Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

”Tenga moroi ba Gulidanö Andre Wamatörögu”

”Tenga moroi ba Gulidanö Andre Wamatörögu”

”Hasambalö ufaduhuʼö zindruhu, andrö wa . . . möido ba gulidanö.”​—YOHANE 18:37.

SINUNÖ: 15, 74

1, 2. (a) Hewisa wa tola aboto wahasara dödö niha gulidanö? (b) Hadia wanofu-nofu nitutunöda ba wamahaʼö daʼa?

ITUTUNÖ zi no irai alua khönia talifusöda ira alawe moroi ba Eropa tanö raya, ”Iʼotarai me ide-idedo, asese uʼila walöʼatulö. Daʼö mbörö wa lö omasido hadia zi no itatugöi politik si so ba soigu, ba fao dödögu ba lala wangera-ngera si lö sökhi moloʼö niha sato. Fakawa göi ndraʼo khö zi samösa teroris ba zi hauga fakhe.” Itutunö samösa dalifusöda ira matua moroi ba Afrika tanö raya, hadia mbörö wa ifalua zi lö sökhi me mböröta. Imane, ”Moloʼö yaʼo ha madogu zabölö sökhi moroi ba danö böʼö, ba fao ndraʼo ba partai politik. Lafahaʼö ndraʼaga ba wamunu uduma faoma toho na latuhini partai tanö böʼö hewaʼae na moroi ba madoma ira.” Imane samösa talifusöda ira alawe ba Eropa bagian tengah, ”Me mböröta manahö-nahö dödögu, ba fatuwudo ba niha si faböʼö soi mazui si faböʼö agama moroi khögu.”

2 Iadaʼa, itugu ato niha samalua simane si no irai lafalua ira talifusöda si datölu andrö. Oya gorahua politik sangogunaʼö faʼalösökhi ba wangalui fangefa. No si toʼölö na faʼudu niha börö politik. Ba zi hauga soi, itugu tefakao-kao niha si fatewu. Simane nifaʼeleʼö Zura Niʼamoniʼö, ato niha ”si lö fahasara dödö” ba ginötö safuria andre. (2 Timoteo 3:1, 3) Hewisa enaʼö lö mamalö teʼosambuaʼö niha Keriso ba gulidanö si lö fahasara dödö? Tola tafahaʼö ita ba duma-duma Yesu. Aboto wahasara dödö niha ba götönia börö waʼafaehu mbua gera-era niha sanandrösa ba politik. Ba wamahaʼö daʼa, so tölu wanofu nitutunöda: Hadia mbörö wa lö omasi faʼawö Yesu ba gorahua politik? Hewisa wangoromaʼö Yesu wa tebai faʼawö nono mbanua Lowalangi ba ngawalö zalua ba politik? Ba hewisa wamahaʼö Yesu yaʼita enaʼö böi taʼogunaʼö waʼalösökhi?

HADIA FAO YESU BA WOTUHINI NIHA SOMASI FANGEFA?

3, 4. (a) Me götö Yesu hadia nitötöna niha Yahudi? (b) Hadia lua-luania khö ndra nifahaʼö Yesu?

3 Ato niha Yahudi nituriaigö Yesu somasi teʼefaʼö moroi ba niha Romawi. So sambua gorahua politik si fanatik yaʼia daʼö niha Zealot Yahudi, ladönisi dödö niha enaʼö teʼefaʼö ira. Ato niha Zealot soloʼö khö Yuda niha Galilaia, si no irai auri me götö Yesu. Yuda andrö tenga sindruhu mesia, hizaʼi samaelungu niha sato. Moloʼö sejarawan Yahudi sotöi Yosefus, ifaso niha Yahudi Yuda ba wolawa Roma. Ifotöi göi niha sombuʼa pajak ba Romawi niha ”sadaʼu-daʼu”. Ba gafuriata, lahuku mate Yuda ira niha Romawi. (Halöwö Zinenge 5:37) So ösa niha Zealot sangogunaʼö faʼalösökhi ba wogamö ohitö dödöra.

