1, 2. (a) Kamata fēfē e fakamauaga? (e) Ko e heigoa ne lata he tagata taane mo e fifine fakamua ke mailoga hagaao ke he fakamauaga? (Kikite fakatino he kamataaga.)

KO E aga pauaki he tau tagata ke faitaane mo e faihoana. Kamata fēfē e fakamauaga ti ko e heigoa e kakano? He iloa e mena ia kua lagomatai a tautolu ke kitia e onoonoaga hako mo e monuina he fakamauaga. Tufuga he Atua e tagata fakamua ko Atamu ti tala age ke fakahigoa e tau manu. Kitia e Atamu kua igatia e manu mo e hoa, ka e “nakai moua ha lagomatai ke lata mo ia.” Ne fakapulumohea he Atua a Atamu ti uta e ia e kahokaho mo e tufuga aki e fifine. Age e ia e fifine ki a Atamu ti eke ai mo hoana haana. (Totou Kenese 2:20-24.) Ko e fakamauaga mogoia ko e mena fakaalofa mai he Atua.

² Loga e tau fakamui ne liu a Iesu fatiaki e tau mena ne talahau e Iehova he kaina ko Etena: “Ko e mena ia ke toka ai he tane hana matua tane mo e hana matua fifine, ka e fakalataha mo e hana hoana; ati eke ai a laua mo tino taha?” (Mataio 19:4, 5) Ha kua tamai he Atua e kahokaho ia Atamu ke tufuga aki  e fifine, kua lata e hoa ke mailoga kua tino taha a laua. Nakai manako a Iehova ke tau vevehe e hoa po ke loga e hoa he taha magaaho.

3. Ko e heigoa e kakano aoga lahi he fakamauaga?

³ Kua fiafia a Atamu ke he hoana haana ti fakahigoa e ia ko Eva. Ko e lagomatai haana a ia. Fiafia tokoua a Atamu mo Eva he eke mo taane mo e hoana. (Kenese 2:18) Ko e aoga he fakamauaga ke fakapuke e lalolagi he fanafanau. (Kenese 1:28) Ko e tau fanau ne fakaalofa ke he tau mamatua ha lautolu ka e hoko ni ke he magaaho fakamui ti toka a laua ka e kamata ha lautolu a tau magafaoa. Fakapuke he tau tagata e lalolagi he fanafanau ti eke ai mo parataiso.

4. Ko e heigoa e mena ne tupu ke he fakamauaga fakamua?

⁴ Kua kelea e fakamauaga fakamua ha kua nakai omaoma a Atamu mo Eva ke he Atua. Ko e “gata tuai” ko Satani ko e Tiapolo ne fakahehē a Eva ke kai e fua he akau mai he “akau ke iloa ai e mitaki mo e kelea” ka foaki ki a ia e iloilo pauaki. Pehē a Satani ka kai a Eva mai he akau to fakaatā a ia ke fifili e mena mitaki mo e kelea. Nakai fakalilifu e Eva a Atamu ha kua kai e ia e fua he akau ka e nakai tutala fakamua a ia ki a Atamu. Ti nakai omaoma a Atamu ke he Atua he talia e fua akau ne age he hoana haana.​—Fakakiteaga 12:9; Kenese 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Ko e heigoa ka ako e tautolu mai he tali ha Atamu mo Eva ki a Iehova?

⁵ He hūhū e Atua ki a laua, ne tukupau e Atamu e hoana haana. Pehē a ia: “Ko e fifine ne ta mai e koe ke fakalataha mo au, ne ta mai e ia e fua akau kia au, ti kai ai e au.” Ne tukupau e Eva e gata tuai he fakahehē a ia. (Kenese 3:12, 13) Talahau e Atamu mo Eva e tau piuaga lolelole ha ko e nakai mahani omaoma ha laua ti fakafili e Iehova a lautolu ia ne totoko. Ko e fakafifitakiaga hataki a lautolu ma tautolu! Ke kautū e fakamauaga kua lata he taane mo e hoana ke omaoma ki a Iehova mo e fai fakalagoaga ke he tau mahani ni ha laua.

