Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

Ahöli-höli dödöda lala wohalöwö sel ragi. Bakha ba sel ragi, tesöndra nukleus si so DNA samalua halöwö soya sibai. Enaʼö lö mate sel ragi, so ngawalö ”mesin” si no ide-ide bakha ba sel daʼö, samöfö-möfögö, solohe, ba sombulöʼö ngawalö zat tobali ö soguna ba sel daʼö.

Sindruhu Sanandrösa ba Ngawalö Zauri

Sindruhu Sanandrösa ba Ngawalö Zauri

Ngawalö zauri andrö tedou, maliwa, ba monönö waʼoya. Daʼö mbörö wa tohude ba sökhi sibai gulidanö si toröi yaʼita. Iadaʼa, itugu oya zaboto ba dödöda sanandrösa ba ngawalö zauri. Hadia zi tola taʼila sanandrösa ba mböröta waʼauri? Nehegö ngawalö zindruhu andre.

Fefu ngawalö zauri sahöli-höli dödöda lö so manö ia na lö börö-börö. Ngawalö zauri andrö tewöwöi ia moroi ba ngawalö sel. Sel daʼö hulö pabrik side-ide samalua halöwö soya sibai ba sahöli-höli dödö enaʼö tola anau gölö ngawalö zauri ba monönö waʼoyania. So göi sel ba ngawalö zauri si no öna-öna. Nehegö sambua organisme si ha sambua sel si so ba ragi roti. Na mufaedogö ia ba sel niha, te no öna-öna sibai sel ragi andrö. Hizaʼi sindruhunia, ahöli-höli dödöda lala wohalöwö sel ragi. Bakha ba sel ragi, tesöndra nukleus si so DNA samalua halöwö soya sibai. Enaʼö lö mate sel ragi, so ngawalö ”mesin” si no ide-ide bakha ba sel daʼö, samöfö-möfögö, solohe, ba sombulöʼö ngawalö zat tobali ö soguna ba sel daʼö. Na no ahori gönia, idaʼi-daʼi wohalöwö sel daʼö ba lö ara tebato manö. Daʼö mbörö wa lö mate ragi roti hewaʼae na no ara muʼiröʼö. Ifuli zui mohalöwö ragi daʼö na mufaruka ia ba kue.

No hauga ngafulu fakhe laforege ira ilmuwan ba wamahaʼö yaʼira sanandrösa ba sel ragi enaʼö aboto ba dödöra sel niha. Hizaʼi, oya nasa zi lö laʼila. Imane Ross King, samösa profesor ba Chalmers University of Technology si so ba Swedia, ”Alimagö sibai, ha ba wangalui hewisa lala wohalöwö ragi, ambö faʼato ndra ahli biologi si tola fao ba ngawalö penelitian sinangea mufalua.”

Hewisa moloʼö yaʼugö? Ahöli-höli sibai dödöda ba lala wohalöwö sel ragi si no öna-öna. Hadia so manö ia lö börö-börö? Mazui, hadia so zamazökhi yaʼia?

Fefu ngawalö zauri ahori so DNA. Tefaʼanö DNA moroi ba ngawalö molekul nifotöi nukleotida. Ero sambua sel niha tesöndra 3,2 miliar nukleotida, ba no faböʼö-böʼö lala wamaʼanö yaʼia irege tola ifazökhi enzim hegöi protein.

Lö duhu wa tola ifazökhi pola satulö si sara nukleotida si no öna-öna na lö börö-börö. Faʼaluania ha 1 banding 10150 (1 diikuti 150 angka nol).

Sindruhunia, lö hadöi ilmuwan si tola mamaduhuʼö wa tola tumbu ngawalö zauri moroi ba zi lö noso.

No sahöli-höli dödö waʼauri niha. So khöda waʼabölö enaʼö sindruhu-ndruhu owua-wua dödöda ba waʼauri. Tola möi ita manörö-nörö, fariawö, ba faböʼö wangoromaʼöda faʼomasi moroi ba ngawalö zauri tanö böʼö. Tola tarasoi ngawalö gö hegöi hua, tarongo li, ba taʼila laʼa-laʼa hegöi pemandangan. Tola göi taʼera-era hadia zomasi ita tafalua ba zi so miföna ba hadia lua-lua waʼaurida.

So zangumaʼö wa tola tafalua daʼö börö evolusi enaʼö auri ita ba mongaʼötö. Moloʼö yaʼugö, hadia atulö niwaʼöra andrö? Mazui, hadia daʼö zi tobali tandra wa faʼauri andre buala moroi khö Zomböi sangomasiʼö yaʼita?