4 Ato niha Yahudi zodöna-döna waʼatohare Mesia. So ba wangera-ngerara wa iʼefaʼö ira Mesia moroi ba danga niha Romawi ba ifuli ibaliʼö soi sebua ndraono Gizaraʼeli. (Luka 2:38; 3:15) Ato niha si faduhu tödö wa ifasindro Mesia sambua gamatöröwa ba Gizaraʼeli. Ba ginötö alua daʼö, fefu niha Yahudi si so ba zi sagörö ulidanö, mangawuli ira ba Gizaraʼeli. Manofu Yohane Samayagö Idanö khö Yesu, imane, ”Hadia yaʼugö Niha Nifabuʼu Lowalangi andrö, mazui so danö böʼö nibaloima?” (Mataiʼo 11:2, 3) Tola manö omasi iʼila Yohane hadia so niha böʼö zangefaʼö niha Yahudi. Me no aefa tesusugi Yesu, so darua nifahaʼö si falukha khö Yesu ba lala si numalö ba Gemaʼusa, ba lawaʼö khönia wa no irai latötöna wa ifuli iʼefaʼö Gizaraʼeli Yesu. (Baso Luka 24:21.) Lö ara aefa daʼö, manofu ndra sinenge khö Yesu, ”He Soʼaya, hadia öfuli öʼazökhi wamatörö ba Gizaraʼeli iadaʼa?”​—Halöwö Zinenge 1:6.

5. (a) Hana wa omasi niha Galilaia na tobali Yesu razora? (b) Hewisa wangatulöʼö Yesu lala wangera-ngerara?

5 Latötöna ira niha Yahudi wa iheta gabula dödöra Mesia. Te daʼö mbörö waʼomasi niha Galilaia na tobali Yesu razora. So ba wangera-ngerara wa hasambalö tobali ia sondröniaʼö si sökhi. Onekhe ia fahuhuo, iʼila ifadöhö niha sofökhö, ba tola göi iʼasogö gö niha solofo. Me aefa ibeʼe Yesu gö niha si 5.000 faʼato, toröi-röi ba dödö niha sato daʼö. Imane Sura Niʼamoniʼö, ”Iʼila Yesu wa lafaso ia tobali razo, andrö mofanö ia zui ba hili, ha yaʼia.” (Yohane 6:10-15) Mahemolunia, me iʼila alö waʼamohiʼa dödöra, itutunö Yesu wa tohare ia tenga ba wamönökhi soguna khöra hizaʼi ba wamahaʼö yaʼira sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi. Imane khöra, ”Böi miʼohalöwö ba wangalui ö si tola owoyu. Miʼohalöwö ba wangalui ö si lö irai owoyu ba solohe ba waʼauri si lö aetu.”​—Yohane 6:25-27.

6. Hewisa wangoromaʼö Yesu wa lö omasi ia tobali razo ba gulidanö? (Faigi gambara ba wamobörö wamahaʼö.)

6 Lö ara fatua lö mate Yesu, so ba wangera-ngera ndra nifahaʼönia ösa wa ibörötaigö tobali ia razo ba Yeruzalema. Ibeʼe khöra Yesu gamaedola sanandrösa ba mina, ba wanolo yaʼira enaʼö aboto ba dödöra wa lö irai alua daʼö. Ba gamaedola andrö, muʼamaedolagö Yesu ”samösa ngaʼötö razo” sofanö ba ara mangawuli. (Luka 19:11-13, 15) Ifatunö göi Yesu khö Gubernur Romawi Fondrio Filato wa lö faʼawö ia ba politik. Ba manofu Wilato khö Yesu, ”Hadia Razo Niha Yahudi ndraʼugö?” (Yohane 18:33) Te ataʼu Wilato na idöniaʼö niha Yesu ba wolawa niha Romawi. Hizaʼi imane Yesu, ”Tenga moroi ba gulidanö andre Wamatörögu.” (Yohane 18:36) Lö omasi Yesu farahu ba ngawalö zoʼamakhaita ba politik börö me ba zorugo so dania Wamatörönia. Ifatunö wa halöwönia ba gulidanö yaʼia daʼö, ’ba wamaduhuʼö sindruhu’.​—Baso Yohane 18:37.