6. Fakamaama fēfē e koe e Kenese 3:15?

⁶ Pete ne mena ne taute e Satani i Etena, mataala a Iehova ke fai amaamanakiaga e tagata he vahā anoiha. Ko e amaamanakiaga nei kua moua he perofetaaga fakamua he Tohi Tapu. (Totou Kenese 3:15.) To fakakite he perofetaaga ia to tatuki he “fanau” he “fifine” a Satani. Ko e tau mena momoui fakaagaaga mahani fakamooli i luga he lagi ne tata e fakafetuiaga mo e Atua. Tuga kua eke a lautolu mo hoana ki a Iehova. Ka e to fakafano mai e taha he matakau ia ke “tatuki” a Satani. Ti fai mena ka taute he tama ke liuaki mai ke he tau tagata omaoma e mena ne fakagalo he hoa fakamua. To moua he tau tagata omaoma e kotofaaga ke momoui tukulagi he lalolagi tuga ni he finagalo e Iehova.​—Ioane 3:16.

7. (a) Ko e heigoa e mena ne tupu ke he fakamauaga tali mai he totokoaga ha Atamu mo Eva? (e) Ko e heigoa ne tuku mai he Tohi Tapu ke lata mo e tau taane mo e tau hoana?

 ⁷ Lauia kelea e fakamauaga ha ko e totokoaga ha Atamu mo Eva ti putoia pihia foki e tau fakamauaga oti. Ma e fakatai, ko Eva mo e tau fifine oti kua mamahi lahi mahaki ka fanafanau. Manako lahi mahaki e tau logonaaga he tau fifine ma e tau taane ha lautolu ka e fakapehia he tau taane e tau hoana ha lautolu ti hokotia foki ke ekefakakelea a lautolu tuga he kitia e tautolu he vahā nei. (Kenese 3:16) Amanaki a Iehova ke he tau taane ke eke mo tau ulu fakaalofa ka e amanaki a ia ke he tau hoana ke fakalilifu ke he tau taane ha lautolu. (Efeso 5:33) Ka gahua tokoua e tau hoa mau to fakatote ai e tau lekua.

8. Ko e heigoa e fakamauaga tuai ke he faitaane mo e faihoana tali mai he vahā ha Atamu ke hoko ke he Fakapukeaga?

⁸ Ato mamate a Atamu mo Eva na fai fanau a laua. (Kenese 5:4) Ko e tama taane fakamua ha laua ko Kaino ne mau e taha mai he magafaoa. Talahau he Tohi Tapu, ko e magafaoa ha Kaino ko Lameko ne ua e hoana. (Kenese 4:17, 19) Mai he magaaho ha Atamu ke hoko ki a Noa ne tokogahoa ni ne tapuaki ki a Iehova. Ko e falu ha lautolu ia ne mahani fakamooli ko Apelu, Enoka, mo Noa mo e haana a magafaoa. He vahā ha Noa, ne talahau he Tohi Tapu kua “kitia ai he tau tama tane he Atua e tau tama fifine he tau tagata kua mitaki ni a lautolu.” Ti “faihoana ai kia lautolu oti ne loto a lautolu ki ai.” Ka ko e mena fakaliga kehe anei ti ko e tau agelu ia mo e tau fifine ne fanafanau e tau tagata makimaki ne vale lahi ne fakahigoa ko e tau Nefalimi. He magahala ia, “kua lahi ni e mahani kelea he tau tagata ke he lalolagi,” ti “ko e tau fatuakiloto oti foki he tau manatu he tau loto ha lautolu, ko e kelea hokoia ni ke he tau aho oti kana.”​—Kenese 6:1-5.

9. Ko e heigoa e mena ne taute e Iehova ke he tau tagata mahani matahavala he vahā ha Noa, ti ko e heigoa kua fakaako e tautolu mai he mena ne tupu he magaaho ia?

