Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

FAZA 9

”Lö Ifaigi Mbawa Niha Lowalangi”

”Lö Ifaigi Mbawa Niha Lowalangi”

Ibörögö larongo duria somuso dödö ira niha si tenga Yahudi si lö nisuna

Teʼodane-dane ba Halöwö Zinenge 10:1–11:30

1-3. Hadia gangilata nitema Wetero, ba hadia mbörö wa moguna aboto ba dödöda geluahania?

 ME LUO daʼö baŵa wangaruru döfi 36 M. Göna haga zino Wetero me mangandrö ia yawa ba dete nomo sahatö ba zinga nasi ba mbanua labua göfa ba Yafo. No saʼae hauga hari toröi ia ba nomo daʼö. Faʼatoröinia ba nomo andrö zangoromaʼö wa lö khönia fanahö-nahö dödö. Sokhö omo daʼö töinia Simoni, tuka guli gurifö, ba lö fefu niha Yahudi omasi ira toröi ba nomo niha simane daʼö. a Hizaʼi, so nasa wamahaʼö sabölö moguna si tola ihalö khönia Fetero sanandrösa ba gamuata Yehowa si lö ebua dödö zambuana.

2 Me mangandrö Wetero, itema gangilata. Fefu niha Yahudi hasambalö anuzu dödöra ba ngawalö zi so ba gangilatania. So zi hulö nukha sebua moroi ba zorugo ba so bakha fefu ngawalö gurifö si raʼiö moloʼö Oroisa Moze. Me so zi hede enaʼö itaba ba iʼa gurifö andrö, imane Fetero, ”Lö irai uʼa gö si raʼiö ba si tebai moloʼö huku.” Tenga ha sakali irongo zi hede andrö, hizaʼi tölu kali, ”Böi waʼö raʼiö zi no ihaogö Lowalangi.” (Hal. 10:14-16) Abu dödö Wetero ba gangilatania andrö, hizaʼi lö arara.

3 Hadia geluaha gangilata Wetero? Moguna taʼila geluahania börö me so zindruhu si no tobini ba gangilata daʼö sanandrösa ba lala Yehowa wamaigi niha. Yaʼita niha Keriso sindruhu, lö taʼila tahaogö wanuriaigö turia sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi na lö tafahaʼö ita hewisa lala Yehowa ba wamaigi niha. Enaʼö aboto ba dödöda geluaha gangilata Wetero, datafareso hadia manö zalua sahöli-höli dödö soʼamakhaita ba daʼö.

”Lö Iböhöli Wangandrö khö Lowalangi” (Hal. 10:1-8)

4, 5. Haniha Gonelio andrö, ba hadia zalua me mangandrö ia?

4 Ba zi lö iʼila Fetero, sahari fatua lö daʼö ba Kaisarea te mato 50 kilometer tanö yöu, so samösa ndra matua sotöi Konelio sanema angilata göi moroi khö Lowalangi. Yaʼia andre samösa kumandru zaradadu Romawi, ba ”niha satulö tödö”. b Yaʼia göi högö yomo ba nomo si tobali duma-duma, börö me ’niha sangataʼufi Lowalangi ia hegöi ösi nomonia’. Konelio andre tenga proselit Yahudi. Yaʼia niha si tenga Yahudi si lö nisuna. Hizaʼi, ahakhö dödönia ba niha Yahudi si tosasa ba itolo ira wamönökhi soguna khöra. Ira matua satulö tödö andre ”lö iböhöli wangandrö khö Lowalangi”.—Hal. 10:2.

5 Te mato bözi tölu tanö owi, me mangandrö Gonelio itema gangilata sanandrösa khö malaʼika sangumaʼö, ”No irongo Lowalangi wangandrömö hegöi tolo-tolo si no öbeʼe ba lö olifu ia.” (Hal. 10:4) Simane niwaʼö malaʼika khönia, ifatenge mato hadauga niha Konelio ba wogaoni Fetero. Börö me yaʼia niha si tenga Yahudi si lö nisuna, ba zi lö ara tö tebeʼe khönia ginötö si lö irai itema ba zilalö. Lö ara tö, itema duria wangorifi.

