Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

WAÖ-WAÖ WAʼAURI

Howu-Howu Nibeʼe Yehowa Töra moroi ba Nikhalaigögu

Howu-Howu Nibeʼe Yehowa Töra moroi ba Nikhalaigögu

ME AWUYU-WUYUDO, uʼila wa moguna merintis ndraʼo. Hizaʼi, na uʼangeragö merintis andrö tola ibeʼe aföli. Uʼomasiʼö halöwögu ba Jerman, yaʼia daʼö ba wokirim gö ba soi böʼö si so ba Afrika simane ba Dar es Salaam, Elisabethville, hegöi Asmara. Lö udöna-döna wa hauga fakhe aefa daʼö, tebeʼe khögu halöwö safönu inötö ba nahia daʼö ba oya nahia böʼö si so ba Afrika!

Ba gafuriata, tola uʼasiwai faʼaombö-aombö dödögu ba ubörötaigö ulau merintis. Iʼotarai daʼö, oya zi tola ufalua töra moroi ba nikhalaigögu. (Ef. 3:20) Hizaʼi, te omasi öʼila hewisa wangasiwai faʼaombö-aombö dödögu. Daʼututunö iʼotarai wamobörö.

Tumbu ndraʼo ba Berlin, Jerman, hauga waŵa me no aefa Wasuwöta Gulidanö II, tebörögö daʼö me 1939. Me arakhagö awai wasuwöta andrö me döfi 1945, oya göfa sihombo wasuwöta sanörö kota Berlin ba latorugö bom. Samuza inötö, lala sahatö ba nomoma göna bom, ba oya nomo sakhozi. Yaʼo hegöi ösi nomogu, moloi ndraʼaga ba nahia wolumöʼö. Ba gafuriata, findra ndraʼaga ba kota Erfurt, banua waʼatumbu mamagu enaʼö lö hadia ia khöma.

Si fao khö zatuagu hegöi talifusögu ira alawe ba Jerman, ± 1950

Terou sibai dödö mamagu ba wangalui sindruhu. Ibaso karya filsuf ba ifahaʼö ia ba ngawalö agama. Hizaʼi, lö khönia waʼomuso dödö. Arakhagö me döfi 1948, so darua ndra Samaduhuʼö Yehowa si möi ba nomoma. Ikaoni ira mamagu weʼamöi ba nomo ba oya wanofu nibeʼenia khöra. Lö irugi sambua za, imane mama khögu hegöi khö akhigu ira alawe, ”No usöndra zindruhu!” Lö ara aefa daʼö, yaʼaga si datölu mabörögö weʼamöi ba gangowuloa ba Erfurt.

Me döfi 1950 mafuliga ba Berlin, ba farahu ndraʼaga ba Mbanua Niha Keriso Berlin-Kreuzberg. Me findra ndraʼaga ba mbanua böʼö si so ba Berlin, farahu ndraʼaga ba Mbanua Niha Keriso Berlin-Tempelhof. Ba gafuriata tebayagö idanö mamagu. Hizaʼi lö omasido nasa tebayagö idanö. Hadia mbörö?

LALA BA WANGEHETA FAʼAILA HEGÖI FAʼAOMBÖ DÖDÖ

Abua khögu tedou ba wamati börö me niha saila ndraʼo. Hewaʼae fao ndraʼo ba wanuriaigö, hizaʼi ba zi dua fakhe faʼara ha nawögu si fahuhuo ba niha. Hizaʼi, ibörögö tebulö daʼö börö me asese fariawö ndraʼo khö ndra talifusöda si no mangoromaʼö waʼabarani ba sanehegö waʼaurira khö Yehowa. So moroi ba gotaluara si no irai labeʼe ba kamp konsentrasi Nazi mazui ba gurunga si so ba Jerman Timur. So göi zaminiʼö publikasi ba lafaʼoheʼö daʼö ba Jerman Timur, hewaʼae na labeʼe ira ba gurunga. Toröi-röi ba dödögu duma-dumara andrö. Na yaʼira manö omasi latehegö waʼaurira hewaʼae na labeʼe ira ba gurunga, tatu göi uforege enaʼö lö tobali niha saila ndraʼo.