⁹ Pehē a Iehova to fakahoko e ia e fakapukeaga lahi ke he lalolagi ke moumou e tau tagata matahavala oti. Ko Noa “ko e ogo he tututonu,” ne tala age ke he tau tagata ia hagaao ke he Fakapukeaga ka hoko mai. (2 Peteru 2:5) Ka e nakai fanogonogo a lautolu ki a Noa ha kua lavelave a lautolu ke he tau momoui ni ha lautolu, putoia e tau fakamauaga. Fakatatai e Iesu e vahā ha Noa ke he vahā ha tautolu. (Totou Mataio 24:37-39.) He vahā nei, laulahi he tau tagata ne nakai fanogonogo ke he tala mitaki he Kautu he Atua. Fakamatala e tautolu e tala mitaki nei ato hoko mai e moumouaga ke he lalolagi. Ko e heigoa e fakaakoaga kua moua e tautolu mai he magaaho he Fakapukeaga? Nakai lata a tautolu ke fakaatā e tau mena tuga e fakamauaga mo e fanafanau ke eke mo mena ne mua e aoga ti galo e tautolu e tata mai he aho he Atua.

10. (a) He tau motu loga, ko e heigoa e mahani feuaki ne tupu lahi he tau momoui ha lautolu? (e) Fakatoka fēfē e Aperahamo mo Sara e fakafifitakiaga mitaki he fakamauaga ha laua?

¹⁰ Ko Noa mo e haana a tau tama taane tokotolu ne takitaha ni e hoana. Ka e mole  e Fakapukeaga, tokologa e tagata taane ne loga e hoana. Ko e aga mau e mahani feuaki he falu motu ti eke foki mo vala he aga fakalotu. He magaaho ne hiki atu a Aperahamo mo Sara ki Kanana ne takatakai a laua he tau tagata mahani feuaki ne nakai fai fakalilifu ke he fakamauaga. Moumou e Iehova e maaga ha Sotoma mo Komora ha kua lahi e mahani kelea he tau tagata i ai. Kehe a Aperahamo mai he tau tagata nā. Ko ia ko e ulu magafaoa mitaki ti fakatoka e Sara e fakafifitakiaga mitaki ko e hoana omaoma. (Totou 1 Peteru 3:3-6.) Ne eketaha a Aperahamo ke mau e tama taane haana ko Isaako mo e fifine ne tapuaki ke he Atua. Ti eke pihia foki e Isaako ke he tama haana ko Iakopo, ne kua eke e tau tama haana mo tau tupuna he magafaoa 12 ha Isaraela.

11. Puipui fēfē he Fakatufono faka-Mose e tau Isaraela?

¹¹ Taute e Iehova he magaaho fakamui e maveheaga, po ke fakamooliaga mo e motu ha Isaraela. Ne tuku age e ia e Fakatufono faka-Mose ne lagomatai ke puipui e tau taane mo e tau hoana mo e ha laua a tapuakiaga ki a Iehova. Ma e fakatai, ha ha i ai e tau matafakatufono hagaao ke he aga fakamotu he fakamauaga ne putoia e hoana loga. Kua nakai lata mogoia he tau Isaraela ke mau mo e tau tagata tapuaki fakavai. (Totou Teutaronome 7:3, 4.) Ka tutupu e tau lekua hagahaga kelea he fakamauaga, maeke he tau motua ke foaki e lagomatai. Ha ha i ai foki e tau matafakatufono ke lata mo e nakai mahani fakamooli, mahekeheke, mo e tuahā. Fakaatā e tau vevehe ka e ha ha i ai e matafakatufono kua fakatū ke puipui e taha hoa. Ma e fakatai, maeke e taane ke vevehe e hoana haana ha ko e “mena kelea.” (Teutaronome 24:1) Nakai fakamaama he Tohi Tapu e mena kelea, ka e nakai lata e taane ke fakaaoga e tau hepehepe ikiiki ke vevehe aki haana hoana.​—Levitika 19:18.

