KUA 12 e tau haaku he moui he mailoga e au kua fai mena uho au ke foaki. He toloaga, ne hūhū mai e matakainaga taane ki a au kua fia manako nakai au ke fakamatala. Pete he nakaila fakamatala au, ne pehē au, ē. Ne o atu a maua ke he fonua ti mai e ia e falu tohi tote hagaao ke he Kautu he Atua. Ti pehē a ia: “Fano a koe ke he tau tagata he faahi kō he puhalatū ka e fano au he faahi e.” Hopoate au ka e fakamatala agataha au mai he taha fale ke he taha fale. Ofo lahi au he nakai leva ti oti e tau tohi haaku he foaki. Maaliali ai, kua manako e tau tagata tokologa ke he mena ne foaki e au.

Fanau au he 1923 i Chatham, Kent i Igilani. He tau tau ia he mole e Felakutaki I he Lalolagi, ne amanaki e tau tagata ke eke e lalolagi mo matakavi mitaki. Ka e nakai hoko e mena nei ti hogohogo manava e tokologa, pihia mo e tau matua haaku. Hogohogo manava foki a lautolu ke he tau akoako he Lotu Papatiso ne fiafia ke moua e tau tuaga tokoluga he lotu. Kavi ke he hiva e tau haaku, ne kamata e matua fifne haaku ke fano ke he fale he International Bible Students Association ne taute e “tau vahega,” po ke tau feleveiaaga he Tau Fakamoli a Iehova. Taha e matakainaga fifine ne tala mai ki a mautolu ko e tau fanau e tau fakaakoaga he Tohi Tapu ne fakavē ke he Tohi Tapu mo e tohi The Harp of God. Fia loto au ke he mena ne fakaako e au.

Ko e fuata mui, ne fiafia au ke tala age ke he tau tagata e amaamanakiaga mai he Kupu he Atua. Fa fakamatala tokotaha au mai he taha fale ke he taha fale, ka e he fakamatala au mo e falu, ne lahi e mena ne fakaako e au. Ma e fakatai, taha aho ne ō a maua mo e matakainaga taane motua ke he fonua, fakatemole e maua e akoako ti pehē au, “Ko e koti a nā.” Ne fakatū he matakainaga e pasikala taholi haana ti pehē ki a au ke nonofo hifo mo ia he patu akau. Hūhū a ia: “Ko hai ne atu e pule ki a koe ke fakafili ko hai e koti? Fiafia ni a taua ke tala age ke he tau tagata e tala mitaki ti toka e fakafili ki a Iehova.” Magahala ia, ne loga e mena ne fakaako e au hagaao ke he fiafia ne moua mai he foaki atu.​—Mataio 25:31-33; Gahua 20:35.

Taha matakainaga taane foki ne fakaako ki a au, ke moua e fiafia he foaki atu kua lata a tautolu ke fakauka fakatekiteki he falu magaaho. Nakai fiafia e hoana haana ke he Tau Fakamoli a Iehova. Taha mogo ne uiina he matakainaga au ke he kaina haana ke kai taha mena. Ita lahi e hoana ha kua fano e matakainaga ke fakamatala ti tolo agataha e tau pekete tī ki a maua. Ne liuaki mo e nakai ita he matakainaga e tau tī ki loto he pekete. Fai tau he mole, ne  palepale e fakauka haana he papatiso e hoana ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova.

Ia Sepetema 1939, he 16 e tau haaku ne fakailoa kua felakutaki a Peritania mo Sihamani. Ia Mati 1940, ne papatiso au mo e matua fifine haaku i Dover. Ia Iuni 1940, ne kitekite au mai he sitepe he faahi mua ke he tau kautau tokoafe ne heke he tau tulaki. Ne hao a lautolu mai he Malētau ha Dunkirk. Kitia e au e loto malipilipi mo e nakai fai amaamanakiaga ha lautolu. Manako lahi au ke tala age ki a lautolu e Kautu he Atua mo e amaamanakiaga ma e vahā anoiha. He matahiku he tau ia ne kamata a Sihamani ke pomu a Peritania. He tau pō oti ne felele e tau vakalele pomu ha Sihamani he matakavi ha mautolu. Ne matakutaku a mautolu he logona e tau leo he tau pomu ne mokulu. He pogipogi hake ne kitia e mautolu e tau fale kua malona he matakavi katoa. Lagomatai he tau mena nei ne tutupu au ke mailoga lahi ko e Kautu ni e amaamanakiaga haaku ma e vahā anoiha.

