Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

Hadia Öʼila?

Hadia Öʼila?

Hadia sindruhu no irai auri Morodokhai me götö föna?

MORODOKHAI andrö samösa niha Yahudi samalua halöwö si tohude nitutunö ba mbuku Gesitera. Yaʼia andrö samösa niha niʼoloiʼö sohalöwö ba gödo razo Weresia me böröta abad si lima SM, yaʼia daʼö ”me götö [Razo] Ahasiwero”. (Iadaʼa ato zangumaʼö wa Ahasiwero andrö Xerxes I.) Me luo daʼö, lö mofozu gera-era si lö sökhi ba wamunu Razo börö wanolo khö Morodokhai. Börö me iʼandrö sibai saohagölö Razo, andrö wa itatugöi enaʼö mufosumange Morodokhai föna niha sato. Ba gafuriata me no mate Hamano (udu Morodokhai hegöi niha Yahudi tanö böʼö), ifataro Morodokhai andrö Razo tobali perdana menteri. Börö dadaomania andrö, tola ibeʼe gamakhoita si tobali fangefa niha Yahudi fefu si so ba Wamatörö Weresia enaʼö lö mate ira.—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Me böröta abad si 20, so ösa niha sagatua-tua ba sejarah sangumaʼö wa buku Gesitera andrö ha manö-manö ba lö irai so Morodokhai. Hizaʼi me döfi 1941, lasöndra ira arkeolog dandra-tandra sangoromaʼö wa Morodokhai nitutunö ba Zura Niʼamoniʼö sindruhu so. Hadia nisöndrara?

Lasöndra ira peneliti hurufo Weresia nisura ba dambu laʼuri sanötöi töi Marduka (ba li khöda Morodokhai). Halöwönia yaʼia daʼö soʼamakhaita ba zura-sura mazui soʼamakhaita ba wangerai kefe ba Zusa. Itutunö göi samösa ahli sejarah moroi ba soi tanö ba Gatumbukha sotöi Arthur Ungnad, wa hurufo nisöndra andrö yaʼia daʼö hurufo siföföna sibai sanötöi töi Morodokhai, baero Zura Niʼamoniʼö.

Ba gafuriata, lafoʼeluaha ira niha sagatua-tua mato hauga ribu hurufo Weresia tanö böʼö. So ösa ba gotaluania ngaʼörö gara nisöndra ba gadudula mbanua Persepolis, si so ba nahia wangiröʼö harato sahatö ba göli mbanua. So ngaʼörö gara andrö ba götö Xerxes I ba musura ia ba li niha Gelama. Ösi ngaʼörö gara andrö yaʼia daʼö döi-töi niha nisura göi ba mbuku Gesitera. a

Töi Morodokhai (Marduka) nisura ba dambu laʼuri ba hurufo Weresia

So ösa ngaʼörö gara Persepolis sanutunö töi Marduka yaʼia daʼö sekretaris sohalöwö ba gödo razo ba Zusa sagötö wamatörö Xerxes I. Ba zi sambua ngaʼörö gara, mutötöi Marduka andrö samösa samoʼeluaha. Tefaudu daʼö ba niwaʼö Zura Niʼamoniʼö sanandrösa khö Morodokhai. Yaʼia andrö sohalöwö ba gödo Razo Ahasiwero (Xerxes I), ba si löʼö-löʼönia so dombua li niʼilania. Asese modadao Morodokhai ba zinga mbawa göli ba Zusa. (Est. 2:19, 21; 3:3) Bawa göli andrö yaʼia daʼö tomosa sebua nahia ndra sohalöwö ba gödo razo.

Oya waʼafagölö Marduka nitutunö ba ngaʼörö gara andrö faoma Morodokhai nitutunö ba Zura Niʼamoniʼö. Auri ira ba ginöto hegöi nahia si fagölö, laʼokhögö dadaoma si fagölö, ba mohalöwö ira ba nahia si fagölö. Daʼa fefu zangoromaʼö wa Marduka hegöi Morodokhai andrö no niha si fagölö.

a Me döfi 1992, ifazökhi sambua artikel Profesor Edwin M. Yamauchi sanutunö dafulu döi-töi nisura ba hurufo Persepolis, si no musura göi ba mbuku Gesitera.