12, 13. (a) Fehagai fēfē e falu tagata taane ke he tau hoana he vahā ha Malaki? (e) He vahā nei ka fano e tagata kua papatiso mo e taha hoa foki, ko e heigoa e fua ka tupu mai?

¹² He vahā ha Malaki ne lali fakalahi e tau taane Iutaia ke vevehe e tau hoana ha lautolu. Ne vevehe he tau tagata taane ia e tau hoana ha lautolu ke mau mo e tau fifine fuata po ko lautolu ne nakai tapuaki ke he Atua. He vahā ha Iesu ne vevehe agaia he tau tagata taane Iutaia e tau hoana ha lautolu “ha ko e tau mena oti.” (Mataio 19:3) Vihiatia e Iehova e tau vevehe fakalialia pihia.​—Totou Malaki 2:13-16.

¹³ He vahā nei ko e mahani nakai fakamooli he fakamauaga kua nakai talia ke he tau tagata ha Iehova ka e tupu agaia e mena ia. Manamanatu la ka vevehe he matakainaga kua mau e hoa haana ti mau mo e taha tagata kehe. Ka nakai fakatokihala e tagata ia to tuku a ia ki tua ke fakameā e fakapotopotoaga. (1 Korinito 5:11-13) Kua lata he tagata ke “fua mai [e] tau fua ke lata mo e tokihala” ato liu ke talia mai ki loto. (Luka 3:8; 2 Korinito 2:5-10) Nakai fakatoka magaaho ato liu e tagata ia ke fakaatā mai ki loto. Liga taha po ke molea e tau ke kitia e fakatokihala haana ato maeke ke talia ki loto he fakapotopotoaga. He mogoia foki kua maeke a ia ke ‘tu ki mua he  nofoa fakafili’ he Atua.​—Roma 14:10-12; kikite The Watchtower, Novema 15, 1979, lau 31-32.

14. Ko e heigoa e kakano aoga ne fakatū he Fakatufono?

¹⁴ Molea tuai e 1,500 tau he nonofo e tau Isaraela i lalo he Fakatufono faka-Mose. Lagomatai he Fakatufono e tau tagata he Atua ke he loga e puhala. Ma e fakatai, ne lagomatai he tau matapatu fakaakoaga a lautolu ke fakamafola e tau lekua fakamagafaoa mo e takitaki a lautolu ke he Mesia. (Kalatia 3:23, 24) He mate e Keriso ne fakaoti foki e Fakatufono ti fakatū he Atua e fakatokaaga foou. (Heperu 8:6) Ka e ha ha i ai falu mena he Fakatufono faka-Mose ne nakai fakaatā ma e tau Kerisiano.

15. (a) Ko e heigoa e tuaga he fakamauaga he fakapotopotoaga Kerisiano? (e) Ko e heigoa e tau mena kua lata he Kerisiano ke taute ka manamanatu ke tau vevehe?

¹⁵ Taha aho ne hūhū e tau Farasaio ki a Iesu hagaao ke he fakamauaga. Tali e Iesu kua fakaatā he Atua e tau Isaraela ke tau vevehe i lalo he Fakatufono faka-Mose pete ni nakai ko e finagalo he Atua a ia mai he kamataaga. (Mataio 19:6-8) Fakakite he fakamaamaaga ha Iesu hagaao ke he tuaga he Atua ke he fakamauaga kua fakaatā ke he tau Kerisiano mogonei. (1 Timoteo 3:2, 12) Kua lata e hoa mau ke “tino taha.” Ko e fakaalofa ha laua ke he Atua mo e ki a laua ni ka fakatumau a laua. Nakai fakaatā e hoa kua tau vevehe ka e nakai lauia e mahani feuaki ke liu ke mau foki. (Mataio 19:9) Liga fifili he tagata ke fakamagalo e hoa ne feuaki ka kua fakatokihala. Mena nei ne tupu ki a Hosea ne fakamagalo a Komeri ko e hoana mahani feuaki haana ati fakamagalo e Iehova e tau Isaraela ne fakatokihala. (Hosea 3:1-5) Lafi ki ai, ka iloa he taane po ke hoana ka mahani feuaki e hoa haana ti taute e mahani fakataane mo e fifine mo ia ne agahala, kakano e mena nei kua fakamagalo e ia e hoa haana. Nakai liu foki lauia e tuaga he tau vevehe ne fakakite mai he Tohi Tapu.