Ubörögö uheta waʼaila andrö ba ginötö fao ndraʼo ba halöwö fanuriaigö si tohude me döfi 1955. Ba zi sambua zura si no tefaʼanö ba Informant, * iʼombakhaʼö dalifusöda Nathan Knorr wa halöwö si tohude andre no sambua halöwö sabölö ebua si no irai lafalua ba organisasi. Iwaʼö na laʼoʼö daʼö fefu ira sanuriaigö, ”daʼö no baŵa fanuriaigö sahöli-höli dödö”. Ba atulö daʼö! Lö ara aefa daʼö, ululu waʼaurigu khö Yehowa me döfi 1956, tebayagö ndraʼo si fao khö bapagu hegöi akhigu ira alawe. Lö ara aefa daʼö zui, uhalö gangetula tanö böʼö sabölö moguna.

Ba zi hauga fakhe, aboto ba dödögu wa merintis no halöwö si sökhi, hizaʼi asese utaha-taha ndraʼo irege lö manö ufalua. Uhalö gangetula ba wamahaʼö ndraʼo hewisa lala ba wowöli hegöi ba wamawa gama-gama ba perusahaan si so ba soi böʼö. Aefa daʼö, ulau mohalöwö gasa-gasa enaʼö itugu atua-tua ndraʼo ba halöwögu. Andrö me döfi 1961, utema halöwö ba Hamburg, kota pelabuhan sebua ba Jerman. Hizaʼi börö me omasido halöwögu, asese sibai utaha-taha ba wangai perintis. Hadia nifaluagu ba gafuriatania?

Uʼandrö sibai saohagölö börö me iʼogunaʼö Yehowa ndra talifusöda sangomasiʼö ba wanolo yaʼo enaʼö aboto ba dödögu, wa sabölö moguna yaʼia daʼö ba wangai halöwö khönia. So ösa ndra awögu si no mamörögö merintis ba yaʼira zi tobali duma-duma khögu. Baero daʼö, talifusöda Erich Mundt si no irai lakuru ba kamp konsentrasi, ifarou ndraʼo ba wangodaligö Yehowa. Iwaʼö wa ba kamp konsentrasi so ndra talifusöda sangodaligö yaʼira samösa ba gafuriatania awuwu wamatira. Hizaʼi, yaʼira si faduhu tödö khö Yehowa lö tebulö faröi ira hegöi ba wanolo organisasi Yehowa.

Me awena ubörögö merintis, 1963

Aefa daʼö, talifusöda Martin Poetzinger, ba gafuriatania dania tobali ia samösa Boto Solohe, asese ifarou dödö ndra talifusö ba imane, ”Faʼabaranimi no harato sabölö ebua!” Me no aefa uʼangerönusi fehede daʼa, uheta ndraʼo ba halöwögu ba ubörögö merintis me mbaŵa si Önö 1963. Daʼö gangetula sabölö sökhi! Me no aefa dua waŵa, me lö nasa niʼaluigu halöwö, lakaoni ndraʼo tobali perintis istimewa. Hauga fakhe aefa daʼö, ibeʼe khögu howu-howu Yehowa si töra moroi ba nikhalaigögu. Lakoini ndraʼo wefao ba Sekolah Gilead kelas si-44.