He 1941, ne kamata e fekafekau mau haaku, ko e kamataaga he puhala he moui ne taute au ke fiafia lahi. Na gahua au he Royal Dockyard i Chatham he fakaako ke talaga e tau toga. Manako e tau tagata tokologa ke he gahua nei ne loga e fua mitaki ka moua mai ai. Ka e fitā he iloa he tau fekafekau ha Iehova kua nakai lata e tau Kerisiano ke felakutaki mo e taha motu. He tau 1941, ne maama foki e mautolu kua nakai lata ke lalago e tau laliaga ke talaga e tau kanavaakau tau. (Ioane 18:36) Ha ha i ai e uaafo ne talaga e tau sapamalini (submarine), ti fifili au ko e magaaho a ia ke toka e gahua haaku mo e kamata e fekafekau mau. Ko e kotofaaga fakamua haaku ko Cirencester, ko e taone fulufuluola i Cotswolds.

He 18 e tau haaku, ne fano au ke he fale pouli ke hiva e mahina ha kua nakai talia e au ke hū he kautau. Kelea e loto haaku he pahu e gutuhala he poko haaku ti toka au tokotaha. Ka e nakai leva ti kamata e tau leoleo mo e tau tagata he fale pouli ke hūhū ko e ha ne haia au i loto, ati fiafia au ke fakamaama ki a lautolu e tua haaku.

He hau au ki fafo he fale pouli, ne fakalataha au mo Leonard Smith, * ti fakamatala a maua ke he tau taone loga he faahimotu i Kent, ko e matakavi ne omai ai a maua. Ke pomu a London, ne felele e tau vakalele Nazi i luga ha Kent. Kamata he 1944, molea e afe he tau pomu ne mokulu i Kent. Ko e tau pomu nei ko e tau vakalele holo mafiti ne nakai fai tagata fakaholo ti kua puke he tau pomu. Ka logona e mautolu kua mate e enisini, iloa e mautolu fai sekone he  mole to tō hifo e vakalele ti pā. Matakutaku e tau tagata oti. Magaaho ia, ne fakaako Tohi Tapu a maua mo e magafaoa ne tokolima. Falu mogo ne nonofo a mautolu i lalo he laulau lapatoa ne talaga ke puipui aki a mautolu ka malolo e fale. Ne papatiso e magafaoa oti ia he mogo fakamui.

He oti e felakutaki, ne paionia au ke ua e tau he faahi toga ha Ireland. Ne ō a maua he taha gutuhala ke he taha gutuhala mo e talahau ko e tau misionare a maua mo e ole ke he taha mena ke nonofo ai. Foaki e maua e tau mekasini he puhalatū. Ka e kehe lahi a Ireland mai i Igilani. Laulahi ne logona hifo kua goagoa a maua ke manamanatu to talia he tau tagata a maua he motu Katolika ia! Taha e tagata ne fakamatakutaku ke fakamamahi a maua, ne gugū au ke he leoleo, ka e pehē a ia, “Ko e heigoa ne amanaki a koe ki ai?” Nakai mailoga e maua e lahi he pule he tau akoako. To nakai fai gahua e tau tagata ka talia e lautolu e tau tohi ha maua. Ti peehi ki a maua ke o kehe he mena ne nonofo a maua.

