moze ira niha si tenga Yahudi. Iforomaʼö göi zala niha samorege ba wondrönisi tödö niha si tenga Yahudi enaʼö lasuna tandra wa no laʼoʼö Goroisa Moze. (Gal. 5:1-7) Ifatunö göi duria somuso dödö khö ndra niha Yahudi ba mbanua si möi ia. Tatu manö, ihaogö wanutunö ba niha somasi mamondrongo wa lö saʼae moguna mufalua Goroisa Moze börö me no mate Yesu Keriso, ba tola lasöndra waʼatulö börö me mamati ira tenga börö woloʼö Oroisa Moze.—Rom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Hadia gamuata niforomaʼö Waulo sanandrösa ba Goroisa hegöi ba wosuna?

10 Hewaʼae simanö, lö ihuku Faulo na so niha somasi moloʼö zi toʼölö mufalua ba niha Yahudi, duma-dumania lö mohalöwö ira ba ngaluo Sabato mazui so gö si tebai laʼa. (Rom. 14:1-6) Ba lö göi ifazökhi gamakhoita sanandrösa ba wosuna. Sindruhunia, ifarou Dimoteo enaʼö lasuna ia faböi manahö-nahö dödö ndra niha Yahudi khönia börö me niha Yunani namania. (Hal. 16:3) Lasuna mazui löʼö, daʼö angetula samösa. Imane Faulo ba niha Galatia, ”Tenga daʼö zabölö moguna no lasuna mazui löʼö, hizaʼi famati niforomaʼö ba waʼomasi.” (Gal. 5:6) Hizaʼi, lö atulö na isuna ia si samösa niha ha enaʼö so ia barö mbawa Goroisa mazui iwaʼö wa moguna lasuna zi samösa niha enaʼö itema zumange nibeʼenia Yehowa. Ba daʼö oroma wa ambö nasa famatinia.

11. Hadia mene-mene nibeʼe ndra satua sokubaloi khö Waulo, ba hadia zi lö ifalua? (Faigi göi nisura ba gahe zura.)

11 Börö daʼö, hewaʼae na faya duria si no tehöngö andrö, hizaʼi lö tebulö wa alangu dödö ndra niha Keriso Yahudi me no larongo daʼö. Andrö lamane ira satua sokubaloi khö Waulo, ”So ba daʼa daöfa zi no fawuʼu li. Ohe ira, mifaogö ami ba wamalua owasa fangehao boto ba yaʼugö zamuʼa kefe soguna khöra, enaʼö tola lafatöwöʼö mbu högöra. Awena dania laʼila wa faya duria nirongora sanandrösa khöu börö me sökhi gamuatamö ba öfalua Goroisa Moze.” cHal. 21:23, 24.

12. Hewisa wangoromaʼö Waulo amuata falöfatandro ba omasi ia falulu fohalöwö me labeʼe khönia mene-mene ira satua sokubaloi ba Yeruzalema?

12 Tola manö fabuʼa-buʼa Waulo wa sindruhunia tenga turia sanandrösa khönia zi tobali abula dödö, hizaʼi nifaduhusi tödö ndra niha Keriso Yahudi sanandrösa ba Goroisa Moze. Hewaʼae simanö, lö fatandro ia. Iʼoʼö niwaʼöra sagötö lö fasala daʼö moloʼö goi-goi Lowalangi. No irai isura ba zilalö, ”Ba niha si no teböbö ba huku, ubaliʼö ndraʼo hulö niha si no teböbö ba huku enaʼö tola utolo ira, hewaʼae sindruhunia lö si teböbö ndraʼo ba huku.” (1 Ko. 9:20) Ba daʼa oroma wa falulu fohalöwö Waulo khö ndra satua sokubaloi ba Yeruzalema ba no tobali ia ”hulö niha si no teböbö ba huku”. Tobali duma-duma khöda iadaʼa nifaluania andrö enaʼö falulu fohalöwö ita khö ndra satua sokubaloi ba lö fatandro ita ba lala wangera-ngerada samösa.—Heb. 13:17.

Lö fabuʼa-buʼa Waulo na lö hadöi goi-goi Zura Niʼamoniʼö nisawö. Hewisa göi ndraʼugö?

”Tenga Sinangea Auri Ia!” (Hal. 21:27–22:30)

13. (a) Hadia mbörö wa so ösa niha Yahudi sangaʼasogö faʼakaliru ba gosali? (b) Hewisa wa tola teʼefaʼö Waulo?