Hadia öʼosambuaʼö dödömö ba gabula dödö gulidanö mazui ba Wamatörö Lowalangi? (Faigi ngenoli si-7)

7. Hana wa tola manö abua khöda enaʼö lö tatuhini gorahua politik hewaʼae na ha bakha ba dödöda ia?

7 Iʼila Yesu hadia halöwönia. Na taʼila hadia halöwöda, tatu lö fao ita ba wotuhini orahua politik hewaʼae na ha bakha ba dödöda ia. Tenga zaoha wamalua daʼa. Ifatunö samösa satua samasui wa itugu lö sökhi niha si so ba zi fasuinia. Lasuno-suno sibai soira ba faduhu dödöra wa itugu sökhi waʼaurira na si sambua soi khöra zondröniaʼö yaʼira. Itohugö nasa wangumaʼö, ”Uʼandrö sibai saohagölö, me lö mamalö ndra talifusö ba wondrorogö fahasara dödö waʼaniha Keriso ba wanuriaigö turia somuso dödö sanandrösa ba Wamatörö Lowalangi. Faduhu dödöra wa Lowalangi dania zoʼasiwai falöʼatulö hegöi abula dödö tanö böʼö nitaögöda.”

HADIA MBÖRÖ WA LÖ FAʼAWÖ YESU BA NGAWALÖ ZALUA BA POLITIK?

8. Hadia manö walöʼatulö nitaögö niha Yahudi me götö Yesu?

8 Asese adöni dödö niha wefao ba politik börö me laʼila ngawalö walöʼatulö. Me götö Yesu, omasi fao niha ba politik börö zalua sanandrösa ba wamuʼa pajak. Sindruhunia, mamadaö Yuda niha Galilaia ba Roma, börö me so wamasuraʼö töi nono mbanua nifalua niha Romawi enaʼö labuʼa pajak. Ba oya pajak sinangea labuʼa, simane pajak danö, omo hegöi gama-gama. Itugu abölö oya gabula dödö börö me lafalua korupsi ira niha sangai pajak. Itaria lasölö ndra sohalöwö ba wamatörö enaʼö so dadaomara ba wamatörö, ba laʼogunaʼö daʼö ba wonönö faʼakayora. Kayo Zakaiʼo, kafalo zangai pajak ba Yerikho börö me ilimo gefe niha.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) Hadia nifalua nudu Yesu ba wondrönisi Yesu enaʼö faʼawö ia ba zalua ba politik? (b) Hadia wamahaʼö nihalöda moroi ba wanema li nibeʼe Yesu? (Faigi gambara ba wamobörö wamahaʼö.)

9 Laʼalui lala ira udu Yesu enaʼö faʼawö ia ba zalua andre sanandrösa ba wamuʼa pajak. Lasofu khönia sanandrösa ba ”pajak” yaʼia daʼö pajak si sambua dinar si lö tola löʼö labuʼa ira niha Yahudi zamösana. (Baso Mataiʼo 22:16-18.) Pajak daʼö zamasugi ba dödö niha Yahudi wa Roma zamatörö yaʼira. Daʼö mbörö wa lö omasi labuʼa. Sindruhunia, omasi latandraigö Yesu ira ”si faʼawö khö Herode”, latötöna enaʼö iwaʼö Yesu wa lö moguna labuʼa pajak, irege tola lafobahulu ia wa yaʼia andrö udu Wamatörö Romawi. Hizaʼi, na iwaʼö Yesu wa moguna labuʼa pajak, tola manö laböhöli niha woloʼö yaʼia. Na simanö, hadia nifalua Yesu?

10 Iforege Yesu enaʼö lö faʼawö ia ba zalua andre. Imane wangumaʼö, ”Mibeʼe khö Kaisaro tana khö Kaisaro, ba khö Lowalangi tana khö Lowalangi.” (Mataiʼo 22:21) Aboto ba dödö Yesu wa ato zangai pajak samalua korupsi, hizaʼi tenga ba daʼö iʼosambuaʼö dödönia. Iʼosambuaʼö dödönia ba Wamatörö Lowalangi, sangasiwai fefu gabula dödö niha gulidanö. Ibeʼe khöda duma-duma Yesu. Böi faʼawö ita ba ngawalö zalua ba politik, mendrua manö na hulö sökhi ba atulö politik daʼö, ba tanö böʼönia na mufaigi lö sökhi ba lö atulö. Laʼosambuaʼö dödöra ira niha Keriso ba Wamatörö Lowalangi hegöi ba zatulö moloʼö Lowalangi. Börö daʼö, lö moguna tabeʼe mbua gera-erada sanandrösa ba walöʼatulö mazui tabeʼe wehede ba wolawa yaʼira.​—Mataiʼo 6:33.