USÖNDRA WAMAHAʼÖ SI SÖKHI BA GILEAD

”Böi alio awuwu ba wamalua halöwö!” Daʼö no sambua wamahaʼö sabölö moguna nihalögu ba Gilead. Mene-mene daʼö asese lafaʼema dalifusöda Nathan Knorr hegöi Lyman Swingle. Lafarou dödöma enaʼö lö maröi halöwöma hewaʼae abua wamalua yaʼia. Imane dalifusöda Knorr, ”Hadia zi tobali gohitö dödömi? Nahia si taʼunö, si so hama, faʼatosasa, faʼalösökhi si so ba zi fasuimö? Mazui hadia minehegö döla geu, bunga, hegöi bawa niha somuso tödö? Moguna mifahaʼö ami ba wangomasiʼö niha si so ba daʼö!” Samuza maʼökhö ba huhuo sebua nifaʼema dalifusöda Swingle, itutunö hana wa so ösa ndra talifusöda sawuwu ba wamati. Me luo daʼö, arakhagö meʼe ia ba no moʼala hörönia. Ibatogö fahuhuo sabata enaʼö ahono dödönia. Toröi-röi sibai ba dödögu daʼö, ba uhalö gangetula enaʼö lö irai ubeʼe afatö dödö Keriso hegöi ira talifusö nibayoini.​—Mat. 25:40.

Yaʼo, Claude, hegöi Heinrich ba ginötö tobali utusan injil ba Lubumbashi, Kongo, 1967

Me matema halöwö hezo lafataro ndraʼaga, so ösa ndra talifusöda ba Mbetieli somasi mangila ba manofu-nofu ira khöma ösa. Me ladunö-dunö ira awögu banua nifataro yaʼira, baga-baga sibai mbua gera-era ndra talifusöda daʼö. Hizaʼi me umane, ”Kongo (Kinshasa),” ahono ira ba lamane, ”Ba Kongo! Yaʼifahowuʼö ndraʼugö Yehowa!” Me luo daʼö, oya duria sanandrösa ba wasuwöta, faʼudusa, ba fabunusa ba Kongo (Kinshasa). Hizaʼi lö tebulö itörö tödögu wamahaʼö si no utema ba Gilead. Lö ara me no aefa lawisuda ndraʼaga me baŵa si Siwa 1967, talifusöda Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, hegöi yaʼo mofanö ndraʼaga ba Kinshasa, ibu kota Kongo.

OYA WAMAHAʼÖ SI SÖKHI TOBALI UTUSAN INJIL

Me marugi Kinshasa, mafahaʼö ndraʼaga ba li Prancis, tölu waŵa faʼara. Aefa daʼö, matörö köfa sihombo numalö ba Lubumbashi, me föna lafotöi ia Elisabethville, tanö raya Kongo si faʼola faoma Zambia. Findra ndraʼaga ba nomo utusan injil si so ba pusat kota.

Oya mbanua si so ba Lubumbashi si lö irai laturiaigö. Omuso dödöma börö me mafatunö zindruhu ba niha sato si so ba daʼö. Lö ara me no aefa findra ndraʼaga ba daʼö, no oya niha nifahaʼöma ba Zura Niʼamoniʼö. Irege abua khöma ba wotatugöi inötö. Manuriaigö ndraʼaga khö ndra samatörö hegöi folisi. Ato zoʼameʼegö tödö Daromali Lowalangi hegöi fanuriaigö nifaluada. Ba mbanua daʼö, abölö ato sangogunaʼö li Swahili. Andrö, yaʼo hegöi Claude Lindsay mafahaʼö ndraʼaga ba li daʼö. Lö ara aefa daʼö, tebeʼe khöma halöwö ba mbanua niha Keriso sangogunaʼö li Swahili.

Hewaʼae oya zalua sahöli-höli dödö si möi faʼomuso dödöma, so göi daha-taha nitaögöma. Asese sibai lafalukhaisi ndraʼaga ira saradadu solohe fana si no mabu hegöi ndra folisi samuʼi. Asese laböbögö khöma zi lö duhu. Samuza inötö, tohare ndra folisi ba nahia waʼowulo, nifalua ba nomo utusan injil ba laʼohe ndraʼaga ba kantor wolisi. Ba daʼö, lafedadao ndraʼaga tou ba zalo irugi laʼefasi ndraʼaga mato bözi fulu ba zi bongi.

