Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

Hadia Öʼila?

Hadia Öʼila?

Sinagoga Me Abad Siföföna: Oroma ba gambara daʼa goto-oto sinagoga me abad siföföna nisöndra ba Gamla (Gamala), mato fulu kilometer tanö yöu gatumbukha moroi ba Nasi Galilaia. Daʼa zanolo yaʼita ba wokhalaigö sinagoga me götö föna

Hadia mbörötania wa tefasindro sinagoga?

NGAWUA wehede ”sinagoga” muhalö moroi ba li Yunani eluahania ”angowuloa” mazui ”owulo”. Tefaudu döi daʼa börö me sinagoga andrö no tobali nahia waʼowulo ba wamahaʼö hegöi ba wamalua famosumange khö ndra niha Yahudi iʼotarai me föna. Ba mbuku Niʼamoniʼö Heberaiʼo, lö laʼanemaiʼö latötöi ngawua wehede sinagoga. Hizaʼi, tola taʼila ba mbuku Niʼamoniʼö Yunani Niha Keriso wa no so nahia waʼowulo simane daʼö iʼotarai me abad siföföna M.

Ato niha sagatua-tua si faduhu tödö wa no ibörögö so sinagoga andrö iʼotarai me laʼoloiʼö niha Yahudi ba Mbabilona. Imane Encyclopaedia Judaica, ”Börö me ba soi böʼö toröi niha niʼoloiʼö andrö ba lö hadöi Osali ba daʼö, abu sibai dödöra ba moguna khöra wondrara dödö. Daʼö mbörö wa itaria owulo ira ba ngaluo Sabato ba labaso Mbuku Niʼamoniʼö.” Me no teʼefaʼö ira, asese nasa owulo niha Yahudi ba wangandrö hegöi ba wombaso Buku Niʼamoniʼö ba lafazökhi sinagoga gofu hezo toröi ira.

Me abad siföföna M, sinagoga andrö no tobali nahia ba wamalua lala halöwö soʼamakhaita ba agama hegöi sosial ba niha Yahudi si no mozawili ba zi fasui Asi Mediterania, Timur Tengah maʼasagörö, hegöi Izaraʼeli. Imane Profesor Lee Levine moroi ba The Hebrew University of Jerusalem, ”Tobali daʼö nahia wamahaʼö, nahia ba wamalua owasa, fanguhuku, fangiröʼö kefe soguna ba niha sato hegöi ba wamalua angowuloa politik ba sosial.” Imane nasa, ”Tatu manö, sabölö moguna yaʼia daʼö lala halöwö soʼamakhaita ba agama.” Daʼö mbörö wa lö ahöli dödöda na asese möi Yesu ba sinagoga mazui ”nahia waʼowulo”. (Mrk. 1:21, nisura ba gahe zura; 6:2; Luk. 4:16) Lafalua wamahaʼö ba daʼö ba labeʼe wamarou dödö ba niha sangondrasi. Me no aefa mufasindro mbanua niha Keriso, asese göi manuriaigö ba sinagoga zinenge sotöi Faulo. Si toʼölönia, möi ba sinagoga niha somasi ahatö khö Lowalangi. Tobali, na awena sibai möi Waulo ba zi sambua banua, si oföna sibai iʼondrasi yaʼia daʼö sinagoga, ba manuriaigö ia ba daʼö.​—Hal. 17:1, 2; 18:4.