6, 7. (a) Tutunö zi no irai alua sangoromaʼö wa ifondrondrongo wangandrö niha satulö tödö Lowalangi somasi mangila sindruhu sanandrösa khönia. (b) Hadia rahu-rahu nihalöda moroi ba zalua andrö?

6 Iadaʼa, hadia ifondrondrongo wangandrö niha satulö tödö Lowalangi somasi mangila sindruhu sanandrösa khönia? Nehegö duma-duma daʼa. So samösa ndra alawe ba Albania sanema majalah Manuriaigö sanutunö lala wangebuaʼö iraono. c Ifatunö khö ndra Samaduhuʼö si möi khönia, ”He na faduhu dödömi mazui löʼö, sindruhunia awena sibai mangandrödo khö Lowalangi enaʼö itolo ndraʼo wangebuaʼö iraonogu alawe. Ifatenge ami khögu! Sindruhu wa daʼa zoguna khögu!” Ibörögö ifahaʼö ia ira alawe andrö hegöi iraononia, ba fao göi woʼomonia ira matua ba gafuriata.

7 Hadia ha sambua daʼa duma-dumania? Tatu manö tenga! Oya sibai zalua simane daʼö ba zi sagörö ulidanö irege tebai tawaʼö wa alua manö daʼö lö börö-börö. Na simanö, hadia rahu-rahunia? Si oföna, ifondrondrongo Yehowa wangandrö niha satulö tödö sangalui yaʼia. (1 Ra. 8:41-43; Si. 65:2) Si dua, fao khöda ndra malaʼika ba wamalua fanuriaigö.—Fam. 14:6, 7.

’Abu Dödö Wetero’ (Hal. 10:9-23a)

8, 9. Hadia nifatunö geheha khö Wetero, ba hewisa dödönia?

8 Me so nasa Wetero ba dete nomo, ’gasa-gasa waʼabu dödönia’ wangalui eluaha gangilata daʼö, tohare niha nifatenge Gonelio. (Hal. 10:17) Hadia möi Wetero ba nomo niha si tenga Yahudi andrö fao ia khö ndra matua sogaoni yaʼia hewaʼae no tölu kali iwaʼö ba zilalö wa lö omasi ia iʼa gö si raʼiö moloʼö Oroisa? Hasambalö ifatunö khönia eheha niʼamoniʼö hadia gohitö dödö Lowalangi ba zalua andre. Ifatunö khö Wetero, ”Hiza, so datölu zangalui yaʼugö. Ae tou ba fao khöra, böi aombö dödöu, yaʼo zamatenge yaʼira.” (Hal. 10:19, 20) Faduhu dödöda, angilata nitema Wetero sanandrösa ba gurifö si raʼiö, daʼö zamaʼanö yaʼia ba woloʼö fanuturu lala moroi ba geheha niʼamoniʼö.

9 Me no aboto ba dödö Wetero wa no itema wanuturu lala Konelio moroi khö Lowalangi ba wogaoni yaʼia, ikaoni ndra niha si tenga Yahudi andrö ba weʼamöi yomo ba ”toröi ira ba daʼö”. (Hal. 10:23a) Sinenge sangataʼufi Lowalangi andre, ibörögö ifaudugö waʼaurinia ba ngawalö zi bohou ba wamalua ohitö dödö Lowalangi.

10. Hewisa Yehowa wameʼe fanuturu lala ba nono mbanuania, ba hadia manö wanofu sinangea taʼangerönusi?

10 Irugi iadaʼa, lö iböhöli Yehowa ba izara-zara wameʼe faʼaboto ba dödö ba nono mbanuania. (Amd. 4:18) Iʼogunaʼö geheha niʼamoniʼö ba wameʼe fanuturu lala khö ndra ’sawuyu si lö faröi ba satua-tua’. (Mat. 24:45) Itaria so wamohouni faʼaboto ba dödö sanandrösa ba Daromali Lowalangi mazui faʼatebulö wamalua halöwö ba organisasi. Moguna tasofu khöda samösa, ’Hewisa ndraʼo na so wamohouni simane daʼö? Hadia uʼoʼö wanuturu lala nibeʼe geheha Lowalangi?’

’Iʼandrö Khöra Fetero Enaʼö Labayagö Ira Idanö’ (Hal. 10:23b-48)

11, 12. Hadia nifalua Wetero me no irugi Kaisarea, ba hadia zawena aboto ba dödönia?