Nakai leva ti iloa e maua ka hohoko atu a maua ke he matakavi foou, kua mitaki ke fakamatala he matakavi ne nakai iloa he akoako a maua. Ti kua lata a maua ke ō mamao mai he mena ne nonofo a maua ke ahiahi fakamua ke he tau tagata he tau matakavi ia. Mole ia, fakamatala a maua ke he tau tagata ne tata mai. I Kilkenny, ne fakaako a maua mo e tagata taane fuata lagatolu he faahi tapu pete ne fakamatakutaku he matakau favale a maua. He fiafia lahi au ke fakaako e Tohi Tapu, ne manako au ke moua e fakamahaniaga misionare. Ti fifili au ke ole ke he Aoga Tohi Tapu a Kiliata he Kolo Toko.

He mole e fakaako ke lima e mahina i New York, tokofā a mautolu ne paase i Kiliata ne kotofa ke he tau aelani ikiiki he Caribbean Sea. Ia Novema he 1948, ne toka e mautolu a New York City he toga taulā ne 18 e mita ne higoa ai ko e Sibia. Nakaila heke ia au he toga, ti fiafia lahi au. Ko Gust Maki foki ne paase, ti ko e ikivaka lotomatala a ia. Ne fakaako e ia ki a mautolu falu puhala tukuvaka tuga e toho hake mo e toho hifo he tau lā, puhala ke takitaki e matahalavaka he fakaaoga e kamapasi, mo e puhala ke tukuvaka e toga he mogo ka malolō e matagi. Ne tukuvaka fakailoilo e Gust e toga ha mautolu he tau afā hagahaga kelea ke 30 e aho ato hoko a mautolu ki Bahamas.

He mole e fakamatala ke fai mahina he tau aelani ikiiki ha Bahamas, ne tukuvaka atu a mautolu ke he tau aelani i Leeward mo Windward. Laulahi e tau aelani ikiiki nei ne teitei 800 e kilomita he vahāloto he Virgin Islands mo Trinidad. Lima e tau ne fakamatala a mautolu ke he tau aelani mamao ne nakai fai Fakamoli i ai. Falu mogo ne nakai maeke a mautolu ke fakafano po ke moua e tau meli ke he tau faahi tapu loga. Ka e fiafia lahi a mautolu he fakamatala hagaao ki a Iehova “ke he tau motu [“tau aelani,” NW]”!​—Ieremia 31:10.

He tuku hifo e mautolu e taula he matakavi, ne fiafia lahi e tau tagata he maaga ti fakapotopoto ke he uaafo ke kitia ko hai a mautolu. Nakaila kitia he falu e toga tuga ha mautolu po ke tagata tea. Kua totonu e tau tagata he aelani ti iloa mitaki e Tohi Tapu. Fa foaki mai e lautolu ki a mautolu e tau ika, tau avoka, mo e tau pinati. Pete he nakai lahi mahaki e toga ha mautolu, kua maeke a mautolu ke kaitunu, momohe, mo e unu e tau mena tui.

Na ō a mautolu he aho katoa ke ahiahi e tau tagata. Tala age a mautolu ki a lautolu to fai lauga  Tohi Tapu. He mogo afiafi ne fakatagi e mautolu e pū he toga. Ko e mena ofoofogia ke kitia e tau tagata ne omai. Ko e tau molī pamu ha lautolu kua tuga e tau fetū ne kikila hifo mai he mouga. Falu mogo ne tokoteau e tagata ne omai, ti talahau e tau hūhū ato tuloto e pō. Fiafia a lautolu he lologo, ti lomi e mautolu e falu he tau lologo he Kautu ma lautolu. Lali a mautolu tokofā ke uhu e tau lologo. Ti kamata e tau tagata ke lologo mo mautolu, ko e fulufuluola ha ia he tau leo ha lautolu. Ko e tau magaaho fiafia mooli!

He mole e fakaako Tohi Tapu, falu he tau tagata fakaako ne o hui mo mautolu ke he taha magafaoa ne ahiahi a mautolu ki ai ke fakalataha ke he fakaako ha lautolu. He mole e fai magaaho he taha matakavi, ne lata a mautolu ke toka e matakavi ia. Ka e fa tala age a mautolu ke he tau tagata ne fiafia lahi ke matutaki e fakaako mo e falu ato liliu mai a mautolu. Mitaki ha ia ke kitia kua uta fakahokulo he falu ia lautolu e tau kotofaaga ha lautolu.

