1, 2. (a) Ko e heigoa e puhala aoga kua lata a tautolu ke fakaako, mo e ko e ha? (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he fakaakoaga nei?

KUA lata a tautolu oti ke fakaako e puhala ke hakahaka e tau vala tala ti fakaaoga ai ke hokotia ke he tau tala mooli. (Tau Fakatai 3:21-23; 8:4, 5) Neke mukamuka a Satani mo e lalolagi haana ke fakakeukeu e manamanatuaga ha tautolu. (Efeso 5:6; Kolose 2:8) Ke hokotia ai ke he tala mooli, lata a tautolu ke moua e tau vala tala hako. Pehē e Tau Fakatai 18:13: “Ko ia kua tali atu ke he kupu, ka e nakaila fanogonogo a ia ki ai, kua eke ia mo goagoa hana, mo mena foki ke mā ai a ia.”

² He fakaakoaga nei, to kitia e tautolu e kakano kua uka ke moua e tau vala tala hako mo e hokotia ke he tau tala mooli. To fakaako foki a tautolu ke he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu mo e tau fakafifitakiaga ka fakaako a tautolu ke hakahaka e tau vala tala.

3. Lata he ha ke fakagahua e matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu he Tau Fakatai 14:15? (Kikite fakatino he kamataaga.)

³ Ha ha i ai e tau vala tala mogonei kua o mai fakafaahi loga  ki a tautolu. Moua mai he Initanete, televisoni, mo e falu puhala uta tala. Maeke foki a tautolu ke moua e tau meli hila, tau tohitohi he selafoni, mo e tau tala mai he tau kapitiga. Falu magaaho ne tuga kua nakai fai fakaotiaga e tau vala tala nei. Ti lata a tautolu ke fakaeneene. Liga manatu mitaki e tau kapitiga ha tautolu, ka e ha ha i ai falu tagata ne fakaholofa pauaki e tau vala tala hehē po ke fakakeukeu e tau vala tala hako. Ko e heigoa e matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu ke hakahaka e tau mena ne logona e tautolu? Pehē e Tau Fakatai 14:15: “Kua talia he tagata goagoa e tau kupu oti; ka ko e tagata lotomatala, kua manamanatu a ia ke he hana tau puhala.”

4. Lagomatai fēfē he Filipi 4:8, 9 ke fifili e tau mena ne totou e tautolu, ti ko e ha ne aoga lahi ke moua e tau vala tala mooli? (Kikite foki e puha “ Falu Puhala ma Tautolu ke Moua e Tau Vala Tala Hako.”)

⁴ Ke taute e tau fifiliaga mitaki, lata ke moua e tautolu e tau vala tala hako ne tonutika. Ti lata ke fakaeneene fakalahi ka fifili e tau mena kua totou e tautolu. (Totou Filipi 4:8, 9.) Lata ke ua moumou e tau magaaho he onoono ke he tau vala tala he tau faahi Initanete ne nakai tonutika po ke totou e tau meli hila ne fakaholofa e tau tala fakatū. Aoga pauaki ke kalo kehe a tautolu he tau faahi kupega hila he tau tagata tiaki taofiaga ne fakatū e tau manatu ha lautolu. Manako a lautolu ke fakalolelole e tua he tau tagata he Atua mo e fakakeukeu e kupu mooli. Ko e tau vala tala fakahehē ne takitaki ke he tau fifiliaga kelea. Ua manamanatu to nakai lauia a koe he tau vala tala fakavai.​—1 Timoteo 6:20, 21.

5. Ko e heigoa e tala fakavai ne logona he tau Isaraela, ti lauia fēfē a lautolu?

⁵ Ko e tau tala fakavai kua maeke ke takitaki ke he tau fua kelea lahi. He vahā ha Mose, 12 e toko ne ō ke he Motu he Maveheaga. Hogofulu ia lautolu ne liliu mo e tala age e tau tala kelea. (Numera 13:25-33) Fakalahilahi e lautolu e tau vala tala, ti matakutaku mo e loto lolelole e tau tagata ha Iehova. (Numera 14:1-4) Ko e ha ne tali pihia e tau tagata? Liga manatu a lautolu kua mooli e tala ha kua laulahi he tau toko ne talahau pihia foki. Ti nakai talia a lautolu ke fanogonogo ke he tau mena mitaki ne talahau he tau toko tokoua hagaao ke he Motu he Maveheaga. (Numera 14:6-10) He nakai moua e tau vala tala hako mo e falanaki ki a Iehova, goagoa e tau tagata he fifili ke talia e tala kelea.

