1, 2. (a) Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he fakauka ha Kiteona mo e tau tagata haana ne 300? (Kikite fakatino he kamataaga.) (e) Hagaao ki a Luka 21:19, ko e ha kua aoga lahi e fakauka?

LALI ke manamanatu ke he tauaga uka mo e mategūgū he tau kau Isaraela, ne takitaki he Fakafili ko Kiteona, mo e tau fī ha lautolu. Ne tutuli e Kiteona mo e tau tagata haana e tau Mitiana mo e tau kau ha lautolu he pō katoa kavi ke he 32 e kilomita! Talahau he Tohi Tapu ki a tautolu e mena ka tupu foki: “Kua hoko atu a Kiteona ki Ioritana, ti o ai a lautolu mo e tau tagata tolu e teau ne fakalataha mo ia ke he fahi atu, kua nakai fahia a lautolu.” Ka e nakaila kautū a lautolu he tau, ti lata agaia a lautolu ke tau atu ke he 15,000 kautau. Ne ekefakakelea he tau fī nei e tau Isaraela ke he loga e tau tau, ti nakai maeke a lautolu ke oti noa. Ko e mena ia kua tutuli tumau e Kiteona mo e tau tagata haana e tau fī mo e fakahiku ke fakakaumahala a lautolu!​—Tau Fakafili 7:22; 8:4, 10, 28.

² Ko tautolu foki he tauaga uka mo e mategūgū. Ko e tau fī ha tautolu kua putoia a Satani, haana lalolagi, mo e tau nakai mitaki  katoatoa ni ha tautolu. Falu ia tautolu hane tau ke he tau fī nei ke he loga e tau tau. He lagomatai ha Iehova, kua loga e tauaga kua kautū a tautolu i ai. Ka e nakaila moua e tautolu e kautūaga fakahiku. Falu mogo kua liga mategūgū a tautolu he tau. Po ke liga mategūgū a tautolu he fakatali ke he fakaotiaga he fakatokaaga kelea nei. Hataki e Iesu to moua e tautolu e tau kamatamata vihi lahi mo e favaleaga mamahi he tau aho fakamui nei. Ka e pehē foki a ia kaeke ke fakauka a tautolu, maeke a tautolu ke kautū. (Totou Luka 21:19.) Ko e heigoa e fakauka? Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fakauka? Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai ia lautolu ne fakauka? Ti maeke fēfē a tautolu ke “toka e fakauka ke eke hana gahua katoatoa”?​—Iakopo 1:4.

3. Ko e heigoa e fakauka?

³ He Tohi Tapu, nakai ni kakano e fakauka ke fakamanavalahi ki ai, po ke tumauokafua ke he tuaga uka. Kua putoia e puhala kua manamanatu mo e logona hifo a tautolu ke he tau kamatamata ha tautolu. Lagomatai he fakauka a tautolu ke loto malolō, fakamooli, mo e manava lahi. Taha e tohi ne pehē ko e fakauka ko e mahani kua lagomatai a tautolu ke moua e amaamanakiaga mauokafua mo e ke kalo kehe he mahala ka lauia a tautolu he tau kamatamata. Kua lagomatai ki a tautolu ke maunivaniva mo e nakai maueue pete ka tutupu e tau kamatamata kelea lahi mahaki. Ti fakaatā a tautolu ke liliu e tau kamatamata ia ke he tau kautūaga ti hagaaki ke he ha tautolu a foliaga, nakai ke he ha tautolu a mamahi.

4. Ko e ha kua talahau e tautolu kua fakalagalaga he fakaalofa e fakauka?

⁴ Fakalagalaga he fakaalofa a tautolu ke fakauka. (Totou 1 Korinito 13:4, 7.) He tau faahi fe? Ko e fakaalofa ki a Iehova kua fakalagalaga a tautolu ke fakauka ke he ha mena kua fakaatā e ia. (Luka 22:41, 42) Ko e fakaalofa ke he tau matakainaga ha tautolu kua lagomatai a tautolu ke fakauka ke he tau nakai mitaki katoatoa ha lautolu. (1 Peteru 4:8) Ko e fakaalofa ke he hoa mau ha tautolu kua lagomatai a tautolu ke fakauka ke he tau “matematekelea” ne lauia foki e tau hoa mau fiafia mo e lagomatai ke fakamalolō e fakamauaga ha tautolu.​—1 Korinito 7:28.

