Faigi nösi

Faigi ba gangolifa

Hadia Öʼila?

Hadia Öʼila?

Hadia sangoʼaya Yesu, me ibeʼe duma-duma ”asu”?

Nadu nono side-ide sololohe ono nasu; moroi ba Yunani mazui Roma (mufazökhi ba gotalua abad siföföna SM faoma abad si dua M)

Samuza inötö, me so Yesu baero ba nola Gizaraʼeli ba Provinsi Siria, Roma. So samösa ndra alawe Yunani sangandrö tolo khönia. Me itema li ndra alawe andrö, ifagölösi niha si tenga niha Yahudi ba ”nasu”. Moloʼö Huku Moze, no salakha nasu andrö. (III Moze 11:27) Tobali, hadia daʼö geluahania wa iʼoʼaya ndra alawe andrö Yesu hegöi ira niha si tenga niha Yahudi?

Tenga. Omasi itandrösaigö Yesu wa daʼö gohitö dödönia yaʼia daʼö ba wanolo niha Yahudi, simane nitutunönia khö ndra nifahaʼönia. Tobali, imane khö ndra alawe Yunani andrö, ”Lö tola lahalö gö ndraono, ba wameʼe ö nasu.” (Mataiʼo 15:21-26; Mareko 7:26) Ba niha Yunani hegöi Romawi, no urifö omasiö nasu andrö. Si toʼölönia, toröi nasu andrö ba nomo zokhö yaʼia ba fawude-wude ia ba ndraono. Tobali, fogaoni ”asu” tola manö fogaoni si sökhi. Aboto ba dödö ndra alawe Yunani andrö hadia geluaha wehede Yesu ba itema li, ”Sindruhu Tua, ba laʼa saʼatö asu gakhö-khöla, saekhu tou, na manga zokhö yaʼira.” Börö me so wamati ndra alawe andrö, daʼö mbörö wa isuno ia Yesu ba ifadöhö nononia alawe.​—Mataiʼo 15:27, 28.

Hadia tefaudu mbua wangera-ngera Waulo ba wotaha fofanö ba nasi?

Sambua gambara göfa sebua si no mutoto (abad siföföna M)

Me itörö göfa Faulo weʼamöi ba Italia, moguna ilawa nangi köfa andrö. Me molombase ira, ibeʼe mbua wangera-ngerania Faulo ba wotaha fofanö. (Halöwö Zinenge 27:9-12) Hadia tefaudu mbua wangera-ngerania andrö?

Niha sasese manörö asi ba ginötö daʼö laʼila wa mosikho na mutörö Laut Tengah ba mbaŵa sokafu-kafu. Iʼotarai talu mbaŵa si Felezara ofeta talu mbaŵa si Tölu, tebai itörö köfa nasi andrö. Hizaʼi, fofanö nitutunö Waulo tefalua ia ba mbaŵa si Siwa mazui baŵa si Fulu. Sanandrösa ba wofanö ba nasi, imane samösa sanura moroi ba Roma sotöi Vegetius (abad si öfa M) ba mbukunia Epitome of Military Science, ”So so mbaŵania ahono nasi, ba mbaŵa tanö böʼö tebai mutatugöi, ba so göi mbaŵania sindruhu-ndruhu tebai.” Itutunö Vegetius wa iʼotarai 27 mbaŵa si Lima ofeta 14 mbaŵa si Siwa, ahono nasi. Hizaʼi, iʼotarai 15 mbaŵa si Siwa ofeta 11 mbaŵa si Felezara ba iʼotarai 11 mbaŵa si Tölu ofeta 26 mbaŵa si Lima, lö faʼatatu zalua ba nasi. Börö me asese mofanö-fanö Waulo, tatu iʼila fefu daʼö. Tatu laʼila göi daʼö solohe hegöi sokhö köfa, hizaʼi lö laʼoʼö mbua wangera-ngera Waulo. Lua-luania ahöndrö göfa andrö.​—Halöwö Zinenge 27:13-44.