11 Sahari me no aefa itema gangilata, Fetero hegöi awönia si dasiwa, yaʼia daʼö si datölu nifatenge Gonelio ba ”talifusö si daönö [niha Yahudi]” moroi ba Yafo, mofanö ira numalö ba Kaisarea. (Hal. 11:12) Börö me no idöna-döna waʼatohare Wetero, no iʼowuloi ”ndra talifusönia [Konelio] hegöi si fahuwu khönia”, yaʼira andrö fefu niha si tenga Yahudi. (Hal. 10:24) Me no irugi, ifalua Fetero zi lö irai tumbu ba dödönia ba zilalö: Möi ia yomo ba nomo niha Yahudi si lö nisuna! Imane Fetero, ”No aboto ba dödömi wa tebai fariawö niha Yahudi mazui lafahatö ira ba soi böʼö. Hizaʼi, no ifaduhuʼö khögu Lowalangi wa tebai ubaliʼö raʼiö gofu haniha manö.” (Hal. 10:28) Ba gafuriata, aboto ba dödö Wetero wa famahaʼö si tola ihalö ba gangilata andrö tenga ha ndrege gö si tola muʼa. ’Tebai ibaliʼö raʼiö gofu haniha manö farahu ba daʼö niha si tenga Yahudi’.

”Ibalo-baloi ira Konelio ba no ikaoni göi ndra talifusönia hegöi si fahuwu khönia.”—Halöwö Zinenge 10:24

12 Niha sangondrasi no labalo-baloi ba lafaʼanö ira wamondrongo fehede Wetero. Imane Konelio, ”No owulo ndraʼaga föna Lowalangi iadaʼa ba wamondrondrongo oroisa Yehowa nifaʼemau khöma.” (Hal. 10:33) Khalaigö hewisa dödömö na örongo wehede daʼö ba niha somasi mamahaʼö yaʼira sanandrösa khö Yehowa! Ibörögö wehedenia Fetero faoma fehede si sökhi andre, ”Awena aboto ba dödögu wa lö ifaigi mbawa niha Lowalangi, dozi samalua sindruhu ba sangataʼufi yaʼia moroi ba ngawalö soi, daʼö zomasi ia.” (Hal. 10:34, 35) Aboto ba dödö Wetero iadaʼa hewisa wamaigi Lowalangi niha gulidanö, lö teʼodaligö daʼö moroi ba soi, mado mazui tanö böʼönia. Itohugö wangombakha khöra Fetero sanandrösa ba wanuriaigö, faʼamate, hegöi fanusugi Yesu.

13, 14. (a) Hadia zabölö moguna ba wamalalini era-era nifalua Gonelio hegöi ira niha si tenga Yahudi tanö böʼö me döfi 36 M? (b) Hadia mbörö wa tebai tahuku niha moloʼö soi, mado mazui tanö böʼönia?

13 Aefa daʼö, alua zahöli-höli dödö si lö irai alua ba zilalö. ”Me fahuhuo nasa Wetero,” tefaduwa geheha niʼamoniʼö ba niha moroi ba ”soi böʼö”. (Hal. 10:44, 45) Ha daʼa nifatunö ba Zura Niʼamoniʼö wa tefaduwa geheha niʼamoniʼö ba niha fatua lö tebayagö idanö. Börö me iʼila Fetero wa daʼa dandra waʼomasi Lowalangi, ”iʼandrö [ba niha si tenga Yahudi andrö] enaʼö labayagö ira idanö”. (Hal. 10:48) Famalalini era-era nifalua ndra niha si tenga Yahudi me döfi 36 M, daʼö zangoromaʼö wa lö saʼae tohude ndra niha Yahudi ba wamaigi Lowalangi. (Dan. 9:24-27) Börö me Fetero zangagö föna ba zalua andre, iʼogunaʼö ”nono kusi Wamatörö Lowalangi” si tölu mazui safuria. (Mat. 16:19) Ono kusi daʼa zamokai bawandruhö ba niha si tenga Yahudi si lö nisuna enaʼö tobali ira niha Keriso nibayoini.