5. Ko e ha kua mua ue atu a Iehova ke lagomatai a tautolu ke fakauka?

⁵ Ole ki a Iehova ma e malolō. Kua “foaki atu kia mutolu he Atua [ko Iehova] e fakauka, mo e fakamafanaaga.” (Roma 15:5) Ko ia ni tokotaha kua maama katoatoa ha tautolu a tau tuaga, tau logonaaga, mo e tupumaiaga. Ti iloa tonu e ia e mena kua lata mo tautolu ke maeke ke fakauka. Pehē e Tohi Tapu: “Kua eke e ia e mena kua manako ki ai e lautolu kua matakutaku kia ia; to fanogonogo a ia ke he ha lautolu a kalaga atu, ti fakamoui e ia a lautolu.” (Salamo 145:19) Ka e to tali fēfē he Atua e tau liogi ha tautolu ma e malolō ke fakauka?

6. He mavehe he Tohi Tapu, liga maeke fēfē ia Iehova ke ‘taute e mena ke hao ai’ a tautolu he tau kamatamata?

 ⁶ He ole a tautolu ki a Iehova ke lagomatai a tautolu ke fakauka, ne mavehe a ia to ‘taute e ia e mena ke hao ai.’ (Totou 1 Korinito 10:13.) Taute pihia fēfē e ia? Falu mogo ne liga utakehe e ia e kamatamata. Ka e laulahi he tau tuaga, to foaki e ia e malolō ki a tautolu ke “tupu kia [ta]utolu e fakauka katoatoa, mo e fakamanavalahi katoa mo e fiafia.” (Kolose 1:11) Ha kua iloa mitaki mooli e Iehova e tau fakakaupāaga he tau tino, manamanatuaga, mo e logonaaga ha tautolu to nakai fakaatā e Ia e tuaga ke uka lahi ia tautolu ke fakatumau e fakamooli.

7. Fakatai e kakano kua lata a tautolu mo e kai fakaagaaga ke fakauka.

⁷ Fakaatā e tau mena kai fakaagaaga ke fakamalolō e tua haau. Ko e ha kua aoga e tau mena kai fakaagaaga? Ke fakatai: Ke toli hake he mouga ko Everest, kua lata he tagata ke moua kavi ke he 6,000 kalolī (calorie) he taha e aho. Lahi atu e mena ia ke he mena kua lata mo e tagata noa. Ke fakauka mo e hokotia ke he foliaga haana, ko e tagata toli mouga kua lata ke loga e kalolī ka kai. He puhala pihia, lata ia tautolu ke lahi e kai fakaagaaga ke fakauka mo e ke hokotia ke he foliaga ha tautolu. Lata ia tautolu ke eketaha ke fakaaoga e magaaho ke fakaako fakatagata mo e fakalataha ke he tau feleveiaaga ha tautolu. To foaki he tau matagahua nei ki a tautolu e mena kua lata mo tautolu ke tumau e malolō he tua ha tautolu.​—Ioane 6:27.

8, 9. (a) Hagaao ki a Iopu 2:4, 5, ko e heigoa ne putoia ka fehagai a tautolu mo e tau kamatamata? (e) Ka fehagai a koe mo e tau kamatamata, ko e heigoa e tuaga nakai kitia ne liga manamanatu a koe ki ai?