6. Lata he ha a tautolu ke nakai ofo ka logona e tau tala fakamaligaliga hagaao ke he tau tagata ha Iehova?

⁶ Lata a tautolu ke fakaeneene pauaki ka logona e tautolu e tau tala hagaao ke he tau tagata ha Iehova. Manatu ko e ha tautolu a fī ko Satani ne fakahigoa ko “ia ne hokotaki e  tau matakainaga ha tautolu.” (Fakakiteaga 12:10) Hataki e Iesu ko e tau tagata totoko to “tukumale pikopiko a lautolu . . . ke he tau mena kelea oti” hagaao ki a tautolu. (Mataio 5:11) Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he hatakiaga ia, to nakai ofo a tautolu ka logona e tau tala matakehe hagaao ke he tau tagata ha Iehova.

7. Ko e heigoa kua lata ke hūhū hifo ki a tautolu ato fakafano e meli hila po ke tohitohi he selafoni?

⁷ Fiafia nakai a koe ke fakafano e tau meli hila mo e tau tohitohi he selafoni ke he tau kapitiga haau? Ka kitia e koe e tau tala fuluola ne fakailoa po ke logona e tala ofoofogia, manako lahi kia a koe ke tuga e tagata fakapuloa tala ne loto ke talahau fakamafiti ai? Ato fakafano e koe e meli hila po ke fekau, hūhū hifo: ‘Talitonu mooli nakai au kua hako e tala nei? Hako mooli nakai e tau vala tala haaku?’ Ka nakai iloa tonu e koe, liga to fakaholofa e koe e tau pikopiko. Ti ka nakai iloa e koe e tala hako, ua fakafano ai. Ka e tamate!

8. Ko e heigoa ne taute he tau tagata totoko he falu motu, ti lagomatai fēfē e tautolu a lautolu ka e nakai kakano to pihia?

⁸ Ha ha i ai foki taha kakano hagahaga kelea ke fakafano e tau meli hila mo e tau tohitohi he selafoni ka e nakai manamanatu. He falu motu, kua fakakaupā po ke pā e gahua ha tautolu. Ko e tau tagata totoko he tau motu ia ne liga fakaholofa pauaki e tau tala ne fakatū ke fakamatakutaku a tautolu po ke taute a tautolu ke tuahā ke he falu. Manamanatu ke he mena ne tupu he Soviet Union fakamua. Ko e tau leoleo fakagalogalo ne iloa ko e KGB, ne fakaholofa e tau tala fakatū kua afokau he falu matakainaga ne kotofa e tau tagata ha Iehova. * (Kikite matahui tala.) Momoko ai, tokologa e matakainaga ne talitonu ke he tau tala fakavai nei ti tiaki e fakatokatokaaga ha  Iehova. Tokologa a lautolu ne liliu mai he mogo fakamui ka e nakai liliu mai e falu. Fakaatā e lautolu e tau tala fakavai ia ke moumou e tua ha lautolu. (1 Timoteo 1:19) Kalo kehe fēfē a tautolu he hagahaga kelea pihia? Ua talia ke fakaholofa e tau tala kelea po ke nakai mooli. Ua talitonu ke he tau mena oti ne logona e koe. Kia mauokafua kua hako e tau vala tala haau ne moua.

9. Ko e heigoa foki ati uka ke hokotia ke he tau vala tala hako?

⁹ Falu mogo kua logona e tautolu e tau tala ne mooli ni e taha vala. Falu tala ne nakai fakakite oti e tau vala tala hako. Uka e mena nei ke hokotia ke he tau tala mooli. Nakai talitonu a tautolu ke he tala ne mooli ni e taha vala! Ko e heigoa ka taute e tautolu ke ua fakahehē he tau tala pihia?​—Efeso 4:14.

10. Ko e ha ne teitei falu Isaraela ke tau atu ke he tau matakainaga ha lautolu, ti ko e heigoa ne lagomatai a lautolu ke nakai tau?

¹⁰ Fakaako e tautolu mai he mena ne tupu ke he tau Isaraela ne nonofo he faahi lalo he Vailele ko Ioritana he vahā ha Iosua. (Iosua 22:9-34) Logona e lautolu ko e tau Isaraela he faahi uta i Ioritana kua talaga e fatapoa lahi mahaki ne tata ke he vailele. Mooli e vala ia he tala, ka e nakai ko e tala katoa a ia. Ati manatu e tau Isaraela he faahi lalo kua totoko e tau matakainaga ha lautolu he faahi uta ki a Iehova, ti fakapotopoto a lautolu ke o atu ke tau ki a lautolu. (Totou Iosua 22:9-12.) Ka e to fakahoko e tau, ko e tau Isaraela he faahi lalo ne fakafano e falu tagata taane ke kumikumi e tau vala tala hako. Ko e heigoa ne iloa he tau tagata nei? Ko e tau Isaraela he faahi uta ne nakai ati e fatapoa ke taute poa ke he tau atua fakavai. Ne ati ai e lautolu mo fakamanatuaga ke iloa he tau tagata oti kua tapuaki a lautolu ki a Iehova. Liga fiafia e tau Isaraela ha kua nakai ō a lautolu ke tau ke he tau matakainaga ha lautolu, ka e fai magaaho ke moua katoa e tau vala tala hako.