Loga e tau aelani ia mogonei ne puke he tau tagata fenoga evaeva, ka e he magahala ia ko e tau matakavi ogoogonoa ne ha ha i ai ni e tau namo lanu nofeka (turquoise), tau mataafaga oneone, mo e tau paama. Fa mahani a mautolu ke tukuvaka mai he taha aelani ke he taha aelani he pō. Ne kakau fiafia e tau tolofine he faahi ha mautolu, ti ko e mena ni haau ne logona ko e leo he toga ha mautolu ne fano he fugavai. Ko e maama he mahina ki luga he tahi ne tuga e hala lanu siliva ne takitaki atu ke he mapualagi.

He lima e tau ne mole he fakamatala he tau aelani, ne tukuvaka atu a mautolu ki Puerto Rico ke moua e toga foou ne fai enisini. Hohoko atu a mautolu ti feleveia au mo e hohofi e fakaalofa ki a Maxine Boyd, ko e matakainaga fifine fulufuluola ne misionare. Ko e matakainaga fakamatala makutu a ia he tala mitaki tali mai he tote. Fakamui ne eke a ia mo misionare he Dominican Republic ato hoko e 1950, ti poaki malolō e fakatufono Katolika ki a ia ke fano kehe. Ha ko au taha he matakau he toga, ne moua e au e fakaatāaga ke nofo i Puerto Rico ke taha ni e mahina. Mole ia to tukuvaka atu au ke he tau aelani ti nofo ai ke fai tau foki. Pehē hifo au, ‘Ronald, ka loto a koe ke he tama fifine e, lata a koe ke taute fakamafiti taha mena.’ Mole e tolu e faahi tapu ne uta vagahau au, ti mole e ono e faahi tapu ne mau a maua. Ne kotofa a maua mo Maxine ko e tau misionare ki Puerto Rico, ti nakai heke au he toga foou.

He 1956, kamata e gahua takaiaga ha maua ti fiafia a maua he ahiahi atu ke he tau matakainaga. Tokologa a lautolu ne mativa. Ma e fakatai, he maaga ko Potala Pastillo, ua e magafaoa Fakamoli ne tokologa e tau tama, ti fa tā e au e fāloku ki a lautolu. Ne hūhū au ke he taha tama fifine tote ko Hilda, ko e manako nakai a ia ke hau mo e fakamatala mo maua. Pehē a ia: “Fia loto au ka e ai maeke au. Ai fai tevae au.” Ne fakatau e maua e tevae ti hau a ia mo maua ke fakamatala. Fai tau he mole he 1972, ne ahiahi atu a maua mo Maxine ki Brooklyn, ko e matakainaga fifine ne paase laia he Aoga Kiliata ne tutala ki a maua. Amanaki a ia ke fano ke he kotofaaga haana i Ecuador ti pehē a ia: “Mailoga nakai e mua au? Ko e tama fifine tote au mai i Pastillo ne ai fai tevae.” Ko Hilda! Ne fiafia lahi a maua ti tagi a maua!

He 1960, kamata e fekafekau ha maua he la i Puerto Rico ne taute he fale nakai lahi i Santurce i San Juan. Mogo fakamua ko Lennart Johnson mo au ni ne taute e laulahi he tau gahua. Ko ia mo e hoana haana ko e Tau Fakamoli fakamua he Dominican Republic, he 1957 ne hiki a laua ki Puerto Rico. Fakamui, ne fakafano e Maxine e tau mekasini ke he tau tagata ne moua fufuta. Fakafano e ia molea e afe he tau mekasini he tau faahi tapu takitaha. Fiafia a ia he taute e gahua nei ha kua manamanatu a ia ke he tau tagata oti ia ne fakaako hagaao ki a Iehova.