Me döfi 1969, tebeʼe khögu halöwö tobali satua samasui. Mbanua niʼanöröigu ndraso so duʼu sebolo. Fandröndröu wofanöma ba matörö duʼu sagalawa ba fatambu lalania. Ba zi sambua mbanua, so sambua manu si fagelo hegöi nononia, mörö ba narö faretagu ba zi talu mbongi. Itörö tödögu, sihulö wongi sibai isusugi ndraʼo faoma linia sebua. Ba zi bongi, asese fahuhuo ndraʼo sanandrösa ba zindruhu ba Zura Niʼamoniʼö khö ndra talifusö sodadao ba zinga api unggun. Daʼö zi lö irai uʼolifugö.

Sambua gabula dödö sebua nitaögöma me tohare ndra talifusö faya, simane ”hulö gara samaʼala si tobini”. (Yud 12) Latuhini gerakan ba Kitawala. * So ösa moroi ba gotaluara si no labayagö idanö, irege so zi tobali satua sokubaloi. Hizaʼi, ira talifusö si sökhi amuata, lö tefaelungu ira. Ba ginötönia, iheta Yehowa ndra talifusö faya andrö moroi ba mbanua niha Keriso. Aefa daʼö, itugu ato niha sangila zindruhu.

Me döfi 1971, tebeʼe khögu halöwö ba gödo ndraha Kinshasa. Ba daʼö, oya halöwö nifaluagu, simane ba wokirim sura, wangandrö publikasi, hegöi ba ngawalö soʼamakhaita ba halöwö fanuriaigö. Ba Mbetieli, ufahaʼödo ba wamöföʼö halöwöda si so ba soi sebua, börö so ösa si lö mangokhögö listrik, transportasi, hegöi lala si baga. Itaria, muʼogunaʼö ginötö ba zi hauga waŵa ba wokirim sura ero sambua gangowuloa. Moroi ba göfa sihombo, sura andre lafindrakö yawa ba dundraha ba no laröi manö ba daʼö ba zi hauga migu, ba nungo nidanö safönu eceng gondok. Hizaʼi tola mafalua halöwöma hewaʼae so daha-taha simane daʼö.

Ahöli-höli dödögu ba wamaigi ndra talifusöda wamalua kebaktian sebua moroi ba gefe si no öna-öna muʼogunaʼö. Lahaogö panggung moroi ba nahia gazuni hama, hegöi dowania moroi ba ndruʼu gaza sanau. Duʼu andrö tola göi laköröʼö ia ba labaliʼö dandraya enaʼö tola modadao. Ira talifusöda göi laʼogunaʼö lewuö ba wamazökhi toga-togania hegöi tufo moroi ba lewuö ba wamazökhi dowa hegöi meza. Börö me lö hadöi gosö-osö, laʼogunaʼö guli geu si no lataba anifi-nifi ba wanaha mazui ba wamöbö toga-toga andrö. Ahöli-höli sibai dödögu ba waʼatua-tuara. Uʼomasiʼö sibai ira, ba ginötö findra ba nahia halöwö si bohou, itörö-törö tödögu ira!

MANGAI HALÖWÖ BA KENYA

Me döfi 1974, findra ndraʼo ba gödo ndraha Nairobi, Kenya. Oya halöwö nifaluama ba daʼö, börö me lafaigi-faigi halöwö fanuriaigö ba zi fulu soi böʼö. Ba zi hauga soi daʼö, lö latehegö halöwö nifaluada. No hauga kali tebeʼe khögu halöwö weʼamöi ba soi daʼö, mendrua manö ba Etiopia. Ba daʼö, ira talifusöda lataögö ngawalö gabula dödö hegöi fanandraigö sabölö-bölö. Ato moroi ba gotaluara lafalua khöra zi lö sökhi ba lakuru. Ba so göi nibunu. Hizaʼi, lö tebulö anau gölöra ba lö faröi börö me laʼokhögö gamakhaita si sökhi khö Yehowa hegöi khö ndra talifusöda tanö böʼö.