16. Ko e heigoa ne talahau e Iesu hagaao ke he nofo tokotaha?

¹⁶ Pehē a Iesu ko e mahani feuaki ni ne kua lata e Kerisiano ke tau vevehe. Kua fatiaki e ia ko e moui nofo tokotaha ma “lautolu kua foaki atu ki ai.” Pehē a Iesu: “Ko ia kua maeke ke talia, kia talia ai e ia.” (Mataio 19:10-12) Tokologa ne fifili ke nonofo tokotaha ha ko e manako ke fekafekau ki a Iehova mo e nakai fakatauhele. Kua lata ke nava ki a lautolu ha ko e tau fifiliaga ha lautolu!

17. Ko e heigoa ka lagomatai e Kerisiano kua lata a ia ke mau?

¹⁷ Ko e heigoa ka lagomatai e tagata ke fifili ke nofo tokotaha po ke fai tokoua? Kua lata he tagata ke feaki e manako ke nofo tokotaha. Ne fakamafana e Paulo e nofo tokotaha. Ka e pehē foki a ia: “Ko e feuaki, kia igatia e tane mo e hana hoana, kia igatia foki e fifine mo e hana tane.” Lafi e Paulo: “Kaeke kua nakai maeke ia lautolu ke fakauka, kia fai hoana mo e fai tane a lautolu, nukua mitaki ke fai hoana, ka e kelea he vela.” Ti liga fifili e tagata ke mau ke kalo kehe he tau manako velagia fakataane mo e fifine kua takitaki a ia ke taute e mahani mulumō po ke feuaki. Ka e lata a lautolu ne nonofo tokotaha ke iloa kua momotua nakai a lautolu ke fai tokoua.  Pehē a Paulo: “Kaeke kua manatu taha kua mahani fuafuakelea ke he tamafine hana, ka lahi tuai a ia, mo e mena aoga foki ke pihia kia eke a e ia e mena kua loto ki ai, nakai hala ai a ia, kia fakalataha a laua mo e hana tane.” (1 Korinito 7:2, 9, 36; 1 Timoteo 4:1- 3) Kua nakai lata ke fakaohooho taha ke fai tokoua ha kua malolō e manako fakataane mo e fifine he vahā fuata. Ko e tagata ia kua nakai fahia ke he tau matagahua he fakamauaga.

18, 19. (a) Kamata fēfē e fakamauaga faka-Kerisiano? (e) Ko e heigoa ka fakatutala ki ai he vala tala ka mui mai?

¹⁸ Ko e fakamauaga Kerisiano kua lata ke kamata aki e matakainaga taane po ke matakainaga fifine ne papatiso ne fakaalofa ki a Iehova mo e loto katoa. Lata foki a laua ke fefakaalofaaki hokulo ki a laua ni mo e manako ke nonofo tukumalagi. To fakamonuina e Iehova a laua ha kua muitua a laua ke he fakatonuaga “kia lata mo e Iki.” (1 Korinito 7:39) To fakatumau e fakamauaga ha laua ke kautū ha kua muitua e laua e fakatonuaga he Tohi Tapu.

¹⁹ He vahā nei kua nonofo a tautolu he “tau aho fakamui” ti tokologa ne nakai moua ai e tau mahani ke lata mo e fakamauaga ne kautū. (2 Timoteo 3:1-5) He vala tala ka mui mai to fakatutala a tautolu ke he tau matapatu fakaakoaga uho he Tohi Tapu ka lagomatai e fakamauaga ke kautū mo e fiafia pete ne tau lekua ka fakafehagai mo laua. To lagomatai he mena nei a laua ke ō he puhala he moui tukulagi.​—Mataio 7:13, 14.