⁸ Manatu haau a mahani hakohako ke he Atua. Ka kamatamata a tautolu, fai mena foki ne putoia he matematekelea ha tautolu. Ka e lahi atu e mena ne lauia. Ko e mahani hakohako ha tautolu ke he Atua ne kua kamatamata. Ko e tali atu ha tautolu ke he kamatamata na fakakite kua onoono a tautolu ki a Iehova ko e Pule mooli he lagi mo e lalolagi katoatoa. Pihia fēfē e mena ia? Ko Satani ko e fī he Atua kua totoko e pule Haana, ti vagahau kelea ki a Iehova he pehē kua fekafekau ni e tau tagata ke he Atua ma e tau kakano lotokai. Pehē a Satani: “Ko e tau mena oti foki ha ha he tagata, to ta age e ia ke totogi aki hana moui.” Ti pehē mogoia a Satani hagaao ki a Iopu: “Ka e fakaolo atu e koe hau a lima mo e piki atu ke he hana tau hui motua mo e hana kakano, po ke vagahau kelea atu nakai a ia kia koe ki mua hau?” (Iopu 2:4, 5) Kua hiki nakai a Satani tali mai he talahau pihia a ia? Nakai! Loga e tau he mole, he liti hifo a Satani mai he lagi, ne tumau ni e tukupau haana ke he tau fekafekau fakamooli he Atua. (Fakakiteaga 12:10) Mogonei, ne talahau agaia e Satani kua tapuaki e tau tagata ke he Atua ma e tau kakano lotokai. Makai a ia ke kitia a tautolu kua tiaki e tonuhia he Atua ke pule mo e oti e fekafekau ki a Ia.

⁹ Ka matematekelea a koe he kamatamata, lali ke manamanatu ke he tuaga nei ne nakai kitia. Ko Satani mo e tau temoni he taha faahi. Hane onoono a lautolu ke kitia e mena ka taute e koe mo e talahau to mahala a koe. He taha faahi, ko Iehova, ha tautolu a Patuiki ko Iesu Keriso, lautolu ne fakauku ne kua liliu tu mai, mo e tokoafe he tau agelu. Kitia foki e lautolu e taufetului haau, ka e fakamafana e  lautolu a koe! Fiafia a lautolu ke kitia a koe kua maeke ke fakauka mo e fakatumau e mahani hakohako ki a Iehova. Ti logona mogoia e koe a Iehova ne tala atu ki a koe: “Haku tama na e, kia iloilo ai a koe, kia fiafia ai haku loto; kia fai kupu au ke tali age kia ia kua fakafiu mai kia au.”​—Tau Fakatai 27:11.

10. Maeke fēfē a koe ke fifitaki a Iesu he hagaaki ke he tau palepale he fakauka?

¹⁰ Hagaaki ke he tau palepale. Manamanatu la kua fano fenoga a koe. He puhala, kua lata a koe ke fano he hala loa i loto. Ko e tau mena oti ne onoono a koe ki ai kua pouli. Ka e iloa e koe ka matutaki a koe ke fano ke hoko ke he fakaotiaga he hala ia, to kitia e koe e maama. Maeke e moui ke tuga e fenoga ia. Liga lauia a koe he tau magaaho uka lahi, ti liga tupetupe lahi ai ke he tau lekua haau. Liga pihia foki e logonaaga ha Iesu. He fakatautau a ia he akau fakakikiveka, ne fakamā lahi mo e fakamamahi a ia. Liga ko e magaaho uka lahi anei he moui haana! Ko e heigoa ne lagomatai a ia ke fakauka? Pehē e Tohi Tapu kua onoono atu a ia ke he “fiafia kua toka ki mua hana.” (Heperu 12:2, 3) Ne hagaaki a Iesu ke he tau palepale he fakauka haana, mua atu ai to fai vala a ia ke fakatapu e higoa he Atua mo e lalago e tonuhia Haana ke pule. Iloa e ia ko e kamatamata ko e mena kū ka ko e palepale haana ke he lagi to tumau tukulagi. He vahā nei, ko e tau kamatamata kua fehagai mo koe ne liga fakatupetupe lahi mo e mamahi, ka e manatu ko e mena kū ni a ia.

11. Ko e ha kua lata a tautolu ke fakatutala ke he tau mena tutupu ki a “lautolu kua fakauka”?

¹¹ Nakai lata a tautolu ke fakauka hoko tautolu ni. Ke atihake e tau Kerisiano ke fakauka ke he tau kamatamata loga mai ia Satani, ne tohi he aposetolo ko Peteru: “Kia totoko atu a mutolu kia ia, mo e mauokafua a mutolu ke he tua, he iloa e mutolu ha ne fakakatoatoa e tau mena mamahi ia ni ke he tau matakainaga ha mutolu ha he lalolagi.” (1 Peteru 5:9) Ko e tau mena tutupu ha “lautolu kua fakauka” ne fakaako ki a tautolu e puhala ke fakatumau e fakamooli, he fakamafana ki a tautolu na maeke a tautolu ke kautū, ti fakamanatu ki a tautolu to palepale e mahani hakohako ha tautolu. (Iakopo 5:11) Kia fakatutala la tautolu ke he falu fakafifitakiaga gahoa. ^[1]​—Kikite tala he matahiku.