Fiafia au he gahua he Peteli ha kua fakaatā au ke fakaaoga e malolō haaku ke fekafekau ki a Iehova. Ka e nakai mukamuka tumau. Ma e fakatai, he toloaga fakamua he lalolagi katoa he 1967 i Puerto Rico, ne tupetupe lahi au ke he tau mena oti ne lata ia au ke fakatokatoka. Ko Nathan Knorr ne leveki e Tau Fakamoli a Iehova he magaaho ia ne hau ki Puerto Rico. Manatu a ia kua nakai fakatoka e au e tau puhala ō fenoga ma e tau misionare ne ahiahi mai ke he motu pete kua fakatoka tuai e au. Fakamui ne tuku mai e ia e fakatonuaga malolō hagaao ke he fakatokaaga mitaki ti pehē kua nakai fiafia lahi a ia ki a au. Nakai manako au ke taufetoko mo ia, ka e logona hifo e au kua nakai taute fakamitaki e ia au ti fai magaaho ne nakai fiafia lahi au. Ka e he taha mogo foki ne feleveia a maua mo e Matakainaga ko Knorr,  ne uiina e ia a maua ke he poko haana ti tunu e mena kai ma maua.

Ne ahiahi lagaloga atu a maua ke he magafaoa haaku i Igilani. Nakai talia he matua taane haaku e kupu mooli ka e talia e au mo e matua fifine. Ka ko e mogo ne ahiahi atu e tau matakainaga he Peteli ke he matakavi ha laua, ne fa tamai he matua fifine haaku a lautolu ke nonofo he kaina ha mautolu. Kitia he matua taane haaku ko e tau leveki he Peteli nei ne mahani fakatokolalo. Kehe lahi ki a ia e tau akoako ne fakalialia he tau tau kua mole. Fakahiku ai he 1962 ne papatiso e matua taane haaku ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova.

Ko e hoana fakahele haaku ko Maxine ne mate he 2011. Amanaki mooli au ke liu kitia a ia he liu tu mai. Ko e fiafia ha ia he manatu ia ki a au! He 58 e tau ha maua tokoua, kitia e maua e tupu he Tau Fakamoli a Iehova i Puerto Rico he kavi mai he 650 ke he 26,000! He 2013, ne fakapiki e la ha Puerto Rico mo e la ha United States, ti ole ki a au ke fekafekau i Wallkill i New York. Mole e 60 e tau he nofo he aelani, ne logona hifo e au tuga ko e tagata Puerto Rico mooli, ne tuga e lane tote talahaua i Puerto Rico ne lologo ko-kee, ko-kee he mogo afiafi. Fiafia au i Puerto Rico, ka kua hoko mai e magaaho ke hiki au.

Fiafia agaia au he fekafekau ke he Atua he Peteli. Molea 90 e tau haaku mogonei, ti ko e gahua haaku ke fakamafana e tau matakainaga he magafaoa Peteli. He hau au ki Wallkill, ahiahi tuai e au ke molea 600 he tau matakainaga. Falu ne omai ke kitia au ne manako ke tutala ke he tau lekua fakatagata po ke fakamagafaoa. Falu ne manako fakatonuaga ke he puhala ke kautū he gahua he Peteli. Falu ne manako ke he fakatonuaga ha kua fai tokoua laia po ke liu kotofa a lautolu ke gahua paionia. Ne fanogonogo au ke he tau tagata oti ne tutala ki a au, ti ka latatonu ne fa tala age au ki a lautolu: “‘Fakaalofa e Atua kia ia kua foaki mo e fakamakai.’ Kia fiafia he gahua haau. Ko e gahua ma Iehova.”​—2 Korinito 9:7.

Ka manako a koe ke fiafia he Peteli po ke ha matakavi foki, kua lata a koe ke hagaaki ke he kakano ne aoga e mena hane taute e koe. Ko e tau mena oti ne taute e tautolu he Peteli kua tapu. Lagomatai ai ke he “fekafekau fakamoli mo e loto matala” ke foaki e tau mena kai fakaagaaga ke he tau matakainaga oti he lalolagi. (Mataio 24:45) Ko e ha matakavi ne fekafekau a tautolu ki a Iehova kua moua e tautolu e tuaga ke fakaheke a ia. Kia fiafia a tautolu ke he mena kua ole a ia ki a tautolu ke taute ha kua ‘fakaalofa e Atua kia ia kua foaki mo e fakamakai.’