14 Yaʼita sanuriaigö iadaʼa, aboto ba dödöda wa ”lö ebua dödö zambuana Lowalangi”. (Rom. 2:11) Omasi ia na ”teʼorifi fefu niha”. (1 Ti. 2:4) Tobali, böi irai tahuku niha moloʼö soi, mado, mazui tanö böʼönia. Halöwöda yaʼia daʼö manuriaigö turia somuso dödö sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi. Eluahania, manuriaigö ita ba niha fefu, gofu hadia soira, madora, sikhalara, mazui agamara ba zilalö.

”Lö Fadaʼawa Ira Saʼae ba Lafolakhömi Lowalangi” (Hal. 11:1-18)

15, 16. Hana wa so ösa niha Keriso Yahudi si fabuʼa-buʼa khö Wetero, ba hadia wanema li nibeʼenia khöra?

15 Tatu manö, omuso dödö Wetero ba wamatunö si bohou alua andrö, ba numalö ia ba Yeruzalema. Hizaʼi, turia sedöna ifaʼema wa no ”latema daromali Lowalangi” ira niha si tenga Yahudi, no tehöngö ba daʼö. Lö ara me no irugi Fetero, ”ibörögö fadaʼawa khönia niha si fao tödö ba huku suna”. Lö omasi ira börö me no ’möi Wetero ba nomo niha si lö nisuna ba fao ia khöra wemanga’. (Hal. 11:1-3, nisura ba gahe zura.) Si lö fao dödöra tenga hadia tola tobali soloʼö khö Keriso niha si tenga Yahudi, hizaʼi fatandro niha Yahudi wa lö tola löʼö laʼoʼö Goroisa Moze ira niha si tenga Yahudi, duma-dumania lasuna ira, enaʼö tola lafosumange Yehowa ba lala somasi ia. Ba daʼa taʼila wa so ösa niha Yahudi sabua ba wondröi Oroisa Moze.

16 Hadia wanema li nibeʼe Wetero ba nifaluania andrö? Moloʼö Halöwö Zinenge 11:4-16, ihaogö wangombakha khöra tandra si öfa ngawalö moroi ba zorugo, (1) angilata nitemania moroi khö Lowalangi (Ayati 4-10); (2) nifarou geheha niʼamoniʼö (Ayati  11, 12); (3) faʼatohare malaʼika ba wamalukhaisi Konelio (Ayati  13, 14); ba (4) fanuwagö eheha ba niha si tenga Yahudi. (Ayati  15, 16) Ifaʼema Fetero wehedenia safuria si fao fanofu, ”Börö daʼö, na ibeʼe khöra [niha si tenga Yahudi si tobali niha Keriso] Lowalangi mbuala [eheha niʼamoniʼö] si fagölö simane nitemada yaʼita [niha Yahudi] si faduhu tödö khö Zoʼaya Yesu Keriso, haniha ndraʼodo andre irege utenawa Lowalangi?”—Hal. 11:17.

17, 18. (a) Hadia zi tobali fanekhegö dödö ndra niha Yahudi ba wamaduhuʼö nifaʼema Wetero? (b) Hana wa abua wondrorogö fahasara dödö ba mbanua niha Keriso, ba hadia manö wanofu-nofu sinangea taʼangerönusi?

17 Tobali fanekhegö dödö ndra niha Yahudi wamaduhuʼö nifaʼema Wetero. Hadia tola laheta ba dödöra wanahö-nahö dödö ba latemaʼö niha si tenga Yahudi sawena tebayagö idanö andrö tobali talifusöra ba wamati? Itutunö khöda Sura Niʼamoniʼö, ”Me larongo daʼö [ira sinenge hegöi niha Keriso Yahudi tanö böʼö], lö fadaʼawa ira saʼae ba lafolakhömi Lowalangi ba lamane, ’Na simane daʼö, ibeʼe göi ginötö Lowalangi ba soi böʼö ba wamalalini era-erara enaʼö lasöndra waʼauri.’” (Hal. 11:18) Amuatara si sökhi andrö, tobali folumöʼö wahasara dödö ba mbanua niha Keriso.