12. Ko e heigoa ha tautolu kua fakaako mai he fakafifitakiaga he tau kerupi ne nonofo i Etena?

¹² Ko e tau kerupi ko e tau agelu he tuaga tokoluga. He mole e agahala ha Atamu mo Eva ne tuku age e Iehova ke he falu kerupi e kotofaaga foou he lalolagi. Kehe lahi mai he kotofaaga ha lautolu he lagi. Ko e fakafifitakiaga ha lautolu ka fakaako a tautolu ke fakauka he magaaho ka moua e tautolu e kotofaaga uka. Talahau he Tohi Tapu “ne fekau atu foki e ia [Iehova] e tau kerupi ke nonofo ke he fahi tokelau he kaina ko Etena, mo e pelu puhopuho,  kua tafeliuaki ke leoleo aki e hala ke he akau he moui.” ^[2] (Kikite tala he matahiku.) (Kenese 3:24) Nakai talahau he Tohi Tapu kua gugū e tau kerupi po ke logona hifo kua aoga lahi a lautolu ke lata mo e kotofaaga foou ha lautolu. Nakai ahumate po ke mahala a lautolu. Ka e fakatumau a lautolu ke he kotofaaga ha lautolu ato oti e gahua ha lautolu, liga he magahala he Fakapukeaga ne molea 1,600 he tau tau fakamui!

13. Maeke fēfē a Iopu ke fakauka ke he tau kamatamata haana?

¹³ Ko e tagata fakamooli ko Iopu. Falu mogo ne liga mamahi e logonaaga haau ha kua talahau he kapitiga po ke tagata he magafaoa e mena fakahukia. Po ke gagao lahi mahaki po ke matematekelea a koe ha kua mate e taha fakahele haau. Pete ne mena kua tupu, maeke a koe ke moua e mafanatia he fifitakiaga ha Iopu. (Iopu 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) Nakai iloa e Iopu e kakano ne amanaki ni a ia ti matematekelea ke he tau kamatamata loga, ka kua nakai mahala a ia. Ko e heigoa ne lagomatai a ia ke fakauka? Fakamua, ne fakaalofa a ia ki a Iehova mo e matakutaku ke nakai fakafiafia a Ia. (Iopu 1:1) Manako a Iopu ke fakafiafia e Atua he tau mogo mitaki mo e tau mogo kelea. Lafi ki ai, ne lagomatai e Iehova a Iopu ke kitia e malolō Haana he tala age ki a ia falu he tau mena ofoofogia ne tufugatia e Ia. Taute he mena nei a Iopu ke talitonu lahi to fakaoti e Iehova e tau kamatamata haana he magaaho hako. (Iopu 42:1, 2) Pihia e mena ne tupu. Kua “liuaki e Iehova e paeaaga hana. Ne tamai fakaloga ai foki e Iehova e tau mena kia Iopu, ko e tau mena oti ha ha ia ia fakamua kua takiua.” Ti moui a Iopu “kua motua, kua katoatoa foki hana tau aho.”​—Iopu 42:10, 17.

14. Hagaao ke he 2 Korinito 1:6, lagomatai fēfē he fakauka ha Paulo e falu?

¹⁴ Ko e aposetolo ko Paulo. Kua matematekelea kia a koe he totokoaga kelea lahi po ke favaleaga? Ko koe kia ko e motua he fakapotopotoaga po ke leveki takaiaga ne tupetupe lahi e logonaaga ha kua loga e tau matagahua? Ka pihia, ko e fakafifitakiaga ha  Paulo ka lagomatai a koe. Ne matematekelea a Paulo he favaleaga velagia, ti tupetupe tumau a ia hagaao ke he tau matakainaga he tau fakapotopotoaga. (2 Korinito 11:23-29) Ka e nakai mahala a Paulo, ti fakamalolō he fakafifitakiaga haana e falu. (Totou 2 Korinito 1:6.) Ko e fakauka haau ka atihake pihia e falu ke fakauka.