Me döfi 1980, itugu owua-wua dödögu me mangowaludo khö Gail Matheson. Gail andre moroi ba Kanada, ba sambua kelas ndraʼaga me fao Sekolah Gilead. Asese maʼogunaʼö zura ba wahuhuosa. Tebeʼe halöwö khö Gail tobali utusan injil ba Bolivia. Lö manö si falukha ndraʼaga ba zi 12 fakhe, hizaʼi ba gafuriata ifuli falukha ndraʼaga ba New York. Lö ara aefa daʼö, mangowalu ndraʼaga ba Kenya. Uʼandrö sibai saohagölö börö me Gail iʼokhögö wangera-wangera ba wamati, ba ahono dödönia ba zi no so. Yaʼia andrö sanolo si sökhi ba awögu ba waʼauri safönu faʼomasi.

Me döfi 1986, yaʼo hegöi Gail tebeʼe khöma halöwö famasui, ba ginötö si fagölö göi labeʼe khögu halöwö tobali anggota Panitia Cabang. Baero ba wamalua halöwö famasui, tebeʼe khögu halöwö ba wamalukhaisi ngawalö soi nifaigi-faigi gödo ndraha Kenya.

Mangai huhuo sebua ba kebaktian Asmara, 1992

So sambua nitörö tödögu yaʼia daʼö ba ginötö ufaʼanö kebaktian ba Asmara (ba Eritrea) me döfi 1992. Me luo daʼö, latehegö nasa halöwö fanuriaigö. Hizaʼi, lö masöndra nahia si sökhi baero nahia gudang peternakan. Na mufaigi nahiania moroi baero lö baga-baga. Me möiga bakha, abölö-bölö wa lö bagania. Hizaʼi, ba ngaluo kebaktian, ahöli-höli dödögu. No laʼehaogö ira talifusöda nahia daʼö tobali sökhi irege tola muʼogunaʼö ia ba wamosumange Yehowa. Ato nösi nomo solohe nukha si baga ba labalugö gamaudu nahia si lö baga andrö. Ba ohahau sibai dödöma weʼamöi ba kebaktian, ba so 1.279 niha sangondrasi.

Me mahalö halöwö famasui, so ösa gabula dödö nitaögöma börö me mörö ba nahia si faböʼö-böʼö ero migu. No irai mörö ndraʼaga ba zi sambua nomo si baga sahatö ba mbewe nasi. No irai göi mörö ndraʼaga ba zi sambua nomo si no öna-öna moroi ba seng, ba moguna matörö tanö arakhagö 100 meter weʼamöi ba nahia wemondri. Gofu hezoso tebeʼe khöma halöwö, owua-wua sibai dödöma börö me oya ginötöma wefao khö ndra perintis hegöi khö ndra sanuriagö si terou dödö ba wanuriaigö. Me matema halöwö tanö böʼö, maröi ndra awö-awöma niʼomasiʼöma.

OYA HOWU-HOWU NISÖNDRAMA BA ETIOPIA

Ba gafuriata me döfi 1980-an irugi ba mböröta ndröfi 1990-an, so ösa soi si so ba wamatörö gödo ndraha Kenya, no lafaduhuʼö moloʼö huku halöwö nifaluada. Andrö, lafazökhi ösa gödo ndraha hegöi gödo si bohou. Me döfi 1993, tebeʼe khöma halöwö ba gödo soi ba Addis Ababa, Etiopia. Me no aefa ngafulu fakhe, lafaduhuʼö moloʼö huku halöwö nifaluada ba lö saʼae moguna labini-biniʼö wamalua yaʼia.