13 Lö sökhi zalua ba gosali. Me no arakhagö awai wamaluara buʼusa li andrö, laʼila Waulo ira niha Yahudi moroi ba Asia ba lafobahulu ia wa no iʼohe niha si tenga Yahudi bakha ba gosali, aefa daʼö labörögö waʼakaliru. Na lö tohare gumandru zaradadu Romawi, te no mate Waulo ba wamöbözi. Börö daʼö, itaha Waulo kumandru zaradadu Romawi andrö ba öfa fakhe aefa daʼö awena teʼefaʼö Waulo. Hewaʼae simanö, so nasa wamaʼala si tola alua khö Waulo. Me manofu gumandru zaradadu khö ndra niha Yahudi hadia mbörö wa labözi Waulo, oya sibai niböbögöra khönia. Ba gotalua niha si kaliru andrö, lö aboto ba dödö gumandru zaradadu hadia zalua. Andrö wa laʼohe Waulo ira saradadu ba mofanö ira moroi ba daʼö. Me arakhagö ofeta Waulo ba nahia waʼatoröi ndra saradadu Romawi, imane Faulo khö gumandru zaradadu, ”Uʼandrö khöu, tehegö khögu fahuhuo khö ndra niha daʼa.” (Hal. 21:39) Itehegö fahuhuo ia kumandru zaradadu andrö, ba itohugö wamaduhuʼö famatinia Faulo si fao faʼabarani.

14, 15. (a) Hadia nitutunö Waulo khö ndra niha Yahudi? (b) Hadia nifalua gumandru zaradadu Romawi enaʼö iʼila hadia mbörö wa mofönu ndra niha Yahudi?

14 Ibörögö fahuhuo Waulo imane, ”Mifondrondrongo wehedegu.” (Hal. 22:1) Fahuhuo Waulo ba niha sato andrö iʼogunaʼö li Heberaiʼo irege ahono ira fefu. Ihaogö wanutunö hadia mbörö wa tobali ia soloʼö khö Keriso. Ba huhuonia, itutunö duho-tuho si tola laʼalui zindruhunia ira niha Yahudi. No irai itema wamahaʼö Faulo moroi khö Gamalieli niha si tehöngö, ba no irai ifakao zoloʼö khö Keriso, ba so ösa zangila daʼö ba gotaluara. Hizaʼi, ba wofanönia ba Ndramaseko, itema gangilata sanandrösa khö Keriso si no tesusugi, ba daʼö zi fahuhuo khönia. Niha si fao khönia ba lala, laʼila wa so haga si takile ba larongo li si hede, hizaʼi lö laʼila hadia geluaha wehede daʼö. (Hal. 9:7; 22:9, nwtsty-IN.) Aefa daʼö lagogohe Waulo ira awönia numalö ba Ndramaseko me no balunö ia börö gangilata andrö. So ba daʼö Hanania, niha si no tehöngö ba gotalua ndra niha Yahudi ba mbanua daʼö. Börö dandra sahöli-höli dödö, ifadöhö Waulo irege iʼila niha.

15 Itohugö wanutunö Faulo hadia zalua aefa daʼö me mangawuli ia ba Yeruzalema, ifalukhaisi ia Yesu ba gosali. Me larongo daʼö ira niha Yahudi, mofönu sibai ira ba ibörögö lalau muʼao-ao, ”Miheta niha simane daʼa moroi ba gulidanö! Tenga sinangea auri ia!” (Hal. 22:22) Enaʼö lö teʼala waʼauri Waulo, iʼohe ia kumandru zaradadu ba naha ndra saradadu. Börö me omasi ia iʼila hadia sibai mbörö wa mofönu ndra niha Yahudi khö Waulo, iwaʼö kumandru zaradadu andrö enaʼö laʼohe Waulo ba lasofu-sofu khönia si fao bözi-bözi. Hizaʼi, iʼogunaʼö wolumöʼö huku Faulo ba ifatunö wa yaʼia andrö niha Romawi. Simanö göi ndra Samaduhuʼö Yehowa iadaʼa, tola laʼogunaʼö wolumöʼö huku si no muhenaigö ba wamaduhuʼö famatira. (Faigi kotak ” Huku Romawi hegöi Ono Mbanua Romawi,” ba ” Amadöniwa Niʼohe Föna Ndra Sangetuʼö Huku Iadaʼa”.) Me no irongo kumandru zaradadu wa niha Romawi Waulo, iʼalui lala tanö böʼö enaʼö oya nasa niʼilania. Mahemolunia, iʼohe Waulo ba rafe khö ndra Sangetuʼö Huku ba niha Yahudi.