11. (a) Puhala fe ne taute fakakelea a Mefiposeta? (e) Liga maeke fēfē a Tavita ke taute fakamitaki a Mefiposeta?

¹¹ Liga fai magaaho ka mamahi a tautolu fakatagata ha ko e tau tala ne fakaholofa he tau tagata hagaao ki a tautolu ne mooli ni e taha vala. Ko e mena anei ne tupu ki a Mefiposeta. Ne foaki fakamokoi he Patuiki ko Tavita ki a Mefiposeta e tau fonua oti ne pule ki ai e matua tupuna haana ko Saulo. (2 Samuela 9:6, 7) Ka e fakamui ne logona e Tavita e tala kelea hagaao ki a Mefiposeta. Nakai fakakia e ia na hako nakai e tala, ti utakehe e ia e tau koloa oti ia Mefiposeta. (2 Samuela 16:1-4) He vagahau a Tavita he mogo fakamui ki a ia, ne mailoga e Tavita kua hepe e mena ne taute e ia. Ati liuaki age e ia e falu fonua ki a Mefiposeta. (2 Samuela 19:24-29) Ane mai kumikumi e Tavita e tau vala tala hako he mogo fakamua ka e nakai tali mafiti atu ke he taha vala he tala, to nakai matematekelea a Mefiposeta he tau nakai fakafili tonu ia.

12, 13. (a) Ko e heigoa ne taute e Iesu he pikopiko e tau tagata hagaao ki a ia? (e) Ko e heigoa ka taute e tautolu ka pikopiko e taha tagata hagaao ki a tautolu?

¹² Ko e heigoa ka taute e koe kaeke ke fakaholofa he taha tagata e tau pikopiko hagaao ki a koe? Tupu e mena nei ki a Iesu mo Ioane ko e Papatiso. (Totou Mataio 11:18, 19.) Ko e heigoa ne taute e Iesu? Nakai fakaaoga e ia e magaaho mo e malolō haana ke tala age ke he tau tagata kua pikopiko e tau tala. Ka e fakamafana e ia e tau tagata ke onoono ke he tau vala tala hako. Manako a ia ki a lautolu ke hagaaki ke he mena ne taute mo e fakaako e ia. Pehē a Iesu: “Ti talahaua tututonu e pulotu  he tau fanau [“tau gahua,” NW] hana.”​—Mataio 11:19.

¹³ Iloa e tautolu e fakaakoaga uho mai ia Iesu. Falu mogo ne liga talahau he tau tagata e tau mena nakai tonu po ke kelea hagaao ki a tautolu, ti liga tupetupe a tautolu neke moumou he mena nei e higoa mitaki ha tautolu. Ko e puhala he tau momoui ha tautolu ka fakakite ke he falu e tau mahani mooli ha tautolu. He fakaako mai he fakafifitakiaga ha Iesu, ko e mahani mitaki ha tautolu ka fakahako e tau tala ne nakai katoatoa e mooli mo e tau tukupau fakavai.

14, 15. Ko e ha ne nakai lata a tautolu ke tua ni ke he iloilo ha tautolu?

¹⁴ Kua kitia e tautolu na maeke ke uka ke moua e tau vala tala hako ne mauokafua. Taha lekua foki ko e nakai mitaki katoatoa ni ha tautolu. Liga loga e tau tau ne fekafekau a tautolu ki a Iehova ti liga pulotu ke he falu puhala pauaki. Liga fakalilifu he falu a tautolu ha kua maeke ai ke manamanatu fakamitaki. Eke kia e mena nei mo lekua ha tautolu?

¹⁵ Ē. Liga kamata a tautolu ke tua ke he iloilo ha tautolu ni. Liga fakaatā e tautolu e tau logonaaga mo e tau manatu ha tautolu ke takitaki e puhala manamanatu. Liga kamata a tautolu ke talitonu kua maama e tautolu e tuaga pete kua nakai iloa oti e tautolu e tau vala tala hako. Hagahaga kelea lahi e mena nei! Hataki fakamaaliali he Tohi Tapu a tautolu kua nakai lata a tautolu ke tua ke he iloilo ni ha tautolu.​—Tau Fakatai 3:5, 6; 28:26.