Tobali satua samasui ba mbanua Etiopia, 1996

Ifahowuʼö Yehowa halöwö nifaluada ba Etiopia. Ato ndra talifusö si tobali perintis. Me 2012, ero röfi töra moroi ba zi 20 persen sanuriaigö si tobali perintis biasa. Aefa daʼö, lafalua sekolah teokratis ba wameʼe famomaha, ba töra 120 Balai Mbanua Lowalangi nifazökhi. Me döfi 2004, ösi omo Mbetieli findra ba nahia si bohou, ba ifahowuʼö Yehowa ndra talifusöda ba Etiopia ba zi sambua Balai Kebaktian si so daʼö.

Yaʼo hegöi Gail maʼokhögö fahuwusa si sökhi khö ndra talifusöda ba Etiopia. Maʼomasiʼö ira börö me sökhi lagura ba so khöra waʼomasi. Barö-barö daʼa, börö me so wökhöma, lafindrakö ndraʼaga ba gödo ndraha Eropa Tengah. Ba daʼa, larorogö sibai ndraʼaga, hizaʼi matörö-törö sibai tödöma si fahuwu khöma si so ba Etiopia.

YEHOWA ZAMANÖI

No maʼila samösa hewisa Yehowa ba wameʼe halöwönia enaʼö tedou. (1 Kor. 3:6, 9) Duma-dumania, me si oföna sibai manuriaigö ndraʼo khö ndra sohalöwö ba penambang tembaga si tohare moroi ba Rwanda numalö ba Kongo, lö hadöi ndra sanuriaigö moroi ba Rwanda. Iadaʼa, töra 30.000 ira talifusöda si so ba soi daʼö. Me döfi 1967, arakhagö so 6.000 sanuriaigö ba Kongo (Kinshasa). Iadaʼa, so mato 230.000 sanuriaigö, ba töra moroi ba zi sazuta niha sangondrasi ba acara Fanörö Tödö me döfi 2018. Moroi ba fefu soi nifaigi-faigi gödo ndraha Kenya, itugu monönö ira sanuriaigö irugi töra 100.000 waʼato.

Töra 50 fakhe silalö, ato ndra talifusöda niʼogunaʼö Yehowa ba wanolo yaʼo me ubörögö uhalö halöwö safönu inötö. Irugi iadaʼa, so nasa khögu waʼila, hizaʼi ufahaʼödo ba wamaduhusi tödö Yehowa. Hadia zi no alua khögu ba Afrika sanolo yaʼo enaʼö itugu so khögu waʼebolo dödö hegöi faʼomuso dödö ba zi no so. Yaʼo hegöi Gail, ahöli-höli dödöma khö ndra talifusö si so ba daʼö börö me oböwö ira, anau gölöra, ba mamati ira khö Yehowa. Howu-howu nibeʼe Yehowa sindruhu-ndruhu töra moroi ba nikhalaigögu.​—Zin. 37:4.

^ par. 11 Ba gafuriata lafotöi ia Halöwöda khö Lowalangi, ba iadaʼa tobali Faʼauri Niha Keriso ba Fanuriaigö—Waö-Waö Halöwö ba Gangowuloa.

^ par. 23 ”Kitawala” andre moroi ba li Swahili, eluahania ”sokuasoi, sondröniaʼö, mazui mamatörö”. Daʼa gerakan politik sangokhögö ohitö dödö enaʼö tola teʼefaʼö ira moroi ba Belgia. Ngawawa Kitawala laforege ba wanöndra publikasi Samaduhuʼö Yehowa enaʼö tola lafahaʼö ira ba lafaʼema misa. Hizaʼi, lafaböʼöni wamahaʼö Zura Niʼamoniʼö andre, enaʼö möi fotuhini lala wangera-ngerara ba politik, lala waʼaurira si lö sökhi, ba ngawalö si toʼölö nifaluara soʼamakhaita ba gelemu.