”Yaʼodo Andre Farizaiʼo” (Hal. 23:1-10)

16, 17. (a) Tutunö hadia zalua me fahuhuo Waulo föna ndra Sangetuʼö Huku. (b) Me labözi ia, hewisa Waulo wangoromaʼö fangide-ngideʼö si tobali duma-duma khöda iadaʼa?

16 Ibörögö iheta ba hulunia Faulo me fahuhuo ia föna ndra Sangetuʼö Huku imane, ”Yaʼami ira talifusö, lö hadöi sinegu dödögu side-ide föna Lowalangi irugi maʼökhö.” (Hal. 23:1) Hizaʼi, tebai itohugö huhuonia. Imane Sura Niʼamoniʼö, ”Me irongo daʼö ere sebua sotöi Anania, ifarou niha si zizio ba zinga Waulo enaʼö latafari mbawania.” (Hal. 23:2) Sindruhu-ndruhu wa fangailasi daʼö! Nifaluania andrö zangoromaʼö wa so khönia wanahö-nahö dödö. Ba wamaiginia, falimo Waulo hewaʼae lö hadöi tandra sangoromaʼö daʼö! Andrö lö ahöli dödöda me imane khönia Faulo, ”Hulö dowa ni-cat safusi ndraʼugö. Yaʼitafariʼö Lowalangi. Hadia modadao ndraʼugö ba wanguhuku yaʼo moloʼö Oroisa Moze ba ösawö göi goroisa daʼö me öfaböziʼö ndraʼo?”—Hal. 23:3.

17 So ösa niha si zizio ba daʼö si tokea, tenga börö me no labözi Waulo, hizaʼi börö wehedenia! Lamane khönia, ”Hadia öʼoʼaya gere sebua khö Lowalangi?” Ba wameʼenia fanema li, iforomaʼö Faulo wangide-ngideʼö ba iʼameʼegö tödö Goroisa. Imane, ”Yaʼami ira talifusö, lö uʼila wa ere sebua ia. So ba zura, ’Böi miʼoʼaya zondröniaʼö ba soimi.’” d (Hal. 23:4, 5; 2 Mo. 22:28) So lala tanö böʼö nisöndra Waulo iadaʼa. Itörö tödönia wa ira Sangetuʼö Huku andrö yaʼira niha Farizaiʼo ba niha Sadukaiʼo, imane khöra, ”He ira talifusö, yaʼodo andre Farizaiʼo, ngaʼötö niha Warizaiʼo. Daʼö wa laʼetuʼö hukumagu maʼökhö börö wanötöna fanusugi niha si no mate.”—Hal. 23:6.

Simane Faulo, taʼalui duho si fatema ba dödö niha si faböʼö agama moroi khöda

18. Hana wa iwaʼö Faulo yaʼia Farizaiʼo, ba hewisa göi wamaluada simane daʼö ba halöwö fanuriaigö?

18 Hana wa iwaʼö Faulo yaʼia Farizaiʼo? Börö me ”ngaʼötö niha Warizaiʼo” ia moroi ba nösi nomo si faduhu tödö ba agama daʼö. Börö daʼö, te ato nasa zangumaʼö wa agama daʼö ia. e Hizaʼi, hewisa wamakhai Waulo daʼö ba waʼafaduhu dödö ndra Farizaiʼo sanandrösa ba wanusugi? Moloʼö angombakhata, faduhu dödö ndra Farizaiʼo wa so noso sauri nasa hewaʼae no mate mboto, ba ifuli auri noso niha satulö tödö ba mboto waʼaniha. Lö faduhu dödö Waulo ba daʼö. Faduhu dödönia wa so wanusugi simane si no ifahaʼö Yesu. (Yoh. 5:25-29) Hizaʼi, fao dödö Waulo khö ndra Farizaiʼo wa so dötönafö faʼauri na no aefa mate, tenga simane ira Sadukaiʼo si lö faduhu tödö wa so waʼauri ba zi so miföna. Tola göi tafalua zimane daʼö na fahuo-huo ita ba niha Katolik mazui Protestan. Tola tawaʼö khöra wa simane yaʼira faduhu göi dödöda khö Lowalangi. Sindruhu wa faduhu dödöra khö Lowalangi si Sambua Tölu, hizaʼi na yaʼita, faduhu dödöda khö Lowalangi nitutunö ba Zura Niʼamoniʼö. Hewaʼae simanö, fagölö-gölö tafaduhusi tödö wa so Lowalangi.