18 Sindruhu wa abua khöda wondrorogö fahasara dödö iadaʼa, börö me yaʼita si farahu ba wamosumange satulö andre teʼowuloi ”moroi ba ngawalö soi, mado, banua, hegöi li”. (Fam. 7:9) Börö daʼö, so waʼafaböʼö-böʼö zi toʼölö mufalua hegöi lala waʼauri ndra talifusö ba mbanua niha Keriso. Tobali, sökhi na tasofu khöda samösa, ’Hadia no udeha waʼa wanahö-nahö dödö bakha ba dödögu? Hadia no uhalö gangetula enaʼö lö idönisi dödögu amuata gulidanö andre samoto fahasara dödö, simane nasionalisme, sukuisme, fohöni-höni si toʼölö mufalua, hegöi faʼafatuwu ba soi böʼö, irege tobali taha-tahagu daʼö ba wamalua si sökhi khö ndra talifusögu?’ Törö tödöu hadia zalua khö Wetero (Kefa) mato hauga fakhe me no tobali niha Keriso siföföna sibai ndra niha si tenga Yahudi. Börö me no tedönisi dödönia ba wanahö-nahö dödö, andrö wa ’ifandröndröu ia’ ba niha Keriso si tenga Yahudi irege iʼamenesi ia Faulo. (Gal. 2:11-14) Dataʼangelamaisi dandrawa fanahö-nahö dödö andre.

”Ibörögö Ato zi Faduhu Tödö” (Hal. 11:19-26a)

19. Haʼökhö ziföföna sibai manuriaigö ndra niha Yahudi ba Gandriokhia, ba hadia mbuania?

19 Hadia ibörögö manuriaigö ndra nifahaʼö Yesu khö ndra niha si tenga Yahudi si lö nisuna? Nehegö zalua aefa daʼö ba Gandriokhia Siria. d Ato sibai niha Yahudi ba mbanua daʼa, hizaʼi lö fatuwu ira ba niha si tenga Yahudi. Andrö wa so waʼohahau dödö ba Gandriokhia irege tola manuriaigö ira ba niha si tenga Yahudi. Ba mbanua daʼa, ibörögö manuriaigö ndra niha Yahudi khö ndra ”niha sangogunaʼö li Yunani”. (Hal. 11:20) Manuriaigö ira tenga ha ba niha Yahudi sangogunaʼö li Yunani, hizaʼi khö ndra niha si tenga Yahudi si lö nisuna göi. Ifahowuʼö Yehowa halöwöra andrö, ba ”ibörögö ato zi faduhu tödö”.—Hal. 11:21.

20, 21. Hadia nifalua Mbaranaba ba wangoromaʼö fangide-ngideʼö, ba hewisa wamaluada daʼö ba wanuriaigö?

20 Ba wohalöwö ba nowi si no tola mubasi andre, lafatenge Mbaranaba ba Gandriokhia ira talifusö ba Yeruzalema. Hizaʼi ambö gölönia börö me ato sibai niha somasi mamahaʼö yaʼira ba daʼö. Haniha zinangea manolo yaʼia na tenga Saulo, si tobali sinenge ba ngawalö soi? (Hal. 9:15; Rom. 1:5) Hadia iwaʼö tödönia Baranaba wa tobali si fahindri khönia Zaulo? Löʼö, hizaʼi iforomaʼö wangide-ngideʼö Baranaba. Möi ia ba Dareso wangalui Saulo, ba fao ira ba Gandriokhia ba wanolo yaʼia. Döfi fao ira ba wamarou dödö ndra nifahaʼö ba daʼö.—Hal. 11:22-26a.

21 Hewisa wangoromaʼöda fangide-ngideʼö ba wamalua halöwö fanuriaigö? Fangide-ngideʼö eluahania tafaduhuʼö wa so zi tebai tafalua. No faböʼö-böʼö zi tola tafalua zamösana. Duma-dumania, so zonekhe ba wameʼe kesaksian tidak resmi mazui manuriaigö ba nomo-omo, hizaʼi abua khönia wamalukhaisi mangawuli mazui ba wamörögö famahaʼö ba Zura NIʼamoniʼö. Na omasiʼö tedou waʼatua-tuamö ba wamalua halöwö fanuriaigö, hana wa lö öʼandrö wanolo? Na öfalua zimane daʼö, itugu tedou waʼatua-tuamö ba itugu örasoi waʼomuso dödö ba wamalua halöwö fanuriaigö.—1 Ko. 9:26.