11. Hewisa wanoloda niha böʼö ba wanöndra faʼatulö sindruhu?

11 Ato Zamaduhuʼö Yehowa si no mofozu ba waniboʼö lala wangera-ngera politik. Duma-dumania, fatua lö ifahaʼö ia ba zindruhu, ihalö kelas sosiologi ba universitas samösa talifusöda ira alawe ba Inggris Raya, ba ibörötaigö so khönia lala wangera-ngera si lö baga. Imane, ”Omasi uʼoʼawögö niha saitö uli börö me no lafalua khöma walöʼatulö. Hewaʼae onekhe ndraʼo fadaʼawa, hizaʼi alangu dödögu. Lö uʼila wa sindruhunia tola mutayaigö mbua-bua falöʼatulö na mubulöʼö dödö niha. Me ubörötaigö ufahaʼö ndraʼo ba Zura Niʼamoniʼö, aboto ba dödögu wa siföfönania ubulöʼö ua dödögu samösa.” So samösa dalifusöda ira alawe safusi uli zanolo yaʼia ba wombulöʼö lala wangera-ngerania. Imane nasa, ”Iadaʼa, tobali ndraʼo perintis biasa ba mbanua niha Keriso sangogunaʼö li zi lö hede, ba uforege wanuriaigö ba ngawalö niha.”

”SAEMBUGÖ WÖDAMÖ”

12. Hadia manö ngawalö ”ragi” sinangea latimbagö ira nifahaʼö Yesu?

12 Ba götö Yesu, asese latuhini politik ira sondröniaʼö ba agama. Duma-dumania, moloʼö buku Daily Life in Palestine at the Time of Christ (Faʼauri ba Palestina Me Götö Keriso), tebagi niha Yahudi ba gorahua agama si fakhili-khili ba politik. Börö daʼö, ifangelama ndra nifahaʼönia Yesu, ”Mifaigi, miʼangelama ba ragi ndra Farizaiʼo hegöi ragi Herode.” (Mareko 8:15) Me itutunö Yesu sanandrösa khö Herode, tola manö eluahania niha si fao ba politik Herode. Orahua tanö böʼö yaʼia daʼö Farizaiʼo, omasi ira na teʼefaʼö niha Yahudi ba Wamatörö Romawi. Moloʼö buku Mataiʼo, ifangelama göi ndra nifahaʼönia Yesu sanandrösa ba niha Sadukaiʼo. Ato ndra Sadukaiʼo si so dadaoma barö wamatörö Roma ba omasi ira na daʼö manö zamatörö. Ifangelama ndra nifahaʼönia Yesu sanandrösa ba ”ragi” mazui famahaʼö zi tölu orahua andrö. (Mataiʼo 16:6, 12) Sadöni dödöda yaʼia daʼö, ibeʼe wamangelama andrö Yesu lö ara me no aefa laʼandrö khönia niha enaʼö tobali ia razo.

Ifahaʼö ndra nifahaʼönia Yesu enaʼö böi faʼawö ba politik

13, 14. (a) Hana wa tola alua zi lö sökhi hegöi falöʼatulö börö ngawalö zalua ba politik faoma agama? (b) Hadia mbörö wa tebai tafalua zi lö sökhi, hewaʼae na lafalua khöda zi lö atulö? (Faigi gambara ba wamobörö wamahaʼö.)

13 Na fao agama ba ngawalö zalua ba politik, asese sibai so waʼalösökhi. Hizaʼi, ifahaʼö ndra nifahaʼönia Yesu enaʼö böi faʼawö ba politik. Daʼa mbörö wa omasi sibai ndra kafalo gere hegöi ira Farizaiʼo ba wamunu Yesu. Ataʼu ira na lafondrondrongo niwaʼö Yesu ira niha sato ba laböhöli woloʼö yaʼira. Na alua daʼö, tola taya dadaomara ba agama hegöi ba politik. Lamane wangumaʼö, ”Na tatehegö manö ifalua zimane daʼa, mamati khönia fefu niha, ba tohare niha Romawi ba wangai dadaomada hegöi soida.” (Yohane 11:48) Börö daʼö, iʼalui lala Ere Sebua sotöi Kayafa ba wamunu Yesu.​—Yohane 11:49-53; 18:14.