19. Hadia mbörö wa kaliru ba gafuriata rafe ndra Sangetuʼö Huku?

19 Aboto wahasara dödö khö ndra Sangetuʼö Huku börö wehede Waulo. Moloʼö waö-waö si no tesura, ”Alua waʼakaliru sabölö-bölö, ba mosindro ösa zangila amakhoita moroi ba agama Warizaiʼo, abeʼe wehedera lamane, ’Lö hadöi nisöndrama sala ba niha daʼa. Te so malaʼika mazui boto eheha zi fahuhuo khönia.’” (Hal. 23:9) Lö fatema ba dödö ndra Sadukaiʼo wehede sangumaʼö wa te so malaʼika zi fahuhuo khö Waulo börö me lö faduhu dödöra wa so malaʼika! (Faigi kotak ” Ira Sadukaiʼo hegöi Farizaiʼo”.) Itugu abölö-bölö waʼakaliru andrö irege ifuli iʼoloiʼö Waulo kumandru zaradadu Romawi. (Hal. 23:10) Hewaʼae simanö, lö saefa Waulo moroi ba deʼala. Hadia dania zalua khö zinenge andre? Tatutunö daʼö ba faza aefa daʼa.

a Börö me ato sibai ndra niha Keriso Yahudi, tola manö oya mbanua niha Keriso samalua angowuloa ba nomo.

b Mato hauga fakhe aefa daʼö, ifaʼoheʼö zurania Faulo khö ndra niha Heberaiʼo, ösinia ba wamatunö faʼatohude gamabuʼula li si bohou. Ba zurania andrö, ifatunö wa lö moguna saʼae gamabuʼula li siföföna börö gamabuʼula li si bohou andrö. Fehedenia si tefaudu möi fanolo ba niha Keriso Yahudi enaʼö laʼila labeʼe wanema li ba niha si fatandro ba woloʼö Oroisa Moze. Baero daʼö, bua gera-erania si sökhi tatu möi fangaro wamati niha Keriso samorege mamalua Oroisa Moze.—Heb. 8:7-13.

c Lawaʼö ira sagatua-tua wa no fawuʼu li ndra matua daʼö tobali ira niha Naziri. (4 Mo. 6:1-21) Sindruhu wa Oroisa Moze zamakhoi buʼusa li daʼö ba lö saʼae moguna iadaʼa. Hizaʼi, te iwaʼö tödönia Faulo wa lö fasala ndra matua daʼö na lafalua zi no lafabuʼu khö Yehowa. Börö daʼö, lö fasala na fao ia khöra ba yaʼia zamuʼa kefe soguna khöra. Lö taʼila sibai hadia zi no lafabuʼu andrö. Hewaʼae simanö, gofu hadia zi no lafabuʼu, lö fao dödö Waulo na labeʼe gurifö si tobali sumange (simane nifalua niha Naziri) börö me no aboto ba dödönia wa tenga daʼö zindruhu si möi fameta horö niha. Börö me no so höli nibeʼe Keriso soʼahonoa, lö saʼae eluaha gurifö nibeʼe tobali sumange fangatulö moroi ba horö. Gofu hadia nifalua Waulo, faduhu dödöda wa lö fao ia wamalua si möi fanegu dödönia side-ide.

d So zangumaʼö wa ambö iʼila-ila niha Faulo me luo daʼö irege lö iʼila wa ere sebua niha daʼö. Mazui te börö me no ara lö yaʼia ba Yeruzalema irege lö aboto ba dödönia haniha zi tobali ere sebua me luo daʼö. Mazui börö waʼato niha ba daʼö, andrö lö iʼila Faulo haniha zangumaʼö enaʼö latafari mbawania.

e Me döfi 49 M, me lafatunö ira sinenge hegöi ira satua sokubaloi hadia lö tola löʼö lafalua Goroisa Moze ira niha si tenga Yahudi, so ösa niha Keriso sangondrasi me luo daʼö lafotöi ira ”moroi ba agama Warizaiʼo zi no faduhu tödö”. (Hal. 15:5) Ba daʼa taʼila wa agama Warizaiʼo ira ba zilalö fatua lö tobali ira niha Keriso.