16. He fakataiaga nei, ko e heigoa ne tupu he fale kai, ti ko e heigoa ne manatu a Tom ki ai?

¹⁶ Ma e fakatai, manamanatu ke he taha afiafi ko e motua fakaagaaga ne higoa to Tom ne fano ke he fale kai ti kitia foki e motua ko John ne nofo he laulau mo e taha fifine ne nakai ko e hoana haana. Tuga kua fiafia tokoua a laua. Kitia e Tom a laua ne fekī mo e fakamalaga. Tupetupe lahi a ia ti manatu: ‘To tau vevehe nakai a John mo e hoana haana? Ka e kua e tau fanau ha laua?’ Fitā he kitia e Tom e tau mena pihia fakamua. Fēfē e logonaaga haau kaeke ko koe a Tom?

17. He fakataiaga nei, ko e heigoa ne iloa e Tom he mogo fakamui, ti ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he mena nei?

 ¹⁷ Ka e fakatali. Pete he manatu teao a Tom kua nakai mahani fakamooli a John ke he hoana haana, moua katoa nakai e ia e tau vala tala hako? He afiafi ia, ne hea atu a Tom ki a John ti iloa ko e fifine ko e mahakitaga ha John, ne ahiahi mai he matakavi mamao. Nakaila fekiteaki a John mo e mahakitaga haana ke he loga e tau tau. Ha kua gahoa ni e tulā he nofo e mahakitaga haana, ko e magaaho ni a ia ha John ke feleveia mo ia ke kai he fale kai. Nakai fakalataha mai e hoana haana mo laua. Fiafia lahi a Tom he nakai tala age e ia ke he ha tagata e manatu haana! Ko e heigoa ha tautolu kua fakaako mai he mena nei? Pete ni kua leva he fekafekau a tautolu ki a Iehova, lata agaia a tautolu ke moua e tau vala tala hako ato maeke a tautolu ke hokotia ke he tala mooli.

18. Ko e heigoa ka fakatupu a tautolu ke talitonu e mena kelea hagaao ke he matakainaga?

¹⁸ Liga uka foki ke hakahaka fakahako e tuaga ka putoia e matakainaga ne nakai femataaki mo tautolu. Ka tumau a tautolu ke manamanatu ke he tau fekehekeheaki, to liga tuahā a tautolu ke he matakainaga ha tautolu. Ti ka logona e tautolu e taha mena kelea hagaao ki a ia, liga manako a tautolu ke talitonu ai pete ka nakai fai fakamooliaga kua mooli e tala. Ko e heigoa e fakaakoaga ma tautolu? Ka fakaatā e tautolu e tau logonaaga kelea hagaao ke he tau matakainaga, maeke ke fakatupu a tautolu ke hokotia ke he tau tala hepe ne fakavē ke he tau vala tala ne nakai hako. (1 Timoteo 6:4, 5) Nakai lata a tautolu ke fakaatā e tau logonaaga kelea tuga e ita tafuā mo e mahekeheke ke tokamau he tau loto ha tautolu. Ua nimo kua manako a Iehova ki a tautolu ke fakaalofa ke he tau matakainaga ha tautolu mo e fakamagalo a lautolu mai he tau loto.​—Totou Kolose 3:12-14.

19, 20. (a) Ko e heigoa e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu ke hakahaka fakahako e tau vala tala? (e) Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu he vala tala ka mui mai?

¹⁹ Uka lahi mogonei ke moua e tau vala tala hako ne mauokafua mo e ke hakahaka fakahako ai. Ko e ha? Loga e vala tala ne moua kua nakai katoatoa po ke fai vala ni ne mooli, ti nakai mitaki katoatoa a tautolu. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu? Ko e tau matapatu fakaakoaga ne moua e tautolu i loto he Kupu he Atua! Ma e fakatai, taha e matapatu fakaakoaga ne tala mai kua goagoa ke tali atu ato fanogonogo a tautolu ke he tau vala tala hako. (Tau Fakatai 18:13) Taha foki ne lagomatai a tautolu ke kitia kua nakai lata ke talia e tau mena oti ne logona ka e nakai fakakia kua mooli. (Tau Fakatai 14:15) Ti pete kua leva e fekafekau a tautolu ki a Iehova, kua nakai lata ke tua ke he iloilo ni ha tautolu. (Tau Fakatai 3:5, 6) To puipui he tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu a tautolu ka fakaaoga e tau vala tala hako ne mauokafua ke hokotia ke he tau tala mooli mo e ke taute e tau fifiliaga pulotu.

²⁰ Ka e fai kakano foki kua maeke a tautolu ke uka ke moua e tala mooli ke he mena ne tupu. Ha ko e tau tagata, mafiti a tautolu ke fakafili e tau mena ne fakavē ke he kitiaaga ha tautolu. He vala tala ka mui mai, to fakatutala a tautolu ke he tau tuaga ka taute e tautolu e hehē nei mo e fakaako e puhala ke kalo kehe i ai.