’Lafaʼoheʼö Wanolo khö Ndra Talifusö’ (Hal. 11:26b-30)

22, 23. Hewisa ndra talifusö ba Gandriokhia wangoromaʼö faʼomasi ba waʼafatalifusöta, ba hewisa göi nono mbanua Lowalangi iadaʼa wamalua simane daʼö?

22 ”Ba Gandriokhia andre zi oföna sibai labeʼe töi ndra nifahaʼö yaʼia daʼö niha Keriso.” (Hal. 11:26b) Töi nifahowuʼö Lowalangi andre tefaudu sibai ia ba wangoromaʼö faʼauri niha soloʼö lala waʼauri Keriso. Börö me itugu ato niha moroi ba ngawalö soi si tobali niha Keriso, hadia itugu aro göi waʼafatalifusöta ba gotalua niha Keriso Yahudi hegöi si tenga Yahudi? Nehegö hadia zalua me itörö lofo sabölö-bölö te me döfi 46 M. e Me mböröta, ebua sibai lua-lua mbaŵa lofo andre ba niha si tosasa, si lö kefe mazui balazo. Sagötö mbaŵa lofo andre, ira niha Keriso Yahudi si so ba Yudea, moguna sibai khöra gö hegöi soguna tanö böʼö, börö me ato ira zi tosasa. Me larongo zalua andre, ira talifusö ba Gandriokhia farahu ba daʼö niha Keriso si tenga Yahudi, ’lafaʼoheʼö wanolo khö ndra talifusö ba Yudea’. (Hal. 11:29) Daʼa dandra waʼomasi ba gotalua waʼafatalifusöta sindruhu!

23 Simane daʼö göi nono mbanua Lowalangi iadaʼa. Na tarongo so ndra talifusöda ba mbanuada mazui ba mbanua tanö böʼö si tosasa, taforege ba wanolo yaʼira. Panitia Ndraha iʼanemaiʼö lafasindro Panitia Bantuan Kemanusiaan ba wanolo ira talifusöda si göna bencana alam, duma-dumania angi sabölö-bölö, duru danö, mazui tsunami. Fefu daʼö zangoromaʼö wa sindruhu-ndruhu si fatalifusö ita.—Yoh 13:34, 35; 1 Yo. 3:17.

24. Hewisa wangoromaʼöda wa no tatanögö ba dödöda geluaha gangilata nitema Wetero?

24 Yaʼita niha Keriso sindruhu, moguna tatanögö ba dödöda geluaha gangilata Wetero nitemania ba dete nomo me so ia ba Yafo me abad siföföna M. Tafosumange Lowalangi si lö ebua dödö zambuana. Iʼandrö khöda enaʼö tahaogö wamaduhuʼö sanandrösa ba Wamatörönia, eluahania manuriaigö ita ba niha fefu, gofu hadia mbanuara, soira, kayo mazui numana. Börö daʼö, datahalö gangetula ba wameʼe inötö ba niha somasi mamondrongo enaʼö latema duria somuso dödö.—Rom. 10:11-13.

Na moʼamböta ba tosasa waʼauri ndra talifusöda, taforege ba wanolo yaʼira

a So ösa niha Yahudi sangosiwawöi tuka guli gurifö börö me lö tola löʼö lababaya guli hegöi amatela gurifö mazui tanö böʼönia sanuzu dödö niha. Lawaʼö göi tödöra wa tenga sinangea möi ba gosali tuka guli gurifö, ba nahiara wohalöwö si löʼö-löʼönia mato 50 siʼu mazui 22 meter moroi ba mbanua. Daʼa zangombakha khöda hadia mbörö wa ba ”zinga nasi” ifazökhi nomonia Simoni.—Hal. 10:6.

c Artikel daʼö tuhonia ”Nasihat yang Andal untuk Membesarkan Anak” so ia ba Menara Pengawal 1 Mbaŵa si Felezara 2006, ngaʼörö 4 irugi 7.

d Faigi kotak ” Andriokhia Siria.”

e Imane sejarawan Yahudi sotöi Yosefus wa alua ”mbaŵa lofo sabölö-bölö” andre me mamatörö Kaisaro Kalaudio (41-54 M).