15, 16. (a) Ko e heigoa e “gahua” kua lata he fakauka ke katoatoa? (e) Talahau e tau fakafifitakiaga he puhala kua maeke ia tautolu ke “toka e fakauka ke eke hana gahua katoatoa.”

¹⁵ Ko e tutaki ko Iakopo ne fakaohooho ke tohi: “Kia toka e fakauka ke eke hana gahua katoatoa, kia katoatoa ai mo e fakamaopoopo ai a mutolu, kia nakai toe ha mena kua nakai moua.” (Iakopo 1:4) Maeke fēfē e fakauka ke eke “hana gahua” ia tautolu? Ka lauia a tautolu he kamatamata, liga mailoga e tautolu kua lata a tautolu ke lahi e fakamanavalahi, loto fakaaue, po ke fakaalofa. He fakauka a tautolu ke he kamatamata, to fakaako e tautolu ke fakakite fakalahi e tau mahani nei, mo e he puhala ia to holo ki mua e aga Kerisiano ha tautolu.

¹⁶ Ha ko e fakauka ka taute a tautolu ke eke mo tau Kerisiano mitaki, to nakai manako a tautolu ke moumou e fakatufono ha Iehova ke fakamamutu aki e kamatamata ha tautolu. Ma e fakatai, ka taufetului a koe mo e tau manatu feuaki, ua mahala ke he kamatamata! Ole ki a Iehova ke lagomatai a koe ke tiaki e tau manatu hehē. Ko e tagata kia he magafaoa haau hane totoko ki a koe? Ua mahala! Eketaha ke matutaki ke fekafekau ki a Iehova. Ko e fakahikuaga to fakamalolō e mauokafua haau ia Iehova. Manatu: Ke moua e taliaaga he Atua, kua lata ia tautolu ke fakauka.​—Roma 5:3-5; Iakopo 1:12.

17, 18. (a) Fakatai e aoga ke fakauka ke hoko ke he fakaotiaga. (e) He tata lahi a tautolu ke he fakaotiaga, ko e heigoa e mauokafua ka moua e tautolu?

¹⁷ Kua lata ia tautolu ke fakauka, nakai ke he magaaho kū, ka ke hoko ke he fakaotiaga. Manamanatu la ke he toga kua tomo. Ke hao, ko e tau pasese kua lata ke kakau ke he mataafaga. Ko e tagata kua mahala ka kamata a ia ke kakau to tomo. Ti pihia e tagata kua mahala ato hoko a ia ke he mataafaga to tomo foki. Ka manako a tautolu ke momoui he lalolagi foou, kua lata a tautolu ke tumau e fakauka. Kia moua e tautolu e aga tuga he aposetolo ko Paulo, ne pehē: “Kua nakai fakalolelole ai a mautolu.”​—2 Korinito 4:1, 16.

¹⁸ Tuga a Paulo, kua talitonu katoatoa a tautolu to lagomatai e Iehova a tautolu ke fakauka ke hoko ke he fakaotiaga. Tohia e Paulo: “Ka ko e tau kautu to atu a tautolu ke he tau mena oti nai, ha ko ia ne fakaalofa mai kia tautolu. Ha kua iloa tonuhia e au nakai maeke ke he mate, po ke moui, po ke tau agelu, po ke tau iki, po ke tau toa, po ke tau mena ha i ai nai, po ke tau mena ne tatali, Po ke tokoluga, po ke hokulo, po ke taha mena kua eke, nakai maeke ke he tau mena ia ke fakamavehe a tautolu mo e fakaalofa he Atua, ha ia Keriso Iesu ha tautolu a Iki.” (Roma 8:37-39) Mooli kua mategūgū a tautolu falu magaaho. Ka kia fifitaki a tautolu ki a Kiteona mo e tau tagata haana. Ne nakai fahia a lautolu ka e nakai mahala ai. Kua tumau ni a lautolu ke tutuli atu!​—Tau Fakafili 8:4.