14 Ibaloi waʼatohare zi bongi Kayafa, aefa daʼö ifatenge zaradadu ba wondraʼu Yesu. Hizaʼi, iʼila Yesu hadia niʼera-erara sanandrösa ba wamunu yaʼia. Tobali, me fao ia manga safuria sibai khö ndra sinengenia, iʼandrö khöra ba wolohe föda. Moloʼö Yesu, dua rozi wöda tola ibeʼe khöra wamahaʼö sabölö moguna. (Luka 22:36-38) Bongi daʼö, me tohare ngawawa niha ba wondraʼu Yesu, ba mofönu sibai Wetero börö me lafalua khö Yesu walöʼatulö irege ihalö wöda ba ilau wödania khö zi samösa ira matua. (Yohane 18:10) Hizaʼi, imane Yesu khö Wetero, ”Saembugö wödamö. Fefu zamake föda ba mate ia dania ba wöda.” (Mataiʼo 26:52, 53) Hadia wamahaʼö sabölö moguna nibeʼe Yesu khö ndra nifahaʼönia? Tebai tobali ira tana khö niha gulidanö. Fatua lö alua daʼö ba mbongi si fagölö, no iʼangandröi daʼö Yesu. (Baso Yohane 17:16.) Ha Lowalangi zinangea mangeheta falöʼatulö.

15, 16. (a) Hewisa Daromali Lowalangi wanolonia niha Keriso enaʼö teʼaröuʼö ira ba gabula dödö? (b) Hadia waʼafaböʼö nifaigi Yehowa ba gulidanö andre?

15 Ihalö gangetula si fagölö talifusöda ira alawe ba Eropa tanö raya nifatunö ba wamobörö wamahaʼö. Imane, ”No uʼila wa tebai iʼasogö waʼatulö faʼalösökhi. Uʼila niha samalua si lö sökhi lua-luania mate ba tanö böʼönia ato zafatö dödö. Omuso dödögu me ifahaʼö Sura Niʼamoniʼö wa ha Lowalangi zi tola mangaʼasogö faʼatulö sindruhu ba gulidanö. Daʼö nituriaigögu ba zi 25 fakhe andre ba zilalö.” Talifusöda ira matua ba Afrika tanö raya, no ifalalini dohonia faoma ”föda eheha”, Taromali Lowalangi. (Efeso 6:17) Iadaʼa, ituriaigö waʼatulö andrö ba niha moroi ba ngawalö mado. Ba me no aefa tobali Samaduhuʼö Yehowa dalifusöda ira alawe ba Eropa bagian tengah, möi ia nihalö khö dalifusöda ira matua moroi ba soi si fatuwu ia me mböröta. Yaʼira si datölu andrö, tebulö waʼaurira börö me omasi laʼoʼö Keriso.

16 Moguna göi sindruhu-ndruhu tabulöʼö waʼaurida simane daʼö! Sura Niʼamoniʼö zangumaʼö wa niha gulidanö andrö no amaedola nasi sebua dulu ba tebai ahono ba lö irai ohahau. (Yesaya 17:12; 57:20, 21; Famaʼeleʼö 13:1) Börö ngawalö zalua ba politik andrö wa tola mofönu niha, lö fahasara dödö ba alua zi lö sökhi. Hizaʼi, lö tebulö so khöda waʼatulö hegöi fahasara dödö. Ba ginötö iʼila Yehowa gulidanö si lö fahasara dödö, tatu omuso dödönia wamaigi ono mbanuania si so fahasara dödö.​—Baso Zefania 3:17.

17. (a) Hadia zi tölu ngawalö zameʼe khöda fahasara dödö? (b) Hadia nitutunöda ba wamahaʼö aefa daʼa?

17 Ba wamahaʼö daʼa, no tafahaʼö ita moroi ba zi tölu ngawalö zameʼe khöda fahasara dödö: (1) Faduhu dödöda wa ha Famatörö Lowalangi zi tola mangatulöʼö fefu walöʼatulö, (2) böi irai faʼawö ita ba ngawalö zalua ba politik, ba si (3) tatimbagö waʼalösökhi. Tanö böʼönia zi tola mamakiko fahasara dödöda yaʼia daʼö fanahö-nahö dödö. Ba wamahaʼö aefa daʼa, tatutunö hewisa wolawada fanahö-nahö dödö, simane nifalua niha Keriso siföföna.